lUDSCraiDKUiDIUBF. VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN HEDERLAHDSCHE BOTANISCHE ÏEREENIGING OHÖER RSDACTIE VAN Dr. M. W. Böyerinok, Dr. J. W. Moll, Dr. Ed. Verschaffelt, Dr. Hugo de Vries, Dr. Th. Weevers en Dr. F. A. F. C. Went. M. DE WAAL. - 1914, — QEONINGEN. [D[IANDSC» KRHUIDIG KM. VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREEN1GIN6 ONDER EEDACTIE VAN Dr, M. W. Beyerinck, Dr. J. W. Moll, Dr. Ed. Verschaffelt, Dr. Hugo de Vries/Dr. Th. Weevers en Dr. F. A. F. C. Went. M, DE WAAL. - 1914. — GRONINGEN. INHOUD. Biz. Staat der Vereeniging op 1 Januari 1915 1 Verslag van den eersten secretaris over den toestand der Vereeni- ging op 1 Januari 1915 12 Verslagen der Permanente Commissies 13 Rekening en verantwoording van den Penningmeester 1914 . . . 23 Vergadering van Zaterdag 7 Juni 1914 te Haarlem in Café Brink- man, Groote Markt . . . . , 32 Vergadering van Zaterdag 21 November 1914 in het Universiteits- gebouw te Amsterdam 34 Vergadering van Zaterdag 27 Februari 1915 in het Botanisch Laboratorium te Utrecht ■ 41 Rede van den heer F. A. F. C. Went gehouden in de vergadering van 21 November 1914 te Amsterdam 46 Vergadering, uitgeschreven door de Commissie voor het floristisch onderzoek van Nederland, op Dinsdag 6 April om half 2 in het Café-Restaurant ,, Parkzicht" te Amsterdam 55 Mededeeling van den heer B. H. Danser op de vergadering van 6 April 1915 57 Aanwinsten van de Nederl. Flora in 1914 door A. W. Kloos Jr. 65 CM ! .;;2\V VORK i ( Ncdcrlandsche Botanische Verecniging (opgericht 15 Augustus 1845). STAAT DER VEREENIGING OP 1 Januari 1915. BESTUUR. Dr. J. C. Schoute. Voorzitter (aftr. 1919). H. Heukels, Ondervoorzitter (aftr. 1917). Prof. Dr. A. Pulle, Iste Secretaris (aftr. 1918). Mej. Dr. Joh. Westerdijk, 2de Secretaresse (aftr. 1916). Dr. Th. Weevers, Penningmeester (aftr. 1915). PERMANENTE COMMISSIES. CURATORIUM VAN HET KOK ANKERSMIT-FONDS. Dr. J. W. C. Goethart, Leiden, Voorzitter (aftr. 1916). Prof. Dr. H. P. Wijsman, Huis ter Heide, Utrecht, Secretaris (aftr. 1919). J. T. Cremer, Santpoort (aftr. 1916). P. Smidt van Gelder, Bennebroek (aftr. 1917). D. Lako, Zwolle (aftr. 1917). Prof. Dr. J. W. Moll, Groningen (aftr. 1918). Jhr. Dr. L. H. Quarles van UfFord, Utrecht (aftr. 1918). Lp Dr. L. Vuyck, Diepenveen (aftr. 1919). De Penningm. der N.B.V. (Dr. Th. Weevers, aftr. 1915). De Voorzitter der N.B.V. (Dr. J. C. Schoute, aftr. 1919). Nederl. Kruidk. Archief. 1914. 1 C57. 2 COMMISSIE VAN REDACTIE. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter (aftr. 1916). Prof. Dr. J. W. Moll, Secretaris (aftr. 1918). Prof. Dr. M. W. Beyerinck (aftr. 1917). Prof. Dr. Ed. Verschaffelt (aftr, 1919). Prof. Dr. Hugo de Vries (aftr. 1920). De Penningm. der N.B.V. (Dr. Th. Weevers, aftr. 1915). COMMISSIE VOOR HET FLORISTISCH ONDERZOEK VAN NEDERLAND. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1919) Prof. Dr. A. Puile, Secretaris (aftr. 1916) P. Jansen (aftr. 1918) H. Heukels (aftr. 1920) D. Lako (aftr. 1917) COMMISSIE VOOR DE FLORA VAN DE NEDERLANDSCHE KOLONIËN. (ingesteld voor den tijd van 5 jaren krachtens besluit der algemeene ledenvergadering van 1 Juni 1912). C. A. Backer, Buitenzorg. Dr. I. Boldingh, Buitenzorg. Dr. J. Dekker, Haarlem. Dr. H. Hallier, Leiden. Prof. Dr. A. Puile, Utrecht. Dr. }. J. Smith, Buitenzorg, COMMISSIE VOOR DE BIBLIOTHEEK EN HET HERBARIUM. Dr. J. C. Schoute, Voorzitter (aftr. 1918). H. R. Hoogenraad, Secretaris (aftr. 1916). F. K. van Iterson (aftr. 1917). 1 COMMISSIE VOOR HET BOTANISCH STATION. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1917). Mej. Dr. Joh. Westerdijk, Secretaresse (aftr. 1916). Dr. J. W. C. Goethart (aftr. 1918). RAAD VAN DIRECTEUREN VAN HET FONDS DER VEREENIGING. A. Ed, Dinger (1909), Rotterdam. Mevr. Dr, A. Weber^ — van Bosse (1910), Eerbeek. BUITENGEWONE LEDEN. Mr. W. H. de Beaufort (1889). den Treek. Leusden; 's winters 's Gravenhage. Oranjestraat 11. Mr. H. ƒ. H. Baron van Boetzelaar van Oosterhout (1889). Soesterberg. J. T. Cremer (1889), Duin en Kruidberg, Santpoort. E. 'G. Duijvis Fzn. (1910), Koog aan de Zaan. CORRESPONDEERENDE LEDEN. Od. Beccari (1912). Florence. Dr. A. Cogniaux (1912). Genappe (België). Geh. Reg. R. Dr. H. Conwentz (1904). Berlin-Schöneberg. Geh. Ob. Reg. R. Prof. Dr. A. Engler (1912), Dahlem bei Berlin. Dr. }. Mac Leod (1889). Gent. Dr. J. Massart (1912). Brussel. Sir David Prain (1912). Kew. GEWONE LEDEN*). J. L. Addens (1912), Bellingwolde (Gr.). Mej. M. F. A. Affourtit (1911), Leiden, Zoeterwoudsche Singel 10. * De Istc secretaris verzoekt de leden beleefd bij adresver- andering hem daarvan kennis te geven. 1* C. R. W. K. van Alderwerelt van Rosenburgh (1912), Buitenzorg, Java. U. P. van Ameijden (1912), Utrecht, van Alphenstraat 9. Mej. Dr. }. E. van Amstel (1911), Delft, Hugo de Groot- straat 58. Dr. A. d'Angremond (1913), Klaten, Java. Dr. Pedro Arens (1912), Malang, Java. Dr. W. H. Arisz (1909), Utrecht, Emmalaan 25. Dr. C. J. Baart de la Faille (1904), Arnhem, Steynstraat 27. C. A. Backer (1900), Buitenzorg, Java. L. W. H. Backhuys (1913), Rolduc. Mej. C. E. Bastert (1913). Utrecht, Nieuwe Gracht 57. Dr. M. W. Beijerinck (1909), Delft, Laan. Dr. Ch. Bernard (1911), Buitenzorg, Java. L. H. van Berk (1912), Zeist, Ie Dorpsstraat 13. Mej. F. M. Beucker Andreae (1912), 'sGravenhage, Laan Copes van Cattenburch 20. Dr. J. van Beusekom (1904), Almelo, Grootestraat 137. D. Bierhaalder (1894), Baarn. Dr. A. H. Blaauw (1904), Haarlem, Leidsche vaart 226. Dr. H. W. de Boer (1913), Amersfoort. R. de Boer (1910), Groningen, Jozef Israëlsstraat 48a. Dr. L Boldingh (1903), Buitenzorg, Java. Mevr. C. M. Boldingh- Verment (1909), Buitenzorg, Java. D. Bolten (1899), Bergen op Zoom, Potterstraat 76. Dr. J. H. Bonnema (1911), Groningen, Herman Col- leniusstraat 9. Dr. S. E. Boorsma (1911), Weltevreden, Java. Dr. W. G. Boorsma (1911), Buitenzorg, Java. Dr. W. M. P. Borst Pauwels (1903), Haarlem, Ged. Oude Gracht 35. J. Botke (1906), Groningen, Wassenberghstraat 10. Mejuffrouw H. Bouwens (1912), Nijmegen, Sloetstraat 3. P. van Boxtel (1912), Katwijk, WillebrorduscoUege. Dr. J. van Breda de Haan (1889), Buitenzorg, Java. Dr. P. J. van Breemen (1902), Willemstad, Cura(;ao, adres in Nederland 's Gravenhage, Adelheidstraat 5. Dr. C. E. B. Bremekamp (1909), Utrecht, Brigittestraat 4. Mejuffrouw W. M. C. Bremer (1909), Rotterdam, 's Gra- vendijkwal 105a. ^ Mejuffrouw J. S. de Bruyn (1913), Breukelen. F. F. Bruyning Jr. (1907), Wageningen. Dr. P. G. Buekers (1913). Velp (Gld.). Dr. P. van der Burg (1901), Hardinxveld. Dr. H. Burger (1894), Groningen, Werfstraat 8. Dr. Joh. H. van Burkom (1903), 's Gravenhage, Adel- heidstraat 227. Dr. L. P. de Bussy (1911), Medan, Sumatra. Dr. H. J. Calkoen (1878), Haarlem, Leidsche vaart 86. Mejuffrouw M. P. Cleveringa (1912), Groningen, Visch- markt N.Z. 39a. C, P. Cohen Stuart (1909), Zeist, Boschlaan 20. Mej. C. Cool (1910), Haarlem, Kleverparkweg 81. Mej. J. H. Cool (1914), Utrecht, Willem Barentzstraat 53 (vac. Schiedam, Nieuwe Haven). Dr. J. C. Costerus (1875), Hilversum, Hooge Naarderweg 59. Dr. P. J. S. Cramer (1904), Buitenzorg, Java. Joh. van Dam (1914), Oude Pekela. Dr. K. W. Dammerman (1907), Buitenzorg, Java. B. H. Danser (1912), Amsterdam, 2e Van Swindenstraat 8 (vac. Rotterdam, Jericholaan 10a). Jonkvr. M. F. W. A, van Dedem van Driesberg (1913), Utrecht, Maliebaan 115bis. A. B. van Deinse (1909), Rotterdam, Kruiskade 146a. Dr. J. Dekker (1911), Haarlem, Koloniaal Instituut. Dr. W. M. Docters van Leeuwen (1900), Bandoeng, Java, Lengkongweg. Mej. Dr. L. C. Doyer (1907), Utrecht, Oorsprongpark 6. Dr. P. van der Eist (1904), Buitenzorg, Java. Joh. A. Ezendam (1914), Wageningen, Lawiksche allee. Dr. F. C. von Faber (1911), Buitenzorg, Java. P. J. van der Feen (1913), Utrecht, Drift 10. J. P. de Gaay Fortman (1912), Amsterdam, Oosterpark 85. Dr. A. J. M, Garjeanne (1899), Venlo, Nieuwstraat 16. Dr. }. M. Geerts (1906), Pasoeroean, Java. Mej. M. de Gelder (1913), Utrecht, Gerard Doustraat 9. Dr. E. Giltay (1880), Wageningen, Marktstraat. M. A. J. Goedewaagen (1913), Utrecht, Schroeder v. d. Kolkstraat 17. Dr. J. W. C. Goethart (1886), Leiden, Witte Singel 39. E. J. M. de Haas , S. J. ( 1 890), Amsterdam, Hobbemakade 5 1 . Dr. A. L. Hagedoorn (1912), Bussum, Spiegellaan 1. Mej. F. M. J. A. Haije (1915), Amsterdam, Heeren- gracht 590. Dr. C J. J. van Hall (1905). Buitenzorg, Java. Dr. H. Hallier (1911), Leiden, Maria Gondastraat 37. Mevr. C. H. van Harreveld — Lako ( 1907), Pasoeroean, Java. Dr. Ph. van Harreveld (1904), Pasoeroean, Java. J. Heimans (1912), Amsterdam, Plantage Muidergr. 123. Dr. H. W. Hensius (1891), Amsterdam, P. C. Hooftstr. 144. J. Th. Henrard (1912), Den Haag, Koningin Emmakade 168. Dr. M. Hesselink (1875), 'sGravenhage, Bezuidenhout 403. H. Heukels (1899), Amsterdam, Weesperzijde 81. Mej. J. Hingst (1904), Rijswijk (Z.H.), Huis te Lande, Vredenburgweg. Dr. J. A. Honing (1907), Medan, Sumatra. H. R. Hoogenraad il903), Deventer, Kr. Kerkstraat 46. C. J. van der Horst (1912), Hilversum, Stationsstraat 2. Dr. F. W. T. Hunger 1895), Amsterdam, van Eeghenstr. 52. Dr. J. E. W. Ihle (1914), Utrecht, Dillenburgstraat 13. F. K. van Iterson ( 1 903), 's Gravenhage, Hugo de Grootstr. 34. Dr. G. van Iterson Jnr. (1909), Delft, Spoorsingel 74. H. C Jacobsen (1913), Delft. Dr. J. M. Janse (1910), Leiden, Witte Singel 76. P. Jansen (1902), Amsterdam, Frans van Mierisstr. 128. H. H. Janssonius (1904), Groningen, Jozef Israëlsstr. 89. Dr. Hj. Jensen (1912), Klaten, Java. Dr. J. Jeswiet (1907), Pasoeroean, Java. Dr. A. W. K. de Jong (1912), Buitenzorg, Java. Dr. W. J. Jongmans (1900), Leiden, Rijn- en Schiekade 78. Dr. Z. Kamerling (1912), Wageningen, Bergweg 301. J. R. Katz (1912), Amsterdam, Weteringschans 223. Dr. M. G. J. Kerbosch (1912), Tjinjiroean, Bandoeng, Java. A. W. Kloos Jzn. (1912), Dordrecht, Javastraat 28rood. Dr. A. J. Kluyver (1911), Delft, Laan van Overvest 52. Dr. J. C. Koningsberger (1892), Buitenzorg, Java. H. N. Kooiman (1914), Utrecht, Bleijenburgkade 1 , (vac. Rotterdam, Bergsche Laan 172a). J. H. Kruimel (1909), Amsterdam, Amstel 254. P. Kruizinga (1910), Eenrum. H. W. Kuhn (1910), Naarden. Dr. J. Kuijper (1905), Pasoeroean, Java. Dr. K. Kuiper Jr. (1909), Zaandam, Wilhelminastraat 9a. Mej. M. J. Kuiper (1913), Amsterdam, Ie Helmersstr. 106. D. Lako (1878), Zwolle. H. J. Lam (1913), Utrecht, Predikheerenstraat 2bis. P. van Leersum (1912), Bandoeng, Java. H. A. A. van der Lek (1914), Renkum. Mej. A. D. Lens (1913), Utrecht, Biltstraat lAbis. Mej. J. Lieftinck (1907), Apeldoorn. Mej. G. M. de Lint (1914), Amsterdam, Keizersgracht 798. Mevr. A. Lottgering (1914), Utrecht, Koningslaan 5. (vac. Oldenzaal). Dr. H. J. Lovink (1909), Buitenzorg, Java. C. J. van der Meer Mohr (1913), Den Haag, Valerius- straat 39. A. Mellink (1914), Haarlem, Schouwtjeslaan 92. P. J. A. J. Meulemeester (1903), Zwolle, Diezerstraat 10. Mej. R. G. van der Meulen (1912), Groningen, Jozef Israëlsstraat 61. Dr. J. S. MeulenhofF (1914), Zwolle, Diezerstraat. H. C. Milius (1914), Zeist, Broederplein 19. Dr. G. A. F. MolengraafF (1881), Delft, Voorstraat 60. Dr. J. W. Moll (1877), Groningen, Nieuwe Kijk-in-'t Jat- straat 84. Mevr. Dr. M. Nieuwenhuis^ — von Uexkiill Giildenband (1904), Leiden, Jan van Goyenkade 44. G. J. van Oordt (1913), Utrecht, Kromme Nieuwe Gracht 1. (vac. Middelburg, Koepoortstraat 23). Dr, F. van Oostrom Meyjes (1912), Hengelo (O.), Tuin- dorp, Lansinkweg 29. Mevr. M. C, van Oyen— Goethals (1912), Haarlem. Mej. D. J. Peck (1912), Bussum, Villa Varenne. Dr. N. R. Pekelharing (1904), Soekaboemi, Java, Onder- neming Tjimenteng. Dr. A. J. van Pesch Jr. (1909), Amsterdam, Joh. Ver- • hulststraat 156. Dr. G. Postma (1900), Deventer. Dr. G. Postma Czn. (1905), Scheveningen , Van Slinge- landstraat 156. Dr. J. J. Prins (1904), Rotterdam, Voorschoterlaan 91. Dr. H. C. Prinsen Geerligs (1912), Amsterdam, Wanning- straat 17. Dr. A. Pulle (1904), Utrecht, Willem Barentzstraat 83. Dr. H. M. Quanjer (1904), Wageningen, Lawicksche Allee. Jhr. Dr. L. H. Quarles van UfFord (1910). Utrecht, Malie- baan 89. Dr. A. Rant (1904), Tjinjiroean, Bandoeng, Java. Dr. E. Reinders (1910), den Haag, Willemstraat 40. Dr. J. F. Reitsma (1913), Rotterdam, Bergweg 113. H. W. Renkema (1912). Utrecht, Weerdsingel O.Z. 93. Dr. H> M. D. van Riemsdijk (1890), Watergraafsmeer, Breede weg 8. Mej. H. C. C. la Rivière (1911), Leiden, Witte Singel 81. Dr. P. van Romburgh (1912), Utrecht, Catharijnesingel 46. Dr. A. A. L. Rutgers (1909), Buitenzorg, Java. F. L. Rutgers Jr. (1912), Amsterdam, Keizersgracht 192. Mevr. Dr. C. J. Rutten— Pekelharing (1904), Laan van der Wijck, Buitenzorg, Java. Mej. A. Sabron (1914), Utrecht, Nassaustraat 6a. H. C. vandeSande Bakhuyzen (1912), Utrecht, Burgstraat 56. H. H. Sanders (1896), Kampen. Dr. G. Schenk (1909), Utrecht, Frans Halsstraat 12. A. M. Schepman (1912), Amsterdam, De Clercqstraat lOO". W. W. Schipper (1893). Winschoten. Dr. J. C. Schoute (1904), Bussum, Oude 's Gravelandsche weg 2. Dr. A. R. Schouten (1906), Meester-Cornelis , Java. Dr. S. L. Schouten (1906), Utrecht, Lange Nieuwstr. 52a. Mej. A. Schreuder (1913), Amsterdam, Nassaukade 106. J. H. Schuurmans Stekhoven Jr. (1914), Utrecht, Willem Barentzstraat 19. P. J. M. Schuyt (1899), Wamel. M. W. Senstius (1909), Malang, Java, Proefstation. J. van Ser vellen (1914), Haarlem, Tetterodestraat 46zw. Dr. H. E. Th. van Sillevoldt (1900), Leiden. Kaiserstr. 53. Dr. M. J. Sirks (1911), Haarlem, Schouwtjesplein 13. Jan G. SlofF (1915), Rotterdam, Jacob Catsstraat 52a. E. van Slogteren (1912), Groningen. Parklaan 21. D. F. van Slooten (1913), Utrecht, Corn. Houtmanstraat 1. Mej. C. P. Sluiter (1906). Amsterdam, Jac. Obrechtstraat 76. Dr. J. J. Smith (1903). Buitenzorg. Java. N. L. Söhngen (1911), Delft, Oude Delft 161. M. Spoon (1910), Utrecht, Zadelstraat I9bis. Dr. A. Sprecher (1912), Djember, Java. C. Spruit (1914), Utrecht, Witte Vrouwenstraat 26, (vac. Vlissingen, Badhuisweg 119). Dr. G. Stahel (1914), Paramaribo, Suriname. M. C. E. Stakman (1912), Utrecht, Fred. Hendrikstraat 10. J. E. van der Stok (1910), Buitenzorg, Java. 10 Dr. Th. J. Stomps (1906), Amsterdam, Weesperzijde 29. Dr. G. J. Stracke (1904), Rotterdam, Stationsweg 4a. Dr. B. Sypkens (1904), Sneek, Westersingel 64. Mej. E. Talma (1909), Utrecht, Nieuwe Gracht 45. Mej. Dr. Tine Tammes (1904), Groningen, Heeresingel 34a. Jac. P. Thijsse (1899), Bloemendaal, Binnenduin. Dr. K. Tjebbes (1905), Hilleshögs Nygard pr. Landskrona (Zweden). F. A. des Tombe (1905), Rotterdam, van Oldenbarne- veldstraat 61b. Dr. }. Valckenier Suringar (1893), Wageningen, Arnhemsche Straatweg. Dr. Th. Valeton Sr. (1889), Leiden, Oegstgeesterweg 21. Dr. Th. Valeton Jr. (1906), Buitenzorg, Java. L. J. van der Veen (1880), Zwolle, Luttekestraat. Dr. Ed. Verschaffelt (1893), Amsterdam, Oosterpark 58. F. M. C. Versteegh (1905), Nijmegen, Canisius College, Berg- en Dalsche weg. D. de Visser Smits (1903), Weltevreden, Java, Prins Hendr. school. B. P. van der Voo (1902), Arcueil (Seine), Rue du com- mandant Marchand 107. Mej. C. M. Voormolen (1912), Utrecht; Achter den Dom 16. Mej. E. de Vries (1911), Amsterdam, Plantage Parklaan 9. Dr. Hugo de Vries (1907), Amsterdam, Plantage Parklaan 9. Mevr. M. de Vries^ — de Vries (1894), den Haag, Laan V. Meerdervoort 45. Mej. M. S. de Vries (1907), Utrecht. Mahesingel 32. Dr. Otto de Vries (1912), Klaten, Java. Dr. L. Vuyck (1889), Diepenveen, Park Braband. W. H. Wachter (1902), Rotterdam, De Vliegerstr. 12b. Dr. J. H. Wakker (1885), 's Hertogenbosch. Dr. H. I. Waterman (1913), Dordrecht, Dubbeldamsche weg lOrood. Mevr. Dr. A. Weber—van Bosse (1885), Eerbeek (Gld.) 11 F. Weehuizen (1911), Weltevreden, Java. Dr. Th. Weevers (1901), Amersfoort, Groote Bergstraat 9. H. L. Welter (1913), Tjinjiroean, Bandoeng, Java. Dr. F. A. F. C. Went (1887), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. Mej. Dr. Joh. Westerdijk (1904), Amsterdam, Roemer Visscherstraat 1. F. A. C. de Wever (1911), Nuth (L.) Dr. H. P. Wijsman (1889), Huis ter Heide (Utr.). Bosch en Duin, Heiduin. Mej. G. Wilbrink (1904), Cheribon, Java. J. F. Wilke (1904), Rotterdam, Diergaarde. C. A. van der Willigen (1910), Utrecht, Minrebroeder- straat 8. Mej. J. S. A. Wisse (1913), Groningen, Mauritsstraat 15a, (vacantie: Venlo, Noordbuitensingel 5.) Dr. C. van Wisselingh (1894), Groningen, H. W. Mes- dagstraat 28. P. C. van der Wolk (1909), Middelburg. Heerestr, H. 148. Dr. Th. Wurth (1912). Malang, Java. Mej. L. Zernike (1915), Amsterdam, Jacob v. Campenstr. 27. Mej. E. Zeydel (1914), 's Gravenhage, Columbusstr. 126. Dr. H. H. Zeylstra Fzn. (1906), Deventer, Zwolsche Weg 65. Dr. K. Zijlstra (1904), Wageningen, Bowlespark. C. van Zijp (1914) Malang, Java. VERSLAG van den eersten secretaris over den toestand der Vereeniging op 1 Jan« 1915» De vereeniging telde op 1 Januari 1915 221 gewone leden, tegen 218 gewone leden op 1 Januari van het vorige jaar. Door overlijden verloren we 2 leden, n.l. Dr. J. W. Commelin en E. Heiman s. 13 leden zegden hun lidmaatschap op, waaraan ten deele de tijds- omstandigheden niet vreemd zijn. Gelukkig werd dit ver- lies eenigszins gecompenseerd door het toetreden van 18 nieuwe leden. De lijst van de correspondeerende leden onderging in 1914 geen verandering. Van de buitengewone leden overleed de Heer C. W. R. Schol ten Jr. te Amsterdam in Januari. De voorzitter wijdde in de vergadering van 31 Jan. eenige woorden aan zijn nagedachtenis. In het bestuur kwam een verandering door het aftreden van den voorzitter. Prof. F. A. F. C. Went; in zijn plaats kozen de leden Dr. J. C. S c h o u t e te Bussum. Er hadden in 1914 drie ledenvergaderingen plaats, een te Utrecht op 31 Jan., een te Haarlem op 6 Juni, en een te Amsterdam op 27 November. Het in het vorige jaarverslag vermelde overleg met de Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten omtrent het behoud van het Wisselsche Veen bij Epe voerde helaas niet tot een resultaat. De tijdsomstandigheden maakten voorloopig aan nieuwe plannen in die richting een einde. Er werd slechts één voorjaarsexcursie gehouden (op 7 Juni). De gewone zomerexcursie had wegens het ge- stoorde verkeer in Augustus niet plaats. UTRECHT, 27 Febr. 1915. De 1ste Secretaris, A. PULLE. VERSLAGEN DER PERMANENTE COMMISSIES. Verslag der Commissie van Redactie. In het jaar 1914 werd weder, volgens de Statuten, een deel van het Nederlandsch Kruidkundig Archief uitge- geven. Dit bevatte, behalve de gewone, op den staat der Vereeniging betrekking hebbende mededeehngen , de volgende verhandelingen : P. Jansen en W. H. W ach- ter, Floristische Aanteekeningen, VI, Koeleria; VII, Rumex; VIII , Hordeum ; verder H. H e u k e 1 s , Voor Nederland nieuwe plantensoorten en nieuwe vindplaatsen van zeldzame planten en eindelijk H. R. Hoogenraad, Drosera obouata M. et K. Van het Recueil des Travaux Botaniques Néerlandais verschenen de drie eerste afleveringen van Dl. XI, terwijl de vierde zoo goed als gereed kwam. Dat niet het ge- heele deel gereed kon komen, is daaraan toe te schrijven, dat, gelijk in het vorige verslag werd vermeld, het drukken in andere handen overging, hetgeen uit den aard der zaak eenige vertraging ten gevolge had. Ook dit jaar mocht de redactie veel medewerking van de leden ontvangen, die belangrijke verhandeUngen voor het tijdschrift afstonden. Door de firma Gustav Fischer te Jena werd het tijdschrift geregeld op eenige harer periodieken geannon- ceerd. De volgens het contract bepaalde afrekening, gewoonlijk in October vallende, had dit jaar niet plaats, waarschijnlijk in verband met de tijdsomstandigheden. 14 De Commissie maakt van deze gelegenheid gebruik, om de leden, die bereid zijn, hunne wetenschappelijke ver- handelingen in het Recueil te publiceeren, op het hart te drukken, vooral zeer duidelijk leesbare copie te leveren. In dit opzicht worden af en toe moeielijkheden onder- vonden , die geheel onnoodige eischen stellen aan de energie van schrijver, drukker en redactie. Copie met de schrijf- machine geschreven verdient in elk opzicht de voorkeur. In de samenstelling der Commissie kwam dit jaar geene verandering. Namens de Commissie: F. A. F. C. WENT, Voorzitter. J. W. MOLL, Secretaris. Verslag van de Commissie voor het Floristisch Onder* zoek van Nederland over het jaar 1914, Door verschillende omstandigheden kan het verslag van de commissie dit jaar belangrijk korter zijn dan in de vorige jaren. Er stonden voor het jaar 1914 twee excursies op het programma, n.l. de gewone zomerexcursie die in begin Augustus in de omstreken van Doetinchem gehouden zou worden en als nieuwigheid een voorjaarsexcursie, ver- bonden aan een ledenvergadering. Deze laatste had plaats op Zaterdagavond den 6den Juni te Haarlem. Toen de deelnemers aan de excursie zich den volgenden ochtend aan het station Lisse verzamelden, bleek het weer buiten- gewoon slecht te zijn. Onder een voortdurend neerval- lenden regen wandelden de 1 1 deelnemers (7 leden en 4 introduces) van het station Lisse over de Ruigenhoek naar 15 Noordwijkerhout en Piet Gijzenbrug. Van de onderzochte terreinen zijn te noemen: 1°: Binnenduinen met gewone planten als Teucrium Scovodonium , Pteridium aquüinum , Sarothamnus vulgaris. 2": Middenduinen met de gewone planten als Echium enz. en bovendien Erythraea Centaurium, Melan- dryum album en rubrum en de vermoedelijke bastaard van deze 2, Silene conica, veel witte E rodium cicutarium , Pastinaca sativa en een variëteit van Oenothera biennis. 3°: Weilanden der middenduinen met Gen- tiana cruciata , Orchis Morio enz. 4": Een vochtige duinpan bij Ruigenhoek (zeker de eenige overgeblevene tusschen Scheveningen en Wijk aan Zee), met Orchis latifolia, mascula, incarnata, Listera ovata, Ophioglossum vulgare, witte, blauwe en rose Ajuga reptans, Carex praecox, trinervis, pulicaris, vulgaris in verschillende vormen, Schoenus nigricans etc. 5*^: Langs de wegen van de Noordwijker- h o u t veel Salix purpurea en Scrophularia Neesii. 6°: Ruigten met Asperugo procumbens, Vicia an- gustifolia , lathyroides. T^: S 1 o o t e n langs de weilanden der middenduinen en langs de wegen met de gewone planten als Butomus, Hottonia, Oenanihe fistulosa en O. Phellandrium. Bovendien werden nog waargenomen Carex arenaria, Carex paniculata, Carex paniculata var. simplex, Carex Goodenoughii, Carex Goodenoughii silvatica, Carex caryophyllacea, Carex hornschuchiana , Asparagus pros- tratus, Corydalis claviculata, Myosotis intermedia, Myo- sotis versicolor. Voor de excursie naar de omstreken van Doetinchem hadden zich in het laatst van Juli een aantal leden aan- gemeld. De onrustige tijden en het gestoorde spoorweg- verkeer deden de commissie besluiten de excursie tot een volgend jaar uit te stellen, welk besluit wel de volle in- 16 stemming zal gehad hebben van hen, die zich reeds opge- geven hadden als deelnemers. Een vergadering van de commissie had daardoor in het afgeloopen jaar niet plaats en evenmin kon er een leden- vergadering voor floristen gehouden worden. De commissie had den 21 Juli het overlijden te betreuren van haar medelid E. H e i m a n s. In zijn plaats werd in de Novembervergadering de Heer P. Jansen gekozen. De Secretaris der Commissie: A. PULLE. Verslag van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium over het jaar 1914. De Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium heeft zich in den persoon van haar voorzitter er van overtuigd, dat de werkzaamheden van het vorige jaar in 1914 in hoofdzaak op dezelfde wijze door den conservator vervolgd werden. De vorming van het Modelherbarium werd voortgezet van af de Geraniaceae tot en met de Umbelli ferae. Bij het doorzien van het Vindplaatsen- herbarium was er gelegenheid hier en daar aanteekeningen te maken. Naar aanleiding daarvan volgen hier eenige nummers , waarvan nadere controle of studie wel gewenscht was. Hoewel dit jaar naar aanleiding van de vorige opgave geen vraag inkwam, is het toch mogelijk, dat dezen of genen onder de leden zich later eens met de nadere studie willen bezig houden. Geranium rotundifolium L. Erodium Cicutarium en de var. pimpinellifolia nader vergelijken. Erodium malacoides. De planten uit Apeldoorn zijn anders dan die van Clingendaal. Tdfolium procumbens L. en Tr. minius R e 1 h a n ; bij verschillende exemplaren werd de naam-verwisseling reeds verbeterd; maar verdere revisie is niet overbodig. Trifolium hybridum L. en Tr. hybridum ,6 elegans. Vergelijken en controleeren. Lotus corniculatus L. , waaronder verscheidene exem- plaren van Lotus tenuifoUus L. liggen. Ornithopus compressus L.; het eenige exemplaar is O. sativus. Een echt exemplaar gewenscht. Nederl. Kruidk. Archief. 1914. 2 18 Vicia villosa Roth. Controleeren, verschillende exem- plaren zijn wellicht V. Cracca L. Vicia angustifolia R o t h. Controleeren en vergelijken met V. sativa en V. angustifolia ,5 Bobarti. Lathyrus vernus Bernh. Wellicht „bij Nijmegen" op te sporen ; daar deze planten , door de Beyer gevonden , inderdaad in het Herbarium liggen. Prunus fruticosa, insititia en domestica nader onder- zoeken. Het geslacht Rosa, en vooral ook Callitriche, verder te onderzoeken. Oenanthe peucedanifolia vergelijken met Oe. pimpinel- loïdes. Nadat het belangrijkste werk van de Bibliotheek thans afgeloopen is, wordt nu een aanvang gemaakt met het opplakken van alle losHggende planten en etiketten van het Vindplaatsenherbarium, waarvan het aantal nog zeer groot is. Bovendien bestaat het plan om de planten allen op te bergen in eenvoudige doozen. Het groote geheel zal daardoor zeer veel winnen, omdat het bewerken en opzoeken van de planten veel lichter gaat, de planten beter beschermd liggen en het geheel oogelijker wordt. In den loop van dit jaar kwam de catalogus van de Bibliotheek in kaartsysteem geheel af. Het drukken van den catalogus voor de leden werd door het Bestuur met het oog op de financiën en de tijdsomstandigheden voor- loopig nog wat uitgesteld. Ook moesten de correspon- denties, die de conservator wilde voeren tot aanvulling der hiaten in de belangrijkste buitenlandsche tijdschriften tot na den oorlog achterwege blijven. Voor de Biblio- theek bhjft het te betreuren, dat de finantieele omstandig- heden der Vereeniging niet toelaten de noodige moderne werken en geschriften aan te schaffen en de talrijke losse tijdschrift-reeksen te laten inbinden. 19 Van het lecnen van planten en boeken werd evenveel gebruik gemaakt als het vorige jaar. Het is te hopen, dat dit meer zal toenemen als de catalogus onder het bereik der leden is en later de verzameling in een nog gunstiger omgeving zal zijn ondergebracht. De in het begin van 1914 ontvangen planten werden reeds vermeld in het vorig verslag. In de bijlage vindt men een lijst van plantensoorten, waarvan een paar exem- plaren voor het Herbarium zeer gewenscht zouden zijn. De commissie hoopt, dat het ook langs dezen weg wellicht mogelijk zal zijn een deel van die leemten aan te vullen. Verder worden in de bijlage die boekwerken vermeld welke, buiten de gewone loopende tijdschriften, nog voor de Bibliotheek ontvangen zijn. Door ruiling werden als nieuwe tijdschriften nog verkregen: Het „Bulletin" en de „Mededeelingen van het Deli-proefstation voor Tabak" vanaf 1906, en „Annuaire du Conservatoire en du jardin botan. de Geneve", vanaf 1897. De Commissie wil niet nalaten nog eens op te wekken tot samenwerking, opdat zoowel de Bibliotheek als het Herbarium door bijdragen of schenkingen van de zijde der leden een zooveel mogelijk volledig centrum voor de studie van de Nederlandsche Flora kan blijven. Deze opwekking is te meer noodig, daar de geldmiddelen den rechtstreekschen aanschaf niet toelaten. De verzamelingen verkeeren in een overgangsperiode en het is onze hoop, dat de betere omstandigheden, die waarschijnlijk over enkele jaren bereikt zullen worden , dan mee zullen werken om een ruimer gebruik er van te maken. In deze jaren moet het werk van den conservator wel beperkt blijven tot de zorg voor de verzamelingen met het oog op den overgang naar het Koloniaal Instituut. Niettemin vestigen commissie en convervator er nogmaals de aandacht op, dat planten of boeken voor studie thuis gezonden kunnen worden, en dat ook te Haarlem zelf ruimte is om bij het 2* 20 Herbarium zelf iets te bestudeeren. Daarbij mag er ook wel aan herinnerd worden, dat het bewerken of raad- plegen van de Cryptogamen-Herbaria zeer aanbevolen wordt. J. C. SCHOUTE. Voorzitter. H. R. HOOGENRAAD. Secretaris. BIJLAGEN. I. Desiderata voor het Herbarium der Nederlandsche Botanische Vereeniging. Malcolmia africana R, B r. Viola mirabilis L. Malva parviflora L. Geranium nodosum L. Erodium malacoides W. Cytisus sagittalis K o c h. Trifolium supinum Savi. Tetragonobolus siliquosus R o t h. Ornithopus compressus L, Vicia tenuifolia R o t h. Vicia hybrida L. Prunus domestica L. Prunus Persica Z u c c. Aruncus silvester K o s t e 1. Spiraea tomentosa L. Fragaria collina E h r h. Fr agar ia virginiana. Rosa agrestis Savi = R. canina o, sepium Koch. Rosa dumetorum T h u i 1 1. Cydonia vulgaris Pers. Clarkia pulchella P u r s h. Philadelphus coronarius L. Cucumis sativus L. Montia lamprosperma Cham. Herniaria ciliata B a b. 22 Sedum elegans Lej. Falcaria vulgaris B e r n h. Ammi maius L. Oenanthe peucedanifolia Poll. II. Ontvangen boekwerken buiten de geregeld ontvangen tijdschriften. K. Rördam. Undersögelse af nogle graessers og Klöver- arters Kemiske sammensaetning. Kjöbenhavn 1913. (Mém. de l'Acad. R. des Sc. et des Lettres de Dane- mark.) K o o r d e r s-S chumacher, Frau A., Voortzetting van „Systematisches Verzeichnis etc." A. de W ever. Lijst van wildgroeiende en eenige ge- kweekte planten in Z. -Limburg ; overdrukken uit Jaarb. 1913 en 1914 v. h. Nat. Hist. Genootschap in Limburg. „De Utrecht", Levensverzekering-Mij. Catalogus der Bibliotheek v. d. Houtvesterij te Hilvarenbeek. F. K. V. S t e r s o n. Bloemen in en om 's Gravenhage. Uitgave Ned. Nat. Hist. Ver. Afd. 's Gravenhage. Handelsschool te Rotterdam. Gedenkschrift ter her- innering aan de opening der Nederlandsche Handels- hoogeschool. H. R. Hoogenraad. Drosera obovata M. et K. I. Boldingh. The Flora of Curasao, Aruba and Bo- naire. (Van het Provinc. Utr. Genootschap.) Als uitgaven van het Koloniaal Instituut werden ontvangen. I. Boldingh. Flora v. d. Nederl. W.-Indische eilanden. J. A. L o e b e r. Het Bladwerk en zijn versiering in Nederl.-Indië. J. A. L o eb er. Textiele versieringen in Nederl.-Indië. V. Dongen. Beknopt overzicht der meest gebruikte Ge- neesmiddelen in Ned. O.-Indië. 23 Verslag van het Curatorium van het Kok Ankersmit-fonds over het jaar 1914. Ter voldoening aan Art. 25 der Statuten brengt het curatorium van het Kok Ankersmit-fonds U het volgende verslag uit over het jaar 1914. In Januari overleed het lid van het curatorium de heer C. W. R. S c h o 1 1 e n ; in de vacature werd voorzien door de benoeming van Jhr. Dr. L. C. Q u a rl e s van Ufford op den 31 Jan. 1914. Vergaderingen hadden niet plaats, de loopende zaken konden schriftelijk worden behandeld. Het Curatorium van het Kok Ankersmit- fonds , J. W. C. GOETHART, Voorzitter. H. P. WIJSMAN, 5ecrefans. Commissie voor het Botanisch Station* Bij de redactie kwam geen verslag in. Het Station werd bij besluit van de vergadering van 25 October 1913 tijdelijk opgeheven. REKENING EN VERANTWOORDING VAN DEN PENNINGMEESTER 1914. De hierbij gevoegde Balans heeft dit jaar niet de waarde van andere jaren, daar er op 1 Januari slechts te be- schikken was over de onderpandkoersen , die slechts een fictieve waarde der kapitalen geven. De uitkomsten dat 24 't Kok Ankersmit-fonds een winst door koersverschil heeft van ƒ30, 't Brumundfonds een verlies van f330 zijn m. i. dus te geflatteerd. Onafhankelijk hiervan is, dat de inkomsten van het Kok Ankersmit-fonds de uitgaven met ± ƒ 1 60 overtreffen , dat daarentegen bij het Brumund Fonds het omgekeerde het geval was; door 't niet uitbe- talen van de coupons Nat. Railw. Mexico bleven de inkomsten ± ƒ 65 beneden de uitgaven. Wat het vrije fonds betreft: het totaal der inkomsten f 1750 aan contributies en ƒ 140 aan rente bleef f 50 boven dat der diverse uitgaven. Ten deele was dit te danken aan de bijzondere zuinig- heid, die in het tweede halfjaar betracht werd, ten deele aan de mindere uitgaven voor het Recueil. De uitgaven voor het Kruidkundig Archief waren grooter, daar de omvang hiervan door meer floristische bijdragen steeg. De zuinigheid was in 't bijzonder noodzakelijk door het gebrek aan kasgeld, toen de bedragen der Nederl. Post- spaarbankboekjes slechts met veel moeite en die der Staats- schuldboekjes in 't geheel niet te realiseeren waren. Wat dit laatste betreft is de toestand nog onveranderd, zoodat de bijdrage van ƒ600 van het Korthalsfonds voor de catalogus der Bibliotheek ontvangen, tot de inning der contributie over 1915, aan het gebrek aan kasgeld moest tegemoet komen. Dit bedrag is daarom afzonderlijk ge- boekt op de Winst- en Verhesrekening ; zoodoende lijkt 't Vrije fonds ƒ600 grooter dan het vorige jaar. De Penningmeester , Th. WEEVERS. 25 BALANS VAN 31 DECEMBER 1914. Bezittingen. Januari 1915. Kok Anketsmit Fonds ... f 28067.22- Kas en Spaarbankboekje . . f 830.27^ Hypotheek P. Vermeyden Azn. „ 20000. — Eff. 1 Oblig. Rentel. L. Oisterwijk Ver. Natuurmonum. f 1000 „ 1000.— 1 Oblig. H. IJ. S. M. 4 Vo f 1000 a 98 7o . . . , „ 980.- 1 Obl. Centr. Sp. 3 7o /'250 a ƒ 80 ö/o » 200.- 2 Oblig. Brazil. Fund. 5 7, ƒ 480 a ƒ 99 7o 475.20 1 Aandeel Amst. Bank ƒ200 a 178 7o „ 356.- ■ 1 Oblig. 100 ê China Goud f 1200 a 91 7o • . • ... 1092.— 1 Oblig. 500 frs. Rusland ^ 7o f 250 a 91 7o , 227,50 1 Oblig. 4 7n Gem. Rotterd. ƒ 1000 a 97 7o 970.- 1 Pandbrief 4 7o Rott. Hyp. Bank /" 1000 a 98 7o • • .. 980.- ƒ 1250 Staatsschuldboekje a a 76^ 7o 956.25 Btumundfonds f 26536. — 1 Oblig. Ie Ned. Scheepsverb. f 5000 a 95 7o . . . ... 4750.- 5 Pandbr. Westl. Hyp. Bank 4 «^0 f 5000 a 92 7o • • .. 4600.- 5 Oblig. Gem. Amsterdam 4 ^' o f 4000 a 97 "/o , 3880.- Transport f 54603.22= 26 Transport . . f 54603,22^ EfF. 4 Oblig. 100 £ Goud Hon- garije 4 7o f 4800 a 78 7o ƒ 3744— 2 Oblig. 100 £ China Goud 4i 7o f 2400 a 91 7o . • » 2184.- 2 Oblig. ƒ 250 Ned. Centr. Sp. 3 7o ƒ 500 a 80 7o • » 400.-- 1 Oblig. H. IJ. S. M. 4 7o f 1000 a 98 7o . • . . » 980.— 1 Pandbr. ^ 7o Alg. Mij. tot beleening te Middelburg f 1000 a 95 7o . . . . „ 950.- 1 Pandbr. 5 7o Ned. Transatl. Hyp. Bk. f 1000 a 99 7o » 990.- 2 Oblig. 4i 7o 100 £ New YorkTeleph. /■2400a977o » 2328.- 1 Oblig. 4i 7o 1000 S Nat. Railw. Mexico ƒ2500 a 647o „ 1600.— 1 Oblig. 2i7o ƒ200 Ned. W. Schuld f 200 a 65 7o » 130.- Vrije Fonds ....... ƒ 3159.71 Kas en Spaarbankboekje . . . „ 434.63^ ƒ3000 Staatsschuldboekje a 76i7o » 2295.— Div. debiteuren voor overdrukken „ 72.20 Div. debiteuren v. onbet. contrib. „ 43.50 Vord, op Min. Binn. Zaken voor Recueil en Archief . . . , „ 193.05 Invorderbare rente Staatsschuld en Spaarbankboekje „ 110. — Herbarium en Bibliotheek P. M. Vordering op Kas Conservator Haarlem „ 11.32^ Totaal . . ƒ 57762.93^ 27 Schulden. Vordering de Waal Groningen ' f 589.85 Kas en Spaarb. b. Brumund Fonds Nadeelig saldo „ 22.13 Kapitaal Ned. Bot. Vereeniging „ 57150.95^ Kok Ankersmit Fonds . . . ƒ 28067.22^ Brumund Fonds „ 26513.87 Vrije Fonds „ 2569.86 Totaal . . ƒ 57762.93^ o in 1 o in l On O o in O o ^ ^ ^ t^ vO in H co co > O CO 6^ > Ui ♦ W ^4^^ c < o -13 c o 3 05 -I-J CC U -73 C O cö aj O 3 w g «u -w ü; d «-' o :=r CQ > U CQ c O) > co JU > o -o l C 3 C > t:: co J3 . > .2 % co CL» -o 03 c J»i "O o S ^ CQ -o c t o O 4J CQ Di G > CO 05 - 3 O > >D Q c 'S (U -o co c» Ui Cl) > C CO 05 CO co s -r3 J> J -O c t 3 03 > o 13 lo C/D voinMDi ^ocnt^o^i C300 1 TT ^ ro l^ Tt^(N^c5 -^öaNoToNTrin d\ -r^ (S »-icn-^m vooot^ (Nm^^ oomo in in -O c o 3 ^ -2 "^ . co "c '^ co co ^-^ "-1 -O '^ rS -?? w O O K^ co ^ > lo . O - bei 05 CO Ui r 'O o "co C/D CQ Begrooting 1915, INKOMSTEN. Rente Kok Anker sm it- Fonds ƒ1120 Brumund- „ - 1130 „ Vrije , ^50 Contributies - 1600 Bijdrage Korthal s- Fonds - 600 Restant subsidie Vrije Fonds voor Herbarium . - 100 ƒ4700 UITGAVEN. Subsidie Kok Ankersmi t-Fonds voor salaris conservator f 1000 Div. uitgaven Kok Ankersmi t-Fonds ... - 20 Bij te schrijven rente „ ... - 100 Lijfrente B r u m u n d-Fonds - 1200 Div. uitgaven „ - 30 Drukkosten Recueil - 900 Archief - 150 Porto's - 20 Vergaderingen, Reis- en Verblijfkosten .... - 70 Div. Onkosten - 150 Lidmaatschap Ver. Natuurmonumenten .... - 15 Uitgaven Herbarium en Bibliotheek - 1000 Onvoorziene uitgaven - 45 ^ ƒ4700 30 Aan de ledenvergadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging. De ondergeteekenden, op de vergadering der Neder- landsche Botanische Vereeniging van 27 Februari 1.1. aan- gewezen om de bescheiden op de bewaargeving en het verdere kapitaal betrekking hebbende (Art. 43 der Statuten) en de rekening en verantwoording van den Penningmeester (art. 48 der Statuten) na te zien, hebben zich van die opdracht gekweten en hebben de eer daaromtrent het volgende te rapporteeren. De bescheiden op de bewaargeving bij de Nederlandsche Bank en op het verdere kapitaal betrekking hebbende werden in goede orde bevonden en evenzoo waren op de rekening en verantwoording geen aanmerkingen te maken. Het geldelijk beheer van den Penningmeester maakt den indruk met zeer groote zorg te zijn geschied en dank zij de dubbele boekhouding is ook een overzicht van het geheel vrij spoedig te verkrijgen ; ook al zouden de ondergeteekenden zich niet in staat achten zelf zulk een boekhouding in elkaar te zetten, nu deze eenmaal in orde gemaakt is, kan men den staat der geldmiddelen toch tamelijk gemakkelijk beoordeelen. De zaak is van nature vrij ingewikkeld door de drie verschillende fondsen der Vereeniging en ook omdat de uitgaven van het eene jaar min of meer in het andere overloopen, speciaal wat de publicaties betreft. Dit jaar is er nog aan toe te voegen de moeilijkheid om een juist beeld van de grootte van deze fondsen te verkrijgen, nu er geen ofFicieele beursno- teering is; de Penningmeester wees hierop reeds in de vergadering van 27 Februari. De ondergeteekenden hebben verder den indruk ge- kregen, dat het innen der contributies der Indfsche leden somtijds tamelijk veel moeilijkheden oplevert. Het zou zeker zeer gewenscht zijn, wanneer een van de leden 31 der Vereeniging, in Indië verblijf houdende, zich zou willen belasten met het innen van de contributie der leden in tropisch Nederland en met het overmaken van het geïnde bedrag. De ondergeteekenden adviseeren dus de vergadering om de rekening en verantwoording van den Penningmeester goed te keuren en hem te dechargeeren onder dankbe- tuiging voor zijn uitstekend beheer. F. A. F. C. WENT. S. L. SCHOUTEN. Utrecht, 16 Maart 1915. VERGADERING van Zaterdag 7 Juni 1914 te Haarlem in Café Brinkman» Groote Markt* Aanwezig de leden Van Ameijden, Blaauw, Calkoen, Doyer, Heinsius, Heukels, Meilink, Pulle, Schoute, Sirks, Van Slooten, Talma, Valeton Sr., Verschaffelt, M. S. de Vries, W a t e r m a n , W e e v e r s benevens een introducé. Bij afwezigheid van den voorzitter opent de vice-voor- zitter, de Heer Heukels, de vergadering om 8 uur. De notulen worden gelezen en onveranderd goedgekeurd. Naar aanleiding van een correspondentie tusschen den voorzitter der N. B. V. en den voorzitter van de Ver- eeniging tot Behoud van Natuurmonumenten wordt door den Heer Heukels een verklaring voorgelezen waaruit blijkt dat de voorzitter van laatstgenoemde Vereeniging alles meent gedaan te hebben wat hij kon, om het Wis- selsche Veen bij Epe voor vernietiging te bewaren, en dat genoemde Vereeniging gaarne in de gelegenheid gesteld zal worden, om te bewijzen, dat ze er prijs op stelt ook botanisch belangrijke terreinen te reserveeren, waarbij ze hoopt meer succes te hebben, dan met het Wisselsche Veen het geval was. Het bestuur der N. B. V. wekt de leden nog eens op, dergelijke terreinen te noemen. De beide voorgestelde nieuwe leden, de Heeren Dr. G. Stahel en H. C. Mil i us worden gekozen. De commissie tot het nazien van de rekening en verant- woording van den penningmeester en van de schriftelijke 33 bescheiden op de bewaargeving en het verdere kapitaal de Vereeniging betrekking hebbende, rapporteert daarom- trent bij monde van den Heer Verschaffelt en stelt voor onder dankzegging den penningmeester van zijn beheer te dechargeeren. Aldus wordt door de verga- dering besloten. Vervolgens houdt Mej. Doyer haar aangekondigde mededeeling over „Energie-omzettingen bij de kieming van tarwekorrels" en spreekt de Heer Blaauw over „de betrekking tusschen lichthoeveelheid en groeireactie bij Phycomyces nitens". Daarover heeft eenige discussie plaats. De Heer W e e v e r s demonstreert vervolgens een fraai exemplaar van Peridermium Pini. Niets meer aan de orde zijnde sluit de vice-voorzitter om kwart voor 10 de vergadering. Nederl. Kruidk. Archief. 1914. VERGADERING van Zaterdag 21 November 1914 in het Universiteitsgebouw te Amsterdam» Aanwezig de leden : Van Ameijden, Bastert, Blaauw, Bremekamp, C. Cool, Van Dam, Danser, Van Dedem, Doyer, De Gelder, Van Hall, Van Hall — de Jonge, Heimans, Heinsius, Heukels, Hunger, G. van ïterson Jr., Jansen, Jonker, Van der Lek, De Lint, Van Oyen^ — Goethals, Peck, Pulle, Quanjer, Schoute, Sluiter, Smith, Stomps, Sirks, Schreuder, Van de Sande Bakhuyzen, Van Slooten. Voor- molen, Went, Weevers, Wisse, Wijsman, be- nevens 3 introducée's. De voorzitter opent de vergadering om half 8. Na lezing van de notulen, die onveranderd worden goedge- keurd, wordt er gestemd over de toelating van de voor- gestelde nieuwe leden , zijnde de dames Lottgering, Sabron, J. Gooi, Ze ij del, en de Heeren Meulen- hoff, Van Zijp, Schuurmans Stekhoven, Spruit en Kooiman. Allen werden gekozen. Daar de voorzitter, de Heer Went, aan de beurt van aftreden is en volgens de Statuten niet herkiesbaar is, wordt overgegaan tot het verkiezen van zijn opvolger. Door het bestuur worden aanbevolen 1°. Dr. J. C. Schoute en 2°. Dr. G. van ïterson Jr. De heer Van ïterson verklaart een eventueele benoeming niet te zullen aannemen. Gekozen wordt Dr. J. C. Schoute met 24 stemmen tegen 7 op den Heer van ïterson. 35 2 op den Heer Vuyck en 3 blanco. De heer Schout e neemt zijn benoeming aan. De Heer H e u k e 1 s krijgt het woord om den aftre- denden voorzitter namens de Vereeniging toe te spreken. Hij zegt het volgende: Geachte Voorzitter, „Het was op 28 Febr. 1904, toen de scheiding der Ned. Bot. Ver. in 2 Afdeelingen A en B een voldongen feit was geworden , dat ge voor het eerst tot Voorz. der Afd. B werd verkozen en tevens tot Voorz. van het Dag. Best. der geheele Vereeniging. In 1909 toen de beide Afd. weer werden opgeheven en de Ver. weer een geheel werd, werd ge tot Voorz. gekozen en sedert dien tijd zijt ge dat onafgebroken ge- weest. Heel wat jaren hebt ge dus de belangrijke be- trekking van leider der werkzaamheden in de Ned. Bot. Ver. vervuld en dat ge dat met goed succes hebt gedaan en dat de Ver. onder Uw voorzitterschap tot grooten bloei is gekomen, blijkt o.a. daaruit dat het aantal leden dat op 1 }an. 1904 132 bedroeg sedert dien is geklommen tot 224. Met al de U eigen kracht hebt ge er U dan ook voor- gespannen om het belang der Ver. te dienen. Mag er ook een enkel oogenblik geweest zijn, dat U in den veelbewogen tijd, die voor de Ver. achter ons ligt, de moed ontzonk, al heel spoedig toonde ge weder de onverflauwde kracht om het scheepje in veilige haven binnen te loodsen. De goedgeslaagde pogingen door U aangewend om de aansluiting van onze Ver. aan het Koloniaal-Instituut voor te bereiden en om haar herbarium uit den toestand van verval, waarin het verkeerde, op te heffen, zijn slechts een paar punten, die ik wensch te releveeren, om daardoor te doen blijken tot hoeveel dank wij U verschuldigd zijn. Ik twijfel er dan ook niet aan, dat ik de tolk van alle 3* 36 aanwezigen ben, als ik u oprecht dank zeg voor het vele, dat ge voor de Vereeniging hebt gedaan en de hoop uitspreek, dat ge voortdurend belang zult blijven stellen in haar, waarmede ge zoo lang lief en leed hebt gedeeld. In het bijzonder zal ook het Bestuur zijn Voorzitter, met wien het steeds zoo aangenaam kon samenwerken, missen. Wij twijfelen niet of wij zullen steeds op u mogen blijven rekenen, zoo wij uw hulp, uw steun noodig hebben. Nogmaals namens ons allen dank." Door krachtig applaus geeft de vergadering blijk van instemming met deze woorden. Aan de orde komt thans de benoeming van een lid der commissie voor het floristisch onderzoek van Nederland in plaats van wijlen den heer E. H e i m a n s. De voor- zitter memoreert het overleden, zeer verdienstelijk lid onzer vereeniging aan wiens onvermoeiden arbeid de natuur^ studie in Nederland zooveel te danken heeft. Door het Bestuur worden in zijn plaats voorgesteld : 1 ". de Heer P. Jansen te Amsterdam en 2°. de Heer J.Th. Henrard te Gorinchem. Gekozen wordt de Heer Jansen met 23 stemmen tegen 12 stemmen blanco, 2 op den Heer Henrard en 1 op den Heer Stomps. De penningmeester dient de begrooting voor het jaar 1915 in, welke na uitvoerige toelichting onveranderd wordt goedgekeurd. Vervolgens komen de wetenschappelijke mededeelingen aan de beurt. De Heer W ent spreekt over de beoe- fening der plantkunde in Nederlandsch Indië, welke rede op blz. 46 van dit Archief is opgenomen. Daarna deelt de Heer Q u a n j e r een en ander mede ,,Over de Bescherming van de Kiem van Granen en Grassen , mede namens den Heer Oortwijn Botjes te Oostwold." Sedert naast het microscoop ook de methode der rein- cultuur voor de studie der schimmels in gebruik is ge- 37 nomen, is veel, wat vroeger duister was in de leefwijze der plantenparasieten , opgehelderd. Brefeld paste haar toe op de brandzwammen, en na jarenlang experimen- teeren gelukte het hem van bijna al deze vroeger als obligate parasieten beschouwde schimmels een saprophy- tisch levende bijfructificatie te ontdekken, welke juist voor het nemen van infectieproeven groote beteekenis heeft. De waarneming dat deze bijvorm bij enkele soorten ont- breekt, en wel bij den stuif brand van gerst en van tarwe (Ustilago nuda en U.tritici) bracht hem tot de ontdekking der bloeminfectie (1905), een ontdekking waartoe ongeveer gelijktijdig andere onderzoekers in Duitschland, Amerika en Japan langs anderen weg kwamen. Onafhankelijk van deze studiën zijn de methoden van de behandeling van het zaad met bestrijdingsmiddelen tot stand gekomen. Pr e vost (1807) en Kühn (1858) werkten een methode uit, waardoor de sporen van Tilletia tritici, die buiten op de tarwe zitten, tot op de laatste worden gedood. Onze landbouwers volgen hun methode, die bestaat in weeken van het graan in verdunde koper- vitriooloplossing, niet. Zij bevochtigen het graan met een zeer geringe hoeveelheid eener vrij geconcentreerde oplossing van dit zout. Oortwijn Botjes heeft door nauwkeurige proeven aangetoond , dat deze methode minder gevaar voor de kiem oplevert. Wij zien hier het merk- waardige verschijnsel, dat, naarmate men de oplossing door watertoevoeging verdunt, de schadelijkheid toeneemt. Dit is toe te schrijven aan de zeer intensieve bevochtiging van de korrels, waarbij het koper vitriool dieper indringt, dan voor het dooden van brandsporen noodig is. Lang voordat Brefeld uit zijn ontdekking meende te kunnen afleiden, dat de stuifbrand met zijn inwendig in de kiem levend mycelium niet door zaadbehandeling kan worden gedood, had reeds de Deen Jensen het tegen- deel bewezen. B r e f e 1 d's opvatting zou juist geweest 38 zijn, als alleen chemische middelen in aanmerking kwamen; Jensen had echter een physisch middel gevonden : in- dompeling van het geweekte graan in heet water. G i 1 1 a y vereenvoudigde zijn methode en vond dat zij ook waarde had als middel tegen een door een Cladospormm-soovt teweeggebrachte ziekte van Gerst. Spreker leerde haar w^aarde kennen tegen de strepenziekte van de Gerst, ver- oorzaakt door Helminthosporium gramineum. De kweeker M a n s h o 1 1 voerde de methode in zijn bedrijf in ; O o r t- w ij n Botjes en spreker werkten haar verder uit voor de toepassing op Gerst en Tarwe. Botjes vond , dat de gerstsoorten onzer zeer vruchtbare polders gevoeliger zijn dan die waarmede Jensen werkte. Het bleek hem verder dat de gevoeligheid van den kiem toeneemt, naar- mate de gerst langer is geweekt. Door spreker werd een coöperatieve uitvoering der methode in de eigenlijke land- bouwpraktijk ingevoerd. Het bleek hem daarbij, dat de warmtegraad, die ter bestrijding van de gerstestuif brand gebruikt wordt, voor het verdelgen van tarwestuif brand onvoldoende is. Door twee jaar experimenteeren is ook voor Tarwe de beste methode gevonden. Haverbrand en een heftig optredende brandziekte (Ustilago bromivora) van Btomus unioloides konden ook door de heetwater- methode afdoende bestreden worden. Er is daarbij tevens gebleken, dat de kiemkracht door de heetwaterbehandeling verhoogd schijnt te worden. Oortwijn Botjes vestigde daarop reeds sprekers aan- dacht in 1909. Een dergelijke werking heeft het koper- vitriool, zij het ook zwakker. Is dit een physiologische werking ? Nader onderzoek leerde , dat kiemverwoestende schimmels door de behandeling worden gedood. Deze parasieten zijn bij de officieel vastgestelde methoden van zaadonderzoek op kiemkracht nooit waargenomen, omdat men daarbij de proef niet lang genoeg in observatie houdt. Ritzema Bos was in ons land de eerste, die 39 een Fusarium vond, parasiteerende op kiemplanten van Zomertarwe. Denzelfden zwam vond spreker in 1909 toen Oortwijn Botjes kiemplanten ter vergelijkend onder- zoek stuurde van zaad, dat wel en niet met heet water was behandeld. Zomertarwe vooral wordt door dezen Fungus aangetast en de praktijk vitrioolt dit graan dan ook niet zoozeer tegen den Steenbrand, die a. h. w. een overwonnen kwaal is, maar om zich een betere opkomst te verzekeren. Heet water werkt veel beter en is minder schadelijk. Verder namen Botjes en spreker in navolging van Bolley (1887) en Hiltner (1911), proeven met sublimaat, dat heet water in werking nabijkomt en even- eens onschadelijk is. (Stuifbrand kan er natuurlijk niet mee worden bestreden). Bij een studie van de kiemparasieten, die hier werk- zaam zijn, bleek spreker dat naast Fusarium een Altevnada optreedt. Nog andere soorten zijn aanwezig van welke de pathogene eigenschappen aan het Instituut voor Phy" topathologie te Wageningen worden bestudeerd. Spreker hoopte daarop later terug te komen. Hoofdzaak is bij deze mededeeling de aandacht te vestigen op de kiembeschermende werking van de middelen die oorspronkelijk tegen brand in gebruik genomen werden. Formaline heeft bij de bestrijding der kiemaantasters geen w^aarde ; integendeel schijnt het soms hun groei te be- gunstigen. Een gedetailleerde bespreking van wat hier in korte trekken is medegedeeld, zal in de „Mededeehngen van de Rijks Hoogere Land- en Tuinbouwschool" verschijnen. De mededeeling van den Heer Q u a n j e r werd door lichtbeelden verduidelijkt. Ten slotte sprak Dr. Th. Weevers over den invloed van anorganische zouten op de werking van organische vergiften ten opzichte van de Plantencel. Wanneer men kleine schijfjes van de gewone Roode 40 Biet in water legt en aan het water de een of andere vergiftige organische stof, b.v. Alcohol, Aether, Chloro- form, zoutzure kinine e.d. toevoegt, dan treedt na een zekeren tijd de roode kleurstof uit de bietencellen naar buiten. Dit is een bewijs dat de cel gaat afsterven. De sterkte van de werking van het gift is dus na te gaan door den tijd te bepalen, die noodig is om de roode kleur- stof te doen uittreden. Voegt men nu, behalve een or- ganisch vergift ook nog een anorganische stof toe, b.v. alumiuiumchloride, dan blijkt de vergiftige werking van den alcohol, aether enz. sterk verminderd. Het duurt nl. veel langer eer de bietencel gaat afsterven. Spreker kon nu langs deze methode de werking van zouten van één-, tw^ee- en driewaardige metalen op de plantencel verge- lijken. Het bleek dat het 3-waardige metaal-ion, b.v. aluminium , sterker werkt d. w. z. de tijd van afsterven door het organische vergift meer vertraagt dan het twee- waardige ion, b.v. zink, en dit weer meer dan het één- waardige als kalium. Dit zou te verklaren zijn door het feit, dat 3-waardige metaalionen het sterkst geadsorbeerd worden door de levende deelen van de cel en daardoor de vergiften ook het krachtigst terugdringen. Het onderzoek van spreker is dus een nieuw bewijs van reeds vroeger ver- kondigde meeningen omtrent de adsorptie van metaalionen. Niets meer aan de orde zijnde werd de vergadering om 9 uur 50 gesloten. VERGADERING van Zaterdag 27 Februari 1915 in het Botanisch Laboratorium te Utrecht» Aanwezig de leden Van Ameijden, Arisz, Baart de la Faille, Blaauw, Bremekamp, Cohen Stuart, Costerus, Hagedoorn, Honing, Heu- kels, Kloos, Van der Lek, Van . Oyen-Go et- hals, Peck, Pulle, Schoute, S. L. Schouten, Stak- man, Van Slooten, M. S. de Vries, Valeton Sr., W a t e r m a n , W ent, W e s t e r d ij k , W e e v e r s , W ij s m a n , en later nog de leden Baste rt, De Bruyn, J. Cool, Van Dedem, VanderFeen, De Gelder, Ha ij e, Lottgering, Lens, Sluiter, Schreuder, Schuurmans Stekhoven, Sirks, Van de Sande Bakhuyzen. De voorzitter. Dr. J. C. Schoute, opent de vergade- ring om 7 uur met een toespraak tot de aanwezigen waarin hij , naar aanleiding van het feit dat hij thans voor het eerst als voorzitter een vergadering van de N. B. V. leidt, op de moeielijkheden wijst om de leiding der Ver- eeniging op dezelfde wijze te voeren als zijn voorganger. Hij roept daartoe de medewerking van alle leden in. De notulen worden gelezen en goedgekeurd. De voor- zitter deelt mede dat er zich een zóó groot aantal sprekers hebben aangemeld, dat er vóór den zomer nog minstens twee vergaderingen zullen gehouden worden. De penningmeester legt rekening en verantwoording af van zijn beheer over het afgeloopen jaar. De heeren W ent en Schouten worden benoemd om deze rekening 42 na te zien en daarvan in de volgende vergadering rapport uit te brengen. Tevens wordt hun opgedragen het nazien van de schrifteUjke bescheiden op de bewaargeving en het kapitaal der Vereeniging betrekking hebbende. Beide heeren nemen de benoeming aan. Vervolgens brengt de 1ste secretaris het jaarverslag uit, en de permanente commissies hun verslagen over het af- geloopen jaar. Alle deze ontwerpverslagen worden goed- gekeurd. De commissie voor het floristisch onderzoek van Nederland doet bij monde van den heer P u 1 1 e het voorstel de zomerexcursie te houden in de omstreken van Doetinchem , daar deze excursie in het afgeloopen jaar wegens het gestoorde verkeer niet is doorgegaan. Plannen voor een voorjaarsexcursie zijn door bijzondere omstandig- heden niet gemaakt. De heer K 1 o o s vindt het zeer wenschelijk een voorjaarsexcursie te houden, en verzoekt tevens den datum van de excursies zeer vroegtijdig aan te kondigen. Voor er een begin gemaakt wordt met de verkiezing van leden in de permanente commissies, merkt de heer Wijsman op, dat hij het niet wenschelijk vindt dat steeds de aftredende leden worden herkozen. Van ver- schillende zijden wordt daartegen opgemerkt, dat een her- kiezing in het algemeen wel gewenscht is, omdat, waar de commissies zich meest met een bepaalde taak bezig houden, een grootere stabiliteit in samenstelling verlangd wordt dan in de samenstelling van het Bestuur. De aftredende leden in de commissies worden allen her- kozen, zijnde de heeren Wijsman en Vuyck in het Curatorium van het Kok Ankersmi t-fonds , H. de Vries in de commissie van Redactie , H e u k e 1 s in de commissie voor het floristisch onderzoek van Nederland, Schoute in de commissie voor Bibliotheek en Herba- rium , Goethart in de commissie voor het Botanisch Station. 43 De voorgestelde nieuwe leden , zijnde de dames L. Z e r- n i k e en F. H a ij e en de heer Jan G. S 1 o f f , worden allen aangenomen. Na een pauze komen de wetenschappelijke mededeelin- gen aan de beurt. Dr. C. J. Baart de la Faille spreekt over „de loga- rithmische kromme in de biologie". Bij het gebruik van analytische frequentiekrommen geeft spreker de voorkeur aan typen met biologische beteekenis. Hiertoe behoort de logarithmische kromme, (zoo genoemd omdat men de maten door hare logarithmen moet vervangen om een normale te krijgen). Waar zij toepasselijk is, mag men concludeeren dat het organisme op de normale groei- oorzaken zóó gereageerd heeft, dat elke aangroeiing recht evenredig was met de reeds bereikte grootte. Volgens sprekers oordeel wordt aan de logarithmische kromme tot dusver veel te weinig belangstelling gewijd, en was het de moeite waard ze aan waarnemingen te toetsen. Spr. noemt hare karakteristieke eigenschappen en de methode om haar „aan te passen", en behandelt dan twee voorbeelden , die door het groote aantal der individuen vertrouwen verdienen, beide ontleend aan het Gewone Kruiskruid (Senecio vulgaris L.). Bij het eerste (topcellen van het vruchtpluis) geeft het geheele materiaal uitstekende aansluiting aan een logarithmische kromme. Bij het tweede (omwindselblaadjes) blijkt het materiaal een aantal afwijkende overgangsblaadjes (plusvarianten) te bevatten: maar de over- eenstemming met een logarithmisch verloop is ideaal tot waar de invloed der plusvarianten merkbaar wordt. Spr. ver- moedt dat dit speciale en belangrijke type van krommen in de biologische statistiek zeer dikwijls aan te treffen is. Dr. }. A. Honing uit Medan spreekt over Deli-tabak als een mengsel van typen. De onderzoekingen van den spreker kunnen in de vol- gende punten samengevat worden: 44 1". In de Deli-tabak zijn tot heden minstens 6 typen waargenomen , waarvan 2 voor de meest opvallende ken- merken constant zijn , en de overige nog verder onderzocht moeten worden. 2^. Het aantal bladen van de Deli-tabaksplant is afhan- kelijk van de uitwendige omstandigheden als meer of minder goede bewerking en rijkdom van den grond, droogte of vochtigheid. Dit komt overeen met de mededeelingen van Garner over Maryland Mammoth en van L o d e w ij ks over Vorstenlandsche tabak en weerspreekt de bewering van East en Hayes dat het aantal bladeren reeds bepaald zou zijn tijdens het rijpen van het zaad aan de moederplant. 3". Reeds door massaselectie, gepaard met het uitsluiten van kruisbestuiving hebben enkele planters het bladeren- aantal met ongeveer 4 stuks per plant kunnen vermeerderen. 4°. De curve voor het bladerenaantal geeft den indruk als zouden er rassen met gemiddeld 28, 30, 33, en 35 bladeren zijn, afgezien van de reuzenplanten die ver over de 40 bladeren bezitten, 5°. Lengte en breedte der bladeren nemen van be- neden naar boven niet evenredig toe en af. Ook de bladvorm is variabel. De langste bladeren zijn wel absoluut het breedst, doch relatief smaller. 6^. De relatief smalste bladeren vindt men in het midden , zoodat voor selectie op breed blad het meten tot de middelste bladeren beperkt zou kunnen worden. Ten slotte spreekt Dr. S. L. Schouten over „varia- bihteit bij schimmels". Spr. begint met er op te wijzen dat voor de studie der variabiliteitsverschijnselen de mikrobiloog zich in een zeer gunstige positie bevindt, daar hij in enkele dagen in zijn cultuurbuisje evenveel generaties ziet , als de bioloog , die met hoogere planten in zijn proeftuin werkt, in jaren. Het uitgangspunt van de techniek is hier de plaatkultuur- methode van K o c h , waarmede Beyerinck, Reiner 45 Muller, en vele anderen belangrijke proeven deden. Toch mist spreker in deze methodiek de absolute zeker- heid, dat men van één cel uitgaat, dat men dus met werkelijk „zuivere lijnen" werkt. Eveneens mist hij de mogelijkheid tot individueele behandeling. Beide acht hij noodzakelijk; ze zijn vereenigd in een methode, jaren ge- leden door hem uitgewerkt en in den laatsten tijd toege- past o.a. op variabiliteitsverschijnselen bij Schimmels. Voor deze proeven heeft spr. zeer bekende vormen genomen, zooals soorten van Penicillium , Phycomyces, enz., en nagegaan in hoeverre natuurlijke factoren als voedselge- brek, of ophooping van stofwisselingsproducten variabiliteit konden teweegbrengen. Hij vond bij sommige soorten z.g. geinduceerde modificaties, d.w.z. nieuwe vormen die na korteren of langeren tijd eenigen terugslag vertoonden, bij andere echter erfelijk constante nieuwe typen, dus mutaties. Van alle behandelde soorten waren de stamvorm en de daaruit verkregen, dikwijls zeer sterk afwijkende, vormen ter demonstratie aanwezig. Omstreeks half 1 1 sluit de voorzitter de vergadering. REDE van den heer F. A« F, C. Went gehou- den in de vergadering van 21 November 1914 te Amsterdam. De beoefening der plantkunde in Nederlands ch Indië. Op uitnoodiging van het Bestuur van het Internationale Rubbercongres heb ik dezen zomer een bezoek gebracht aan Nederlandsch-Indië ten einde op dat congres een voordracht te houden over: „Wetenschap en tropische Landbouw". De gebeurtenissen, die als een wervelstorm over Europa losgebroken zijn, hebben echter hun invloed in de verste deelen der wereld doen gevoelen, ook in niet geringe mate in Nederlandsch-Indië. Het gevolg is geweest, dat het bedoelde congres niet is doorgegaan, voorloopig uitgesteld werd, zoodat ik mijn voordracht op schrift bij het Bestuur van het Congres heb ingediend. Ik had mij echter voorgenomen, deze reis tevens te gebruiken om de verschillende wetenschappelijke laboratoria en instellingen in Insulinde te bezoeken, ten einde een indruk te verkrijgen van den stand van natuurwetenschappelijk onderzoek aldaar, beter dan men hieromtrent ingelicht wordt door het lezen van brochures en boeken of door correspondentie. Ook hier heeft de oorlog het gevolg gehad, dat mijn plannen niet geheel tot uitvoering zijn gekomen; ik ben vroeger naar Europa terug gegaan als oorspronkelijk geraamd was en zoodoende ben ik niet overal geweest. ■ 47 waar ik mij voorgesteld had een bezoek te brengen, terwijl mijn verblijf op de plaatsen, waar ik wel geweest ben, aanzienlijk bekort werd. Niettegenstaande dit alles heb ik toch wel een indruk ontvangen van een zeer opgewekt wetenschappelijk leven en het komt mij voor, dat het niet ongewenscht is hier op een vergadering van de Nederlandsche Botanische Vereeniging het een en ander daarvan mee te deelen. De beoefening van de botanische wetenschap in Nederland staat toch wel in zeer sterke mate in het teeken van de koloniale botanie en meer dan ooit heb ik den indruk gekregen, dat, mocht Nederland zijn koloniën verliezen, dit niet alleen een nationale ramp zou zijn, waarvan ons vaderland zich wel nooit zou herstellen , maar dat het ook een vernietigenden invloed zou uitoefenen op de beoefening van de botanische wetenschap bij ons. Gelukkig heeft juist de wereldoorlog doen zien, dat de band van Neder- lander en inlander veel hechter is dan velen tot nu toe hebben gemeend te mogen aannemen. Niet altijd stond onze botanie in het teeken van de tropen; wel hebben in de paar laatste eeuwen steeds Nederlanders zich beziggehouden met de studie van de flora onzer koloniën (ik behoef maar te herinneren aan namen als van Rheede van Drakesteyn, Burman, Reinwardt, Miquel, De Vries e), maar dit gebeurde meestal in het moederland; het waren bovendien enkelingen en in de koloniën zelf kon men hoogstens één , twee mannen aantreffen, die daar op botanisch-wetenschappelijk gebied werkzaam waren. Nu was toen het totale aantal onzer botanici klein, er was geen of weinig maatschappelijke toekomst voor diegenen, die natuurlijke historie tot hun bizonder vak van studie maakten, zoodat de docenten in de botanie aan onze hoogescholen of de botanische onder- zoekers in het algemeen dikwijls van huis uit medici waren (men denke aan Junghuhn, aan Miquel, aan Oude- 48 ■ mans en zoo vele anderen). Daarin kwam een eerste verandering na de invoering van de wet op het Middelbaar Onderwijs. Er waren leeraren in plant- en dierkunde noodig, later ook op de gymnasia, en ten gevolge daarvan gingen al meer en meer studenten zich toeleggen op de studie der biologie. Toch moet erkend worden, dat de flnancieele positie van die leeraren niet zoodanig w^as — en nog altijd niet is — dat hierdoor een sterke aandrang zou ontstaan om plant- en dierkunde te gaan studeeren; boven- dien niet iedereen voelt neiging zich aan het onderwijs te gaan wijden. Dat in dezen toestand een groote verandering gekomen is, hebben wij te danken aan het bezit van onze koloniën. Ten deele hebben de tijdsomstandigheden er toe geleid, dat men daar de voorlichting van botanici is gaan inroepen, maar toch zou het zeker wel niet zoo gegaan zijn als nu, wanneer niet één man zijn organisatorisch talent aan deze zaak gegeven had. Ik behoef in deze omgeving wel niet den naam van Melchior Treub te noemen als van den man, aan wiens nagedachtenis de Nederlandsche botanische wetenschap zoo buitengewoen veel dank ver- schuldigd is. Het is bekend genoeg en ook herhaaldelijk gezegd, dat Treub bij zijn komst te Buitenzorg in 1880 als weten- schappelijk man volkomen geïsoleerd stond, terwijl bij zijn heengaan tientallen van natuuronderzoekers aldaar konden getuigen omtrent hetgeen door hem werd tot stand ge- bracht. Trouwens men kan hetzelfde zien , wanneer men de ledenlijsten onzer Vereeniging van de jaren 1880 en 1914 met elkaar vergelijkt. In 1880 op een totaal van 41 leden geen enkele, die in onze koloniën verblijf hield; pas tegen het einde van dat jaar kwam Treub te Buitenzorg. In 1914 waren deze cijfers 224 voor het totale aantal, waarvan 50 in onze koloniën, en orfder degenen, die thans in Nederland wonen, tel ik er nog 27, 49 die gedurende korter of langer tijd in onze koloniën hebben doorgebracht. Dus meer dan een derde van onze leden kent onze koloniën door eigen aanschouwing. Is het wonder , dat vooral T r e u b zich gegriefd voelde door de redevoering, waarmee van 't H off in 1895 het Neder- landsche Natuur- en Geneeskundig Congres te Amsterdam opende, waarin door hem betoogd werd, dat het bezit van koloniën schadelijk werkt op de ontwikkeling der wetenschappen in een land? Het was 18 jaar geleden, sedert ik Indië verliet en wanneer ik naga, wat mij het meest opgevallen is op botanisch gebied, dan is het wel de grootere kennis van de levende natuur, die men er thans bij tal van menschen waarneemt. Hetzij men in Deli of Semarang of te Pasoeroean komt — misschien daar nog meer dan te Buitenzorg — overal vindt men mannen, die belang stellen in 'de hen omringende natuur, die niet alleen vele planten en dieren bij name kennen, maar ook heel wat van hun levensomstandigheden weten. Dat is zeker ten deele een gevolg hiervan, dat het tegenwoordig zooveel gemakke- lijker is dan vroeger om de namen der levende wezens te leeren vinden, maar slechts ten deele. Ik zoek een van de oorzaken hier in Nederland ; het werk van mannen als Heimans en Thysse heeft doorgewerkt in onze koloniën. Dat wij een van deze beide mannen niet meer onder de levenden aantreffen, is een reden tot droefenis voor ons allen. Het bericht van den dood van Heimans bereikte mij te Medan en ik voelde natuurlijk zeer welk een zware slag dit is voor het natuuronderzoek in ons vaderland. Ik zou hier aan den zoon van dezen pionier de verzekering willen geven, dat het werk van zijn vader zeker nooit vergeten zal worden ; moge diens nagedach- tenis een spoorslag zijn voor den zoon, om al zijn kracht aan het natuuronderzoek te geven. Nederl. Kruidk. Archief. 1914. 4 50 In de tweede plaats is de toestand der laboratoria zeer veranderd ; waar nieuwe inrichtingen gebouwd werden, daar zijn deze niet achterstaand bij de Europeesche, over- treffen deze zelfs dikwijls door hun ruimte. Ik denk daarbij b.v. aan het Suikerproefstation te Pasoeroean, aan het Deliproefstation te Medan, aan het Treublabo- ratorium te Buitenzorg. Ook de inrichting , het instru- mentarium is geheel op de hoogte van den tijd; de pri- mitieve toestanden van vroeger zijn voorbij. Verder is het aantal vreemdeHngen in wetenschappe- lijke betrekkingen in Indië zeer toegenomen ; ik heb tegen deze onderzoekers op zichzelf natuurlijk in het geheel geen bezwaar; er zijn er onder, die zeer bekwaam zijn en die zeer nuttig werk verrichten. Toch is het zeker te betreuren, dat het aantal biologen in Nederland zoo klein is, zoodat men dikwijls genoodzaakt is vreemdelingen te benoemen in betrekkingen, die even goed door Neder- landers vervuld zouden kunnen worden. Onveranderd vond ik den eigenlijken botanischen tuin te Buitenzorg, terwijl de Cultuurtuin te Tjikeumeuh be- paald achteruitgegaan is in vergelijking met 20 jaar ge- leden. In den botanischen tuin is natuurlijk wel het een en ander veranderd, sommige boomen zijn gekapt, andere zijn sterk gegroeid, maar de algemeene indruk is nog ge- heel dezelfde als vroeger. Het is jammer, dat gecon- stateerd moet worden, dat ook een misstand waarover reeds lang geklaagd werd, nog geen verbetering gevonden heeft : ik bedoel de weinige betrouwbaarheid van de naam- bordjes in den tuin. Ik geloof, dat het goed is dit punt aan te roeren, nu zelfs een buitenlander — Prof. Rot hert te Krakau — het in een publicatie genoemd heeft. Wie wel eens met buitenlandsche bezoekers over Buitenzorg gesproken heeft, weet trouwens wel, dat die klacht alge- meen is. Men is zich daarvan in Indië ook wel bewust, maar de moeilijkheid is steeds geweest gebrek aan perso- 51 neel aan het herbarium, waar de hoeveelheid werk zoo groot was en is, dat aan de determinatie van de planten van den tuin niet genoeg tijd besteed kan worden. Gelukkig is er kans, dat daarin thans verbetering komt; er zijn plannen ingediend bij het opperbestuur, die, wan- neer zij tot uitvoering komen, ten gevolge zullen hebben, dat er meer botanici dan thans aan het herbarium ver- bonden worden. Dat is niet alleen noodig voor de nomenclatuur van de gewassen van 's Lands Plantentuin maar ook in nog veel sterker mate voor de uitbreiding onzer kennis van de flora van Nederlandsch-Indië. Wij hebben tot nu toe toch eigenlijk alleen een eenigszins dragelijk denkbeeld van de flora van Java, maar wat daar buiten ligt is botanisch voor een groot deel terra incognita. Wil daarin verandering komen, dan moeten er botanische verzamelaars systematisch herbarium bijeen brengen en dan moet dit herbarium te Buitenzorg en in Europa door specialisten in niet te langen tijd bewerkt worden. Daarvoor ook is meer botanische assistentie aan het herbarium noodig en de voorstellen om hiertoe te geraken, zijn gedaan. Het is mogelijk, dat de tegen- woordige tijdsomstandigheden ten gevolge hebben, dat voorloopig van die plannen niets komt. Maar de zwarte wolk, die thans over de geheele wereld zweeft, zal toch zeker weer optrekken en dan bevindt Indië zich in gunstige omstandigheden, zoodat verwacht kan worden, dat voor een aantal jonge systematici een toekomst gevonden zal worden te Buitenzorg. Ook de nieuwe succursale van 's Lands Plantentuin te Siboelangit ter Oostkust van Sumatra zal voor de vermeerdering van onze kennis van de flora van Sumatra gebezigd worden. Daar is periculum in mora, want bij de geweldige uitbreiding van de Euro- peesche kuituur is er groot gevaar voor het verdwijnen van een groot deel van de wilde flora. In dien tuin van Siboelangit wordt een klein laboratorium met logeer- 4* 52 gelegenheid gebouwd, zoodat binnen niet te langen tijd een tweede plaats van onderzoek op de grens van het oerbosch in Nederlandsch-Indië te vinden zal zijn. Naast Tjibodas op 1450 M. hoogte op de helhng van den Gedeh op Java, nu ook Siboelangit op 500 M. hoogte in het oerbosch, dat de hellingen van het gebergte bedekt aan den weg, die van Medan voert naar de Batakhoogvlakte , zoodat ook de savanna's daarboven op niet te grooten afstand van dit laboratorium zullen liggen. Zuiver wetenschappelijke betrekkingen zijn verder die van directeur van 's Lands Plantentuin en van den onder hem gestelden chef der botanische laboratoria. Wellicht zal het aantal van deze betrekkingen in volgende jaren nog toenemen, maar het laat zich niet aanzien, dat deze toename zeer aanzienlijk zal zijn. Dat er op uitbreiding wel te rekenen valt, kan afgeleid worden uit hetgeen de Directeur van Landbouw , Dr. L o v i n k mij verzekerde , dat namelijk het zuiver wetenschappelijke deel van zijn Departement, m. a. w. 's Lands Plantentuin, nooit te ver- geefs een beroep zou doen op zijn steun waar het gold verbeteringen aan te brengen, ook al kosten die veel geld. Anders is het gesteld met de botanische betrekkingen, die meer bizonder in aanraking komen met de praktijk. Dat aantal is zeer aanzienlijk; men vindt te Buitenzorg ongeveer 10 botanici als zoodanig werkzaam, daarbuiten aan Proefstations te Medan, Tjinjiroean, Cheribon, Klaten, Salatiga, Pasaroean, Malang en Djember ongeveer 12 plantkundigen. Daar zal steeds een geregelde aanvulling noodig zijn, niet alleen van degenen, die voor goed naar Europa vertrekken, maar ook voor nieuwe nog te creëeren betrekkingen. Ik meen, dat het niet twijfelachtig is, dat deze er komen zullen; niet alleen zijn er groote kultures, die nog geen eigen proefstation hebben zooals de rubber, maar ook de bestaande proefstations zullen in de toekomst uitbreiding noodig hebben, vooral ten gevolge van de 53 buitengewone ontwikkeling van de landbouwondernemingen in de Buitenbezittingen. Wie „het land van onbeperkte mogelijkheden", zooals kort geleden een onzer buitenge- wone leden Sumatra's Oostkust noemde, gezien heeft, zal daaraan geen oogenblik twijfelen. Wanneer ik hier uitspreek, dat de Nederlandsche bo- tanische wetenschap zich voor een groot deel op koloniaal gebied beweegt, dan vergeet ik geen oogenblik dat onze twee grootste botanici nooit in de koloniën zijn geweest, dat hun wetenschappelijk werk daarmee geen verband houdt. Ik vergeet ook niet, dat er na den dood van M i q u e 1 een zekere stagnatie geweest is waar het betreft botanische onderzoekingen op koloniaal gebied in Neder- land zelf verricht. Maar daarin is gelukkig verandering gekomen : ik denk aan de bewerking van de flora onzer West-Indische koloniën, aan het onderzoek van de flora van Nieuw-Guinea , aan de planten ten opzichte van de bewerking der flora van Borneo, plannen, die naar ik zeer hoop tot uitvoering zullen komen, ik denk aan het werk op technisch-botanisch gebied te Delft, zoodat men tegen- woordig ziet hoeveel van de botanische onderzoekingen ook in het moederland tenslotte alle betrekking hebben op onze koloniën. De toekomst is voor jeugdige biologen daar in onze koloniën zoo goed als men maar wenschen kan. Zij vin- den in Insulinde een land met onvergelijkelijk schitterenden plantengroei, met botanische laboratoria, tuinen en biblio- theken, die zeker niet achterstaan bij die in Europa. Zij zijn er niet geïsoleerd, maar vinden er tal van weten- schappelijke medewerkers. Zij zijn ook in financieel op- zicht beter af dan de leeraren aan Gymnasia en Hoogere Burgerscholen in Europa, ook al is het niet te ontkennen, dat de traktementen in Indië nog een verbetering zouden kunnen ondergaan. De beoefening der koloniale botanie kan in Europa 54 echter nog in sterke mate ontwikkeld worden; daaraan kan de Nederlandsche Botanische Vereeniging krachtig meewerken. Ik hoop zeer, dat ook mijn opvolger van die overtuiging doordrongen zal zijn. Ik zelf heb vroeger wel eens gedacht, dat een verblijf in de koloniën afge- sloten zou zijn op het oogenblik, waarop men de koloniën verlaat. Toen ik in 1896 van Java wegging, meende ik de tropen achter mij te laten; maar wie zoo denkt bemerkt spoedig, dat hij zich vergist. Wien de tropen eenmaal te pakken hebben , laten zij niet meer los en zoo weet ook ik wel, dat ik mij uit dien greep niet meer kan en wil bevrijden. Maar zooals met den individueelen mensch zal het ook met vereenigingen gaan. De Nederlandsche Botanische Vereeniging staat nu eenmaal in het teeken van de botanie der tropen en zij zal ook voor de toe- komst die richting uit blijven gaan. Wanneer ik dan ook, nu ik voor de laatste maal hier als voorzitter optreed, een wensch mag uitspreken, dan is het deze, dat het onze Vereeniging gegeven moge zijn krachtig mee te werken tot de ontwikkeling van de bota- nische wetenschap, vooral ook voor zoover deze betrek- king heeft op onze heerlijke koloniën! VERGADERING, uitgeschreven door de Com- missie voor het jfloristisch onderzoek van Neder- land, op Dinsdag 6 April om half 2 in het Café-Restaurant „Parkzicht" te Amsterdam, I Aanwezig de leden Blaauw, C. Cool, Danser, Henrard, Heukels, Honing, Jansen, Kloos, Pulle, Van de Sande Bakhuyzen, Schoute, des Tombe, Vuyck, W achter, W e s t e r d ij k en 2 introducé's. ' De voorzitter heet de leden welkom en geeft direct het woord aan Mej. C. Cool, die enkele in 1914 gevonden zeldzame hoogere zwammen laat kijken benevens een groot aantal door Mej. H. G. van de Pavon Smits te Leiden naar de natuur geteekende afbeeldingen van schim- mels, bestemd voor de Flora Batava. De heer W achter vertoont een aantal verschillende vormen van Carex riparia. Hij bespreekt en demonstreert een tweetal verschillende vormen van de bekende Polygo- num aviculare bij Rotterdam gevonden benevens nog enkele andere vormen van Polygonum. De heer Henrard vertoont een aantal exemplaren van de zeldzame en in den laatsten tijd niet meer gevon- den Carex paradoxa, door hem in groote hoeveelheid aangetroffen bij Sleeuwijk en bij Diepenheim. Verder een exemplaar van de twijfelachtige indigeen Oenanthe pimpi- nelloides, thans bij Gorinchem ontdekt. Hij demonstreert vervolgens meerdere planten van aanvoerterreinen bij Amsterdam en aan de Linge, n.l. Dracocephalum thymi- 56 flotum, Dipsacus laciniatus, Anthemis Cota, Gtindelia squarrosa, Meliloius macrocarpa, Crepis pulcher, Avena nuda en Sporobolus indicus. Hij wijst verder op de beide vormen van Sparganium ramosum, die in Nederland voorkomen maar alleen in October aan de rijpe vruchten herkend kunnen worden. De vorm polyedrum met groote 5-6-kantige vruchten komt in het Noorden van het land voor. De vorm neglectum met meer afgeronde vruchten is alleen in Limburg gevon- den en bij Dordrecht. In Limburg komt de vorm polye- drum niet voor. De heer Danser spreekt over bastaarden van Rumex. Een uitvoerig verslag van deze mededeeling is op blz. 57 van dit Archief opgenomen. De heer Des Tombe vertoont exemplaren van Parie-- taria diffusa, door hem in groote hoeveelheden op muren bij Asperen en Leerdam gevonden. De heer Jansen laat een aantal merkwaardige en zeld- zame grassen zien, n.l. Lolium Siculum, bij Wormerveer gevonden; Aira capillaris uit Oosterbeek, Phalavis coetu- lescens en een tweetal vormen van Festuca rubra, n.l. de vorm arenaria, alleen uit de duinen bekend maar thans ook bij Amsterdam aangetroffen en een exemplaar met bijzondere habitus van de vorm vulgaris. De heer H e u k e 1 s demonstreert eenige soorten van Amarantus, door den heer Koornneef aan den over- kant van het IJ bij Amsterdam gevonden, en door Dr. T h e 1 1 u n g gedetermineerd en als nieuw voor Nederland herkend. Het zijn A. vulgatissimus , A. quitensis en A. retroflexus var. Delilei. De heer K 1 o o s vertoont de vioolvormige bladeren van Rumex pulcher, die bij deze soort alleen in een voorbij- gaand groeistadium blijken voor te komen. Hij laat boven- dien zien een eigenaardige vorm van V^erbascum die hij voor een bastaard houdt en demonstreert vervolgens een 57 zeer groot aantal voor Nederland nieuwe planten, op aanvoerterreinen gevonden. De voorzitter brengt ten slotte de voorjaarsexcursie ter sprake. Na eenige discussie wordt besloten, dat deze den 30sten Mei zal plaats hebben naar de Ankeveensche Plassen. De heer H e u k e 1 s neemt op zich voor de voorbereiding zorg te dragen. Niets meer aan de orde zijnde wordt de vergadering omstreeks 5 uur gesloten. MEDEDEELING van den heer B. H. Danser op de vergadering van 6 April 1915. Dames en Heeren, Naar aanleiding van de opgave van eenige voor ons land nieuwe of zeldzame /^umex-bastaarden in de wel bekende lijsten van den heer H e u k e 1 s in De Levende Natuur wil ik u hier eenige gedroogde exemplaren laten zien van i^umex-bastaarden , die door mij in de laatste jaren gevonden zijn. Mijn doel is : diegenen , die sceptisch staan tegenover het herkennen van een in het wild ge- vonden bastaard als zoodanig, de gronden te toonen, waarop ik de hier te vertoonen planten als bastaarden beschouw en tevens u allen er op te wijzen, hoe buiten- gewoon rijk aan bastaarden het geslacht Rumex moet zijn. Vooraf wil ik u er op attent maken, dat ik die namen gebruik, die onder de Nederlandsche floristen gebruikelijk zijn, zonder daarmee te bedoelen, dat het de juiste zijn. Mijn persoonlijke meening is, dat verscheidene onzer i^umejc-soorten anders benoemd moesten worden. Daarom zijn overal auteursnamen weggelaten. De eenige voor ons land niet zeldzame /^umex-bastaard is die van Rumex crispus en Rumex obtusifolius, waar- van ik u hier eenige wat de bloemdekken betreft bijzonder 58 goed ontwikkelde takken vertoon. Vroeger besprak ik u dezen bastaard meer in bijzonderheden en ik vertoon hem u nu slechts in verband met de andere bastaarden. Zoolang ik niet meer i^umej^-bastaarden kende, heb ik het voor onwaarschijnlijk gehouden, dat deze plant geen gewone soort zou zijn. Wel is waar is ze meest bijna, vaak ook geheel onvruchtbaar en is ze intermediair tusschen Rumex crispus en Rumex obtusifolius , maar ik vond het onwaarschijnlijk, dat juist de bastaard tusschen deze niet zeer verwante soorten alleen meer algemeen zou zijn. Alvorens ik u andere bastaarden vertoon, moet ik u opmerken , dat ik , in tegenstelling met anderen , genoemden bastaard vrij eenvormig vond. De verschillen tusschen de planten heb ik toen terug gebracht tot die verschillen, die ontstaan door uitwendige omstandigheden. Zoo schrijf ik het verschil in bloemdekgrootte bij verschillende planten voor een groot deel toe aan de weersgesteldheid gedurende den bloei. Sedert ik evenwel van Rumex obtusifolius twee ondersoorten heb leeren onderscheiden , die ik bij kweeken standvastig heb bevonden, heb ik gezocht, of ik deze twee ondersoorten in den bastaard kon terug vinden. Dit is mij eerst in den zomer van 1914 gelukt, toen ik al om andere redenen overtuigd was van de bastaardnatuur van de hier voor u liggende plant. De bastaard namelijk van Rumex crispus met de minder algemeene ondersoort van Rumex obtusifolius met kleinere bloemdektanden, drie bloemdekknobbels en bij rijpheid geelachtige bloemtrossen is ook veel zeldzamer. Ik vond hem dezen zomer op een tocht met den heer Henrard in de uiterwaarden bij Gorkum en Sleeuwijk, waar ook de bastaard met de andere ondersoort veel groeide. Aan de takken, die ik u hier vertoon, is goed te zien de invloed van de verschillen tusschen de ondersoorten van Rumex obtusifolius, welke ondersoorten ik reeds vroeger eens besprak en vertoonde. De bastaarden, die ik leerde kennen na dien van i^umex 59 cvispus met Rumex obtusifolius , zijn die van Rumex maritimus met Rumex conglomeratus en van Rumex mantimus met Rumex sanguineus. Beide zijn bijna geheel onvruchtbaar. De eerste heeft, zooals u ziet, het uiterhjk van een groote Rumex conglomeratus, maar bloemen, die onmiddellijk de verwantschap met Rumex maritimus verraden. De tweede heeft de houding en vooral den vorm der bloemkransjes van Rumex sanguineus, maar heeft overigens meer van Rumex maritimus. Ook deze planten besprak ik u reeds vroeger en ik heb utoen ver- teld, hoe mij door zaaien der weinige aanwezige vruchten gebleken is, dat alle de tot nu toe besproken planten wel bastaarden moeten zijn. In dien tijd vond ik ook de plant, die ik u hier ver- toon, den bastaard namelijk van Rumex odontocarpus met Rumex maritimus, die ook nagenoeg onvruchtbaar is, maar die ik begrijpelijkerwijs niet als bastaard kon thuisbrengen, omdat ik Rumex odontocarpus nog niet kende. Reeds vroeger vertoonde ik u deze plant, maar eerst later heb ik redenen gevonden voor deze determi- natie, waarin ik onder meer gesteund ben door verge- lijking met planten uit 's Rijks Herbarium te Leiden, die als zoodanig benoemd waren. Ik wil er hier op wijzen, hoe bij deze en nog te toonen /^umex-bastaarden de onvruchtbaarheid zich zelden uit in een armelijk uiterlijk der uitgebloeide bloemtrossen, wat daardoor komt, dat de meeste looze bloemdekken wel ontwikkelen, maar op een bepaalde en voor den bastaard vaak kenmerkende trap van ontwikkeling blijven staan , terwijl alleen de weinige vruchtdragende bloemdekken hun volkomen ontwikkeling bereiken, zoodat zij alleen gebruikt mogen worden ter vergelijking met de bloemdekken der stamsoorten. Een grooten steun voor het herkennen van Rumex- bastaarden heb ik gekregen gedurende den verloopen zomer 60 door een kweekproef met Rumex domesticus. In het voor- jaar van 1913 kreeg ik van den heer Henrard zaad van een plant van deze soort, door hem wild bij Am- sterdam gevonden. Hetzelfde voorjaar nog zaaide ik vrij veel zaden, en al aan de jonge planten merkte ik op, hoe er verscheidene waren, die flinker groeiden dan de anderen en hoe er onder waren met dieper hartvormige bladeren. In het voorjaar van 1914 kon ik door plaatsgebrek maar vijf planten van het zaaisel uitplanten en ik koos uit de vele wortels, die toen nagenoeg geen blad hadden, twee groote en drie kleine om zooveel mogelijk partij te trekken van de geziene verschillen. Al heel gauw bleek, hoe de twee groote bijzonder snel groeiden, zoodat ze de andere drie bijna onder hun bladrozetten verborgen. Verder, dat de drie verdrukte planten niets anders dan gewone Rumex domesticus waren, terwijl de twee groote planten van hen en ook onderling verschilden. De eene kreeg bij het ontwikkelen van de rozet hoe langer hoe meer gelijkenis met Rumex obtusifolius , zoodat ik, toen de stengel begon te ontwikkelen, vreesde dat er zaad van Rumex obtusifolius tusschen dat van Rumex domesticus geraakt was. De dunheid der bladeren, een kenmerk van Rumex domesticus, deed mij vermoeden, dat ik hier een bastaard kweekte, die ontstaan was door bestuiving van Rumex domesticus met Rumex obtusifolius. Dan zou de plant bijna of geheel onvrucht- baar moeten blijken en de weinige bloemdekken, die ge- heel ontwikkelden, zouden moeten zijn getand en voorzien van één knobbel, terwijl de trossen na den bloei rood moesten aanloopen; in aanmerking genomen, dat de vader- plant waarschijnlijk zou zijn de meest algemeene ondersoort van Rumex obtusifolius met één knobbel en groote tanden aan het bloemdek en bij rijpheid roodachtige trossen. Deze verwachting is geheel juist gebleken en ik vertoon u hier takken van dezen gekweekten bastaard. I 61 De andere groote plant, waarvan u hier ook takken ziet, had smallere en meer gekroesde bladeren, maar ge- lijkenis met een andere soort trof mij in den beginne niet. Toen evenwel deze plant na den bloei ook onvruchtbaar bleek, drie knobbels op den bloem vertoonde en de kleur en het uiterlijk sterk aan Rumex crispus deden denken, twijfelde ik niet, of ik had het geluk gehad een plant uit te planten, die ontstaan was door bevruchting van Rumex domesticas met Rumex crispus. De drie kleinere planten hebben in 1914 niet gebloeid. Dezen zomer hoop ik evenwel te kunnen uitmaken , of het werkelijk zuivere Rumex domesticus is. Ik zou mijn oogen nauwelijks geloofd hebben, als de heer H e n r a r d zelf niet dezelfde resultaten gekregen had, bijna geheel onbekend met de mijne. Ook de heer Henrard zaaide zaad van de door hem gevonden plant, plantte veel meer planten uit en kreeg twee planten met diep hartvormige bladeren. Toen ik in het voorjaar van 1914 een bezoek bracht aan zijn tuin, wezen wij elkaar op deze planten. De zuivere Rumex domesticus bloeide bij hem in 1914 volop. De twee planten met hartvor- mige bladeren bleken hetzelfde als mijn bastaard van Rumex domesticus met Rumex obtusifolius en geheel onbekend met het feit, dat ik een tweede bastaardplant had, vond de heer Henrard onder zijn planten twee andere onvruchtbare, waaraan hij dadelijk zag, dat het bastaarden van Rumex domesticus en Rumex crispus moesten zijn. Het volkomen gelijke gedrag van deze planten met de in het wild gevonden vermoedelijke bastaarden wat betreft de onvruchtbaarheid, de forschheid en het intermediaire der eigen- schappen is mij een reden te meer om aan te nemen, dat de eerst vermelde en nog te vermelden planten ook bastaarden zijn. Alle hier volgende bastaarden vond ik op den reeds vermelden tocht met den heer Henrard door de uiter- waarden bij en tegenover Gorkum. 62 Vooreerst de beroemde Rumex maximus, de bastaard van Rumex hydrolapathum met Rumex aquaticus, die zoo opvallend lijkt op Rumex hydrolapathum , alleen voor- komt waar Rumex aquaticus ook groeit en in bloem en blad niet opvallend, maar toch onmiskenbaar kenmerken van de laatstgenoemde soort vertoont. Op het oog lijkt de plant niet onvruchtbaar, maar bij nader onderzoek blijkt toch maar hier en daar een vrucht goed ontwikkeld. Verder een andere bastaard van Rumex aquaticus, tot nu toe altijd voor onze flora opgegeven als: „Rumex hydrolapathum X aquaticus, forma subaquaticus" . Dat de plant een bastaard is van Rumex aquaticus is nauwelijks te betwijfelen als men let op de groote gelijkenis met deze soort, op de onvruchtbaarheid en op het feit, dat de plant alleen daar groeit, waar ook Rumex aquaticus ge- vonden wordt. Voordat ik dezen bastaard had zien groeien, heb ik mij al afgevraagd, waarom men hem toch voor een bastaard van Rumex hydrolapathum aanzag. Op den genoemden meerdaagschen tocht met den heer Henrard heb ik hem in groote hoeveelheden zien groeien en heb ik geen kenmerken gevonden, die ook maar een Rumex hydrolapathum deden denken. Moeilijk lijkt het me, met zekerheid te zeggen, op welke andere soort de plant dan lijkt, zoo overheerschend zijn de eigenschappen van Rumex aquaticus in haar. Maar de bloemdekken hebben één knobbel en zijn dikwijls duidelijk getand, terwijl de bladeren niet gekroesd zijn. Om die reden moet ik aannemen, dat het de bastaard is van Rumex aquaticus met Rumex obtusifolius ; wat volgens den heer Henrard, die de planten veel langer tijd en in veel meer ontwikke- lingstoestanden heeft waargenomen dan ik , best klopt met de kleur van de plant tijdens en na den bloei, die veel op die van Rumex obtusifolius lijkt en zeer verschilt van de meer fijne tinten van Rumex aquaticus. Op denzelfden tocht meenen de heer Henrard en ik 63 zonder twijfel gevonden te hebben den bastaard van Rumex crispus met Rumex sanguineus en dien van Rumex crispus met Rumex conglomeratus , welke planten ik u hier toon. Beide zijn onvruchtbaar, vertoonen opval- lend overeenkomst met beide ouders en zijn zoo inter- mediair als men dat maar van een intermediairen bastaard verwachten mag. Bijna even zeker zijn we van de toen gevonden planten, die ik u hier toon, en die we beschouwen als bastaar- den van Rumex obtusifolius met Rumex sanguineus en van Rumex obtusifolius met Rumex conglomeratus. Alweer zijn beide onvruchtbaar. De eerste vertoont duidelijk gelijkenis met Rumex sanguineus, maar de plant is forscher en de ontwikkelde bloemdekken lijken veel op die van Rumex obtusifolius. De andere gelijkt in houding veel op Rumex conglomeratus en in bloem veel op deze en op Rumex obtusifolius. Ofschoon deze plant al zeer rijp- is en voor den niet-kenner zeer onooglijk, zijn de noodige kenmerken nog best te zien, zooals de bebladering der trossen, die hier veel hooger doorloopt dan bij den vorigen bastaard , wat immers een kenmerk is van Rumex conglomeratus. Over enkele andere door mij gevonden i^umex-bastaar- den, vermoedelijk bastaarden van drie soorten, die ik u trouwens vroeger al eens toonde, wil ik hier niet meer spreken. Wel wil ik er nog op wijzen, hoe het in ver- band met het hier besprokene ongegrond en onnoodig is, soorten als Rumex odontocarpus en Rumex limosus als bastaarden te beschouwen. In het midden latende of deze en andere planten oorspronkelijk als bastaard kunnen zijn ontstaan, zeker is het, dat deze Rumices met alle recht soorten mogen worden genoemd, daar ze niet minder vruchtbaar zijn dan andere en volkomen standvastig zijn bij uitzaaien. Rumex odontocarpus vertoont wel overeenkomst met 64 Rumex crispus, Rumex obtusifolius en Rumex maritimus of Rumex limosus, maar intermediair tusschen twee van deze kan de plant niet genoemd worden. Bovendien: waarom zou de plant juist alleen aangevoerd voorkomen en niet, waar de genoemde soorten in groote hoeveelheden dooreen groeien? Evenmin is er reden om Rumex limosus een bastaard te noemen. Zeker is deze plant in een deel der kenmerken intermediair tusschen Rumex maritimus en Rumex con- glomeratus, maar in andere kenmerken, bijvoorbeeld in bladvorm, niet en behalve dit gedeeltelijk intermediair zijn zou ik geen grond weten voor de veronderstelling, dat Rumex limosus een bastaard is. Bovendien is er nog een argument tegen deze aanname, namelijk het bestaan van een onvruchtbaren bastaard van Rumex maritimus met Rumex conglomeratus , welke plant ik u straks vertoonde. Tenslotte beveel ik de Rumices en vooral de Rumex- bastaarden in uw aller belangstelling aan en verklaar ik mij bereid anderen behulpzaam te zijn bij het nader leeren kennen van deze planten. Ik heb gezegd. Aanwinsten van de Nederlandsche Flora in 1914. Gaarne volg ik het voorbeeld door den heer H e u k e 1 s in het N. K. A. 1913 gegeven, waar hij een lijst van „nieuwe soorten" en „nieuwe vindplaatsen" geeft. Temeer, omdat ik, bij ontstentenis van een floristische kerstverga- dering, niet in de gelegenheid was mijn nieuwe vondsten van dit jaar te demonstreeren. Meerdere determinaties van adventief-planten dank ik den heer Dr. A. T h e 1 1 u n g te Zurich, die zoo vriendelijk was de revisie daarvan op zich te nemen. 1 . Eriophorum polystachyon (i. dianthelus K 1 o o s. 22 April 1914 P 4 52 13 in de Alblasserwaard. Behalve de gewone eindelingsche bloeiwijze draagt de plant er één of meer in de oksel (s) van het(de) bovenste stengelblad(en). De naam is gekozen in analogie met Juncus compressus /3. dianthelus K. Koch Linnaea XXI 629 (1848). 2. Alopecurus geniculatus m. midae 13 Juni 1914 te Rotterdam, opgespoten terrein aan de Waalhaven, een monstruositeit met twee schutbladen onder de aarpluim, terwijl deze aan de voet geknikt is en een hoek van ±90° met den stengel maakt. Afgebeeld en beschreven in de L. N. XIX afl, 15, 339. 3. Agrostis scabta Willd = A. hyemalis (Walt)B S P. 17 Aug. 1914 te Wormerveer, aangevoerd uit Amerika, vermoedelijk met graan. Een uiterst teere 3 — 6 dM. hooge plant met groote wijdvertakte pluim, waarvan de haar- Nederl. Kruidk. Archief 1914. 5 66 dunne takken alleen aan de uiteinden kleine aartjes dragen met zeer scherpe iets ongelijke kelkkafjes, één ongenaaid kroonkafje. 4. Stipa hyalina Ne es 27 5ept. 1914. Wormerveer op hetzelfde terrein, waar ik verleden jaar de zeer na ver- wante S. Neesiana Trin en Rupr. vond, zie N. K. A. 1913 blz. 55. Evenals deze aangevoerd uit Zuid- Amerika (Brazilië, Argentina). Stengel rechtopstaand of iets geknikt opstijgend 5^ — 7 dM. hoog. Pluim sterk samengetrokken in de oksels van het(de) bovenste stengel blad(en) een zijde- lingschen pluim tak dragend, die grootendeels in de scheede van het blad ingesloten blijft. Kelkkafjes tot 5 mM. glin- sterend groengeel {niet violet aangeloopen) , kroonkafje 3 mM. met haarfijne =t 3 cM. lange kale naald, het kroonkafje aan den voet met een bundel langere, verder met korte borstelachtige haren bezet, kroontje wat scheef, onregelmatig getand, aan één zijde min of meer open. De plant wordt volgens A. u. G. vaak verwisseld met iS. formicarum Del = 5. hyalina Schmidt, die evenwel duidelijk violet aangeloopen kelkkafjes heeft, welke evenals kroonkafje en naald aanmerkelijk grooter zijn dan bij 5. hyalina N e e s. 5. Bromus sterilis pubescens Kloos 26 Aug. 1914. Wormerveer. De aarsteeltjes , kelk en kroonkafjes dicht met Vé tot Va mM. lange haartjes bezet. Waarschijnlijk een Amerikaansch ras. 6. Aegilops cylindrica pubescens Kloos. 27 Juni 1914. Wormerveer. De plant onderscheidt zich van de type op het eerste gezicht door het eigenaardig grijsachtige van de aar, wat veroorzaakt wordt door de dichte korte be- haring van de kelkkafjes. De heer Jansen, merkte mij op, dat reeds onderscheiden was Triticum cylindrica var. hirsutum Buch. Waar ik deze plant niet gezien heb en ook geen beschrijving er van, was het mij niet mogelijk uit te maken of zij wellicht met mijn exemplaren identiek is. Op hetzelfde terrein vond ik ook de type, Aegilops cylindrica Host. 7. Rumex pulcher L. en Rumex dentatus L. Juli 1914. Wormerveer , de eerste ook met J. Th. Henrard te Gorkum. „Geen der „inlandsche" ex. heeft de typische vioolvormige wortelbladen" schrijft Wachter in het N. K. A. 1913. blz. 111. Ook onze exemplaren hadden toen wij ze vonden geen vioolvormige bladen. Een exemplaar evenwel, dat ik afgesneed en als wortelstok in mijn tuintje overbracht , ontwikkelde daar een wortelrozet met vioolvormige bladen. Nu (Januari 1915) is dat ka- rakter evenwel reeds aan het verdwijnen en is de vorm lang niet meer zoo typisch. Hetzelfde constateerde ik ook aan enkele zaailingen, die oorspronkelijk wel, nu reeds veel minder vioolvormige bladen voortbrengen. Deze blad- vorm schijnt dus, althans hier te lande aan een bepaald groeistadium eigen te zijn. Een van mijn ex. van R. pulcher wijkt nog sterk af door spitse bladen. 8. Axyris amarantoides L. 15 Juli 1914. Wormerveer. Ook in 1913 door Henrard en Zandvoort te Gor- kum gevonden. De plant is inheemsch in midden en Zuid Rusland, in Siberië en Mongohe. Het geslacht kenmerkt zich door vrouwelijke bloemen met 2 tot 4 Perigoondeelen , die bijna tot aan den voet gescheiden en aan de vrucht iets vergroot zijn, en twee kleine bloem- dekbladen, die zich aan de vrucht niet vergrooten. De plant is tot meer dan 1 M. hoog, rechtopstaand sterk uitgespreid vertakt. De bladen ovaal lancetvormig, flauw gekarteld, beiderzijds sterk versmald, aan den voet geleidelijk in den korten steel overgaand. De mannelijke bloemen staan in kluwens aan dunne steekjes, de vrouwe- lijke lager aan de takken , die vaak in de onderste helft naakt zijn, en in de oksels van deze. De geheele plant is dun, kort, iets viltig behaard, de vrucht sterker. 5* 68 9. Amarantus. I. A. quiiensis rufescens. Thell. 27 September 1914. W^ormerveer. Deze soort staat zeer dicht bij A. retro flexus. L. Zij onderscheidt zich door de volgende kenmerken. Minder behaard tot bijna kaal. Schutbladen steeds dun, naald- achtig. Vrouwelijke perigoonbladen ± 2 m.M. lang smal spatelvormig , aan den top stomp afgerond met groene middennerf, die bij de meeste bloemen tot aan den top doorloopt. De vorm rufescens heeft min of meer rood- achtig aangeloopen bloeiwijzen. De soort is in 1906 door J. Koornneef te Amsterdam over het IJ gevonden. Vaderland: Extra tropisch Zuid- Amerika. II. A. spinosus L. 27 Sept. 1914. Wormerveer. Deze soort is zeer gemakkelijk te kennen aan de twee krachtige doorns in elk der bladoksels. Een zeer verbreid onkruid in de tropen, vermoedelijk vaderland in Amerika. III. A. deflexus L. brevifolius. Thell. 27 Sept. 1913. Wormerveer. Deze vorm wijkt af door de breed ruitvormig eironde bladen aan den top afgerond, stomp en duidelijk uitgerand. Vrucht korter, meer rondachtig, vermoedelijk direct uit Argentina ingevoerd. In 1914 is te Wormerveer ook de type waargenomen. IV. A. vulgatissimus. Spegazz. 25 Juli 1914. Wor- merveer. Behoort tot de Albersia groep. Bloemdek-bladen vrij of slechts aan den voet vergroeid éénnervig, de A — 5 vrouwelijke genageld, met bladachtigen top en hoogstens Vs mM. lange stekelpunt. Steunbladen half zoo lang als het bloemdek, vrucht sterk rimpelig, korter of even lang als het bloemdek. Stengel, althans naar boven behaard, kantig gegroefd. Bladen aan den onderkant op de nerven iets donzig, aan den rand zeer fijn gekroesd. Uit Argentina. Hiertoe behooren ook de planten door 69 Jansen en Wachter in het N. K. A. 1909. 136. zonder naam beschreven. A. vulgatissimus f. spicatus TheW. Wormerveer 25 Aug. 1912. Bovenste bloemkluwens in een eindstandige onbe- bladerde pluim vereenigd. A. vulgatissimus f. angustifoUus T h e 1 1. Wormerveer 27 Sept. 1913. Deze naam komt in de door Dr. Th el lung bewerkte Amarantus afdeeling van A. u. G. niet voor. Wel vind ik daar den vorm sublanceolaius T h e 1 1. Bladen ruitlancetvormig 2V2 tot 3 maal zoolang als breed. „Hierher Exemplare von Rodleben und Wormerveer." Dit kan alleen slaan op het ex. f. angustifoUus, die dus beschouwd moet worden als een ondervorm van sublanceolatus. ^) V. A. deflexus X vulgatissismus = A. Jansen-Wach- terianus Th e 11. 2 Sept. 1913. Wormerveer. Van dezen nieuwen bastaard luidt de diagnose van Dr. Th el lung in A. u. G. Synopsis V 347: 0 bis 2|.? In der Tracht dem vorhergehenden Bastard (A. deflexus X ctispus) sehr ahnlich, aber kraftiger (Stengel und Aeste bis über 50 cM. lang) Laubblatter und Rande weniger stark kraus. Stengel und Aeste unterwarts kahl, oberwarts wie die Blattstiele dicht krausflaumig. Laubblatter bis 18 : 12 mM. rhombisch eifor- mig , beiderends spitz zülaufend (an der Spitze selbst stumpf oder etwas ausgerandet) stachelspitzig. Achselstandige Blüthenknauel zahlreich, aber schwach ausgebildet; obere am Ende der Aeste zu ziemlich lockeren am Grunde ver- zweigten Scheinahren genahert. Weibliche Blüthen mit (stets?) 4 Perigonblattern; diese 6reiY spaf/ze//ormzg (im jugendlichen Zustand des vorliegenden Exemplar Yo mM. breit bei kaum IV3 mM. Lange) nach dem Grunde zu stark nagelartig ver- schmalert, sehr stumpf oder gestutzt, kurz stachelspitzig. ^) Nader deelt Dr. Th el lung mij mede, dat angustifoUus slechts als een improvisorische herbarium-naam beschouwd moet worden, vol- komen synoniem met sublanceolatus. 70 Vorblatter eiformig zugespitzt , hautig , mit der Stachelspitze (an den jugendlichen Blüthen) fast so lang wie das Perigon. Frucht und Same unbekannt. Von den beiden Stammarten namendich durch die vöUig intermediare Ausbildung des Perigons der weiblichen Blüthen leicht zu unterscheiden; ferner wohl, wie auch der vorhergehende Bastard durch hochgradige Unfruchtbarkeit (an den vodiegenden , im Sep- tember gesammelten Exemplaren ist kein Fruchtansatz wahrzunehmen) Gegenüber A. deflexas X crispus kommen die breiteren, benagelten weiblichen Perigonblatter des A. vulgatissimus in dem Bastard deutlich zum Ausdruck. Bisher nur in den Niederlanden : Wormerveer. 10. Silene Scereii Baumg. (= 5. saponariae folia Rchb. nee Schott = 5. Tabaria jS csereii Rohrb. 1869) Juh 1914. Wormerveer. Dr. T h e 1 1 u n g schrijft mij over deze plant : „Vorliegende Pflanze ist identisch mit den von B a r t h aus Siebenbürgen ausgeg ebenen Exsikkaten der 5. Csereii, dagegen stimmt sie nicht mit der Abbildung der S. sapona- riaefolia Rchb. (Ie. fl. Germ. Helv. VI f. CCCI flg. 5121) und der Beschreibung von Rohrbach. (Osterr. bot. Zeitschr. XIX 1869 p. 267) nach welchen 5. Csereii 10 nervige Kelche besitzen soUte, wahrend vorlieg. Pfl. 20 nervige Kelche (wie 5. vulgaris) aufweist. Sonst ist die Ubereinstimmung fast vollkommen. Vielleicht entspricht Ihre Pfl. genauer der S. Schottiana S c h u r. die Rohrbach zuerst (Ost. bot. Zeitschr. XIX 73) als „forma capsula calycem totum impleante" zu der breitblatterigen Abart von 5. cucubalus spater (1. c. 268) als Syn. zu 5. Tabaria |S Csereii zieht Siebenbürgen, Kroatsien? Ungarn Ruman, Bulgar, Kaukas, KL As." 11. Trachyspermum copticum (L.) Link = Carum copticum Benth. 16 Aug. 1914. Wormerveer. Determinatie met onze flora's brengt op Carum en wel de afdeeling met meerbladig omwindseltje. De meelachtig 71 wrattige vrucht is kenmerkend. Egypte (?) Z. W. Azië, in Indië gecultiveerd, in Europa soms met oliezaden aangevoerd. 12. Daucus aureus D ess. 19 Aug. 1913. Wormerveer. N. K. A. 1913. 58. moet waarschijnlijk zijn Daucus pusillus M i c h X. het ex. is te jong voor zekere bestemming maar volgens Dr. T h e 1 1 u n g zeker geen D. aureus. 13. Tri folium parviflorum Ehrh. 17 Aug. 1914. Wor- merveer. Deze Trifolium hoort tot de groep met vrije kroonbladen, terwijl de bloemen duidelijk schutbladen bezitten. Eenjarig, kelk 10 nervig, bloemkroon klein, wit, iets rose aangeloopen, blaadjes omgekeerd eivormig. Steun- bladen droogvliezig , de geheele plant nog geen dM. hoog. Hoofdjes ongeveer evenlang gesteeld als de bladen in wier oksels zij staan. 14. Solarium. I. Een zeer eigenaardige Solaneën-vegetatie ontmoette ik op 28 JuH 1914 te Wormerveer op het terrein van de gemeente-reiniging. Een oppervlak van 2 a 3 M^ was bijna uitsluitend met solaneën dicht bezet, waaronder ver- scheidene zeer zeldzame. Er stonden Datura Stramonium L., Hyoscyamus niger L. , Nicotiana rustica L. , Nicotiana alata Lk et Otto var grandiflora Comes = N, affinis Moore. Solarium Lycopersicum L. Solarium nigrum L. Solanum nigrum stenopethalum A. B r. Solanum triflorum N u t h. Solanum nitidibaccatum Bitter, deze plant is identiek met degene, die in het N. K. A. 1913, 58 abusief is opge- geven als S. villosum Link. Solanum 1 behoorende tot de groep 5. nigrum met kleine bladen. Takken naar boven en de bladen aan den onderkant vooral op de nerven witviltig. Rijpe vrucht donker violet. II. 5. sisymbrii folium Lam. 27 Sept. 1914. Wormerveer. Sierplant uit Zuid Amerika, Mexico. Onderscheidt zich van andere stekel-so/anums door de gelijke meeldraden. 72 Bij iS. Tostratum D u n u 1 en 5. heterodoxum Britton is de onderste meeldraad aanmerkelijk langer. Ik vind evenwel lijnrechte tegenspraak in verschillende flora's. Gray's New Manual of Botany Seventh edition [1908] geeft op blz. 713. iS. citrullifolium A. Br. = 5. hetero- doxum Britton not Dunal, terwijl ik in Garcke [1912] vind 5. heterodoxum Dunal = 5. citrullifolium A. B r. Beide bedoelen blijkbaar dezelfde plant, spreken van de sterke gelijkenis op 5. rostratum en noemen als onder- scheid, dat deze sterharen, geene klierharen, bezit. 5. 5f- symbriifolium heeft als 5. rostratum sterharen. III. 5. pygmaeum Cav. 14 Aug. 1914 Wormerveer, uit Argentina. Bladen klein, de grootste nog geen 5 cM. lang en IV2 cM. breed, vaak met aan eiken kant slechts één tand. Bloemen als bij 5. nigrum maar zeer groot, tot 1 cM. ruim. 15. Verbascum virgatum With. = V, blattarioides Lam. Deze plant noemde ik verleden jaar N. K. A. als een vermoedelijke bastaard. Dit jaar heb ik ze geculti- veerd en daarbij de overtuiging gekregen, dat het geen bastaard is. De plant is buitengewoon vruchtbaar, de zaden zijn zoo goed als alle opgekomen en alle planten zetten algemeen zeer overvloedig zaad. Verschillen tusschen de diverse planten heb ik niet waargenomen. Nu geeft G r a y op : V. virgatum Similar to the preceeding ( V. Blat- taria) but somewhat more pubescent and glandular; pedicels shorter than the fruit. Dit klopt met mijn exemplaren. De ex. evenwel, die in het Rijks Herb, onder V Blattarioides liggen (het materiaal is verre van schitterend) wijken meest nog al wat af, enkele komen vrijwel overeen. De heer Sirks, die door de vriendelijke bemiddeling van Dr. Goethart, zoo goed was een gedroogd exemplaar te determineeren , kwam ook tot het resultaat vermoedelijk V. Blattaria X nigrum, terwijl Dr. Thellung aan zijn etiket toevoegde : „ Vielleicht hybridogene Species Blattaria X ?" 73 16. Spilanthes decambens (Sm.) A. H. Mo ore var macropoda (D. C.) A. H. Moore. 27 September 1914. Wormerveer. De plant is identiek met die van dezelfde vindplaats 19 Aug. 1913 N. K. A. 1913 59 en daar als Spilanthes repens M i c h a u x opgegeven. Dr. T h e 1- lung schrijft mij: „Eine andere var. wurde seinerzeit im Port-Juvenal bei Montpellier gefunden". Afkomstig uit Brasilie. Uruguay. 17. Schkuhda pinnata (Lam) O. Kuntze, dit is de gele composiet No. 30. N, K. A. 1913. 60. Evenwel voegde Dr. T h e 1 1 u n g aan zijn etiket toe : von der gleichen Lokalitat (Wormerveer) leg. A. W. K 1 o o s. Sept. 1913 sah ich im Herb. Jansen & Wachter auch 5. advena Thell. Wij hebben dus twee adventieve Schkuhria's in ons land. Het verschil tusschen beide is dat de pappusschubben bij 5. pinnata althans gedeeltelijk spits en genaaid zijn , die van 5. advena alle stomp en ongenaaid. 18. Bidens bipinnatus L. 3 Nov. 1914. Wormerveer. Deze zonderlinge bidens, die ik in jeugdigen toestand als 'n kiemplant van vlier voorbijgegaan ben, heeft dubbel gevinde bladen, een vierkanten stengel. De hoofdjes zijn klein, de vruchten lijnvormig vierkant meer dan 1 cM. lang, nauwelijks 1 mM. breed. 19. Helianthus. I. Helianthus giganteus L. 19 Aug. 1913. Wormer- veer 2|.. Bladen tegenoverstaand, smal, beiderzijds spits, de bovenste verspreid, ruw aan beide kanten, bijna zittend, vrij kleine hoofdjes, 0,5^ — 3 M. hoog, omwindsel- bladen smal, lijn-lancetvormig, behaard, gewimperd, uit Noord- Amerika. II. Helianthus debilis Nutt = H. cucumerifolius Host 3 Sept. 1914. Rotterdam. De heer Jansen schrijft mij , dat deze plant door hem reeds in 1 903 bij Vlaar- dingen gevonden is. — ©. Met donkere schijf bloemen, bladen langesteeld, spits driehoekig, de onderste tegen- 74 overstaand, lintbloemen aanzienlijk. — 20 cM. — 1 M. uit Noord-Amerika. 20. Anthemis cota L. }uli 1913. Gorinchem leg. }. Th. Henrard en A. W. K 1 o o s Jr. Gelijkt veel op A. austriaca Jacq. vooral op den vorm ,5 triumphetti D. C. verschilt evenwel en is direct herkenbaar aan de lange naaldvormige strooschubben. A. W. KLOOS Jr. C. I. «[DEIIINDSCH iliUIIG EM. VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN NEDERLANDSGHE BOTANISCHE ÏEREENI6ING OKDEB EEDACTIE VAN Dr. M. W. Beyerinck, H. Heukeis, Dr. J. W. Moll, Dr. Ed. Verschaffelt, Dr. Hugo de Vries en Dr. F. A. F. C. Went. M. DE WA AT, _ 1915. — GRONINGEN. \m[ i VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING ONDER REDACTIE VAN Dr. M. W. Beyerinck, H. Heukels, Dr. J. W. Moll, Dr. Ed. Verschaffelt, Dr. Hugo de Vries en Dr. F. A. F. C. Went. - cï . .. . ■ -'^KK (SARDEN M. DE WAAL. - 1915. — GRONINGEN. INHOUD. Biz. Staat der Vereeniging op 1 Januari 1916 1 Verslag van den eersten secretaris over den toestand der Vereeni- ging op 1 Januari 1916 13 Verslag der Commissie van Redactie 16 Verslag van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland over het jaar 1915 17 Verslag van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium over het jaar 1915 34 Verslagen der Permanente Commissies .39 Rekening en verantwoording van den Penningmeester 1915 . . . 39 Rapport omtrent de boekhouding der Nederlandsche Botanische Vereeniging 49 Overeenkomst tusschen het Koloniaal Instituut en de Nederlandsche Botanische Vereeniging . 53 Vergadering van Dinsdag 6 April 1915 in de Collegezaal van den Hortus Botanicus, Amsterdam 58 Vergadering van Zaterdag 29 Mei te Utrecht in het Botanisch Laboratorium 68 Vergadering op Zaterdag 30 Oct. 1915 te Amsterdam, in de zaal van Architectura en Amicitia 72 Vergadering van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland op 30 December 1915 te Utrecht in het Hotel de l'Europe te 1 1 uur 79 Bijlage I. De planten der zandverstuiving bij Kootwijk en hunne groeiwijze door J. Valckcnier Suringar 85 Bijlage II. Bijdrage tot de kennis der Nederlandsche adventiefflora door J. Th. Henrard 94 3ijlage III. Mededeelingen, gehouden door den heer B. H. Danser 103 Bijlage IV. Cardamine pratensis en amare door A. W. Kloos Jr. 117 Voor Nederland nieuwe plantensoorten en nieuwe vindplaatsen van zeldzame planten, II door H. Heukels .125 De bouw der Canna-bloem door J. C. Co ster us . . . . . .139 P. Jansen en W. H. Wachter. Floristische Aanteekeningen IX 142 X. De Carex muricata groep . .172 Aanwinsten van de Nederlandsche Flora in 1 9 1 5 door A. W. K 1 o o s Jr. 187 Cochlearia Hollandica mihi door J. Th. Henrard 200 Nederlandsche Botanische Vcreeniging (opgericht 15 Augustus 1845). STAAT DER VEREENIGING OP 1 Januari 1916. BESTUUR. Dr. J..C. Schoute, Voorzitter (aftr. 1919). Prof. Dr. Ed. Verschaffelt, Ondervoorzitter (aftr. 1920). Prof. Dr. A. Pulle, 1ste Secretaris (aftr. 1918). Mej. Dr. Joh. Westerdijk, 2de Secretaresse (aftr. 1916). H. Heukels, Penningmeester (aftr, 1917). PERMANENTE COMMISSIES. CURATORIUM VAN HET KOK ANKERSMIT-FONDS. Dr. J. W. C. Goethart, Leiden, Voorzitter (aftr. 1920). J. T. Cremer, Santpoort (aftr. 1920). P. Smidt van Gelder, Bennebroek (aftr. 1917), 04 D. Lako, Zwolle (aftr. 1917). 23 Prof. Dr. J. W. MoU, Groningen (aftr. 1918). I Jhr. Dr. L. H. Quarles van UfFord, Utrecht (aftr. 1918). *^ Dr. L. Vuyck, Diepenveen (aftr. 1919). ^ De Penningm. der N.B.V. (H. Heukels, aftr. 1917). CZi De Voorzitter der N.B.V. (Dr. J. C. Schoute, aftr. 1919). Nederl. Kruidk. Archief 1915. 1 2 COMMISSIE VAN REDACTIE. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter (aftr. 1921). Prof. Dr. J. W. Moll, Secretaris (aftr. 1918). Prof. Dr. M. W. Beyerinck (aftr. 1917). Prof. Dr. Ed. Verschaffelt (aftr. 1919). Prof. Dr. Hugo de Vries (aftr. 1920). De Penningm. der N.B.V. (H. Heukels, aftr. 1917). COMMISSIE VOOR HET FLORISTISCH ONDERZOEK VAN NEDERLAND. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1919). P. Jansen, Secretaris (aftr. 1918). H. Heukels (aftr. 1920). D. Lako (aftr. 1917). Prof. Dr. Th. J. Stomps (aftr. 1921). COMMISSIE VOOR DE FLORA VAN DE NEDERLANDSCHE KOLONIËN. (ingesteld voor den tijd van 5 jaren krachtens besluit der algemi ledenvergadering van 1 Juni 1912. C. A. Backer, Buitenzorg. Dr. I. Boldingh, Buitenzorg. Dr, J. Dekker, Haarlem. Dr. H. Hallier, Leiden. Prof. Dr. A. Pulle, Utrecht. Dr. J. J. Smith, Buitenzorg. COMMISSIE VOOR DE BIBLIOTHEEK EN HET HERBARIUM. Dr. J. C. Schoute, Voorzitter (aftr. 1918). H. R. Hoogenraad, Secretaris (aftr. 1919). F. K. van Iterson (aftr. 1917). COMMISSIE VOOR HET BOTANISCH STATION. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1917). Mej. Dr. Joh. Westerdijk, Secretaresse (aftr. 1919). Dr. J. W. C. Goethart (aftr. 1918). RAAD VAN DIRECTEUREN VAN HET FONDS DER VEREENIGING. A. Ed. Dinger (1909), Rotterdam. Mevr. Dr. A. Weber— van Bosse (1910), Eerbeek. F. Moes (1916), Bussum, Koningslaan 62. BUITENGEWONE LEDEN. Mr. W. H. de Beaufort (1889), den Treek. Leusden; 's winters 's Gravenhage, Oranjestraat 1 1 . Mr. H. J. H. Baron van Boetzelaar van Oosterhout (1889), Soesterberg. J. T. Cremer (1889), Duin en Kruidberg, Santpoort. E. G. Duijvis Fzn. (1910), Koog aan de Zaan. CORRESPONDEERENDE LEDEN. Od. Beccari (1912). Florence. Dr. A. Cogniaux (1912), Genappe (België). Geh. Reg. R. Dr. H. Conwentz (1904), Berlin-Schöneberg. Geh. Ob. Reg. R. Prof. Dr. A. Engler (1912), Dahlem bei Berlin. Dr. J. Mac Leod (1889), Gent. Dr. J. Massart (1912), Brussel. Sir David Prain (1912), Kew. Dr. A. Thellung (1916) Zurich. GEWONE LEDEN *). J. L. Addens (1912), Bellingwolde (Gr.). Mej. A. F. Adriani (1915), Utrecht, Parkstraat 11. * De Istc secretaris verzoekt de leden beleefd bij adresver- , andering hem daarvan kennis te geven. \ 1* ^ C. R. W. K. van Alderwerelt van Rosenburgh (1912), Buitenzorg, Java. U. P. van Ameijden (1912), Utrecht, van Alphenstraat 7. Mej. C. H. van Amstel (1915), Station de Bilt, Eikenrode. Mej. Dr. J. E. van Amstel (1911), den Haag, Obrecht- straat 552. Dr. A. d'Angremond (1913), Klaten, Java. Dr. Pedro Arens (1912), Malang, Java. Dr. W. H. Arisz (1909), Djember, Java. Dr. C. J. Baart de la Faille (1904), Arnhem, Steynstraat 27. C. A. Backer (1900), Buitenzorg, Java. L. W. H. Backhuys (1913), Rolduc. Mej. C. E. Bastert (1913), Bussum, Parklaan 31. H. Begeman (1915), Utrecht, Nieuwe Gracht 71. Dr. M. W. Beijerinck (1909), Delft, Laan. L. H. van Berk (1912), Zeist, Ie Dorpsstraat 13. Mej. C. M. Berkhout (1915), den Haag, Archimedesstr. 25. Dr. Ch. Bernard (1911), Buitenzorg, Java. Mej. F. M. Beucker Andreae (1912), 's Gravenhage, Laan Copes van Cattenburch 20. Dr. J. van Beusekom (1904), Almelo, Grootestraat 137. D. Bierhaalder (1894), Baarn. Dr. A. H. Blaauw (1904), Haarlem, Leidsche vaart 226. Dr. H. W. de Boer (1913), Amersfoort. Mej. N. H. W. M. de Boer (1915), Haarlem, Nassaulaan 64. R. de Boer (1910), Groningen, Jozef Israëlsstraat 48a. Dr. L Boldingh (1903), Buitenzorg, Java. Mevr. C. M. Boldingh- Verment (1909), Buitenzorg, Java. D. Bolten (1899), Bergen op Zoom, Potterstraat 40. Dr. J. H. Bonnema (1911), Groningen, Herman Collenius- straat 9. Dr. S. E. Boorsma (1911), Weltevreden, Java. Dr. W. G. Boorsma (1911), Buitenzorg, Java. Dr. W. M. P. Borst Pauwels (1903), Haarlem, Ged. Oude Gracht 35. Mej. G. Boterhoven de Haan (1915), Leiden, Haag- weg 107 G. J. Botke (1906), Groningen, Wassenberghstraat 10. Mej. H. Bouwens (1912), Nijmegen, Sloetstraat 3. P. van Boxtel (1912), Maastricht, Tongerschestraat 53. Dr. J. Brand (1916), Doesburg. Dr. J. van Breda de Haan (1889), Buitenzorg, Java. Dr. C. E. B. Bremekamp (1909), Soerabaja, Java. Mevr. M. Bremekamp^ — ^de Gelder (1913), Soerabaja, Java. G. Bremer (1915), Pasoeroean, Java. D. J. Broekens (1915), Amsterdam, Joh. Verhulststraat 24. Mej. J. S. de Bruyn (1913), Breukelen. F. F. Bruyning Jr. (1907), Wageningen. Dr. P. G. Buekers (1913). Velp (Gld.). Dr. P. van der Burg (1901), Hardinxveld. Dr. Joh. H. van Burkom (1903), 's Gravenhage, Adel- heidstraat 227. Dr. L. P. de Bussy (1911), Amsterdam, Joh. Verhulststr. 117. Dr. H. J. Calkoen (1878), Haarlem, Leidsche vaart 86. C. P. Cohen Stuart (1909), Buitenzorg, Java. Mej. C. Gooi (1910), Haarlem, Kleverparkweg 81. Mej. J. H. Cool (1914), Utrecht, Oude Gracht T. Z. 146 (vac. Schiedam, Nieuwe Haven). Dr. J. C. Costerus (1875), Hilversum, Hooge Naarderweg 59. Dr. P. J. S. Cramer (1904), Buitenzorg, Java. Dr. K. W. Dammerman (1907), Buitenzorg, Java. B. H. Danser (1912), Amsterdam, Linnaeusstraat 5a'" (vac. Rotterdam, Jericholaan 10a). Jonkvr. M. F. W. A. van Dedem van Driesberg (1913), Buitenzorg, Java. A. B. van Deinse (1909), Rotterdam, Kruiskade 146a. Dr. J. Dekker (1911), Haarlem, Koloniaal Instituut. Mej. A. F. C. van Dishoeck (1915), Utrecht, Oude Gracht Tz. 145bis. Dr. W. M. Docters van Leeuwen (1900), Bandoeng, Java. 6 Mej. Dr. L. C. Doyer (1907), Hilversum, Sumatralaan 3. Dr. P. van der Eist (1904), Buitenzorg, Java. Joh. A. Ezendam (1914), Wageningen, Lawiksche allee. Dr. F. C. von Faber (1911), Buitenzorg, Java. P. J. van der Feen (1913), Utrecht, Drift 10. Mej. A. J. Feltkamp (1915), Amsterdam, Honthorststr. 34. Mej. J. Fortuyn Droogleever (1915). Utrecht, Justus van Effenstraat 50bis. H. C. Funke (1915), Bussum, Stargardiaan 18. J. P. de Gaay Fortman (1912), Amsterdam, Oosterpark 85. Dr. A. J. M. Garjeanne (1899), Venlo, Nieuwstraat 16. Dr. J. M. Geerts (1906), Pasoeroean, Java. Dr. E. Giltay (1880), Wageningen, Markstraat. M. A. J. Goedewagen (1913), Utrecht, Nobelstraat 33. Dr. J. W. C. Goethart (1886), Leiden, Witte Singel 39. E. J. M. de Haas, S. J. (1890), Amsterdam. Hobbemakade 51. Dr. A. L. Hagedoorn (1912), Buitenzorg, Java. Mej. F. M. J. A. Haije (1915), Amsterdam, Heeren- gracht 590. Dr. C. J. J. van Hall (1905), Buitenzorg, Java. Dr. H. HaUier (1911), Leiden, Vreewijkstraat 4. Mevr. C. H. van Harreveld^ — Lako (1907), Pasoeroean, Java. Dr. Ph. van Harreveld (1904), Pasoeroean, Java. Mej. W. P. van der Harst (1915), Utrecht, Schroeder van der Kolkstraat 17. B. Havinga (191 5j, Groningen, Bleekerstraat 24 (vac. Noordlaren Gr. . J. Heimans (1912), Amsterdam, Plantage Muidergr. 123. Dr. H. W. Heinsius (1891 ), Amsterdam, P. C. Hooftstr. 144. J. Th. Henrard (1912), Den Haag, Koningin Emmakade 168. Dr. M. Hesselink (1875), Assen. H. Heukels (1899), Amsterdam, Weesperzijde 81. Mej. J. Hingst (1904), Rijswijk (Z.H.), Huis te Lande, Vredenburgweg. Dr. J. A. Honing (1907), Medan, Sumatra. H. R. Hoogenraad (1903), Deventer, Kr. Kerkstraat 46. C. J. van der Horst (1912), Hilversum, Stationsstraat 2. Dr. F. W, T. Hunger (1895), Amsterdam, van Eeghenstr. 52. Dr. J. E. W. Ihle (1914), Utrecht, Dillenburgstraat 13. F. K. van Iterson (1903', 's Gravenhage, Anna van Bueren- straat 7. Dr. G. van Iterson Jnr. (1909), Delft, Spoorsingel 74. H. C. Jacobsen (1913), Delft. Dr. J. M. Janse (1910), Leiden, Witte Singel 76. P. Jansen (1902), Amsterdam, Frans van Mierisstr. 128. H. H. Janssonius (1904), Groningen, Jozef Israëlsstr. 89. Dr. Hj. Jensen (1912), Klaten, Java. Dr. J. Jeswiet (1907), Pasoeroean, Java. H. G. de Jong (1915), Utrecht, Bleyenburgkade 1. Dr. W. J. Jongmans (1900), Leiden, Rijn- en Schiekade 78. Mej. B. Kaiser (1915), Amsterdam, Emmastraat 9. Dr. Z. Kamerling (1912), Wageningen, Bergweg 301. J. R. Katz (1912), Amsterdam, Weteringschans 223. Dr. M. G. J. Kerbosch (1912), Tjinjiroean, Bandoeng, Java. Mevr. M. P. Keijman^ — Cleveringa (1912), Leeuwarden, Willoderiestraat 69. A. W. Kloos Jr. (1912), Dordrecht, Javastraat 28rood. Dr. A. J. Kluyver (1911), Delft, Laan van Overvest 52. Dr. J. C. Koningsberger (1892), Buitenzorg, Java. H. N. Kooiman (1914), Utrecht, Bleijenburgkade 1, (vac. Rotterdam, Bergsche Laan 172a). Mej. A. C. Kreulen (1915), Amsterdam, Rokin 40. J. H. Kruimel (1909), Amsterdam, Amstel 254. P. Kruizinga (1910), Rijswijk (Z. H.), Emmastraat 21. H. W. Kuhn (1910), Naarden. Dr. J. Kuijper (1905), Pasoeroean, Java. Dr. K. Kuiper Jr. (1909), Amsterdam, N. Keizersgr. 116. Mej. M. J. Kuiper (1913), Amsterdam, Ie Helmersstr. 106. D. Lako (1878), Zwolle. H. J. Lam (1913), Rotterdam, 's Gravendijkwal 6. 8 P. van Leersum (1912), Bandoeng, Java. H. A. A. van der Lek (1914), Wageningen, Berg 268. Mej, A. D. Lens (1913), Utrecht, Biltstraat 24bis. Mej. J. Lieftink (1907], Apeldoorn. Mej. M. A. V, d. Linden (1915), Utrecht, Mauritsstr. 26. Mej. G. M. de Lint (1914), Helder, Binnenhaven 65. Mej. M. P. Löhnis (1915), Utrecht, Parkstraat 47. Mevr. A. Lottgering (1914), Utrecht, Koningslaan 5. (vac. Oldenzaal). Dr. H. J. Lovink (1909), den Haag, Celebesstraat 91. C. J. van der Meer Mohr (1913), Goes. A. Mellink (1914), Haarlem, Schouwtjeslaan 92. P. J. A. J. Meulemeester (1903), Zwolle, Diezerstraat 10. Mej. R. G. van der Meulen (1912), Groningen, Jozef Israëlsstraat 61. Dr. J. S. Meulenhoff (1914), Zwolle, Diezerstraat. H. C. Milius (1914), Zeist, Broederplein 19. Dr. G. A. F. Molengraaf? (1881), Delft, Vootstraat 60. Dr. J. W. Moll (1877), Groningen, Nieuwe Kijk-in- 't Jat- straat 84. Mej. G. Mulder (1915), Utrecht, Biltstraat 66. Mevr. Dr. M. Nieuwenhuis — von Uexkiill Giildenband (1904), Leiden, Jan van Goyenkade 44. G. J. van Oordt (1913), Utrecht, Kromme Nieuwe Gracht 1. (vac. Middelburg, Koepoortstraat 23). Dr. F. van Oostrom Meyjes (1912), Hengelo (O.), Tuin- dorp, Lansinkweg 29. Mej. E. F. V. Os V. Delden, Station de Bilt, Nieuwerhoek. Mevr. M. C. van Oyen— Goethals (1912), Haarlem. Mej. D. J. Peck (1912), Bussum, Meerweg 33. Dr. N. R. Pekelharing (1904), Soekaboemi, Java, Onder- neming Tjimenteng. Dr. A. J. van Pesch Jr. (1909), Amsterdam, Joh. Ver- hulststraat 156. Dr. G. Postma (1900), Deventer. Dr. G. Postma Czn. (1905), Scheveningen, Van Slinge- landstraat 156. Dr. J. J. Prins (1904), Rotterdam, Voorschoterlaan 91. Dr. H. C. Prinsen Geerligs (1912), Amsterdam, Wanning- straat 17. Dr. A. Pulle (1904), Utrecht, Willem Baren tzstraat 83. Dr. H. M. Quanjer (1904), Wageningen, Lawicksche Allee. Jhr. Dr. L. H. Quarles van UfFord (1910), Utrecht, Emmalaan 35. Dr. A. Rant (1904), Tjinjiroean, Bandoeng, Java. Dr. E. Reinders (1910), den Haag, Willemstraat 40. Dr. J. F. Reitsma (1913), Rotterdam, Bergweg 113. H. W. Renkema (1912). Utrecht, Weerdsingel O.Z. 93. Mej. M. W. Rens (1915), Utrecht, Admiraal v. Gentstr. 9. Dr. H. M. D. van Riemsdijk (1890), Watergraafsmeer, Breede weg 8. Mej. H. C. C. la Riviere (1911), Leiden, Witte Singel 81. Dr. P. van Romburgh (1912), Baarn, Stationsweg 2. Dr. A. A. L. Rutgers (1909), Buitenzorg, Java. F. L. Rutgers Jr. (1912), Amsterdam, Keizersgracht 192. Mevr. Dr. C. J. Rutten— Pekelharing (1904), Laan van der Wijck, Buitenzorg, Java. Mej. A. Sabron (1914), Utrecht, Nassaustraat 6a. H. L. van de Sande Bakhuyzen (1912), Utrecht, Burgstr. 56. H. H. Sanders (1896), Kampen. Dr. G. Schenk (1909), Utrecht. Frans Halsstraat 12. A. M. Schepman (1912), Utrecht, Dondersstraat 45bis. W. W. Schipper (1893), Winschoten. Dr. J. C. Schoute (1904), Bussum, Oude 's Gravelandsche weg 2. Dr. A. R. Schouten (1906), Meester-Cornehs, Java. Dr. S, L. Schouten (1906), Utrecht, Lange Nieuwstr. 52a. Mej. A. Schreuder (1913), Amsterdam, Nassaukade 106. J. H. Schuurmans Stekhoven Jr. (1914), Utrecht, Willem Barentzstraat 19. 10 p. J. M. Schuyt (1899). Wamel. M. W. Senstius (1909), Malang, Java, Proefstation. }. van Servellen (1914), Haarlem, Tetterodestraat 46zw. Dr. M. }. Sirks (1911), Bunnik. Odijkerweg. Jan G. Sloff (1915), Rotterdam, Jacob Catsstraat 52a. E. van Slogteren (1912), Groningen, Parklaan 21. D. F. van Slooten (1913), Utrecht, Corn. Houtmanstraat 1. Mej. C. P. Sluiter (1906), Amsterdam, Jac. Obrechtstraat 76. Dr. J. J. Smith (1903), Buitenzorg, Java. Dr. N. L. Söhngen (1911), Groningen. Mej. B. G. Spierenburg (1915), Utrecht, Oude Gracht T.z. M5bis. M. Spoon (1910), Utrecht, Zadelstraat \9bis. Dr. A. Sprecher (1912), Djember, Java. C. Spruit (1914), Utrecht, Witte Vrouwenstraat 26, (vac. Vhssingen, Badhuisweg 119). Dr. G. Stahel (1914), Paramaribo, Suriname. M. C. E. Stakman (1912), Utrecht, Fred. Hendrikstr. 10. J. E. van der Stok (1910), Buitenzorg, Java. Dr. Th. J. Stomps (1906), Amsterdam, Weesperzijde 29. Dr. G. J. Stracke (1904), Rotterdam, Stationsweg 4a. Dr. B. Sypkens (1904', Sneek, Westersingel 64. Mej. E. Talma (1909), Utrecht, Nieuwe Gracht 45. Mej. Dr. Tine Tammes (1904), Groningen, Heere- singel 34a. Jac. P. Thijsse (1899), Bloemendaal, Binnenduin. Dr. K. Tjebbes (1905), Hilleshögs Nygard pr. Landskrona (Zweden). F. A. des Tombe (1905), Rotterdam, Rozenburglaan 64. Dr. J. Valckenier Suringaa (1893), Wageningen, Arnhemsche Straatweg. Dr. Th. Valeton Sr. (1889), Leiden, Oegstgeesterweg 21. Dr. Th. Valeton Jr. (1906), Buitenzorg, Java. L. J. van der Veen (1880), Zwolle, Luttekestraat. Dr. Ed. VerschafFelt (1893), Amsterdam, Oosterpark 58. 11 F. M. C. Versteegh (1905), Katwijk, Gymnasium. D. de Visser Smits (1903), Semarang, Java. B. P. van der Voo (1902), Arcueil (Seine), Rue du com- mandant Marchand 107. Mej. C. M. Voormolen (1912), Utrecht, Achter den Dom 16. Mej. A. G. Vorstman (1915), Haarlem, Mauritsstraat 5. Mej. E. de Vries (1911), Amsterdam, Plantage Parklaan 9. Dr. Hugo de Vries (1907), Amsterdam, Plantage Parklaan 9. Mevr. M. de Vries — de Vries (1894), den Haag, Laan V. Meerdervoort 45. Mej. M. S. de Vries (1907), Utrecht, Maliesingel 32. Dr. Otto de Vries (1912), Buitenzorg, Java. Dr. L. Vuyck (1889), Diepenveen, Park Braband. W. H. Wachter (1902), Rotterdam, De Vliegerstr. 12b. Dr. J. H. Wakker (1885), 's Hertogenbosch. Dr. H. I. Waterman (1913), Dordrecht, Dubbeldamsche weg lOrood. Mevr. Dr. A. Weber^van Bosse (1885), Eerbeek (Gld.). F. Weehuizen (1911), Weltevreden, Java. Dr. Th. Weevers (1901), Amersfoort, Groote Bergst, 9. J. W. van Welsem (1916), Batavia. Dr. F. A. F. C. Went (1887), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. Mej. G. D. van de Werk (1915), Den Haag, Laan Copes van Cattenburch 92. Mej. Dr. Joh. Westerdijk (1904), Amsterdam, Roemer Visscherstraat 1. W. H. de Wette (1916), Utrecht, Vondelkade 36. F. A. C. de Wever (1911), Nuth (L.). Mej. A. M. Wibaut (1916), Amsterdam, Weesperzijde 32. Mej. G. Wilbrink (1904), Cheribon, Java. J. F. Wilke (1904), Rotterdam, Diergaarde. C. A. van der Willigen (1910), Utrecht, Parkstraat 49. Mej. J. S. A. Wisse (1913), Groningen, Mauritsstr. 15a, (vac. Venlo, Noordbuitensingel 5.) Dr. C. V. Wisselingh (1 894), Groningen, H. W. Mesdagstr. 28. 12 P. C. van der Wolk (1909), Middelburg, Heerengracht 37. Dr. Th. Wurth (1912), Malang, Java. Mej. L. Zernike (1915), Amsterdam, Jacob v. Campenstr. 27. Mej. E. Zeydel (1914), Leiden, Maria Gondastraat 33. Dr. H. H. Zeylstra Fzn. (1906), Deventer, Zwolsche Weg 65. Dr. K. Zijlstra (1904), Wageningen, Bowlespark. C. van Zijp (1914), Malang, Java. VERSLAG van den eersten secretaris over den toestand der Vereeniging op 1 Januari 1916. Het jaar 1915 is voor de Nederlandsche Botanische Vereeniging een voorspoedig jaar geweest, een jaar van opgewekt vereenigingsleven, van belangrijke besluiten en van toenemend ledental. De ledenlijst wijst een totaal aan van 243 gewone leden, 4 buitengewone leden en 7 correspondeerende leden. De beide laatste categorieën ondergingen geen verandering in aantal, die der gewone leden bedroeg op 1 Jan. 1915 221. Er is dus een vermeerdering met 22 leden, welke toename het gevolg is van de benoeming van 30 nieuwe leden, het bedanken van 7 leden en het overlijden van 1 lid, den heer Joh. van Dam te Oude-Pekela. Van ingrijpend belang voor de toekomst van de Ver- eeniging is een besluit van de vergadering te Amsterdam van 6 April waarbij goedgekeurd werd een contract met de Vereeniging Koloniaal Instituut aldaar. Zoodra het nieuwe gebouw van het K. I. gereed is, zal de N. V. B. daarin huisvesting vinden. Een gelegenheid voor gewone en bestuursvergaderingen met berging van het archief zal tegen matigen huurprijs ter beschikking van de N. V. B. zijn; het K. I. zal de boeken en planten van de N. V. B. gratis bergen en onderhouden op denzelfden voet als hare eigen verzamelingen, waarvoor de N. V. B. een derde deel zal betalen in het salaris van den botanischen con- servator van het K. I. Dit contract, dat de vertegenwoordigers van den Raad van Beheer van het K. I. en het Bestuur van de N. B. V. 14 op 30 Apr. teekenden, en dat in werking treedt met het in dienst nemen van het gebouw van het K. I., werd aangevuld door een overeenkomst, die bepaalde, dat de artikelen, welke betrekking hebben op het beheer van de bibliotheek, vroeger van kracht kunnen worden, en wel op het tijdstip, dat de catalogus van de boeken van de N. B. V. geheel met de aanwezige boeken kan worden gecoUationneerd. Die catalogus, waarvoor de Koninklijke Academie van Wetenschappen het Korthals-fonds ter beschikking van de Vereeniging stelde, nadert zijne vol- tooiing, zoodat de leden binnenkort een exemplaar zullen kunnen ontvangen. Ook de bovengenoemde coUationneering is bijna geëindigd; binnen enkele maanden zal de Bibliotheek van de N. B. V. geheel aan het Beheer van den Biblio- thecaris van het Koloniaal Instituut worden overgedragen. In verband met het aannemen van dit contract werd de Commissie voor het verkrijgen van een eigen Gebouw der N. B. V, ontbonden. In het bestuur was de penningmeester aan de beurt van aftreden. Als nieuw bestuurslid koos de vergadering van 30 October Prof. Ed. Verschaffelt. Den Heer Weevers, die de geldmiddelen van de N. V. B. gedu- rende 5 jaar met groote nauwgezetheid heeft beheerd, werd bij monde van de voorzitter de hartelijke dank van de Vereeniging gebracht. Het bestuur verdeelde de functies zoo, dat de Heer Heukels het penningmeesterschap op zich neemt, en de Heer Verschaffelt als ondervoor- zitter optreedt. Het nauwgezette en zuinige beheer van den penning- meester kan niet verhinderen, dat de finantieele toestand van de Vereeniging groote zorgen baart, en versterking van de geldmiddelen dringend noodzakeUjk is. Tegenover de groote uitgaven, die de Vereeniging zich getroosten moet en die zij niet kan inkrimpen zonder aan haar bloei afbreuk te doen, staan als vermeerdering van inkomsten 15 slechts de contributies van nieuwe leden, welke vermeerdering echter tot geringere proporties wordt teruggebracht door waarde- en rentevermindering van vele fondsen tengevolge van den oorlog. Een groote uitgave is voor de Vereeniging een post van ƒ1350 die het Curatorium van het Kok Ankersmit- fonds uit de overgespaarde renten van dit fonds ter beschikking stelde om te kunnen overgaan tot het drukken van het 4de (voorlaatste) deel van den Prodomus Florae Batavae. Als bewijs van opgewekt vereenigingsleven kan nog vermeld worden, dat aan het einde van 1914 niet minder dan 9 leden zich hadden aangemeld om op een van de vergaderingen een mededeehng te doen. Dientengevolge werden er vier in plaats van 3 ledenvergaderingen gehou- den en wel 2 te Amsterdam op 6 April en 30 October en 2 te Utrecht op 27 Febr. en 29 Mei. De leden, die meer in het bijzonder belangstellen in de Nederlandsche Flora kwamen bijeen te Amsterdam op 6 April en te Utrecht op 30 Dec. tot het doen van mededeehngen en het houden van demonstraties op hun gebied. Er werd een voorjaarsexcursie gehouden naar de Anke- veensche plassen op 30 Mei en een zomerexcursie naar Doetinchem op 16 Augustus en volgende dagen. UTRECHT, 29 Januari 1916. De 1ste Secretaris, A. PULLE. VERSLAG der Commissie van Redactie» In het afgeloopen jaar zag weder een deel van het Kruidkundig Archief het Hcht. Het bevatte de in de Statuten voorgeschreven mededeeUngen omtrent den staat en de werkzaamheden der Vereeniging en bovendien een drietal wetenschappelijke bijdragen: in de eerste plaats eene van B. H. Danser over J^umexbastaarden ; in de tweede plaats eene van F. A. F. C. W ent over de beoefening der Plantkunde in Nederlandsch Indië; en in de derde plaats eene van A. W. KI o os, getiteld: Aan- winsten van de Nederlandsche Flora in 1914. Van het Recueil des Travaux Botaniques Néerlandais zagen drie afleveringen van het twaalfde deel het licht, terwijl de vierde en laatste aflevering zoo goed als gereed ligt. De Commissie was zoo gelukkig Mejuffrouw C. M. Voormolen bereid te vinden tot het vervaardigen van een alfabetisch register op dit deel, waardoor de bruik- baarheid van het tijdschrift zeer wordt verhoogd. De bijdragen voor het tijdschrift blijven geregeld inkomen, zoodat ook voor het volgende deel de beste verwachtingen mogen worden gekoesterd. In het begin der maand Juli werd een aanvang gemaakt met het drukken van Deel IV der tweede uitgave van den Prodomus Florae Batavae, bewerkt door Dr. L. Vuijck, welk werk, naar wij vertrouwen geregelden voortgang zal hebben. In de samenstelling der Commissie kwam dit jaar geen verandering. UTRECHT. Namens de Commissie: F. A. F. C. WENT, Voorzitter. J. W. MOLL, Secretaris. 17 Verslag van de Commissie voor het Floristisch Onder- zoek van Nederland over het jaar 1915. In den loop van het jaar werden 2 vergaderingen en 2 excursies gehouden. Van de eerste vergadering, op 6 April te Amsterdam, is reeds een verslag opgenomen in het Kruidkundig Archief 1914 pag. 55. Op deze vergade- ring werd besloten een voorjaarsexcursie te houden. Op 30 Mei had deze plaats onder leiding van den Heer J. H e i m a n s en ofschoon slechts 1 1 leden aanwezig waren, kon de excursie door de bereikte resultaten uit- stekend geslaagd heeten. Speciaal aan afwijkende vormen van Carex-soorten werd veel materieel verzameld, (zie bijlage I). De zomerexcursie in de omstreken van Doetinchem onder leiding van de Heeren Vuyck en Kam (bestuurs- lid der afdeeling Doetinchem der Natuurhistorische ver- eeniging) was voornamelijk door de vriendelijke hulp en groote terreinkennis van laatstgenoemden, een succes. Voor de beschrijving der excursie en de vermelding der verkregen resultaten zie men bijlage IL Op 30 December werd te Utrecht een floristische ver- gadering belegd, waarin de botanische resultaten van het afgeloopen jaar werden besproken en getoond. Hierbij bleek weer dat er onder de leden der vereeniging nog vele zijn die met liefde en groote werkkracht zich aan de bestudeering der Nederlandsche flora wijden. Op deze vergadering werd met belangstelling kennis genomen van de mededeeling, dat het 4e deel van den Prodromus gedrukt werd, maar tevens betreurd, dat dit op zulk een langzame wijze geschiedde, (16 Juh 1915 — 25 Jan. 1916 slechts 11 vel in druk, terwijl het werk ± 45 vel groot is). De voorzitter der vereeniging beloofde echter al het mogelijke te zullen doen om het werk te bespoedigen. Zie verder het verslag dezer vergadering met de bijlagen. Nederl. Kruidk. Archief. 1915. 2 18 In den loop van het jaar legde de heer A. P u 1 1 e het secretarisschap neer, hetgeen werd overgenomen door ondergeteekende. De secretaris der Commissie, P. JANSEN. Bijlage L EXCURSIE op 30 Mei 1915 naar de Ankcveensche plassen« Aan het station te Weesp ontmoetten de deelnemers, slechts 11 in getal, uit de richtingen Amsterdam en Bussum gekomen, elkaar; de Utrechtenaars waren gedupeerd, doordat de geschikte trein bleek op Zondag niet te loopen. Het eerste, minst interessante stuk weg konden we ons besparen door het huren van een wagentje, dat ons tot het fort Uitermeer bracht. Vandaar doorloopt de excursie- weg nog vier verschillende gebieden: langs de Vecht, de Ankeveensche plassen tot de dijk van de Horstermeerpol- der, de weg tot de 's Gravelandsche brug en ten slotte de Bussumsche (Hilversumsche) meent. Bijzondere vondsten zijn hier natuurlijk niet te verwachten, maar de afwisselende flora in de bloemenrijkste tijd bleek, als steeds, toch ook de verwende floristen wel te kunnen bekoren. Elk van de vier gedeelten van de wandeling heeft z'n eigen meest gezochte élite-plant. Langs de Vecht is dat het Zomerklokje Leucojum aestivum; in klein aantal exemplaren nog bloeiende; in de plassen zelf: Calla palustris. Een in de laatste jaren zeer 19 rijke vindplaats van deze soort bevindt zich aan het ZuideHjk eind van de plassen. Bij 's Graveland is het de zwart-gevlekte vorm van Hieracium „vulgatum" en op de meent Pilularia globulifera. Ook de Cavices, hoewel allemaal gewone soorten, zijn typisch verschillend in de verschillende gebieden; in de plassen C. vulgaris, acuta, acutiformis, hirta, riparia, flava, rostrata, disticha, paniculata, canescens (met veel mon- strueuse afwijkingen) te midden van Comarum, Menyanthes, Hottonia en Lycopodium clavatum; bij 's Graveland Carex remota en hirta; op de meent C. echinata, pilulifera, leporina, panicea, Oederi met Calluna, Erica, Drosera, Pedicularis, Cirsium anglicum en Hypericum elodes. }. HEIMANS. 2* VERSLAG van de Zomerexcursie 1915 in de omstreken van Doetinchem* De excursie ten vorige jare in de omstreken van Doetin- chera bepaald, die echter wegens de tijdsomstandigheden toen niet kon gehouden worden, werd dit jaar vastgesteld op Maandag 16 Augustus en volgende dagen. Dien avond waren samengekomen de leden C. A. Backer, J. Hei mans, H. R. Hoogenraad, A. W. Kloos Jzn. en L. Vuyck, terwijl van de leden H. Heukels, A. Pulle en J. Valckenier Suringar, die zich eerst hadden opgegeven, bericht werd ontvangen, dat zij wegens ongesteldheid niet in staat waren hun plan tot deelneming te volvoeren. Waarschijnlijk was de nog steeds voort- durende mobihsatie, gevoegd bij de zeer ongunstige weers- gesteldheid dier dagen, oorzaak van de zoo geringe opkomst. Als gasten namen de Heeren N. G. K a m, leeraar aan het gymnasium te Doetinchem en J. Brand genees- heer te Doesburg deel aan de vergadering, waarbij de aanwezigen verschillende floristische mededeelingen deden en tevens de plannen besproken werden voor de tochten van de volgende dagen. De Heer Kam, bestuurshd der afdeeling Doetinchem der Natuurhistorische Vereeniging, was reeds zoo vriendelijk geweest te voren eenige excursie- plannen met schetsteekening in te zenden, die het thans gemakkelijk maakten tot overeenstemming te komen omtrent de plannen voor de volgende dagen. Dinsdagmorgen 8 uur vertrokken gemelde personen langs den Kruisberg in noordelijke richting over Winkelshoek naar de Wolder- maat, waar wij mochten profiteeren van de groote ter- 21 reinkennis van den Heer Kam, die ons bij dien tocht ten geleide verstrekte en ons op verschillende plaatsen bracht, die wij alleen op de kaart afgaande waarschijnlijk niet zouden gevonden hebben. Behalve de moerassige weiden langs en in de omgeving van de beek, bezochten wij een klein veentje, dat door zijn rijkdom aan zeldzame planten voor allen een verrassing was. Van Woldermaat werd een kleine omweg gemaakt naar den naastbijzijnden molen, om van daar langs den grintweg Hummelo te bereiken, waar rust gehouden werd. Na eenige versterkingen ge- bruikt te hebben, ging een deel van het gezelschap over Enghuizen naar den Ulenpas, een ander deel wandelde terug naar Doetinchem, daarbij de schilderachtige venen bewonderende, die zich tusschen Hummelo en Doetinchem tusschen het hooge geboomte over aanzienlijken afstand uitstrekken. De eerste afdeeling bezocht de bekende groei- plaatsen van Sanicula en Ramischia, welke laatste nog steeds stand houdt en zich zelfs iets uitbreidt. De tweede dag werd een tocht in Zuidelijke richting ondernomen, waaraan ook de Heer P. }. M. S c h u y t deelnam, die den vorigen dag was aangekomen. Deze tocht ging over Wijnbergen naar de Kemmenade en van daar langs eenigszins ongebaande wegen naar den grintweg, die naar Azewijn voert. Hier werd in een zeer eenvoudige herberg weder een oogenblik rust genomen, gedurende welken tijd zich een gietbui ontlastte zoo reusachtig als men in ons land gelukkig zelden te zien krijgt. Ofschoon wij dien dag reeds eenige malen hadden moeten schuilen wegens heftige buien, had de laatste bui den grond zoo doorweekt, dat veel van het genoegen der wandeling verloren ging. Eenigen van het gezelschap, die bovendien genoeg van het „hokken" hadden, begaven zich naar Zeddam, van waar de tram hen naar Doetinchem terugbracht, anderen ver- volgden den tocht langs de Vinkwijksche straat, om na eenige omdohngen weder langs Wijnbergen Doetinchem 22 te bereiken. Donderdag splitsten zich de deelnemers reeds terstond; een paar gingen te voet naar de Zumpe, de rest die over een rijwiel beschikten, fietsten naar de Slangen- burg, waar aan de uitspanning de Wibbeling werd afge- stapt. De bosschen ter weerszijden van den hoofdweg werden bezocht, na den middag bezochten ook zij de Zumpe, een veenachtig terrein, dat door de afdeeling Doetinchem der Natuurhistorische Vereeniging als natuur- monument aangekocht werd. Deze venen zijn gelegen ten Zuiden van den weg naar Varsseveld aan de Shnge. Daar wij niet den officieelen weg daarheen gevolgd waren, hadden we gelegenheid ook de omliggende moerassige terreinen in oogenschouw te nemen, waarna wij nog een paar onbekende kwartierhokjes ten oosten van Doetinchem konden bezoeken, 's Avonds maakte ondergeteekende als eenigst overgeblevene nog een kleine wandeling langs den Ouden IJsel ten zuiden van de plaats. Op deze wijze behooren de omstreken van Doetinchem thans tot een der best onderzochte streken, waarbij nog komt dat door mij dit gebied reeds vroeger was bezocht, en thans een aan- eengesloten geheel vormt met het door mij herhaaldelijk bezochte gebied rondom Doesburg en aan den anderen kant zich aansluit aan de onderzoekingen van Mej. Rust in Terborg en van mij gedurende een veertien dagen in Varsseveld. Aangaande de resultaten dezer excursie kan het volgende opgemerkt worden. Reeds in 1885, op 25 en 26 Juli vergaderde de Neder- landsche Botanische Vereeniging in Doetinchem, waarbij meer in het bizonder Silvolde en Wisch en het veen bij Doetinchem werden bezocht. De resultaten van die excursies zijn te vinden in Kruidkundig Archief 2, IV p. 402 en volgende. Daar worden 332 soorten aangevoerd, waarbij ik moet opmerken, dat waarschijnlijk eenige over het hoofd werden gezien, daar men om iets te noemen geen gewag 23 gemaakt vindt van Iris, Polygonum amphibium, Plantago maior, Hydrocharis enz. Dit kan het gevolg zijn van de vroeger gevolgde manier van opschrijven der gevonden planten, waarbij men een niet zoo gemakkelijk overzicht kreeg van het reeds gevondene en ook van de soorten, die nog niet gezien waren en die men toch uit den aard der zaak van de bodemgesteldheid op het doorzochte terrein zou mogen verwachten. Met de thans gebruikte plantenlijsten valt terstond in het oog wat in elk kwar- tierhokje reeds aangeteekend is en welke planten nog ontbreken; naar de laatste gaat men dan wat scherper uitzien. Het aantal der in dit jaar gevonden planten be- draagt 469 en toch worden hierbij 37 soorten gemist, die in 1885 zijn aangeteekend. Ten deele kan dit verklaard worden doordien het doorzochte gebied in beide gevallen niet hetzelfde was, ten deele omdat het later in den tijd was, zoodat men planten als Agrostemma en Spergula Morisonii niet meer vindt en Carices en Orchideeën niet meer te herkennen zijn. Wat de laatste plantenfamilie betreft, moet ik echter opmerken, dat enkele soorten bijv. Orchis sp. div. en Platanthera montana, Gymnadenia op de hieronder volgende lijst gebracht zijn op gezag van den Heer Kam, die ons wel de plaatsen gewezen heeft, waar gemelde soorten groeiden, doch zij waren in dezen tijd niet te zien. Planten als Datura en Echium zijn te plaatselijk, dan dat men die op iedere excursie zou terug- zien; ook de vroeger opgeteekende Digitalis uit Terborg is een plant, die aldaar waarschijnlijk haar grensgebied heeft, ofschoon zij oostelijk van Terborg tot Winterswijk zeer algemeen is langs hagen en greppels. Omgekeerd hebben we dit jaar eenige soorten gevonden als Campa- nula Trachelium, die slechts op een klein gebied, maar daar talrijk voorkwam en Farsetia, Lathyrus sihestris, Scleranthus perennis, wier aanwezigheid in de nabijheid van een korenmolen verklaard wordt. 24 De gedurende de excursies der Vereeniging ingevulde plantenlijstjes zijn P6, 17, 41, 42, 43, 44; 18, 31, 32, 33. 34; 27. 22; 28, 12, 14, 32, 34, 43, 44; 38, 12. 13, 14. 21. 32, 33. 34; 48, 11, 12. 13, 23. 32, 41, 43; P7, 21. 31, 32, 33, 34; 31, 11 en 12. Bij het hieronder volgende overzicht der gevonden planten zijn achter verschillende soorten de letters a, of z.a. ge- voegd, aanduidende dat deze algemeen of zeer algemeen voorkwamen op de gronden, waarop zij thuis behooren. Bij de rest zijn de nauwkeurige vindplaats-opgaven volgens het kaartjessysteem gevoegd, ook dan wanneer een overigens algemeen voorkomende soort op onze excursies slechts enkele malen werd aangetroffen, zooals natuurlijk het geval is met enkele vroeg bloeiende soorten. Achillea millefolia z.a., A. ptarmica z.a., Aegopodium z.a., Aethusa z.a., Agrimonia Eupatorium z.a., Agrostis alba, A. vulgaris z.a.. Aira caespitosa a., A. flexuosa z.a., Ajuga reptans (P6, 28, 44, 38, 14. is echter algemeen), Alchemilla arvensis (P6. 17, 41, 42; 28, 12, 34; 38, 14; P7. 21. 32. 33); Alisma Plantango z a., Allium viminale (P6. 17, 42; 28, 12, 43; 48, 12), Alnus glutinosa z.a.; Alopecurus geniculatus (P6, 38, 14) A. pratensis (P6, 38. 12), A. agrestis (P6, 48, 43); Anagallis arvensis a.; Andromeda (P6, 17, 44; 27, 22; 28, 14); Anemone nemorosa (P6, 21, 33, is natuurlijk algemeen); Angelica z.a.; Anthemis arvensis a.; Anthoxanthum odoratum z.a.; A. Puelii (P6, 28, 14, 43; 48, 13, 21, 33), Anthriscus silvestris (96, 38, 14, 32); Antirrhinum Orontium a.; Apera z.a.; Artemisia vulgaris z.a.; Arenaria serpillif. (P6. 18, 32), Arnica (P6, 18, 32, 34, 28, 12); Arnoseris z.a., Arrhenatherum z.a.; Arum maculatum (P6, 38, 14. 32. 48. 32); Athyrium filix fem. a., Atriplex latifolia (P6. 17. 41). A. patuia (P6. 17. 41, 18, 32, 38, 12. 24), Avena caryoph., a., A. flavescens z.a., A. praecox (P6, 17, 43, 44, 18, 33j; ^ Ballota (P6. 38, 13, 14. 32), Bellis z.a.. 25 Berula a., Betuia a., Bidens tnpaititus z.a., Blechnum (P6. 18, 32, 38, 33, P7. 21, 32, 33, 34, 31, 11; Bdza P6, 18, 32; Bromus mollis z.a., Bryonia P6, 38, 14, 32, 34, 48, 12; Butomus P6, 28, 34, 38, 12; Calamagrostis Epigeios vrij a., C. lanceolata P6, 18, 32, 33, 28, 44; Ca//una z.a., Caltha P6, 18, 32, 28, 12, 44, 38, 12, P7. 21, 34; Campanula rapunculoides P6, 38, 14, C. rotundifolia z.a., C. Trachelium P6, 38, 32, 34, Capsella z.a., Cardamine pratensis a., Carduus crispus P6, 38, 32, 34, 48, 32; C. nutans P6, 17, 43, 28, 34, 48, 13, Carex acutiformis P6, 28, 43, ^, C. arenarra P6, 17, 43, 27, 22, 28, 44, C. disticha P6, 18, 32, --, C. echinata P6, 18, 32, 28. 12, 43, 44, C. flava P6, 18, 32, 28, 12, C. g/auca P6, 28, 14, 43, C. /iirfe a., C. pallescens P6, 18, 32, 27, 22; C. panicea a., C. Pseudo-Cyperus P6, 28, 12; C. pu/z- cans P6, 28, 12, 43; C. remota a. ; C, rostrata P6, 27, 22; 28, 12, 44; C. sfrirta P6, 28, 12, 44; C. vulgaris a., C. vulpina P6, 38, 33; Centaurea cyanea z.a., C. jacea z.a.; Cerastium arvense a., C. triviale z.a.; Ceratophyllum demersum P6, 48, 32; Chaerophyllum temulum a., Cheli- donium z.a., Chenopodum album z.a., C. ficifolium P6, 17, 41, — , C. polyspermum P6, 28, 44. C. rubrum P6, 38, 12; Chrysanthemum Leucanthem. z.a.; C. Parthenium P6, 48, 11; C, sepefum P6, 17, 42, 18, 34, 28. 43, 38, 13, 14, 48, 13, P7, 21, 32; Cichorium Intybus P6, 38, 12, 48, 13, 41, 43, Cirsium anglicum (niet genoteerd, komt echter wel voor), C. arvense z.a., C. lanceolaium z.a., C. palustre z.a., Comarum a.; Conium P6, 48, 43; Con- volvulus arvensis a.; C. sepium a., Cornus sanguinea P6, 18, 34, 28, 12, 44, 38, 34, P7, 21, 34; Cory Zus P6, 18, 34, 28, 12, 44. 38, 34; P7, 31, 11; Corynephorus a., Crataegus monogyna a., Crepis virens a., Cuscuta Epi- thymum P6, 17, 43, 44, 27, 22, C. europaea P6, 48, 41: Cynosurus z.a., Cyperus flavescens P6, 18, 32; Dactylus z.a., Daucus z.a., Dianthus Armeria P6, 48, 23; Dipsacus 26 silvestris P6, 48, 41, 43; Drosera intermedia z.a., D. TOtundifolia z.a. ; — Epilobium angustifolium a. ; E. hirsutum P6, 28, 34, 38, 12, E. montanum P6, 17. 41, E, palustre P6, 27, 22, 28, 44, E, parmflomm z.a., Epipactts latifolia a., £. palustris P6, 18, 33, 28, 44, Equisetum arvense z.a., jB. hyemale P6, 28, 44, £. limosum a., £^. palustre z.a.; Erica Tetralix z.a.; Erigeron canadense P6, 28, 34, Eriophotum polystachyum a. ; Erodium pimpinellifolia z.a., Eryngium campestre P6, 28, 34, 38, 12, 14, 48, 12. 48, 12, Erysimum cheiranthoides vrij a., Erythraea een- taurium P7 21, 22; Eupatorium z.a.. Euphorbia cyparissias P6, 38, 13, 32, 33, 34, £. £su/a z.a., ^. Helioscopia z.a., £. Peplus z.a., £. uirgatum P6, 18, 32; Euphrasia Odon- tites P6, 28, 14; jE. officinalis z.a.; Evonymus P6, 28, 44, 38, 14; Farsetia P6, 18, 32; Festuca elatior z.a.. F. gigantea P6, 17, 41, 42, 28. 44, 38, 33, 34, P7. 21, 34; F. ovina z.a.; i^. rubra a.; Filago minima P6, 17, 43, 18, 32, 27. 22. P7, 21, 33; Fragaria uesca P6, 18, 32, 28, 44. 38, 14, 32, P7, 21, 33, 31, 12, Fraxinus P6, 18, 33; Fumaria officinalis a; — Galeopsis ochroleuca P6, 17, 41, 28, 12, 14, 32, 43, G. Tetrahit z.a., G. versicolor P6, 17, 42, 18, 33, 48, 11, 32, Galium Aparine a., G. cruciatum P6, 38, 12, 14, 48, 12, G. Mollugo a., G. palustre a.; G. verum a. ; Genista anglica a., G. pilosa P6, 18, 32, 28, 14, G. tinctoria P6, 18, 34, 28, 12, Genf/ana Pneu- monanthe P6, 17. 43, 44, 27, 22, 28, 43; Geranium dissectum P6, 38, 12, 14, 32, 48, 32, 43, G. molle a., G. pratense P6, 38, 14; G. pyrenaicum P6, 38, 14; G. Robertianum a.; Geum urbanum a.; Glechoma z.a., Glyceria fluitans a., G. spectabilis z.a.: Gnaphalium silvaticum a., G. u/z- ginosum z.a.; Gymnadenia conopsea P6, 28, 12; Hedera z.a.; Heleocharis palustris P6, 28, 12, 14, H. uniglumis P6, 28, 14; Helosciadium inundatum P6, 18, 34, 27, 22, 28. 12, 44. 38. 14: Heracleum z.a., Hieracium Pilosella z.a., H. tridentatum a., /ƒ. umbellatum z.a., /ƒ. vulgatum 27 P6, 18, 34, 28, 44, P7. 21, 32, 33; Holcus lanatus z.a,. H. mo/fo z.a.; Hottonia P6, 28, 12, 44, 38, 14, 48, 32, Hamulus a., Hydrochans a., Hydrocotyle a., Hypericum elodes P6, 17, 44, 27. 22, 28, 14; H. humifusum P6, 28, 14, 43, 44, /ƒ. perforatum z.a., /ƒ. quadtangulum z.a., jF/. tetrapterum P6, 28, 12, 28, 44, Hypochoeds glabra a., H. radicata z.a.; Illecebrum P6, 17, 43, 27, 22. 28, 43, 38, 21, P7, 21, 32; /ris z.a.; Jasione z,a.; Juncus bufonius a.; ƒ. conglomeratus a., ƒ. effusus z.a., ƒ. /am- procarpus z.a., ƒ. squarrosus P6, 27, 22, 28, 12, 14, 43, /. silvaticus z.a,, /. tenuis z.a.; Juniperus P6, 18, 32, P7, 21, 33, 34; Lamium album z.a., L. amplexicaule P6, 28, 12, 14, 38, 32, L. macu/atom P6, 38, 13, 14, 32, 34, L. purpureum z.a., Lampsana z.a.. Lappa maior P6, 38, 13', 14, 48, 41, 43, L. minor a. ; Lathy rus paluster P6, 28, 44. L. pratensis P6, 17, 42, 18. 31, 34, 28. 44, 38, 12, 13, 14, 48, 23, 41, P7, 21, 31, 32, L. silvester P6, 18, 32, Lemna minor a., L. trisulca P6, 28. 12. 48. 13. L. polyrrhiza P6, 38, 34, Leontodon autumnale z.a., L. hispidum P6, 17, 42; Ligustrum P6, 38, 14, 32, 34; Limnanthemum P6. 28, 34. 38, 14, Linaria vulgaris z.a., Lmum catarcticum P6, 18, 32, 28. 12, 44. 38, 14. P7. 21. 32; Listera ovaia P6. 18. 34. Lolium multiflorum P6, 18, 31, 28, 43, 38, 32, 48, 32, 41, L. perenne z.a., L. temulen^ tum P6. 48. 32; Lonicera z.a.. Lotus corniculatus a,, L. uliginosus z.a., Luzula multiflora a.; Lychnis diurna a., L. F/os cucu/i z.a., L. vespertina P6, 17, 44, 18, 32, 28. 43, 38, 32; Lycopsis P6, 17, 42, 43, 38, 12, 48, 12, 32. 41; Lycopus z.a., Lysimachia Nummularia z.a., L. thyr- siflora P6, 18, 32, 28, 12, L. vulgaris z.a., Ly thrum z.a., Majanthemum P6, 18, 33, P7, 21, 32, Malachium P6, 18, 31, 28, 44, 38, 12, 14, 48, 11. 41, Malva silvestris P6, 28. 34, 38, 32, 48, 43; M. vulgaris vrij a. ; Matricaria Chamomilla a. ; Medicago lupulina P6, 17. 41, 18, 33, 28, 44, 38, 14; Melampyrum pratense z.a.; Melilotus officinalis 28 P6, 18, 32; Mentha aquatica a., M. arvensis z.a.; M. silvestds P6, 38, 32, Menyanthes P6, 17, 44, 27, 22, 28, 43, 44, Moehringia a., Molinia z.a., Monotropa P7, 21, 32, Myosotis intermedia vrij a.. Af. palustris z.a., Myrica Gak P6, 18, 43, 28, 14, 43. 44; Nardus a.; Nasturtium amphibium a., A^. officinale P6, 48, 11. 28, 34, A/^. palustre P6, 28, 44, 38, 14, N. s/Z^es/Te P6, 17, 41, 18. 34; Nuphar P6, 17, 43, 28, 44. 38, 12; Nymphaea P6. 17, 42, 27, 22, 28, 12, 34, 43, 44, 38, 14; Oenanthe fistulosa P6, 28, 12. 44. 38, 14, P7, 21, 34, Oe. Phellandrii P6, 17, 43, 27, 22, 28, 12, 34, 43, 44, 38, 14, 33. 48, 11, 13, 23, 41; Ononis spinosa a,. Orchis Morio, latifolla, maculata en intermedia o. a. P6, 18, 32, 28, 12, echter niet meer te herkennen; Ornithopus vrij a.. Orobanche Rapum P6, 38. 21; Osmunda P6, 28. 14, P7, 21, 32; Oxalis stricta a.; Panicum Crus Galli a.; P, lineare P6, 28, 12, 14; Papaver Argemone a., P. Rhoeas a. ; Parnassia P6, 18, 32, 28, 43, 44; Pedicularis palustris P6, 18, 32, 28, 12, 43, 44; P. silvatica P6, 17, 44, 27, 22, 28, 12; Peplus P6, 18, 32, 28, 43; Phalaris arundinacea P6, 28, 43, 44, 48, 41, P7, 21, 34, 31, 11, Phleum pratense z.a., P/zrag- mites z.a.; Picris a.; Pimpinella saxifraga z.a.; Pinguicula P6, 18, 32, Pirola minor P7, 21, 33, 34, 31, 12; Plantago lanceolata z.a., P. maior z.a., P. media z.a.; Platanthera montana P6, 18. 32 (volgens aanwijzing); Poa annua z.a.; P. nemorafo P6. 28, 44, P7, 21, 32; 21. 34; 31. 11, P. pratensis P6. 28, 44, 38, 32; Polygala depressa P6, 28, 12; P. vulgaris P6, 17, 41, 43, 18, 34, 28, 12, 44, 38, 32, P7, 21, 33, Polygonatum multiflorum P6, 28, 12; Polygonum amphibium z.a., P. aviculare z.a., P. convol- vulus z.a., P. Dumetorum P6, 28, 44; P. Hydropiper P6, 28, 14, 34, 44, 38, 12, 48, 23, 32, 41, P7, 21, 31, 31, 12; P. lapathifolium z.a., P. mi'fe P6, 28, 14, P. nodosum P6, 18, 34, 48, 32, P. Persicaria z.a.; Polypodium P6, 17, 43, 18, 33, 28, 12, 43, 48, 32; Polystichum Filix mas 29 z.a., P. spinulosum a.; Populus alba P6, 18, 32; Potamo- geton lucens P6, 28. 34, 44; P. nafans P6, 27, 22, 28, 44, 38, 12, 14; P, perfoliatus P6, 28, 34, P. pectinatus P7, 31, 12, P. polygonifolius P6, 28, 12, P. mfescens P6, 17, 44; Potentilla anserena z.a.; P. argentea P6, 28, 14; P. teptans z.a., P. Tormentilla a.; Prunella z.a.. Prunus spinosa z.a.; Pfens P6, 17, 43, 18, 33. 28, 11, 43, P7, 21, 31, 32, 33, 34, Pulicaria dysenterica P6, 28, 44, 38, 12, 33, 48, 11; Quercus Robur; Radiola P6, 18, 32, 28, 12, 43; Ranunculus acer z.a.; R. Flammula z.a., R, Lingua P6, 17, 42. 28, 12, 44; R. repens z.a., R. sceleratus P6, 28, 12, 48. 13; Raphanus Raphanistrum z.a.; Rhamnus catarctica P6, 18, 34, 28. 12, 44: R. Frangula z.a.; Ramischia op de bekende plaats; Rhinanthus maiov P6, 17, 42, 18, 32, 28, 34, 43, 44, P7, 21, 33, 31, 11, R. minor P6, 18, 32, 28. 12, 44, Rhynchospora alba P6. 17, 44, 27, 22, 28, 14; R. fusca als voorgaande; Rosa canina z.a.; Rubus caesius P6, 28, 34, 43, 44, 38, 13, 34; R. Idaeus P6, 18, 34, 28, 44, 48, 13, P7, 21, 33, 34; Rumex Acetosa, R. Acetosella, R. conglomeratus, R. crispus, R. Hydrolapathum, R. obtusifolius en R. sanguineus allen z.a.; Sagina procumbens P6, 17. 41, 18, 33, 34. 28. 12, 43, 44, 38, 12, P7. 21. 33, Sagittaria P6. 17. 42, 18. 31. 34, 28, 12, 34, 43, 44, 38, 12, 14; Salix alba P6, 28, 44; S. amygdalina P6. 28, 44; 5. aurita a.. 5. cinerea P6, 17, 43, 27. 22, 48, 32, P7, 31. 11. 5. repens P6. 17. 43. 18, 32. 27, 22, 28. 12. 14. P7. 21, 31; Sambucus nigra P6. 28, 12, 38, 14; Samolus P6, 18, 32, Sanicula op den Ulenpas, Saponaria officinalis P6, 38, 12; Sarothamnus a.; Scirpus fluitans P6, 28, 12; 5. lacustris P6, 18, 34, 28, 12, 34. 44. 38, 12. 14; S. setaceus P6. 18, 32; 5. silvaticus P6. 17. 42, 18, 34. 28. 12, 44, P7, 31, 11, Scleranthus annuus z.a.; 5. perennis P6, 18, 33; Scrophularia aquatica P6, 18, 34, 38, 33, 48, 41; 5. Neesii P6, 28, 12. 48, 13; 5. nodosa a., Scutellaria galericulata P6, 17, 43, 18, 32, 30 34. 28, 12, 43, 44, 38, 33, 48, 11, 13, 32. Senecio aquaticus P6, 18, 34, 28, 12, 5. emcifolius z.a.. S. Jacobaea P6, 17. 43. 28, 12, 38, 34; 5. palustris P6, 28, 43, 44, S. silvaticus P6, 17, 41, 43, 27, 22, 38, 12; 5. vulgaris a., Setaria viridis a.; Sinapis arvensis P6, 48, 41; Sisymbrium Alliaria P6. 38, 12, 14, 32, 48, 41; S. Loeselii P6. 18, 32, 5. officinale a.; Slum P6, 17. 42. 18, 31, 34, 28, 12. 34. 44. 38. 12. 13. 14. 34, 48. 13, 32. P7. 21. 34, Solarium nigrum a.; Solidago P6, 18, 31. 33, 28, 43. P7. 21. 33; Sonchus arvensis P6. 28. 14, 34, 48, 12, S. asper en 5. oleracea a.; Sorbus z.a.; Sparganium ramosum z.a., 5. simplex P6, 17, 42, 28, 12, Specularia Speculum P6, 17, 43; Spergula arvensis z.a.; Spergularia rubra P6. 17. 41, 43, P7. 21. 33. Spiraea z.a.; Stachys arvensis P6. 17. 42, 43. 44. 18, 34. 28, 12, 14, 43, 38, 12. 14, 48. 11. 13. 32; 5. palustris P6, 17, 42, 43, 18, 32. 34, 27. 22, 28. 12. 34. 43. 44, 38. 34, 48. 13, 23; 5. silvatica P6, 17. 42. 18, 34. 28, 44, 38, 14, 34, 48, 12, 13, P7. 21, 33.31. 11; Stellaria glauca P6. 28. 12, 44. 48, 32: 5. graminea z.a., 5. media z.a. ; 5. uliginosa P6, 48. 1 1 : Stratiofes P6. 28, 12, 43. 44. 38. 14; Sturmia P6, 18, 32; Succisa z.a.; Symphytum a.; Tanacetum a.; Taraxacum z.a.; Teesdalia a. Feucrium scorod. P6, 17. 43. 18. 33. 28. 12. 43. P7. 21. 31. 32. 33. 34. 31, 11. 12; Thalictrum flavum P6. 18. 32. 34. 28, 44. Thrincia a.; Thymus z.a., ook fl. albis; Thysselinum P6, 17, 43. 18, 31, 32, 33, 34, 27, 22, 28, 12, 14, 43. 44. P7. 21. 31; Torilis Anthriscus z.a.; Tragopogon pratense P6. 17. 41; Trifolium arvense P6, 17. 42, 28, 14. 34. 38. 12; r. hybridum z.a.; T. medium P6. 18. 31. 28. 34, 38. 14; T. minus, pratense en repens z.a.; T. procumbens P6. 38. 12, 14, 48, 13, 23, Triodia a.; Triticum repens z.a.; Typha latifolia P6, 18, 32, 28, 44, 38. 12. 48. 41; Urtica dioica z.a., U. urens a.; Utricularia minor P6, 2/, 22. 28, 14, U. vulgaris P6. 28. 12. 44; Vaccinium myr- tillus P6. 28. 14. 43. P7. 21. 32. 33, 34, 31, 11. 12. 31 V. Oxy coccus P6, 17, 44, 18, 34; Valeriana dioica P6, 18, 32, 28, 12, 43, 44, V, officinalis a.; Verbascum nigrum P6, 28, 34, 38, 13, Veronica Anagallis P6, 38, 12; V. arvensis F6, 38, 12, P7, 21, 33; V. Beccabunga P6, 38. 12, 33. 48, 11, 43, V. Chamaedrys a.; V. officinalis P7, 21, 32, 33, 34; V. scutellata P6, 28, 12, 38. 14; V. ser^ pyllifolia P6, 38, 14; Viburnum Opulus P6, 18, 32, 33, 28, 12, 44, P7, 31. 11, Vicia angustifolia a. ; V. Cracca a.; V. pannonica P6, 18, 32; V. hirsuta P6, 17, 43, 18. 34, 28, 14. 38, 33, 34, 48, 41; V. sativa P6, 17, 43, 28, 34; V. Sepium z.a.; V. tetrasperma P6, 38. 13, 34; V. villosa P6, 18, 32, 48, 13; Viola canina a. ; V. palustris P6, 27, 22, 28, 12, 14, P7, 21, 31; V. silvatica a.; V. tricolor z.a. De vroeger gevonden soorten, die thans niet werden waargenomen of althans niet werden opgeschreven, zijn: Agrostemma, Aera discolor, Aster corymbosus. Avena pubescens. Berberis, Bromus sterilis, Carex acutifolia, C. filiformis, C. leporina, C. limosa, C. muricata, C. piluli- fera, C. riparia, Crepis biennis, Dianthus prolifer. Digitalis purpurea, Echium, Epilobium tetragonum, Galium saxatile, Hypericum pulchrum, IleX, Juncus supinus, Littorella, Luzula campestris, Lycopodium clavatum, L. inundatum, Myosotis caespitosa. Papaver Argemone, Polygonum Bistortum, Quercus Robur, Rumex paluster, Scirpus caes^ pitosum, Scutellaria minor, Spergula Morisonii, Stellaria Dilleniana, Utricularia intermedia. Viola odorata. Van het onderzochte terrein, nu en vroeger, ontbreken thans nog gegevens van de kwartierhokjes P6, 27, 23. 41, 42; P6, 38, 41, 43, 44 en P6, 37, 42, 44. Misschien dat een der in Doetinchem gevestigde botanici deze gaping wel eens wil aanvullen, zooals trouwens opgave van 32 voorjaarsplanten en zeldzaam voorkomende soorten zeer gewenscht zoude zijn. Bijgaand kaartje geeft een overzicht van de dezen zomer gemaakte excursies. Diepenveen, Dec. 1915. L. VUYCK. Nederl. Kruidk. Archief. 1915. Verslag van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium over het jaar 1915, De Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium heeft zich in haar vergadering van 26 Jan. 1916 van den toestand van bibliotheek en verzamelingen op de hoogte gesteld en van den Conservator het volgende verslag zijner werkzaamheden in het afgeloopen jaar ontvangen. In het voorjaar van 1915 is de catalogiseering van de boekerij door den Conservator afgemaakt, waarmee voldaan werd aan de voorwaarde in het contract met het Koloniaal Instituut, volgens welke een kaartsysteem der boekerij bij de overdracht behoort te worden overgelegd. Bij het kaartsysteem der gewone werken werd een lijst der perio- dieken met haar vele hiaten gevoegd. Kaartsysteem en periodiekenlijst zijn vervolgens in den loop van het jaar door den Bibliothecaris van het Koloniaal Instituut gecon- troleerd en tenslotte door Bibliothecaris en Conservator als vertegenwoordigers van Instituut en Vereeniging gecol- lationeerd, waarbij men tot wederzijdsche overeenstemming is geraakt. Voor den Conservator zijn daarmee de werk- zaamheden betreffende de boekerij afgeloopen, behalve het ruilverkeer der periodieken met andere genootschappen, daar dit rechtstreeks van de Nederlandsche Botanische Vereeniging blijft uitgaan, om door Bestuur of Conservator in persoonlijk contact te blijven met andere wetenschap- pelijke instellingen. Aanvragen om boeken te leenen moeten thans gericht worden tot den Bibliothecaris van het Koloniaal Instituut te Haarlem. De omstandigheden, waarin het Herbarium der Ver- 35 eeniging thans verkeert, mogen gunstig genoemd worden, waarbij men in aanmerking nemen moet, dat de berging slechts een goedkoope overgangsmaatregel is voor eenige jaren. De leden kunnen zich optimistisch gestemd voelen omtrent de toekomst van deze verzameling, die binnen weinige jaren een voortreffelijke huisvesting te Amsterdam zal vinden. Deze overgangsjaren worden besteed aan ver- betering van den toestand, waarin het Herbarium verkeerde. Behalve de vorming van het Modelherbarium, als een kort overzicht van de Nederlandsche flora, wordt nu vooral zorg besteed aan het vastleggen van planten en etiketten. Enkele duizenden werden in de tweede helft van 1915 opgeplakt. De Conservator zal de nu komende jaren dit werk nog bespoedigen, hopend, dat het gelukken zal de tienduizenden losliggende planten en bijschriften alle opge- plakt te krijgen vóór de verhuizing naar Amsterdam. De bewerking van het Modelherbarium is in de eerste helft van 1915 gevorderd van het laatste gedeelte der Umbelliferae tot een deel der Compositae. Onder verwij- zing naar de aanteekeningen in vorige jaren worden hier nog een paar opmerkingen aan toegevoegd. Peucedanum carvifolium. Men lette op de Limburgsche exemplaren in het herbarium, die afwijkend schijnen te zijn. Smyrnium Olusatrum en rotundi folium. Deze ontbreken, zoodat exemplaren van deze planten zeer gewenscht zijn, al is het van buitenlandsche vindplaatsen. Viscam album. Een paar mooie, nieuwe exemplaren gevraagd. Sherardia arvensis j3 maritima G r i s e 1. Nader te con- troleeren. Asperula Aparine M. Bieb. Exemplaar gevraagd. Galium palustre /3 elongafum. Nader met de soort te vergelijken. Scabiosa Columbaria. Nader te controleeren, in 't bijzon- der om de sterke variatie der bladvormen. 36 Callistephus chinensis. Het herbarium-exemplaar niet gevonden. Exemplaar gewenscht. Aster Novi-Belgn, laevis, brumalis en puniceus. Het onder deze namen liggend herbarium-materiaal worde opnieuw vergeleken. Voor het Herbarium werd in den loop van 1915 ont- vangen Thlaspi perfoliatum. Waaldijk bij Malden van den heer Jansen aldaar; Drosera obovata, Wisselsche Veen van den heer Hoogenraad; terwijl door den Conservator een veertigtal planten verzameld werd aan het Meertje van Rockanje. Verder een belangrijke collectie van ruim 70 voor Nederland zeldzame of nieuwe Phanero- gamen van den heer K 1 o o s te Dordrecht. Tenslotte een groote verzameling planten, vertegenwoordigend ruim 90 soorten uit de families der Ranuncalaceae^Cruci ferae van den heer H e u k e 1 s te Amsterdam. Het zijn óf zeldzame soorten óf nieuwe vindplaatsen en bovendien de in den Prodomus als „in herbarium Heukels" vermelde exemplaren, welke thans aan de Nederlandsche Botanische Vereeniging zijn overgegaan. Wij willen ook hier nog eens in 't openbaar aan de schenkers dank zeggen voor hun krachtigen steun om op deze wijze de waarde van het Vereenigingsherbarium te verhoogen. Eenige malen werden collecties aan de leden ter bestu- deering toegezonden. In het bijzonder vermeldt de Commissie met erkentelijkheid, dat het geslacht Rosa door den heer De W ever te Nuth werd nagezien en van belangrijke aanteekeningen voorzien werd teruggezonden. Toch hopen en verwachten wij, dat de betere condities waarin het Herbarium later zal verkeeren, aanleiding zullen zijn om op veel grooter schaal van deze verzameling gebruik te maken. In het tweede halfjaar van 1915 heeft de Commissie den Conservator toegestaan zijn werkzaamheden voor eenigen 37 tijd te richten op een onderzoek naar de flora, den bodem en de historie van het Meertje van Rockanje. Dit land- schap is sinds lang door de kalkvorming, in de laatste jaren door de geneeskrachtige modder, en sinds kort door de sterke radioactiviteit van deze modder een aan- trekkelijk studieterrein geworden, een probleem dus van den vaderlandschen bodem. Het kwam den Conservator voor, dat het tijd werd, dit landschap floristisch en vooral mikrofloristisch te beschrijven. Deze mikroflora hangt nauw samen met een deel der kalkafzettingen. Verder zou een nadere bepaling van de flora wellicht aanwijzingen kunnen geven omtrent den bodem en de geschiedenis van het Meertje, die op hun beurt van veel belang zijn om de herkomst van de radioactiviteit te beoordeelen. Reeds van de Phanerogamen waarvan een 40-tal meer belangrijke voor het Herbarium werden ingezameld, werden in JuU^ — Augustus op een betrekkelijk klein terrein ongeveer 80 soorten gevonden met eigenaardig scherpe tegenstelling tusschen de groepen op zoute en niet-zoute deelen van den bodem. Uit het Meertje en naburige slooten werden monsters verzameld met wieren, plankton en vele zwavel- bacteriën, die in den winter nader werden doorzocht en grootendeels geteekend en gedetermineerd. Voor de Ver- eeniging werd een „coUectie-Rockanje" aangelegd, bestaande uit een reeks mikroskopische preparaten, de verschillende ingezamelde monsters, kalkbrokken en kalkpijpjes. Verder werden eenige foto's van het landschap gemaakt. Met subsidie van Teyler's Genootschap werd in Augustus door den Conservator in samenwerking met de eigenaars van het Meertje een diepboring uitgevoerd en de ligging van den bodem door vele peilingen bepaald. Deze diep- boring was van belang, 1^. voor de kennis van den bodem en de bepaling van de radioactiviteit op verschillende diepte en 2°. floristisch om na te gaan in hoeverre de resten van de mikroflora, in het bijzonder de Diatomeeën, 38 van belang zijn om de historie van den bodem te leeren kennen. Zoo werden vele monsters verzameld en aan de genoemde collectie toegevoegd. De Conservator heeft ze in den winter mikroskopisch onderzocht en de mikroflora- resten beschreven. Zooals later zal blijken, is deze bodem- vergelijking, die vooral op de Diatomeeën berust, van belang voor het herkennen van de geschiedenis van het landschap. Aan het onderzoek van de Nederlandsche mikroflora wordt niet zoo heel veel aandacht geschonken en over de oude vormen, die in den bodem van Nederland ver- borgen liggen en van belang kunnen zijn voor de geologische historie en de verdeeling van zee- en rivierklei, is sinds Har ting's werk „De bodem onder Amsterdam" in 1853, niet veel meer bekend geworden. Om deze redenen was het ook met instemming van de Commissie voor het Herbarium, dat de Conservator dit onderzoek uitvoerde en een verzameling bijeenbracht over dit kleine maar belangwekkende Nederlandsche land- schap. Te meer werd dit nu tijd, daar het Meertje in den loop der eeuwen kleiner wordt, binnenkort ook de modder op grooter schaal zal geëxploiteerd worden, en ook de kalkvorming reeds sinds lang sterk verminderd is. De bibliotheek werd op de gewone wijze door in ruil verkregen periodieken uitgebreid, terwijl een groot aantal der aanwezige tijdschriften door de zorgen van den Bibliothecaris van het Koloniaal Instituut op eenvoudige, maar doelmatige wijze werd ingenaaid. Hiermee zal worden voortgegaan, zoodat binnen korten tijd alle periodieken zich in een behoorlijken toestand zullen bevinden. De Comtn. v. d. Bibl. en het Herb. J. C. SCHOUTE, Voorzitter. H. R. HOOGENRAAD, Secretaris. VERSLAGEN DER PERMANENTE COMMISSIES, Verslag van het Curatorium van het Kok- Ankersmit-fonds over het jaar 1915, Ter voldoening aan art. 25 der Statuten hebben wij de eer u een verslag uit te brengen over de werkzaam- heden van het Curatorium van het Kok-Ankersmit-fonds. Het curatorium gaf zijne toestemming tot het besteden van een bedrag van ƒ1350 voor de uitgave van den Prodromus en adviseerde het bestuur over een beleggings- kwestie. Beide zaken konden bij rondschrijven worden afgedaan zoodat geene vergadering behoefde gehouden te worden. Curatorium van het Kok-Ankersmit-fonds, J. W. C. GOETHART, Voorzitter. H. P. WIJSMAN, Secretaris. REKENING EN VERANTWOORDING VAN DEN PENNINGMEESTER 1915, De hierbij gevoegde balans en winst- en verliesrekening over 1915, die door den pas afgetreden penningmeester nog zijn opgemaakt, doen ons zien, dat de Vereeniging in 1915 enorme verliezen in haar kapitaal heeft geleden door koersverschil. 40 Deze verliezen bedragen resp. voor het Kok Ankersmit- fonds, het Brumundfonds en het Vrije Fonds ƒ 732, 15, ƒ3217.— en ƒ287,50, terwijl aan het einde van 1914 het Kok Ankersmit-fonds nog een voordeelig koersverschil had van bijna ƒ30. — , het Brumundfonds een verlies door koersverschil van ƒ332. — en het Vrije Fonds een nadeelig koersverschil van ƒ 30.^ — . Hoewel ook in 1914 de oorlog reeds een heelen tijd zijn nadeeligen invloed op de koersen had kunnen doen gelden, blijken toch in 1915 eerst de groote verliezen door koersverschil te zijn geleden. Schijnbaar is dit vreemd,, doch hetgeen de penningmeester bij den aanvang van 1915 mededeelde, geeft ons een volledige verklaring hiervan. Hij toch zeide toen, dat aan het einde van 1914 de balans slechts een fictieve waarde had, wat het bedrag der kapitalen betrof, daar deze niet anders kon worden opgemaakt dan uit de onderpandkoersen, daar de beurs nog niet geopend was. Hij meende dan ook te moeten opmerken, dat de door hem opgegeven uitkomsten later wel zouden blijken te geflatteerd te zijn geweest. De voorspelling nu is, helaas, geheel uitgekomen. Dat het verlies bij het Kok Ankersmit-fonds zooveel kleiner is dan bij het Brumundfonds wordt hoofdzakelijk veroorzaakt daardoor, dat het grootste deel van het Kok Ankersmit-fonds in een hypotheek is belegd. Gelukkig zijn de inkomsten der fondsen slechts weinig minder dan het vorige jaar. Die inkomsten overtreffen bij het Kok- Ankersmit-fonds de uitgaven met ruim f \70. — , doch bij het Brumundfonds is er weer, vooral door het niet betalen van rente van een der effecten een tekort van ƒ95.—. Wat het Vrije Fonds betreft, is er een voordeelig saldo van ƒ 82,29^ hoewel dit fonds door koersverschil ook een verhes had van ƒ287.50, dus eigenlijk is het bedrag der uitgaven ƒ369. — onder dat der inkomsten gebleven. Toch 41 is deze uitkomst niet zoo mooi, als dit wel schijnt, omdat de 4e 'aflevering van het Recueil van 1915 nog niet is verschenen. De f600. — door het Korthals Altesfonds geschonken als bijdrage voor het drukken van den catalogus der Bibliotheek is in den loop van dit jaar uitgegeven, waardoor het Vrije Fonds nu veel geringer bezit schijnt te hebben dan op 1 Jan. 1915. Eene moeilijkheid blijft het voor den Penningmeester, dat er in het begin van het jaar zulk een gebrek aan kasgeld is. Wel is het geld op het spaarbankboekje belegd, nu weer te krijgen, maar eigenlijk zou een deel van het bedrag op het staatsschuldboekje staande, in de kas overgebracht moeten worden. Dit is echter op het oogenblik niet goed mogelijk door den lagen koers der staatsschuld. Het blijkt dus wel, dat een zuinig beheer gewenscht blijft, maar gelukkig geeft de toeneming van het bedrag der contributies recht om vertrouwen op de toekomst te hebben. Het zal hier aan den nieuwen penningmeester wel geoorloofd zijn, om, nadat hij zich volledig heeft ingewerkt in het door zijn voorganger gevoerde beheer, dezen hulde te brengen voor de groote nauwgezetheid, waarmede hij zijn taak gedurende 5 jaren heeft vervuld en hem tevens dank te zeggen voor de wijze, waarop hij het hem gemakkelijk heeft gemaakt om in zijne voetstappen voort te kunnen treden. De Penningmeester, H. HEUKELS. 42 BALANS VAN 31 DECEMBER 1915. Bezittingen, Kok Anker smit fonds. Kas en Spaarbankboekje ... ƒ 1003.97 Hyp. t. laste P. Vermeyden Azn. „ 20000.— 1 Oblig. Rentel. leening Oisterwijk Verg. \. beh. Natuurm. ..... 1000.— 1 Oblig. H. IJ. S. M. 4 7o a ƒ1000 86Vo7o 865.- 1 Oblig. Centraal Sp. 3 % a ƒ250 74 7o 185,- 2 Oblig. Brazil, fund 5 7o a £ 20 86 7o , 412.80 1 Aandeel Amst. Bank a ƒ200 1757*70 » 351.50 1 Oblig. China Goud '98 4Vo 7o a 100 £ 7574 7o 903.- . 1 Oblig. Rusland 1909 4V2 7o a 500 frs. 61 7n » 152.50 1 Oblig. Gem. R'dam 1907 4 7o a ƒ1000 88V0 „ 885.— 1 Pandbrief Rott. Hyp. Bk. 4 7o a ƒ1000 90 7o » 900.- Inschr. Staatsschuldboekje ƒ1250 68 7o „ 850.- ƒ 27508.77 Brumund fonds. 1 Oblig. Ie Ned. Scheepsverb. 4Vo7o a ƒ5000 867^70 • • » 4337.50 5 Pandbr. Westl. Hyp. Bk. 4 7o a ƒ1000 90 7o 4500.— 4 Oblig. Gem. A'dam 4 7o a ƒ1000 88Vo7o « 3540.- Transpott . . ƒ27508.77 43 Transport . . 4 Oblig. Goud Hongarije 4 % a £ 100 5274% f 2508.- 2 Oblig. Ned. Centr, Spoor 3 Vo a /•250 74 7o - 370.-- 1 Oblig. H. IJ. S. M. 4 7, è flOOO 86Va7o r, 865.- 1 Pandbr. 41/2 7o Alg. Mij. t. bel. V. m. vruchtgebr. a ƒ 1000 70 7o „ 700.— 1 Pandb. 5 7o Ned. Transatl. H. B. a ƒ 1000 95 7o 950.- 2 Oblig. 4V, 7o New York Tel. a £ 100 92Vo 7> 2220.— 1 Oblig. 41/2 7o Nat. Railw. Mex. Prie Leen. ^ 1000 56 7o . . „ 1400.— 1 Oblig. 2V2 7o Ned. W. Schuld ƒ200 6IV//0 » 122.50 2 Oblig. 4V2 7o Goud China '98 • £ 100 75V4 7o 1806.- ƒ 23319.— Nadeelig saldo Kas en Spaarbank- bankboekje , 117.52 Vrije fonds. EfF. ƒ3000 Staatsschuld 68 7o . „ 2040.— Diverse debiteuren „ 342.49 f 2382.49 Nad. saldo Kas en Spaarb. ƒ32 1 .43 ^ Diverse crediteuren 8.90 „ 330.33^ ƒ27508.77 23201.48 2052. 155 Totaal [ 52762.40= 44 Schulden, Kapitaal Nederl. Bot. Vereen. Kok Ankersmitfonds f 27508.77 Brumundfonds ,23201.48 Vrije fonds „ 2052.15° Totaal . . ƒ52762.40' CO OS ^-^ VO in On CO Ü z 1—4 z > Ö > z ° H OO oo ^^ ^^ os in m ^ ^ t^ til <" T3 C O b 11 u c o -a < 3 P ^ ^ (J w i^ ffl u -TO o dn a o o Ui > > U CQ 03 g 'S > en ui (U O 05 • s^:^ 13 C O C < O > S- CO Si "O c c d o X u-i Co w «J 's-i «J 13 J3 > -i*J -^ 13 C ^ ^ ^ (J "^ 13 M CQ 3 -is «J o 3 > Di ^ Q c« ;=3 CQ 't; J3 C C 3 a; S -a t; 2 Si o 4> '^ D^ Pi X (J O o o • 13 13 Ö g a en >^ nS en 13 w in ON ^ m eso o 13 13 c o > o co So in OO I OO CO NO CM in o I O us ON NO ON ^—< ON ^ On O NO NO in C4 t^ m rsi m t^ in NO ^H ^ O OO in t^ fS OO CO T— 1 ON O ON (N r^ o 1— c 00 OO in o r^ (N (N NO 1— 1 ^ (N o '— ' CO OO ^*- X I I I I X X X X X X X «*^ Begrooting 1916* INKOMSTEN. Rente Kok Ankersmitfonds ƒ1150 „ Brumundfonds - 1130 Vrije fonds - 100 Contributies - 1800 Subsidie van het Kok Ankersmitfonds voor het drukken 4e deel Prodromus - 1350 ƒ5530 UITGAVEN. Subsidie Kok Ankersmitfonds voor salaris con- servator ƒ1000 Div. uitgaven Kok Ankersmitfonds - 20 Bij te schrijven rente Kok Ankersmitfonds . . . - 130 Lijfrente Brumundfonds - 1200 Div. uitgaven Brumundfonds - 10 Drukkosten 4e deel Prodromus - 1350 Drukkosten Recueil - 850 Drukkosten Archief - 130 Vergaderingen, reis- en verblijfkosten .... - 50 Div. onkosten, drukwerk - 90 Lidmaatschap Ver. Natuurmonumenten .... - 15 Uitgaven Herbarium en bibHotheek - 650 Onvoorziene uitgaven - 35 ƒ5530 47 Aan de ledenvergadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging, De ondergeteekenden, door de algemeene ledenverga- dering van 29 Januari 1916 benoemd tot leden der commissie tot het nazien der bescheiden betrekking hebbende op de bewaargeving en het verdere kapitaal en tot het nazien van de rekening en verantwoording van den pen- ningmeester, hebben zich van die opdracht gekweten en hebben de eer daaromtrent het volgende mede te deelen. De bescheiden op de bewaargeving bij de Nederlandsche Bank en op het verdere kapitaal betrekking hebbende, werden in goede orde bevonden. Hetzelfde geldt van de rekening en verantwoording. Wenschelijk zou het echter zijn, dat op de lijst van verantwoording der geïnde con- tributies en kosten van overdrukken, deze beide soorten van inkomsten voortaan afzonderlijk werden aangegeven. Hierdoor zou het overzicht bij het nazien vergemakkelijkt worden. Hoewel de boekhouding in het algemeen met groote nauwkeurigheid heeft plaats gehad, bleek het bij het nazien van de balans, dat de hier opgegeven sommen slechts door omrekening verkregen konden worden. Gewenscht zou zijn, dat deze getallen terstond uit de boeken konden blijken. Ook de penningmeester erkende deze moeilijkheid en beloofde in het nieuwe jaar een verandering te zullen aanbrengen. Waar de gelden, die op een Staatsschuldboekje zijn geplaatst, aan koerswisseling onderhevig zijn, geven onder- geteekenden in overweging de door de vereeniging op een zoodanig boekje geplaatste gelden zoo mogelijk anders te beleggen en in 't vervolg ook geen gebruik van een Staatsschuldboekje te maken. Vermelding verdient, dat nog 6 leden in gebreke bleven hun contributie over 1915 te voldoen. 48 De ondergeteekenden stellen de vergadering voor om de rekening en verantwoording van den penningmeester goed te keuren en hem te dechargeeren. Waar het beheer van de geldmiddelen in andere handen is overgegaan, is er zeker reden den heer W e e v e r s dank te betuigen voor de door hem verrichte werkzaamheden, vooral waar aan het waarnemen van de functie van penningmeester veel moeite en tijd besteed moeten worden. JOH. H. V. BURKOM. F. K. VAN ITERSON. 's Gravenhage, 18 Maart 1916. Rapport omtrent de boekhouding der Nederlandsche Botanische Vereeniging. In de Vergadering van 30 Maart 1912 werd de wen- schelijkheid uitgesproken om, bij het optreden van een nieuwen penningmeester, de boeken aan het onderzoek van een deskundige te onderwerpen. Het Bestuur heeft aan die uitnoodiging voldaan en als gevolg daarvan volgt hier het Rapport van den Heer J« S. van Hensbcrgen» Aan het Bestuur van de Nederlandsche Botanische Vereeniging, Amsterdam. Mijneheeren. Naar aanleiding van Uw verzoek heb ik de Balans per 31 December 1914 en de Verlies- en Winstrekening over dat jaar nagegaan. Het grootboek als juist aannemende, heb ik bijgaande Balans en Verlies- en Winstrekening met genoemd groot- boek sluitend bevonden, waarbij ik nog het volgende wensch op te merken: DEBETZIJDE BALANS Kok Anketsmitfonds f 27508.77 bestaande uit: Kas- en Spaarbankboekje . f 1003.97 Hypotheek u/g. . . , . . - 20000.^ Effecten - 6504.80 f 27508.77 Nederl. Kruidk. Archief. 1915. 50 De rekening „Spaarbankboekje" in het grootboek wijst op 31 December 1915 een saldo aan ad . .f 555.50 de rekening Kas - 9.5P Totaal ... - 565.0P Volgens mededeeling was de verdeeling als volgt: ten voordeele Kok Ankersmitfonds .... ƒ 1003.97 ten nadeele Brumundfonds . . . f 117.52 Vrije Fonds . . . - 321.43^ - 438.95^ f 565.01 6 Deze verdeeling heb ik niet nagegaan, daar dit bijna onmogelijk was wegens de onduidelijkheid der administratie. Brumundfonds ƒ23201.48 bestaande uit: Effecten: ƒ23319.— af nadeelig saldo Kas- en Spaar- bankboekje (zie onder Kok Anker- smitfonds) - 117.52 ƒ23201.48 Vrije Fonds ƒ 2052.15^ bestaande uit: Effecten ƒ 2040.— Diverse Debiteuren .... - 342.49 ƒ 2382.49 af nadeelig saldo Kas- en Spaarbankboekje ƒ 321.43^ (zie onder Kok Ankersmitfonds) Diverse Crediteuren - 8.90 - 330.33^ - 2052.15^ De Diverse Debiteuren bestaan uit: 51 Kas Conservator Haarlem . . Interest Staatsschuldboekje Rente Spaarbankboekje ... Vordering Ministerie van Binnenl Zaken voor Recueil des Trav Botaniques Néerlandais . Vordering Ministerie van Binnenl Zaken voor Nederl. Kruidk Archief Te vorderen contributies . . Debiteuren v. Overdrukken . 27.97= 30— 15.^ 87.75 13.50 65.69 102.57^ f 342.49 De Diverse Crediteuren bestaan uit: Schuld aan van Leer & Co. ad ƒ 8.90 De interestrekening wijst op 31 December 1915 een voordeelig saldo aan ad. ƒ98.91, welk bedrag vertegen- woordigt rente van het Spaarbank- en Staatsschuldboekje. Dit bedrag ad ƒ98.91 is geheel geboekt ten voordeele van het Vrije Fonds, terwijl m. i. de rente van het Spaar- bankboekje ten voordeele van het Kok Ankersmitfonds had moeten worden gebracht. Het verdient aanbeveling, dat in het vervolg over de bedragen welke het Brumund- fonds en het Vrije Fonds schuldig zijn aan het Kok Ankersmitfonds, rente wordt berekend en deze rente wordt geboekt in het credit van de rekening Administratie Kok Ankersmitfonds. Voor het saldo der onkostenrekening is het Vrije Fonds belast; het is juister voor de onkosten, gemaakt ten behoeve van de beide andere fondsen, de administratierekeningen van deze fondsen te belasten. Alle effecten zijn omgerekend tegen koersen, welke volgens mededeeling van den Heer H e u k e 1 s, door eene effectenfirma zijn opgegeven, aan den Heer Weevers. 4* \ 52 Zooals U uit de balans blijkt, bezit het Kok Ankersmit- fonds 1 aandeel ad ƒ1000. — , Rentelooze leening Oisterwijk, uitgeg. door de Vereeniging tot Behoud van Natuur- monumenten. Daar dit aandeel onmogelijk is te realiseeren, verdient het ten zeerste aanbeveling hierop af te schrijven. Tevens merk ik op, dat er op 31 December 1915 geene rente van de effecten is gereserveerd. CREDITZIJDE BALANS. Kapitaal Nederl. Botanische Vereeniging f 527 62 AO^ bestaande uit: Kok Ankersmitfonds .... ƒ27508.77 Brumundfonds - 23201.48 Vrije Fonds - 2052.15^ ƒ 52762.40^ Bij inzage der administratie bleek mij, dat de drie fondsen niet voldoende werden gescheiden gehouden, aangezien het slechts met heel veel moeite is na te gaan hoeveel het bezit bedraagt der drie fondsen, wat betreft de rekening Kas en Spaarbankboekje. Ik stel u dan ook voor het Kasboek, als bijgaand formulier aangeeft, in te richten ^). De onduidelijkheid der administratie is hierdoor opge- heven, daar men door het trekken van de saldo's van de kolommen e, f en g onmiddellijk kan zien het bezit der drie verschillende fondsen, betreffende de rekening Kas en Spaarbankboekje. Hoogachtend J. S. V. HENSBERGEN. Leeraar M. O. Boekhouden. Amsterdam, 4 Maart 1916. ^) Dit formulier is hier niet bijgevoegd, om onnoodige drukkosten te vermijden. Het kasboek voor 1916 is echter volgens dat formulier ingericht. H. Heukels. OVEREENKOMST tusschen het Koloniaal Instituut en de Nederlandsche Botanische Vereeniging* De Vereeniging Koloniaal Instituut, in het volgende aangeduid als „het Instituut", en de Nederlandsche Bota- nische Vereeniging, in het volgende aangeduid als „de Vereeniging", zijn overeengekomen als volgt: 1 . Het Instituut stelt ter beschikking van de Vereeniging een kamer met de daarnaast gelegen ruimte voor archief- berging, gelegen op de tweede verdieping en aangeduid op den plattegrond als „Bot. Vereeniging en archief Bot. Ver.". 2. Het Instituut verbindt zich om de boeken, planten en verdere bezittingen der Vereeniging te bergen, te onderhouden en schoon te houden op denzelfden voet als zijne eigen overeenkomstige bezittingen. 3. Het Instituut verleent vrijen toegang aan de leden der Vereeniging tot de leeskamer, benevens vrij gebruik van zijne eigene verzameling boeken en fotografieën op de wijze nader te regelen bij het huishoudelijk reglement op de bibhotheek. 4. Het Instituut geeft gelegenheid aan de leden der Vereeniging, die onderzoekingen willen doen, waarvoor zij het herbarium der Vereeniging noodig hebben, zulks 54 te doen in een der lokalen van het Instituut, die voor botanische onderzoekingen bestemd zijn. 5. Het Instituut stelt ter beschikking van de Vereeni- ging, behoudens het bepaalde in Art. 23, een vergader- lokaal voor hare ledenvergaderingen met gebruik van de beschikbare verwarming, verlichting en projectietoestellen, op de dagen en uren, in overleg met den Algemeenen Secretaris van het Instituut vast te stellen. 6. De Vereeniging verbindt zich om hare boekerij over te brengen naar het gebouw van het Instituut. Bij deze overbrenging zal de Vereeniging een kaartcatalogus van haar boekerij overleggen, welke met de aanwezige boeken zal worden gecollationeerd. Een proces-verbaal van over- name en overgave zal worden vervaardigd en door beide partijen voor accoord worden geteekend. 7. De Vereeniging verleent vrij gebruik ven hare biblio- theek aan het Instituut op de wijze nader te regelen bij het huishoudelijk reglement op de biblotheek. Het opmaken van dit reglement zal niet geschieden zonder overleg met het bestuur der Vereeniging. 8. De plaatsing der boeken wordt beheerd door den bibliothecaris van het Instituut. 9. De boeken der Vereeniging zullen in de betreffende algemeene kaartcatalogi worden onderscheiden door kaarten van een bijzondere kleur en op de boeken zelve door een daarop aangebracht merk. 10. Behalve de algemeene kaart-catalogus van het Instituut zal een afzonderlijke kaart-catalogus in duplo worden aangelegd en bijgehouden door den biblothecaris van het Instituut, vermeldende de boeken in eigendom der Vereeniging. Van deze berust één exemplaar bij den bibhothecaris van het Instituut en één bij het bestuur der Vereeniging. 11. Het bestuur der Vereeniging levert alle nieuwe aanwinsten aan boeken en periodieken maandelijks bij den 55 bibliothecaris van het Instituut in. Deze zorgt voor de catalogiseering op kaarten en levert de kaarten in bij het bestuur der Vereeniging. Deze kaarten strekken als bewijs van ontvangst. 12. De bibliothecaris van het Instituut zorgt voor het inbinden enz. van de periodieken, boeken en brochures der Vereeniging en dient daarvoor jaarlijks een rekening in bij het bestuur der Vereeniging, zorg dragende den betreffenden begrootingspost der Vereeniging niet te over- schrijden. 13. Omtrent voorgenomen nieuwe overeenkomsten tot ruilverkeer pleegt het bestuur der Vereeniging overleg met den bibliothecaris van het Instituut. 14. Het herbarium der Vereeniging wordt beheerd door den botanischen conservator van het Instituut. 15. De benoeming en de bepaling van het salaris van dezen conservator ingevolge art. 2 van het reglement op den werkkring en de verplichtingen van het personeel van het Koloniaal Instituut, geschieden na verkregen over- eenstemming met het bestuur der Vereeniging. 16. Het ontslag en het opmaken der instructie voor den botanischen conservator ingevolge art. 8 al. 15 van bedoeld reglement, geschiedt na overleg met het bestuur der Vereeniging. 17. De botanische conservator dient aan het bestuur der Vereeniging jaarlijks een rekening in over de kosten van aanschaffing van papier en verdere uitgaven, voort- vloeiende uit het beheer van het herbarium der Vereeni- ging, zorgdragende den betreffenden begrootingspost der Vereeniging niet te overschrijden. 18. De Vereeniging verbindt zich geen herbarium aan te leggen van planten uit de Nederlandsche koloniën afkomstig, en de planten uit de Nederlandsche koloniën, welke haar door geschenk of op andere wijze mochten toekomen, aan het Instituut af te staan. 56 19. De Vereeniging verleent vrijen toegang aan de leden van het Instituut tot voordrachten van binnen- of buiten- landsche geleerden, eventueel door haar te organiseeren, welke voor ruimeren kring belang mochten hebben. 20. De Vereeniging zal, na het Koninklijk Aardrijks- kundig Genootschap, zooveel mogelijk de voorkeur hebben voor het gebruik van de groote aula of kleine aula voor het doen houden van de voordrachten, in art. 19 bedoeld, zulks in overleg met den algemeenen secretaris van het Instituut. 21. De Vereeniging zal aan het Instituut voor het ge- bruik der vertrekken bedoeld in art. 1 betalen een huur- prijs van ƒ275. — , daaronder begrepen het gebruik van electrisch licht, centrale verwarming en schoonhouden. 22. Voor de berging der bezittingen en het gebruik van een vergaderzaal voor ledenvergaderingen zal de Vereeni- ging, behoudens het bepaalde in art. 23, geen huur hebben te betalen. 23. Voor het gebruik van de groote of kleine aula zal de Vereeniging geen andere vergoeding betalen dan de door het Instituut gemaakte kosten van verlichting, ver- warming, bediening en projectie. 24. In de bezoldiging van het conservator, bedoeld in art. 15, zal de Vereeniging betalen een derde gedeelte. 25. Indien deze overeenkomst mocht worden ontbonden, zal het Instituut ter beschikking stellen van de Vereeniging al de eigendommen van laatstgenoemde, welke volgens catalogus aanwezig behooren te zijn, en aansprakelijk wezen voor de ontbrekende, behoudens force majeure, zooals brand, diefstal en molest. 26. Deze overeenkomst treedt in werking met het in dienst nemen van het gebouw van het Koloniaal Instituut en wordt aangegaan voor den tijd van vijf jaar. Na het verstrijken van dien termijn van vijf jaren zal de overeenkomst opnieuw voor eenzelfden termijn van 57 j kracht worden, tenzij minstens één jaar vóór het afloopen van den eersten termijn een der beide partijen schrifteUjk de overeenkomst heeft opgezegd. 1 i •j Vereeniging Koloniaal Instituut: j J. T. CREMER, Voorzitter. \ H. P. WIJSMAN, Alg. Secretaris. ■i Nederlandsche Botanische Vereeniging: | J. C. SCHOUTE, Voorzitter. \ H. HEUKELS. Onder^Voorz. ' A. PULLE, 1ste Secretaris. JOHa. WESTERDIJK, 2de Secretaris. Th. weevers, Penningmeester. Amsterdam, 30 April 1915. VERGADERING van Dinsdag 6 April 1915 in de Collegezaal van den Hortus Botanicus» Amsterdam» Aanwezig de leden: v. Ameyden, Baart de la Faille, Blaauw, Cohen Stuart, Cath. Cool, Danser, Doyer, Goedewagen, Hagedoorn, Haye, Heiman s, Heinsius, Heukels, Honing, Kloos, Kruimel, de Lint, v. O yen — Goethals, Peck, Pull e, V. d. Sande Bakhuizen, }. C. Schout e, Schreuder, Sirks, Sluiter, v. Slooten, }. J. Smith, Stomps, Valeton Sr., Voormolen, Weevers, Went, West er dijk. Wijsman, Wisse. Nadat de notulen zijn goedgekeurd, wordt medegedeeld dat de commissie voor Floristiek het plan heeft een excursie uit te schrijven voor Zondag 30 Mei naar de Ankeveensche plassen. De zomerexcursie zal ongeveer half Augustus naar Doetinchem plaats vinden. Naar aanleiding van een mededeeling van den conser- vator, dat „Destrée, de hoogere zwammen van Nederland" uitverkocht is, wordt door de vergadering het voorstel goedgekeurd dit werk niet te laten herdrukken, daar het verouderd is. De hr. W ent brengt namens de benoemde commissie het verslag uit over het nazien van de rekening van den penningmeester van de bescheiden, die op de bewaarge- ving en het verdere kapitaal betrekking hebben. De commissie heeft de diverse bescheiden in de beste orde 59 bevonden en roemt het uitstekend beheer van den pen- ningmeester. Vervolgens wordt de ontwerp-overeenkomst tusschen het Koloniaal Instituut en de Nederl. Botanische Vereeni- ging in behandeling genomen. Dr. S c h o u t e wijst er nog met een enkel woord op, dat de Vereeniging de keus heeft gehad tusschen een eigen gebouw of combinatie met een andere vereeniging. Zij heeft gemeend den laatsten weg te moeten kiezen, daar het Koloniaal Instituut op de meest tegemoetkomende wijze de gelegenheid hiervoor heeft geopend. Met zeer geringe wijzigingen, de redactie van eenige artikelen betreffend, wordt het ontwerp aangenomen. De kleine wijzigingen zullen aan den Raad van Beheer van het Koloniaal Instituut worden voorgelegd. Ook de ontwerp- overeenkomst betrekking hebbende op de vervroegde over- dracht van de bibliotheek van de Nederlandsche Bot. Ver. aan het Beheer van Koloniaal Instituut wordt goedgekeurd. (Zie het contract op pag. 53 van dit Archief). Hierna spreekt Dr. Hagedobrn over Parthenogenese bij hoogere Planten. De ontwikkeling, zonder voorafgaande bevruchting, van een cel, die zich verder gedraagt als een eicel, noemt men parthenogenese of apogamie. Het is mijn bedoeling te doen uitkomen hoe er tusschen deze beide dingen een goed onderscheid bestaat, en dat beide processen zoowel bij planten als bij dieren voorkomen. Zooals men weet werkte Jacques Loeb een methode uit, waarmede hij onbevruchte eieren van zeeëgels tot ontwikkeling kon brengen. Wanneer men de rijpe eieren van een enkel vrouwtje in drie nagenoeg gelijke porties verdeelt, dan ziet men, dat de eieren welke eenvoudig in versch zeewater blijven, zich nooit gaan ontwikkelen. Brengt men bij de tweede groep eieren een druppel sperma, dan wordt ieder ei bevrucht, en alle beginnen nagenoeg gelijk 60 hun ontwikkeling. Behandelt men de derde groep volgens L o e b s methode met propionzuur of valeriaanzuur, en later met zeewater van veranderden osmotischen druk, dan ontwikkelt zich ook in de groep ieder ei. Hier hebben we dus te doen met de ontwikkeling, zonder voorafgaande bevruchting, van eieren, die ook bevrucht hadden kunnen worden : echte parthenogenese. Wanneer we zien dat een plant van Taraxacum slechts ondeugdelijk stuifmeel heeft, en toch, ook wanneer we alle stempels afsnijden, goed kiembaar zaad voortbrengt, dan noemen we dat wel apogamie, maar het kan evengoed parthenogenese zijn. Rosenberg vond bij Hertshooi, hoe soms bij bast- aardeeringsproeven het vreemde stuifmeel geen invloed had, en dat dan de plant eenvoudig aan haar zelf gelijke dochterplanten gaf. Kreeg hij echte bastaarden, dan bleek hem dat die soms een constante nakomelingschap gaven. De gewone segregatie bleef uit. We weten nu hoe de kiemcellen van een plant verschillende combinaties bezitten van de vererfde ontwikkelingsfactoren, voor welke die plant onzuiver was. Wanneer een plant of dier echte kiemcellen voortbrengt, en het is uit bastaardeering ont- staan, dan moet de nakomelingschap veelvormig zijn. Blijkt dus, dat een bastaardplant alleen dochterplanten voortbrengt die aan haar zelf gelijk zijn, dan beteekent dat [Oenothera s uitgezonderd), dat geen echte kiemcellen, echte gameten werden gevormd, maar dat dat proces dat segregatie geeft, de verdeeling van de „genen" voor welke de plant onzuiver was, is uitgesteld. Dit verschijnsel, ont- wikkeling van cellen die niet dit segregratieproces door- maakten, apogamie, is dus een soort vegetatieve vermeer- dering, zooals vermeerdering door knoppen, of uitloopers. Het is mogelijk dat de reductiedeeling altijd samenvalt met de deeling waarbij de „genen", voor welke een plant onzuiver is, worden s/erdeeld, en dan komen we voor de 61 vraag of de halveering van het aantal chromosomen de oorzaak is voor de Mende Isplitsing, zooals de cytologen beweren, of het eerste resultaat er van, zooals wij (S p i 1 1 m a n, S h u 1 1 en ik) niet onmogelijk achten. Op die vraag kan ik hier nu niet ingaan. Zeker is het, dat we, geheel afgezien van het gedrag van de chromosomen kunnen onderscheiden tusschen een Ontwikkeling, zonder bevruchting, van een cel, na de verdeeling van de „genen", van een kiemcel, en een ont- wikkehng, zonder bevruchting, van een cel, voor de ,, genen" verdeeld zijn, een somatische cel, tusschen parthenogenese en apogamie. Uit proeven van C o r r e n s met planten en van Bateson, Doncaster, van mijzelf en van anderen met dieren is voldoende gebleken, dat het verschil tusschen manlijke en vrouwlijke individuen van de zelfde soort in oorzaak ligt aan het al dan niet aanwezig zijn van een bepaalde ontwikkelingsfactor in de kiem. Bij de meeste dieren zijn het de vrouwtjes welke een „geen" meer heb- ben dan de mannetjes. Als blijkt dat een vrouwelijk dier eieren produceert, uit een deel w^aarvan zich zonder be- vruchting mannetjes ontwikkelen, dan blijkt voldoende dat in dat geval die eieren het proces van de genenverdeeling hebben doorgemaakt, dat we met parthenogenese te doen hebben. D e 1 a g e vond dan ook dat bij de kunst- matig parthenogenetische larven van zeeëgels ook manlijke dieren waren. Bij dieren hebben we stellig beide dingen, parthenogenese en apogamie, soms beide bij eenzelfde soort. Er zijn soorten bladluizen, waarin vrouwlijke dieren, die ontstaan zijn uit bevruchte eieren, dus die stellig onzuiver zijn, voor het ,,geen" dat ze van manlijke dieren onderscheidt, eenige generaties lang uitsluitend vrouwtjes voortbrengen uit onbevruchte eieren. Dat is geen pathenogenese. Ten slotte worden dan toch ook weer echt-parthenogetische 62 eieren voortgebracht die mannetjes en vrouwtjes leveren. Uit het voortbeeld van het Hertshooi zagen we hoe het mogeUjk is dat planten zaad voortbrengen, zonder bestuiving, waaruit individuen voortkomen welke alle weer onzuiver zijn voor alle „genen" voor welke ook de moeder- plant onzuiver was, waarbij dus de segregatie wordt uitgesteld. Wanneer alleen blijkt, dat een plant zonder bestuiving zaad maakt, dat de moederplant reproduceert, weten we niet of we met apogamie te doen hebben of parthenogenese bij een plant die al zuiver was. Als we vinden, zooals Mrs Haigh Thomas vond en zooals ik vond, dat een bepaalde Teunisbloem kiembaar zaad geeft van gecastreerde bloemen, wat de meeste Teunisbloemen niet doen, dan weten we niet of dat parthenogenese is of apogamie. De vraag is, of het mogelijk is, dat bij hoogere planten, echte, bevruchtbare kiemcellen, zich zonder bevruchting ontwikkelen. Wanneer dat waar is, moet een bastaardplant, welke dus kiemcellen maakt van heel verschillende com- positie, zonder bestuiving een heterogene nakomelingschap kunnen geven. Mrs. Haigh Thomas maakte tabak- bastaarden. Wanneer zij dan bloemen van zulke bastaarden castreerde bleek haar, dat toch een enkele maal zaad werd gevormd, en dat de nakomelingschap van zulke planten uit zulk onbestoven zaad, een heel veelvormige was- Mijn vrouw en ik hebben getracht iets dergelijks te zien te krijgen bij kalabassen. Wij kozen kalabassen, omdat zij het groote voordeel hebben boven planten met twee- slachtige bloemen, dat castratie, een bron van fouten, overbodig wordt. Wij kruisten verschillende soorten van Cucurbita pepo onderling en met C. melanosperma. Nooit kregen we „fausses hybrides". Altijd waren de bastaarden duidelijk van de moedersoort te onderscheiden. Het vol- gende jaar bonden we op groote schaal vrouwelijke bloemen dicht op bastaardplanten. Onze methode was deze, dat 63 we de knoppen welke begonnen te kleuren 's avonds met dun looddraad stijf dichtbonden, en dat we altijd alle manlijke knoppen verwijderden. Het resultaat was ver- schillend al naar de individueele planten. Sommige planten zetten geen vrucht van onbestoven bloemen. Andere maakten looze, parthenocarpische vruchten, en eindelijk waren er bastaardplanten, die uit onbestoven bloemen goede vruchten met goede kiembare zaden voortbrachten. Het volgende jaar, 1914, zaaiden we enkele partijtjes van dit onbestoven zaad uit, om te zien of we met par- thenogenese of met apogamie te doen hadden gehad. Uit de afbeeldingen van vruchten, waarvan elke vrucht een plant voorstelt, is te zien, hoe we hier een geval van parthenogenese hadden. Verre van de moederplant te reproduceeren, zoo dat alle zaailingen uit onbestoven zaad van een bastaardplant aan de moeder, en ook onderling gelijk zouden zijn, waren de zaailingen altijd buitengewoon verschillend. De bastaard van een rondvruchtige, groene soort van naakte zaden, met een langwerpige witte soort met bekleede zaden gaf uit onbestoven zaad een tweede generatie, waarin planten met groene en witte, langwerpige, ronde, eivormige vruchten voorkwamen, sommige met bekleede zaden, andere met naakte. Bij planten hebben we dus, evenals bij dieren, beide zaken, parthenogenese en apogamie. Daar in het geval van de kalabassen elk van de planten van het vorig jaar voortkwam uit een enkele kiemcel, een enkele gameet, is er geen sprake van heterozygotie, van onzuiverheid. Elk van die planten moet zuiver zijn voor alle aanwezige „genen" en dus moet elk van die planten uit zelf bestoven of uit onbestoven zaad ook alleen dochterplanten geven welke in alle opzichten aan de moederplant gelijk zijn. Zooals men weet is tegenwoordig in de Genetica een van de meest omstreden cardinale punten, de vraag of de genen, de vererfde ontwikkelingsfactoren al dan niet variabel 64 zijn. Wij meenen van niet (Shull, Johannsen, ik) anderen, zooals Castle en Morgan meenen van wel. Wanneer het waar is dat de „genen" elk op zich zelf onveranderlijk zijn, en niet in verschillende toestanden kunnen verkeeren, dan moet selectie ook alleen resultaat kunnen hebben in een genotypisch niet zuivere groep dieren en planten, en dan moet vererf bare variatie synoniem zijn met genotypische onzuiverheid. Dan moet een groep dieren of planten, die alle genotypisch gelijk zijn, en alle zuiver voor al hun genen, o veranderlijk zijn, invariabel, zoolang die groep zuiver kan worden gehouden, en niet te beinvloeden door selectie. In de praktijk is de groote moeilijkheid gelegen in het verkrijgen van zulke groepen. Het is gemakkelijk te spreken over „zuivere lijnen" maar het is moeilijk om ze te verkrijgen. Een zuivere lijn, volgens de definitie van Johannsen, is een groep planten welke alle afstammen van een enkele, welke zuiver was voor alle aanwezige genen. Het is ontoelaatbaar den term te misbruiken voor een groep planten die een aantal generaties is ingeteeld. We weten nu voldoende uit het werk van de Vries met Oenotheras, dat het feit, dat een familie van planten zuiver vererft, geen bewijs is voor genotypische zuiverheid. En dus mogen we niet van mutatie spreken, zoolang we niet weten of de groep planten of dieren waarom het gaat, zuiver was voor de genen in kwestie, en wanneer in zulk een groep selectie blijvend resultaat heeft, mogen we daarin hier het bewijs zien voor een verandering van de genen zelf. Nu het echter mogelijk blijkt, dat echte kiemcellen, echte gameten, ook bij planten zich zonder bevruchting kunnen ontwikkelen, nu weten we dat planten welke genotypisch geheel zuiver zijn, niet slechts hypothetisch mogelijk zijn, maar dat ze kunnen worden gemaakt zonder veel moeite. Wanneer in zulk een echte zuivere lijn spontaan 65 genotypisch afwijkende individuen ontstaan, zullen we dat mutatie mogen noemen, in den zin van de Vries. En eerst wanneer in zulk een groep blijkt dat selectie een vererfbaar effect heeft, behoeven we te gaan twijfelen aan de wet van Johannsen, dat de genen zelf qualitatief onveranderlijk zijn. Eindelijk spreekt Prof. Dr. Th. J. Stomps over de Flora van Kaukasië naar aanleiding van een studiereis in 1912. In het voorjaar van 1912 ontving spreker eene uitnoodi- ging van Professor M. Rikli uit Zurich, om deel te nemen aan de vierde door hem georganiseerde „natur- wissenschaftliche Studienreise", die ditmaal naar den Kaukasus en Hoog-Armenië zou gaan. Daar verschillende bekende systematici en plantengeographen als E n g 1 e r, R ü b e 1 e. a. aan de excursie deel zouden nemen en deze dus zeer leerzaam beloofde te worden, aarzelde hij niet lang zich als deelnemer aan te melden. In het einde van Juli werd de reis begonnen. In Weenen kwam het in hoofd- zaak Zwitsersche reisgezelschap tezamen en vandaar ging het per trein langs Krakau en Lemberg naar Odessa. Hier werd, om te beginnen, eene studie gemaakt van de steppenflora van Zuid- Rusland en van de belangwekkende vegetatie van Salsolaceeën op het zilte strand van den Liman. Maar het eigenlijke doel van de reis lag verder en zoo vertrok men al spoedig per boot, oostwaarts varend langs de kust van de Zwarte Zee, voorloopig tot Gagry. Deze plaats, aan den voet van den Kaukasus gelegen, is een zeer geschikt punt van uitgang voor excursies in het z.g. Colchische oerwoud, bij de samen- stelling waarvan spreker eenigen tijd stilstond. Na het bezoek aan Gagry voer men verder oostwaarts tot Suchum Kale, van welke plaats uit een tocht te paard geprojecteerd was, die tien dagen duren zou en het gezelschap dwars door den Kaukasus zou leiden nl. langs de dalen van Nedcrl. Kruidk. Archief. 1915, 5 66 Kodor en Klytsch, over den 3000 M. hoogen Kluchorpas (westelijk van den Elbroes) en vervolgens door de dalen van Teberda en Kuban en over den Kumbaschipas naar Kislowodsk. Deze uiterst bezwaarlijke onderneming deed spreker kennismaken met de prachtige wouden van Abies Notdmannia (N o r d m a n n's spar), die voor den Kaukasus karakteristiek zijn, verder in het Klytschdal met de uitermate belangwekkende z.g. Hoogkruidenflora en in de hoogste regionen ten slotte met de Kaukasische alpen- flora waarvan vooral de witbloeiende Kaukasische alpen- roos {Rhododendron caucasicum) opviel. Een oponthoud van twee dagen in de mondaine plaatsen Kislowodsk en Pjatigorsk (centrum der noord-Kaukasische minerale baden) deed na de doorgestane ontberingen weldadig aan, maar werd tevens benut voor het maken van excursies in het steppenachtige, boomlooze, zachtgolvende, soms ook wat hooger zich verheffende (Besch Tan) gebied in de omge- ving, dat voor de noordelijke hellingen van den Kaukasus kenmerkend is. Van Pjatigorsk reisde men per trein naar Wladikavkas, van waaruit een tweede traverseering van den Kaukasus ondernomen werd, ditmaal langs de beroemde grusinische heirbaan en den voet van den westelijk van dezen straat- weg gelegen Kasbek, gaande tot Tiflis. Bij deze expeditie stond spreker niet lang stil. Hij had gehoopt bij de bestij- ging van den Kasbek (5043 M. hoog) de hoog-alpiene flora in dit gedeelte van den Kaukasus te kunnen leeren kennen, maar dit bleek onmogelijk door een dikke laag „Neuschnee", welke evenwel niet belette, dat de Kasbek door hem tot den top bestegen werd. Nabij Tiflis gekomen maakte men kennis met een der meest typische planten- formatiës van Kaukasië, de z.g. Pa//urus-formatie, welke de zuidelijke hellingen van het gebergte hier bekleedt. Van Tiflis uit werden een tweetal meerdaagsche excur- sies ondernomen naar het Armenisch hoogland. Eerst naar 67 Borshom, ongeveer 160 K.M. ten westen van Tiflis aan den bovenloop van de Kura gelegen in het grensgebied van de pontische wouden en de Armenische xerophiel- rupestre flora. Prof F o m i n, direkteur van den botanischen tuin te Tiflis, nam hier de leiding op zich en voerde het gezelschap nog naar boven in het gebergte naar Bakuriani en nog hooger tot in den subalpienen gordel, waar weer een echte alpenflora te bestudeeren viel. De tweede expeditie van Tiflis uit was van veel langeren duur en had ten doel een studie van de woestijnen in het gebied van den Ararat en eene bestijging van dezen berg zelf. Per trein werd gereisd langs Alexandropol en Ani (opont- houd voor een bezoek aan de ruïnenstad) naar Kamarlju, van daar per rijtuig en te paard naar Aralych en de kazerne Sardar Bullag (tusschen den grooten en den kleinen Ararat) van waaruit de bestijging van 5160 M. hoogen Ararat werd ondernomen, daarop terug naar Kamarlju en per trein verder naar Eriwan en Etschmiadsin (zetel van den Katholikos, het hoofd der Armenische Kerk, door wien men in audiëntie ontvangen werd), ten slotte per rijtuig langs Helenovka en Delijan aan het Gokschai-meer naar Karaklis aan de spoorlijn Alexandropol-Tiflis. Na afloop van dezen tocht werd van uit Tiflis de terugreis begonnen, maar met een omweg, en wel langs Baku (bezoek aan de petroleumboorvelden etc.) en Sarepta aan de Wolga, waar de laatste botanische excursie werd ge- maakt in het interessante steppengebied dat door Prof. Keiler uit Kazan nauwkeurig bestudeerd is. Een reus- achtige Wolgastoomer bracht daarna het gezelschap naar Nisjni-Novgorod, (hetgeen een week tijds in beslag nam) en vandaar de trein over Moskou, Warschau en Berlijn naar huis. 5* VERGADERING van Zaterdag 29 Mei te Utrecht in het Botanisch Laboratorium. Aanwezig de leden : van Ameyden, Bastert, Bremekamp, Costerus, van Dedem van Dries- berg, Doyer, de Gelder, Heukels, Kamerling, Lottgering, Pull e, Sabron, vandeSandeBak- huizen, J. C. Schout e, van Slooten, Sluiter, Spoon, Talma, Tammes, Voormolen, M. S. de Vries, W e e v e r s, W ent, W e s t e r d ij k. Nadat de notulen zijn goedgekeurd, deelt de voorzitter mede, dat, nu het contract met het Kol. Inst. zijn beslag heeft gekregen en een eigen Vereenigingsgebouw dus is buitengesloten, de commissie tot oprichting van een eigen vereenigingsgebouw haar taak als geëindigd kan beschouwen. De vergadering stemt er in toe deze Commissie onder dankzegging te ontbinden. De voorzitter deelt vervolgens mee, dat de personen, die gelden voor het gebouw hadden toegezegd of reeds hadden gegeven, allen op één na het geld toch aan de Vereeniging hebben geschonken, 't welk dankbaar aanvaard is. Op een vraag van Prof W e nt, wanneer men een begin zal maken met het drukken van den catalogus, deelt de voorzitter mede, dat daarmee in Juli een aanvang gemaakt zal worden. Tenslotte wordt nog medegedeeld, dat door de Heeren Heukels _n Kloos aan de Vereeniging een rijk her- barium is ten geschenke gegeven, dat met dank in ontvangst is genomen. 69 De aangekondigde voordrachten worden dan gehouden: Allereerst spreekt Dr. C. E. B. Bremekamp: Over den invloed van het licht op de geotropische reactie. Een éénzijdige belichting van bepaalden duur en sterkte brengt bij kiemplantjes van haver als nawerking een kromming te weeg van bepaalde grootte. Evenzoo treedt er bij plantjes, die gedurende eenigen tijd horizontaal gelegd zijn, als nawerking een kromming op, die grooter is, naarmate ze langer in den horizontalen stand bleven. Wanneer we nu dezelfde plantjes na elkaar éénzijdig belichten en horizontaal leggen, dan krijgen we krommingen, die gelijk zijn aan de som van de krommingen, die de éénzijdige belichting of het horizontaal leggen ieder voor zich te weeg gebracht zouden hebben. De reactieprocessen blijken naast elkander te verloopen. Dit is echter niet meer het geval, wanneer de éénzijdige belichting zeer sterk is. Aanvankelijk verloopt de reactie dan wel op dezelfde wijze als bij zwakker licht, maar ten slotte treden er krommingen in tegengestelde richting op, die we vroeger niet vonden. Om dit verschijnsel nader te kunnen ontleden werd de éénzijdige behchting door een alzijdige vervangen. Ook in dit geval bleek de normale vorming der horizontaal gelegde plantjes na eenigen tijd gevolgd te worden door een kromming in tegengestelde richting. Ondersteld wordt, dat deze tweede kromming daaraan te wijten is, dat de reactieprocessen, die door de belichting in gang gebracht worden, tengevolge van het horizontaal leggen aan verschillende zijden ongelijk verloopen. Vervolgens spreekt Dr. J. C Schoute over dorsaal- mediane splijting van de bladscheede van waaierpalmen. Bij meerdere soorten en geslachten van waaierpalmen bevindt zich volgens waarnemingen van spreker in de scheede der enorme bladen als constant verschijnsel een ruitvormige wijde opening, die door splijting der oorspron- 70 keiijk gesloten schee ontstaat. De ontwikkeling en de beteekenis dezer eigenaardige spleetvorming, op de plaats waar anders alle bladsteelen en scheeden het dikste zijn, heeft spreker onderzocht aan uit Egypte afkomstig mate- riaal van een soort Doempalm, Hyphaene, Het bleek daarbij allereerst, dat de plaats waar deze spleet zal optreden in de jonge bladschee reeds door een geringer aantal fibrovasaalstrengen met een eenigszins afwijkenden bouw van te voren is bepaald; verder bleek dat de spleet aan de stevigheid van bevestiging van het blad geenerlei afbreuk doet. Aangezien te verwachten was, dat een zoo verspreide en constante inrichting voor de plant nuttig zou zijn, heeft spreker getracht dat nut op te sporen, en hij kon inderdaad aantoonen, dat de spleet beschouwd kan worden als een aanpassing aan de langdurige primaire diktegroei van den stam. Het wordt nl. op deze wijze mogelijk, dat de bovenste helft van de bladschee vroegtijdig geheel verhardt, waar- door het groote blad stevig kan worden gedragen, terwijl de onderste helft van de bladschee, die binnen de oudere scheeden beklemd zit, en waaraan uit mechanisch oogpunt veel geringere eischen worden gesteld, de diktegroei van den stam blijft volgen en in verband daarmee weeker en zwakker blijft. Eindelijk doet Dr. Z. Kamerling een mededeeling over eenige vergelijkende verdampingsproeven die door hem in Brazilië genomen werden en over eenige onder- zoekingen die zich daarbij aangesloten hebben. Het onderzoek had in hoofdzaak betrekking op het waterverbruik van twee planten die men op dorre stand- plaatsen in de Braziliaansche duinformatie aantreft, Four- cvoya gigantea en Bromelia Karatas. Bij een eerste proefreeks werd gedurende bijna drie maanden de verdamping nagegaan van twee in potten gekweekte proefplanten, die gedurende al dien tijd geen 71 water kregen. Na afloop van de proef waren van beide planten de jonge bladeren nog volkomen frisch, ongetwijfeld zouden beide planten het nog minstens drie maanden zonder nieuwen watertoevoer hebben kunnen uithouden. In de loop van deze kunstmatige droogteperiode verminderde de oorspronkelijk reeds zeer geringe verdamping slechts betrekkelijk weinig, de hoeveelheid water die per etmaal afgegeven werd was in de laatste helft van deze droge tijd niet veel geringer dan in de eerste helft. Bij deze eerste proefreeks, waarbij de proefplanten helder verlicht waren maar niet direkt door de zon beschenen werden, gedroegen beide onderzochte soorten zich op ongeveer overeenkomstige wijze. Bij een andere proefreeks, waarbij de invloed van bestraling op de verdamping nagegaan werd, vertoonden beide soorten een opmerkelijk verschil. Terwijl de verdamping van Fourcroya bij felle bestraling door de zon sterk toeneemt, en onder die omstandigheden soms meer dan twintig maal zoo sterk blijkt te zijn als buiten de zon, neemt de verdamping van Bromelia bij bestraling slechts weinig toe en bedraagt in de felle zon hoogstens drie tot viermaal zooveel als buiten de zon. Blijkbaar gaan de huidmondjes van Fourcroya in het felle licht wijd open terwijl de openingswijdte van die der Bromelia ternauwernood verandert. Bij micros- kopisch onderzoek blijkt deze tegenstelling op verschillen in de bouw der huidmondjes te berusten. Deze zijn bij Fourcroya zoodanig geconstrueerd dat de spleet zich gemakkelijk verwijden en vernauwen kan, bij B:ormlia en bij vele andere Bromeliaceeën zijn de huidmondjes zoodanig gebouwd dat de wijdte van de spleet bijna onveranderlijk is. Het medegedeelde werd met een paar graphische voor- stellingen, schetsteekeningen van verschillende Bromeliaceeën en teekeningen van de microscopische bouw der huid- mondjes toegelicht. VERGADERING op Zaterdag 30 Oct, 1915 te Amsterdam, in de zaal van Architectura en Amicitia, Aanwezig de leden: v. Ameyden, J. C. v. Am stel. Backer, Blaauw, Beucker Andreae, Bremekamp, van Burkom, Bouwen s, Cohen Stuart, C. Cool, Danser, Doyer, Ezendam, de la Faille, de Gelder, G. v. Iterson, Hallier, Hay e. Heiman s, Kamerling, v. d. Lek, de Lint, Lottgering, van Oyen, Peck, Pull e, Quanjer, Sabron, J. C. Schout e, Schreuder, Sirks, v. Slooten, Stomps, Talma, M. de Vries, Voormolen, W e e v e r s, W ent, W esterdijk, Zernicke. De voorzitter opent de vergadering met de mededeeling dat de heer H e u k e 1 s door ziekte verhinderd is, de vergadering bij te wonen. Ook van den Hr. des Tombe is bericht van verhindering ingekomen. Verder deelt de voorzitter mede dat door allerlei omstandigheden het drukken van den catalogus der bibliotheek nog niet is kunnen geschieden. Wel zijn ter vergadering aanwezig exemplaren van een lijst van de duplicaten der boekerij, die op een voorjaarsvergadering in Haarlem verkocht zullen worden. Het drukken van deze lijst bracht te veel kosten mede. Op aanvrage bij het bestuur zijn echter lijsten te verkrijgen. Het beheer van de bibliotheek der Vereeniging is nu aan het Koloniaal Instituut overgedragen : de collationeering 73 der boeken heeft plaats gehad, die voor de tijdschriften zal /"25 onkosten meebrengen. De boeken zijn nu op dezelfde wijze als die van het K. I. gerangschikt en volgens het decimale stelsel geclassificeerd. De voorzitter wijst er nog eens op dat verschillende oude deelen van den Prodromus nog te verkrijgen zijn tegen verminderde prijs. Voor het drukken van het voor- laatste deel van den Prodromus is ƒ1350 uit het Kok Ankersmitfonds beschikbaar gesteld. Wat de vergaderzaal betreft, waarin heden de eerste bijeenkomst plaats heeft, deelt de voorzitter mede, dat men tot het huren van een andere zaal moest overgaan, daar de Amsterdamsche Universiteit niet meer op Zater- dagavond een lokaal kon disponibel stellen. De kwestie is intusschen weer veranderd en men zal waarschijnlijk weer in de universiteit vergaderen. In plaats van Dr. Weevers, wordt Prof. Verschaffelt als bestuurslid gekozen met 31 stemmen. Dr. Ta mm es kreeg 7 stemmen, terwijl 2 blanco werden uitgebracht. Bij het aftreden van Dr. W e e v e r s herinnert de voor- zitter er aan, dat Dr. Weevers als penningmeester, de eenigszins gecompUceerde finantiën der vereeniging op zorgvuldige en uitstekende wijze heeft beheerd. De ver- gadering stemt van harte met dezen lof in en brengt zoodoende dank aan den aftredenden penningmeester. Hierop deelt de voorzitter nog mede, dat het in de bedoeling van het bestuur Hgt de Heer H e u k e 1 s tot penning- meester te benoemen en Prof. Verschaffelt tot onder- voorzitter. De begrooting wordt door den penningmeester toegelicht en vervolgens aangenomen. Tot nieuwe leden worden alle voorgestelde candidaten met algemeene stemmen benoemd, n.l. de Heeren Funk e. Broeken s, Begemann, Bremer, de Jong, de Wette, Havinga en de dames: van de Werk, Boterhoven, de Haan, 74 Berkhout, Feltkamp, Kreulen, de Boer, Wibaut, Kaiser, Vorstman, Adrian i, van Amstel, van Dishoeck, Fortuyn Drooglever, van der Linden, Löhnis, Mulder, van Os van Delden, Rens, Spierenburg, v. d. Harst. Ten slotte houden de leden W e s t e r d ij k en W ent hun aangekondigde voordrachten. Mej. Dr. J. W e s t e r d ij k uit Amsterdam spreekt over „De verspreiding en den invoer van plantenziekten in de Vereenigde Staten. Spreekster merkt op dat de Ver- eenigde Staten een Dorado zijn voor de plantenpatholoog. De plantenziekten die door schimmels veroorzaakt worden spelen er een zeer groote rol; bovendien is de geschiedenis dezer ziekten veel beter na te gaan dan in Europa, omdat men te maken heeft met een land, dat voor een groot deel eerst sinds korten tijd in cultuur gebracht is in een tijd, toen men reeds van den aard van plantenziekten op de hoogte was. De verbreiding der ziekten is gemakkelijker te volgen en men kan beter maatregelen nemen haar te keeren. Er komen in Amerika evenals bij ons plantenziekten voor die inheemsch zijn en van wilde planten op gecul- tiveerde verwanten zijn overgegaan. Andere ziekten zijn ingevoerd en met de cultuurplanten uit andere werelddeelen meegekomen. Het is een bekend feit dat inheemsche ziekten die van weinig belang zijn voor de endemische planten, voor ingevoerde cultuurplanten, die nooit aan de inwerking van de parasiet zijn blootgesteld geweest, buitengewoon schadelijk kunnen zijn. Anderzijds kunnen met vreemde cultuurplanten ingevoerde parasieten voor inheemsche gewassen fataal blijken. Ook hier heeft men dus dezelfde wisselwerking tusschen een parasiet en een voedsterplant — of variëteit daarvan, die elkaar vreemd waren en waardoor zich blijkbaar geen immuniteit in de voedsterplant heeft kunnen vormen. 75 Spreekster behandelt vervolgens aan de hand van licht- beelden eenige ziekten, waarvan men de verbreiding in de Vereenigde Staten heeft kunnen vaststellen en die een calamiteit voor de cultuur zijn geworden. Onder de inheemsche ziekten, die van de wilde planten op uit Europa ingevoerde variëteiten zijn overgegaan, moet genoemd worden het ,,fire-blight" der vruchtboomen, veroorzaakt door Bacillus amylovorus, de allereerst bekende bacterieele plantenziekte door den Amerikaan B u r r i 1 beschreven. Van de wilde Meidoorns, iSorèussoorten en wilde Peren is deze ziekte overgegaan op de sterk ver- edelde Fransche soorten, die ingevoerd werden. Men heeft nog nooit een Europeesch variëteit gevonden, die onvat- baar was, totdat men er nu eindelijk ertoe overgaat Peren te veredelen op de zeer resistente Amerikaansche wilde onderstammen en op Piras sinensis, een Japansche soort. Had men dit eerder gedaan, dan waren de Amerikaansche boomgaarden voor ontzaglijke verwoestingen bespaard gebleven. De ziekte was al in 1780 aan de Hudsonrivier bekend. Van het Oosten is zij naar het Westen gebracht met zaailingen. Men heeft haar verbreiding door Montana tot in Californië kunnen vervolgen. Hetzelfde is gebeurd met het „black knot" van de pruimen, een schimmelziekte van de wilde Pruimenboompjes, veroorzaakt door Plowrightia morbosa, die uit het bosch op de veredelde fransche soorten is overgegaan. Met de pruimencultuur is men echter verder dan met die van de Peren, want men heeft de echte amerikaansche Pruim, Prunus americana, veredeld, en deze is resistent tegen de ziekte. Een derde inheemsche ziekte die een vruchtencultuur bedreigt, is het „blight van de walnoten" , veroorzaakt door Bacillus juglandis. Hier doet zich weer hetzelfde geval voor, dat de geïmporteerde Engelsche en Fransche Wal- noten zeer gevoelig voor de ziekte zijn, terwijl de Califor- nische Noot, Juglans californica, er weinig van te lijden 76 heeft. Onder de ziekten die geïmporteerd zijn en Ameri- kaansche cultuurplanten met den ondergang bedreigen, worden genoemd: „Chestnut-bark disease" veroorzaakt door Endothea parasitica, die de Kastanjebosschen aan de Oostkust van Amerika ten doode heeft opgeschreven. Uit een kaartje blijkt, hoe de ziekte zich vanuit de staat New- York heeft verbreid, terwijl langzaam maar zeker, van Noord naar Zuid, alle kastanjebosschen worden aangetast, en binnen afzienbaren tijd de Amerikaansche Kastanjesoorten, Castanea dentata en Castanea pumila, verdwenen zullen zijn. Nu is het gebleken dat de Japansche soort, Castanea cvenata, zeer resistent is, en eerst vatbaar wordt als men haar op een Amerikaansche onderstam ent. Dit gecombineerd met den vondst van den parasiet in China op Castanea mollissima doet de Amerikaansche phytopathologen besluiten dat zij uit het Oosten is gekomen met zaailingen van de Japansche soort, waarop zij ter- nauwernood schade toebrengt. Eveneens geimporteerd is de Citrus-canker, een vlek- ziekte van vruchten en bladeren van de Grape-fruit. Deze ziekte is eerst sedert 1913 uit Florida bekend en het is met zekerheid bewezen dat zij met zaailingen van Citrus trifoliata uit Japan gekomen is. In de Z.O. staten van de Unie verbreidt zij zich met de heftigheid van een geïm- porteerde parasiet. Ook de „Dennenroest" Peridermium Strobi is uit verre landen gekomen. Pinus Strobus is een Amerikaansche soort, die naar Europa gebracht werd en daar gecultiveerd. Zij nam daar Peridermium Strobi van andere vijfnaaldige dennen over, en bracht den parasiet mee naar de Unie, waar Pinus Strobus en Pinus Cembra er in hooge mate voor gevoelig blijken te zijn. In Europa hebben zich volkomen analoge gevallen voorgedaan. Spreek- ster herinnert slechts aan de geïmporteerde Meeldauw van de wijnstok en aan de Amerikaansche Kruisbessenmeeldauw. Ten slotte wordt nog gewezen op eenige ziekten die met 11 het eigenaardige klimaat en de eigenaardige bodemgesteld- heid van de Unie samenhangen en die in hevigheid met de bovengenoemde ziekten wedijveren. Het zijn de „Armil- lariaziekten" van de vruchtboomen in Californië, die met het droge klimaat en de irrigatie in verband staat en de veelvuldig voorkomende verwelkingsziekten door Fusarium- soorten veroorzaakt, die door het beplanten van ongecul- tiveerden grond en het droge klimaat in de hand worden gewerkt. Dergelijke ziekten doen zich voor bij aardappelen, katoen, komkommerachtigen en kool. Vervolgens spreekt Prof. F. W ent uit Utrecht over „den invloed van uitwendige omstandigheden op den bloei van Dendrobium crumenatum" . Spreker merkt op dat het verschijnsel van de periodiciteit van den bloei verschillend wordt verklaard; sommigen meenen dat hierbij aan een inwendige periodiciteit gedacht moet worden, anderen zoeken de verklaring in de wisseling der uitwendige omstan- digheden. De planten van ons klimaat, die eenmaal in het jaar bloeien zijn niet zeer geschikt voor onderzoekingen over deze vragen; veel beter kan men daarvoor tropische planten bezigen en het beste wel zulke als de kleine epiphytische Orchidee Dendrobium crumenatum, waarvan de bloei maar één dag duurt en waarvan telkens een groot aantal exemplaren gelijktijdig bloeien, terwijl in het vader- land van deze plant — Insulinde — een aantal malen per jaar zulk een bloei wordt waargenomen. Onderzoekingen omtrent dit verschijnsel werden te Buiten- zorg uitgevoerd door Dr. A. A. L. Rutgers, te Utrecht door spreker en beiden kwamen tot het resultaat, dat de gelijktijdige bloei teweeggebracht wordt door uitwendige omstandigheden, zoodat dan ook de bloeidagen op ver- schillende plaatsen niet dezelfden behoeven te zijn en zelfs in twee kassen van eenzelfden botanischen tuin kunnen verschillen. De bloemknoppen ontwikkelen zich binnen volkomen 7S gesloten knopschubben zóó ver, dat alle deelen aangelegd zijn, maar alleen nog niet hun volledige grootte bereiken, zoolang de knopschubben niet doorbroken zijn. Voor deze doorbreking zijn blijkbaar bepaalde gunstige uitwendige omstandigheden noodig, waarbij in het bijzonder aan een hooge temperatuur en groote vochtigheid van de atmosfeer gedacht moet worden. Is eenmaal de knopschub door- broken, dan worden de laatste ontwikkelingstoestanden van de bloemen in enkele dagen doorloopen, waardoor het gelijktijdige van den bloei begrijpelijk gemaakt wordt. Het is echter nog niet gelukt, de uitwendige omstandig- heden kunstmatig zóó te kiezen, dat men het optreden van open bloemen in de hand heeft. VERGADERING van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland op 30 December 1915 te Utrecht in het Hotel de TEurope te 11 uur. Aanwezig de leden Danser, Henrard, Heukels, Jansen, Kloos, Pulle, Quarles van Ufford, Schoute, Sloff, v. Slooten, des Tombe, Valckenier Suringar, Vuyck, Wachter, en als genoodigde D. J. Offerijns. De voorzitter heet de aanwezigen welkom en deelt mede dat van Prof. Went en Dr. A. H. Blaauw bericht van verhindering was ingekomen. Daar de notulen der vorige vergadering reeds in het Kruidkundig Archief waren gepubliceerd en niemand aanmerkingen had, werden ze zonder voorlezing goedgekeurd en kreeg de Hr. Heukels het woord, die eenige mededeelingen deed betreffende vindplaatsen van zeldzame planten. Iberis umbellata. Meeste vindplaatsen inden Prodromus: Velsen, Breesaap, duin achter Kruidberg, tusschen Santpoort en Velsen. Al die opgaven zijn van vóór 1888. Dat zij nog steeds in die buurt groeit, bewezen exemplaren, die spreker toonde van Driebuizen op de begraafplaats Wester- veld, bij het Crematorium, waar ze niet in bloemperken gekweekt werd. Cardamine amata X ptatensis = C. palustds P e t e r m. 80 In den Prod, wordt deze bastaard niet gelijk gesteld met de var. dentata S c h u 1 1 e s van C. pratensis, hoewel Haussknecht en ook F o c k e beide voor dezelfde plant houden. Spreker meent echter dat Dr. V u y c k gelijk heeft, want de var. dentata komt geheel met C. pra- tensis overeen, behalve door het bezit van een aantal tandjes aan de blaadjes, terwijl het ex. dat door den Hr. M ij n 1 i e f f te Nieuwerkerk a/d. IJsel is gevonden geheel, wat kenmerken betreft, tusschen C. pratensis en C. amara in staat. De stengel toch is kantig en gevuld, de bladen tamelijk sterk behaard en met enkele hoekige tanden als bij C. amara. De bloemen hebben de meeldraden half zoo lang als de bloemkroon en gele helmknoppen als bij C. pratensis. De kleur der bloemen was lichtpaars. Lepidium latifolium van een nieuwe vindplaats nl. in vele exempl. a/d. Dokkumer trekvaart bij Leeuwarden (leg. H. Si er s ma). Die trekvaart wordt binnenkort straat- weg en dan zal de plant wel verdwijnen. Thlaspi perfoliatum van een nieuwe vindplaats nl. door den Hr. Joh. Jansen te Beuningen. Dr. Hr. Vuyck deelt mede deze vindplaats reeds jaren te kennen. Veronica Teucrium komt in 2 vormen major en minor voor. In den Prod, wordt alleen den vorm minor opge- geven. De soort lijkt in grootte der bloemkroon op die van V. Chamaedrys doch zij is intenser blauw gekleurd. Ook is de kelk 5-sHppig, de trossen zijn dichter en de stengel meer houtig en gelijkmatig behaard. Spreker had exempl. van V. Teucrium, die reeds vele jaren langs den IJsel bij Deventer groeiden herkend als den vorm major, aan den rechtopgaanden hoogeren stengel en breedere bladen met hartvormigen voet. Daarop hield de Hr. Valckenier Suringar een interessante voordracht over de plantengroei op de zand- stuiving van Kootwijk (zie Bijlage I) waarbij o.a. de zich aan de omstandigheden aanpassende groeiwijze van vele 81 grassen ter sprake kwam. Spreker meende eveneens het bewijs te hebben gevonden dat Ammophila arenaria echte uitloopers vormt en zich aldaar ook door zaden voortplant. De Hr. W achter bespreekt en demonstreert eenige nieuwe en zeldzame planten o.a. Genista elata (namens den Hr. M. de Koning) en Euphorbia chamaesyce (namens den Hr. F. des Tombe). De Hr. Jansen bespreekt de vormen van Anthoxan- thum odoratum, door hem met medewerking van den Hr. K 1 o o s de laatste jaren in ons land waargenomen (zie Floristische Aanteekeningen No. IX). Tevens toonde hij de nieuwe adventieve Stipa trichotoma hyalina (leg. A. de Wever te Sittard) en Tragus racemosus (Amsterdam) bene- vens afwijkende vormen van allerlei grassen. Hij wees op het voorkomen van genaaide variëteiten van Festuca arundi- nacea, op de bastaard van Lolium perenne en multiflorum, op nieuwe variëteiten van Dactylis glomerata, Poa pratensis en Alopecurus geniculatus en toonde een serie monstrueuse vormen van Phalaris minor. Tevens deelde hij mede dat bij nader onderzoek gebleken was, dat de eenige jaren geleden bij Noordwijk verzamelde Polygala, de P. amara was, welke wellicht daar ontsnapt was uit de kweekerijen van geneeskrachtige kruiden. Na de lunch werden de excursies voor het volgende jaar ter sprake gebracht. De vergadering bleek veel te gevoelen voor een zomerexcursie maar Breda en een najaarsexcursie naar Bergen-op^Zoom. Ook kwam ter sprake het langzame drukken van den Prodromus benevens het gebrek aan systematische lectuur van den nieuweren tijd. De voorzitter der Vereeniging, de heer J. C. Schoute, beloofde al het mogelijke te doen om het afdrukken van den Prodromus te bespoedigen, terwijl eveneens het aanschaffen van eenige werken werd in het vooruitzicht gesteld. Daarna besprak de Hr. H e n r a r d aan de hand van Nederl. Kruidk. Archief 1915. 6 82 gedroogd materiaal, nieuwe of verkeerd opgevatte soorten voornamelijk uit de familie der Cruciferen (zie bijlage II). De Hr. Danser toonde o.a. Potentilla tupestris (leg. A. K r e u 1 e n te Bussum), Solarium triflorum (leg. K. B o e d ij n te Amsterdam), een zode kapsels dragende, Leacobryum glaucum (leg. L, J. T o x o p e u s, Soeren), benevens verscheidene Carex-bastaarden. Vervolgens hield hij een lezing over door hem gevonden Rumex- bastaarden, waarbij hij o.a. liet rondgaan de door hem als nieuw beschreven soort Rumex Hcnrardi (zie bijlage III). De Hr. K 1 o o s besprak aan de hand van talrijk materiaal zijn waarnemingen omtrent de vormen van Cardamine pratensis en C. amara (zie bijlage IV). Verder naast de bastaard Carex axillaris G o o d = C* remota X vulpina, die reeds van Dordrecht en de Kop van 't Land bekend was, nu Carex Kneuckeriana Z a h n, eveneens een bastaard van C* remota met C. vulpina^ van de laatste evenwel de ondervorm B* nemorosa K o c h, die ook aan de Kop van 't Land voorkomt. C, Kneuckeriana onderscheidt zich van C* axillaris door de aarvormige bloeiwijze. — (De onderste aartjes staan niet in groepjes bij elkaar in een bladoksel) en door dat de kafjes geheel wit of aan de randen iets bruinachtig aangeloopen zijn, terwijl ze bij C. axillaris geprononceerd bruin met wit-groene middenstreep zijn. — Deze bastaard is nieuw voor ons land. A en G geven over het voor- komen dezer plant op: Zijn d. Mitt. Eur. Fl. Band II Abt. II S. 71. „Selten, bisher nur in der Ober-Rheinflache und bei Rostock! Erlangen: Dechsendorf {Kaulfuss nach Küh br.). Athyrium felix femina R o t h. m. laciniatum M o o r e gevonden in 1914 te Maasdam in een veentje bij de Waal, een oude rivierarm. De bladen zijn ongeveer 2 — 3 d.M. hoog aan den top herhaald vorksgewijs vertakt, terwijl 83 ook de zijblaadjes, die schuin benedenwaarts gericht zijn, aan hun toppen die vertakking vertoonen. Allium carinatum L. verzameld door W. G. K 1 o o s te Leiden langs de Rijn- en Schiekade. Leersia oryzoïdes L. In A. en G. Band II Abt. I S, 14 vindt men: „Unaufgeklart sind noch die Bedingungen unten denen sich die Rispen entfalten (f. patens Wiesbaur in Baenitz. Hb. Europ. No. 3063) oder eingeschlossen bleiben (f. inclusa Wiesb, a. a. O. No. 3062) Körnicke bestreitet sowohl die verbreitete Annahme, dass die überall nur seltener vorkommenden ofFenen Rispen in besonders warmen Sommers erscheinen, als auch die (neuerdings van Baenitz a. a. O. 20, 261 verfochtene) Ansicht von F. W. Schultz (Pollichia XX XXI 269, 1863) dass die ofFene Rispen an besonders nassen Standorten erscheinen. Die von Baenitz a. a. O. 21 angegebene Unterschiede zwischen f. inclusa (niedriger, dunkler grün) und patens (höher, mehr gelb grün) charakterisiren Pflanzen trocknerer und nasserer Standorte. lm Herbst 1897 beobachtete derselbe an einer in diesem Jahre überschwemmt gewesenen, sonst trockneren Stelle eine f. patens subf. reclusa (a. a. O. 262) von intermediaren Höhe dunkler Blattfarbung und mit braun- lichen Speltzen mit dunkleren Adern." Hier werden gedemonstreerd de f. patens, verzameld door Henrard en Kloos, 4 Sept. 1914, te Dordrecht op een terrein in de uiterwaarden van de Merwede en de f. inclusa verzameld door Kloos, 21 Sept. 1915, op precies dezelfde plaats waar dit jaar tot in October toe geen enkele pluim buiten de scheede kwam, terwijl het vorig jaar alle volkomen ontplooid waren. Hiermee is dus aangetoond, dat we niet te doen hebben met twee varië- teiten, en dat ook de standplaats geen invloed gehad heeft. De zomer van 1914 was aanmerkelijk warmer dan die van 1915, zoodat de door Körnicke bestreden opvatting nog zoo onwaarschijnlijk niet lijkt. Spreker hoopte in de gelegen- 6* 84 held te zijn deze waarnemingen nog enkele jaren voort te zetten. Door het vergevorderde uur moest de Hr. K 1 o o s zijn mededeelingen over voor ons land nieuwe ad ven tief planten uitstellen, zoodat de wensch werd uitgesproken nog een voorjaarsvergadering te houden. Circa 5 uur sloot de voorzitter de vergadering. Bijlage I. De planten der zandverstuiving bij Kootwijk en hunne groei wij ze. Dit stuifzandterrein is ± 6000 H,A. groot en bestaat uit stukken stuifzand die gescheiden zijn door breede heidestrooken ; het terrein loopt van het W. naar het O. op, van ± 20 tot ± 60 M, boven A. P. OorspronkeHjk was alles heide; de rest er van vindt men in het stuif- terrein nog dikwijls als een horizontale band oerlaag langs een heuvel, of wel men loopt er op; maar op de meeste plaatsen is de vroegere heide tot beneden die oerlaag uitgestoven. Een aantal heuvels zijn dus, althans voor het benedengedeelte, primair; de meeste zijn secundair en bestaan geheel uit opgestoven zand. Het zand is vuil wit, grof of fijn korrelig, oppervlakkig mul of hard, onder de oppervlakte steeds vast en vochtig. Het is 's zomers heet in de zon evenals de lucht er boven; schel wordt het licht dan door den bodem en de heuvel- kanten teruggekaatst. Hier en daar vindt men rood zand waarvan de kleine kwartskorreltjes door ijzeroxyde omringd zijn. Van de flora der heide worden in het stuifzand slechts 4 grassen teruggevonden; hierbij komt nog een vijfde gras, dat niet in de heide thuis hoort; overigens vindt men er een mos (Polytrichum piliferum) en hier en daar een stuifden (Pinus silvestris oi Juniperus communis) exemplaar. 86 De planten staan verspreid tot zeer verspreid; alleen op rustig geworden heuvelkanten of heuveltoppen is weer min of meer dichte heivegetatie ontstaan. Er is een voort- durende strijd tusschen zand, wind en planten, en toch ook weer samenwerking tusschen twee of alle drie factoren. Heuvelvorming heeft óf alleen door den wind en het zand plaats, onafhankelijk van vegetatie; óf wind, zand en planten werken er toe samen; een grasbos vangt het zand op en legt het aan de luwe zijde neer als een gelei- delijk afloopend heuveltje, een z.g. zandschaduw. De vijf grassen zijn Ammophila (Psamma) arenaria; Agrostis canina met de var. mutica; Festuca rubra, vooral de var. arenaria; F. ovina met de var. hispidula; deze laatste variëteit is, voor zoover mij uit het herbarium der Ned. Bot. Ver. gebleken is, nieuw voor ons land; en ten slotte W^eingaertnera (Corynephoras) canescens. Waardoor verdwijnen alle andere planten der heide zoodra men in het stuifzand treedt? Wanneer het stuifzand over de hei komt, worden ze verstikt; enkele exemplaren Salix repens of Calluna vulgaris groeien er doorheen en vormen z.g. wilg- of heideheuveltjes ^), maar steeds dicht bij den rand der verstuiving. En zaden, van uit de heide in het stuifzand gewaaid, komen niet op of voeren een kort leven. Waardoor kunnen de genoemde vijf grassen het in het stuifzand wèl uithouden en er zich ook voortkweeken? Toen ik voor de eerste maal op een plek groef waar slechts een paar uitgebloeide bloeistengels en de toppen van enkele bladsprietjes van Corynephorus canescens uit het zand te voorschijn kwamen, bleek het dat de plant ^) Zoo'n wilgheuvel schijnt dikwijls uit een groot aantal planten op een zandheuvel te bestaan. Maar het is slechts één plant, naar alle zijden breed vertakt en tot aan de scheutuiteinden met zand opgevuld. 87 grootendeels onder den bodem leefde. De vorige jaargang was nog zeer goed bewaard en daaruit staken, als 't ware op stelten staande, de spruiten van dit jaar en de bloei- stengels. Die bloeistengels zijn geheel normaal en gelijk aan die van Corynephorus canescens planten in de heide. Maar die stelten der spruiten zijn abnormaal. Zij ontstaan door het uitgroeien der onderste internodiën die bij de zelfde planten in de heide niét uitgroeien. Bij planten in de heide wordt een Corynephorus canescens pruikje dus steeds dikker; in het zand daarentegen groeien de generaties waaiervormig uit elkaar de hoogte in. Op die wijze kan de plant het uithouden; de ditjarige spruiten zijn ook thans weer zoo goed als geheel ondergestoven; maar de plant heeft voedsel genoeg gemaakt om het volgend jaar van onder het zand uit, bloeistengels en nieuwe gesteelde spruiten te produceeren. Bij voorzichtig uitgraven en uitpraepareeren vindt men soms 4 generaties aaneenzitten. En aan zoo'n historische plant ziet men tevens de mate van opstuiving die op die plek heeft plaats gehad. Waar Corynephorus canescens groeien blijft is die gering; waar zij sterk is, gaat Coryne- phorus canescens te gronde. Men vindt haar dan ook in de vlakte tusschen de heuvels. Ook treedt ze dadelijk weer op waar heuvelkanten voldoende zijn vastgelegd (b.v. door helm) en het rustig is. In plaats van opstuiving kan er ook uitstuiving plaats hebben; dan doet de plant precies het omgekeerde; de scheuten groeien zoo dicht mogelijk in en tusschen elkaar; ja dit geschiedt ten slotte zelfs aan de onderzijde der plant; dan ontstaat een kegelvormig lichaam, bestaande uit straals- wijze uitstaande scheuten, boven den bodem wiegelende aan de dunne vezelige wortels waarmede het nog in den grond vastzit; breken deze eindelijk door, dan zal de plant als een steppenlooper door den wind worden heen en weer gevoerd. Festuca ovina is een zodevormende plant als Coryne- phorus canescens, gelijkt er ook op en groeit op dezelfde wijze; maar zij heeft minder vermogen om óp te groeien en komt dan ook minder dan Corynephorus canescens voor; deze laatste is het typische gras der stuifzandvlakte. Festuca rubra en Agrostis canina zijn minder zodenvor- mend, maar vormen veel uitloopers. Zij kunnen door het vormen van lange gesteelde scheuten maar vooral ook door het vermogen uitloopers te vormen tegen sterke ©verzanding. Waar soms boven den grond haast niets te zien is dan enkele fijne sprietjes van Agrostis canina, vindt men onder de oppervlakte een dikke massa uitloopers die de plant van den ondergang redden. Beide grassen behooren meer tot de heuvelkanten ; vooral Festuca rubra is er typisch. Zelden vond ik haar alleen heerschend, meestal tusschen helm, zoodat het den indruk maakte, dat ze den steun van de helm op een of andere wijze noodig had. Maar aangezien Festuca rubra in een stuifterrein in Noor- wegen het gras der heuvels is (helm is of was er nog nauwelijks ingevoerd), ben ik tot de overtuiging gekomen dat dit gras door het sterkere helm verdrongen wordt. De helm (Ammophila arenaria) is zoo sterk door den stevigen bouw der lange bladen en doordat ze zoo bizonder lange stelen der jonge scheuten kan vormen (tot 'Vé Meter lang); ook vormt ze, door sterke vertakking, spoedig vele en vrij dichte helmbundels. Maar men vindt van de helm in de vlakte ook lange horizontaal groeiende stengels met loodrecht er op staande zijscheuten. Indien dit uitloopers zijn heeft de helm een machtig wapen te meer tot het vastbinden van zand en zal een van nature door helm vastgelegde heuvel des te krachtiger weerstand kunnen bieden aan de vernielende werking van den wind. Maar indien de botanicus Ratzenburg gelijk heeft waar hij zegt dat Ammophila arenaria zich o. a. van Elymus arenaria 89 onderscheidt doordat de tweede wèl, de eerste géén uit- loopers maakt ^) dan moeten die horizontale stengels anders verklaard worden. En die worden dan ook wel zóó ver- klaard dat hoog door het zand van een heuvel opgegroeide helmstengels, nadat de heuvel door den wind is open- gewaaid, los raken uit het zand, neerslaan en weer in de vlakte, waar zij terecht komen, wortelen en aan den groei gaan. Nog op een andere wijze zouden horizontale stengels kunnen ontstaan, n.l. doordat van een plant, die aan de voet van een heuvel langs de helling groeit, een vertikaal ontstane scheut door het zand werd neergedrukt tot in horizontalen of nog verder naar beneden gerichten stand, en aldus in de vlakte doorgroeide. Dat vertikaal ontstane scheuten van richting veranderen ziet men genoeg; wanneer men verschillende helmplanten die een wijde groep vormen uitgraaft, vindt men dikwijls dat zij naar beneden toe tot elkaar naderen en zusterplanten zijn, alle als vertikale scheuten uit één moederplant ontstaan; de gemeenschap- pelijke moederplant kan bijna 1 M. diep liggen. De uit- eenwijking is ontstaan of althans sterk bevorderd, door tusschengestoven zand. H a c k e 1 ondervond bij zijne monographie van het geslacht Festuca de moeilijkheid dat naast soorten met duidelijke uitloopers en soorten die zuiver zoden vorm end waren, ook soorten voorkwamen die ten opzichte van uitloopers een soort overgangstoestand vormden. Hij heeft toen bevonden dat uitloopers steeds te kennen waren aan hun extravaginalen oorsprong en morphologischen bouw; de scheuten van een zodenvormende soort zijn intravagi- naal en anders gebouwd. Op dergelijke wijze trachtte ik daarom ook bij de helm ^) Er zijn ook wel auteurs (van flora's) die aan Ammophila arenaria uitloopers toekennen; maar dat berust waarschijnlijk nergens op een ernstig onderzoek. 90 te werk te gaan. Extravaginale scheuten (b.v. die uit horizontale stengels ontspringen) bleken steeds korte begin internodiën te hebben en een aantal korte schub- of scheedevormige eerste blaadjes. Intravaginale scheuten (b.v. de vertikaal ontstane dochterscheuten uit de het- vorig-jaar-ontstane moederplant) beginnen met een vrij lang scheedevormig blad en dragen daarna normale bladen, zij het ook eerst met korten schijf. De internodiën zijn, wanneer geen opstuiving plaats heeft, ook kort; maar in het hier behandelde terrein is juist veel opstuiving regel; en dan groeien de onderste internodiën sterk uit. Nu is het niet zoo gemakkelijk het begin van een horizontalen stengel te vinden; die ligt steeds onder een heuvel(tje); en wanneer men het begin vindt, is het dikwijls sterk verweerd. Maar toch kan voldoende malen vastgesteld worden dat de begin-internodiën er kort zijn en er ook een kort schubvormig eerste blaadje aanwezig is. Dus zijn die horizontale stengels van extravaginalen bouw en kunnen dus geen neergeslagen intravaginaal (uit knoppen die het vorig jaar gevormd zijn) ontstane vertikale stengels zijn. Maar nu ontstaan aan de andere deelen van zoo'n vertikaal groeiende plant ook vertikale scheuten uit slapende knoppen, dus theoretisch intravaginaal (het moederblad is dikwijls vergaan); en deze zijn extra vaginaal gebouwd^)! Zoo'n horizontale stengel zou dus een neergeslagen uit- een-slapende-knop-ontstane vertikale stengel kunnen zijn. Echter zou men dan ook evengoed horizontale stengels ^) Het morphologische verschil tusschen intra- en extravaginale scheuten ontstaat waarschijnlijk doordat de betreffende oorsprongsknop meer resp. minder gunstig gelegen is voor de voedseltoestrooming. Een terminaal doorgroeiende scheut vormt in 't geheel geen scheedevormend blad; een intravaginale zijscheut vormt er één, en een extravaginale scheut meerdere. Een slapen blijvende knop blijkt het voordeel van zijn vroegere ligging te verliezen en ook niet door een hooge zandlaag terug te krijgen. 91 moeten vinden met normale intravaginalen bouw, wat niet het geval is. Nergens is door mij een aanwijzing in de natuur ge- vonden dat zoo'n horizontale uitlooper door een ontblooten en neergevallen vertikalen stengel of door een horizontaal neergedrukten stengel ontstaan is. Eenmaal is een horizon- taal neergedrukte en door het zand bedolven scheut door mij gevonden, maar de top was dood en de scheut had dus bewezen geen horizontale levenskracht te hebben. En opengewaaide, neergeslingerde vertikale stengels, die niét tot horizontale stengels geworden zijn, kan men genoeg waarnemen. Zijn die horizontale stengels werkelijk uitloopers, dan moet men ook jonge en zeer jonge uitloopers vinden. Die zijn ook door mij gevonden en daarmede is het bestaan van uitloopers bewezen en wordt het aannemelijk dat de horizontale stengels ook uitloopers zijn. Vreemd schijnt slechts, dat die jonge uitloopers zoo zelden gevonden worden. De horizontale stengels in de vlakte komen steeds onder een heuvel of heuveltje vandaan. Graaft men zoo'n heuveltje open dan kan men den stengel dikwijls tot onder het midden van het heuveltje vervolgen, waar hij aan een vertikalen stengel vast zit. Maar er blijkt uit die opgraving ook dat alle planten die zoo'n heuveltje bezetten, aan elkaar verbonden zijn, vertikaal of horizontaal, alles blijk- baar ontstaan uit één moederplant. Een gedeeltelijke opgra- ving bij een grooteren heuvel leidt tot dezelfde conclusie. Planten, die schijnbaar zelfstandig op de helUng van een heuvel staan, zitten aan een horizontalen stengel vast, dien men soms twee Meters kan vervolgen zonder het begin te vinden; nu en dan ontspringt er een vertikale stengel uit naar boven, die hooger op de helling van den heuvel in een plant eindigt. Een groote met helm bezette heuvel, is dus niet opper- 92 vlakkig met een aantal helmplanten bezet; maar al die helmplanten schijnen af te stammen van één moederplant, en zijn door vertikale en horizontale stengels verbonden, die den heuvel in alle richtingen doorstrengelen en daar- door stevig bevestigen. Met deze inrichting is het ontstaan der horizontale stengels uit uitloopers beter te vereenigen dan die uit blootgewaaide neergeslagen vertikale stengels. In de literatuur vindt men wel dat heuvels in het stuif- terrein allereerst ontstaan als Corynephorus-canescens en Festuca ovina heuveltjes; dat, wanneer deze door het opgroeien der planten en door eventueele combinatie, wat hooger zijn geworden, de helm hun rol komt overnemen en van den kleinen een grooten heuvel maakt (natuurlijk wanneer de wind voldoende zand toevoert). Maar nergens is door mij zoo'n overgang waargenomen, waar jonge helmplantjes op een Corynephorus heuveltje waren ont- kiemd; en dat ware toch noodig. Mij schijnt het toe dat die Corynephorus heuveltjes van voorbijgaanden aard zijn en niet dan misschien door toevallige omstandigheden tot hooge heuvels worden. Kiemplanten van helm vindt men nu en dan, maar toch weinig; de meeste schijnen te vergaan. Verder vindt men soms, maar ook niet veel, jonge planten in de vlakte, van een paar jaar oud, die blijkbaar al tegen opstuiving opge- groeid zijn (zoo'n vlakte wordt geleidelijk hooger, en de mate van verhooging kan men aan helmplanten waarnemen). De jonge planten vertoonden meestal geen uitloopers en geen of weinig vertikale vertakking. Daarentegen gaven helmplanten op plaatsen waar het blijkbaar niet stoof, dikwijls een bizondere ontwikkeling te zien in aantal vertikale scheuten en van uitloopers; zoodat een dichte massa van planten was ontstaan met uitloopers naar alle zijden. Wanneer zulk een helmgroep een periode van overstuiving krijgt is alles aanwezig om spoedig een 93 hoogen, geheel met helm bezetten heuvel te krijgen. De vertikale scheuten zullen dan sterk doorgroeien, zich ver- takken, uit de uitloopers ontstaan ook vertikale, zich vertakkende scheuten; en daar zij medegroeien met den diameter van den heuvel, kunnen ze steeds de nieuwe buitenkant van den heuvel met vertikale scheuten door- groeien. Ook vertakken zij zich herhaaldelijk horizontaal; en men kan aannemen dat er binnen den heuvel ook nieuwe uitloopers nu en dan ontstaan. Maar de vorming van uit- loopers is zeker veel minder sterk dan bij Elymus arenavius. Groeit een uitlooper, die aan de oorspronkelijke moeder- helmpruik ontsprong, harder dan de diameter van den voet van den heuvel, dan groeit hij in de vlakte verder en vormt dan dikwijls rijen van vertikale scheuten ; op andere plaatsen vormt hij slechts een enkele scheut die men geheel zelfstandig zou wanen in de vlakte te staan. Soms groeit zoo'n uitlooper of zijtak van een uitlooper langzaam schuin naar beneden; hij schijnt het niet te merken en gaat ten slotte dood. Men vindt er zelfs die vertikaal naar beneden groeien. En ook een door toevallige omstandigheid geknikte jonge stengel groeit een eind kalm door totdat de top doodgaat. Een uitlooper die naar binnen een duin groeiende gevonden werd, een paar meter lang, was natuurlijk ook ten doode gedoemd. De beworteling van Ammophila arenaria is zeer sterk; aan de vertikale stengels loopen zij horizontaal, aan de horizontale zijn zij ook loodrecht op den stengel gericht, en voor een deel vertikaal. Door mij werd (in Juni) een hörizoniale stengel vrijgemaakt van 1,50 M, een vertikale van 0,45 M. Bij deze mededeeling werden de desbetreffende planten en plantendeelen rondgegeven. J. VALCKENIER SURINGAR. Bijlage IL Bijdrage tot de kennis der Neder landsche adventiefflora door J. TH. HENRARD. Op de voorgaande vergadering toonde ik de voor ons land twijfelachtige indigeen Oenanthe pimpinelloides L. door mij in 1914 gevonden bij Gorinchem in eenige exemplaren. Het was mij toen niet mogelijk om voldoende aan te toonen dat werkelijk genoemde plant voorlag, daar vruchten niet ontwikkeld waren. Het aantal omwindsel- blaadjes bij Oenanthe pimpinelloides kan zeer wisselend zijn zooals uit cultuurproeven is gebleken, en mag daarvan alleen geen determinatie afhangen. Het exemplaar heeft intusschen dit jaar rijkelijk gebloeid en vruchtgedragen, en is 't gebleken dat werkelijk de plant als Oe. pimpinel- loides goed was gedetermineerd. Ten overvloede zond ik 't exemplaar aan Dr. T h e 1 1 u n g te Zurich die aan de determinatie zijn goedkeuring hechtte. In hoeverre we hier met een werkelijke indigeen te doen hebben, is moeilijk uit te maken daar de plant in een weiland werd aange- troffen in de buurt van 't bekende reeds met zooveel succes bezochte aanvoerterrein aan de Linge, zoodat het mogelijk is dat de plant met resten van graanafval op dat weiland is terecht gekomen. Als tweede vondst vermeld ik een Lathyrus, gevonden 95 door mij en later met den Heer Kloos in 1913 en 1914 ook bij Gorinchem, die in den beginne gedetermineerd als L. Gotgoni Pari., bij voortgezet onderzoek en cultuur bleek een andere soort te zijn n.l. L. Cicera L. Verge- lijking met 't materiaal in 's Rijks-Herbarium toonde dit aan. De fout ligt in deze aan de onbegrijpelijke opgave in Ascherson Graebner's Synopsis waar L. Cicera en L. hisuttus vermeld worden in de groep waar de soorten ongedeelde ranken bezitten. (Synopsis VI. 2. pg. 1006). De plant komt echter met de opgegeven beschrijving van L. Cicera geheel overeen. De planten uit 's Rijks- Herbarium bezitten aan de middelste en hoogere bladen gedeelde ranken evenals onze exemplaren, en de uit onze planten gekweekte nakomelingen hebben alleen in een jong stadium kleine ongedeelde ranken, de volwassen exemplaren daarentegen bezitten sterk gedeelde ranken. Ook Dr. T h e 1 1 u n g determineerde de planten als L. Cicera L. Op 't zelfde terrein aan de Linge trof ik in 1913 een merkwaardige groep planten aan van een Polygonum uit de Aviculariagroep, die bij determinatie bleken te zijn Polygonum pulchellum Loiseleur. Bij vergelijking met de beschrijving in L o i s e 1 e u r's Flora Gallica komt de plant goed overeen met de opgegeven kenmerken, en ook de teekening die Loiseleur geeft in zijn aanhangsel bij zijn Flora toont de sterk opeengedrongen bloemen en vruchten aan den top der takken, zoodat er dus een soort aartje wordt gevormd. Deze Polygonum staat in de buurt van P. patulum M. B. en heeft evenals deze langgesteelde bloemen en vruchten, doch in tegenstelling met P. patulum Bieb. heeft onze plant een open bloemdek aan de vrucht, terwijl bij P. patulum deze door de sterk kapvormig ge- sloten blocmdekbladen ook bij rijpheid niet zichtbaar is. Bij P. pulchellum ziet men dus de vrucht in 't sterk trech- tervormige bloemdek. Ook is voor onze soort de zeer kleine vrucht (een der kleinsten in de AviculariaQxoep) 96 zeer kenmerkend. De plant is echter van de er zeer op gelijkende. P. arenarium W. e t K. die ook zulke kleine vruchten met open bloemdek heeft, zeer lastig te scheiden, zoodat T h e 1 1 u n g in zijn Fl. adv. de Montpellier de soorten pulchellum en arenarium vereenigd heeft, Het eenige doorgaande kenmerk is volgens hem de geheel gladde en sterk glanzende vrucht bij P, arenarium, terwijl deze bij P. pulchellum zeer fijnkorrelig is, en weinig glanzend. Onze planten hebben die fljnkorrelige en bijna niet glan- zende vrucht, en behooren dus inderdaad tot pulchellum, alleen is het opvallend dat de vruchten bij onze exem- plaren iets uit 't kleine bloemdek steken, wat echter volgens Thellung bij P. pulchellum voorkomen kan. De nadere studie van 't groot aantal planten, gevonden in de laatste jaren op 't reeds meermalen genoemde aanvoer- terrein aan de Linge bij Gorinchem, heeft veel nieuws opgeleverd. Het meerendeel der in belangrijke kenmerken afwijkende planten is door Dr. A. Thellung aan een revisie onderworpen. Met groote bereidwilligheid is 't zeer groote materiaal door hem onderzocht, waarvoor wij ook hier ter plaatse hem onzen bijzonderen dank betuigen. Daar veel materiaal op 't oogenblik nog in 't buitenland zich bevindt, doe ik slechts een greep uit 't vele om, aan de hand van materiaal uit de familie der Cruciferen, er op te wijzen hoe voorzichtig men moet zijn met het deter- mineeren van zelfs naar men meent goed bekende aanvoer- lingen. Dit is in de eerste plaats 't geval met een zeer op Nasturtium amphibium R. Br. gelijkende plant die in 1914 in flinke exemplaren te Gorinchem werd verzameld. Door de sterk ontwikkelde oortjes der bladen moest de plant als var. auriculatum worden beschouwd, doch de bolronde vruchten, de zeer lange vruchtstelen en de stijl die ongeveer zoo lang is als de vrucht doen de plant kennen als A^. austriacum C r a n t z. De plant blijkt al eerder in ons land te zijn waargenomen, en begrijpelijker- 97 wijze als var. auriculatum van Nasturtium amphibium gedetermineerd, door de Heeren Jansen en W achter reeds in 1908 bij Rotterdam op opgespoten grond, Ver- gelijking der exemplaren met 't ex. uit Rotterdam toont de volkomen overeenstemming. Aan de echte Nasturtium amphibium van onze rivieroevers is de geheel andere vruchtvorm en de andere lengteverhouding tot vruchtsteel en stijl duidelijk te zien. Ook bij Sisymbrium oriëntale L. een zeer veel voor- komende aanvoerplant uit Z.O.-Europa, die bij ons gaat inburgeren, is 't zaak goed te letten op afwijkende ken- merken. De soort is gekarakteriseerd door de bekende oortjes aan de bladslippen. Deze oortjes nu kunnen ont- breken, en we hebben dan de als Brassica subhastata W i 1 1 d n beschreven plant, welke echter als zijnde een echte Sisymbrium als S. oriëntale L. var, subhastatum (Will dn) Thell. moet worden geduid. Deze plant is behalve bij Gorinchem ook reeds aangegeven in de adventiefflora van Mannheim door Zimmerman n. (Zie aldaar pag. 96). Een voor ons land nieuwe Sisymbrium is door den Heer A. de Wever in 1913 te Eysden aan de Maas gevonden en door mij als 5. austriacum Jacq gedeter- mineerd en door T h e 1 1 u n g goedgekeurd. Zeer waar- schijnlijk hebben we hier te doen met den bijzonderen vorm met gedraaide vruchten die door R o u y als var. contortum is beschreven, doch voor deze aanname is de plant in een te jong stadium. Ook 't geslacht Erysimum is een der lastigste der Cruciferen. Onder de aanvoerlingen is 't meest aangetroffen de E. repandum L. welke met flora's zeer lastig is te scheiden van E. crepidifolium R c h b. vooral in sommige vormen. Toch is de laatste plant als men haar eenmaal gezien heeft goed kenbaar aan de rechtopstaande veel kortere vruchten en de groote bloemen. Een zeer eigen- aardige vorm van E. repandum is in 1907 door Th el lung Nederl. Kruidk. Archief. 1915. 7 98 als var. gracilipes beschreven. Zij bezit niet de stijve harde habitus van de soort en verschilt o. a. door zijn lange dunne slappe en rechtop-afstaande houwen. Deze variëteit is in 1912 door mij aan den Rijnoever bij Arnhem gevonden. Ter vergelijking toon ik een paar typische E. tepandum exemplaren van Arnhem en Gorinchem. Vooral de Gorinchemsche planten zijn zeer forsch en vallen op door hunne breede bladen. Een voor ons land altijd nog twijfelachtige plant is de Erysimum hietaciifoliüm L. var. virgatum R o t h. Het als zoodanig gedetermineerde exemplaar behoort echter volgens Th el lung tot de subspecies strictum Fl. Wett. Vroeger is door mij melding gemaakt van 't vinden van Alyssum minimum Will dn (non L.) bij Nijmegen in 1910. In 1913 is dezelfde plant in groote hoeveelheid bij Gorinchem door mij en later ook met den Heer K 1 o o s gevonden. De determinatie is volgens T h e 1 1 u n g juist, doch daar Linné een A. minimum heeft onderscheiden die geldig is, moet de plant anders heeten, en is ze door S t a p f A. desertorum genoemd, als hoedanig zij voortaan zal worden genoemd. In 1913 trof ik een zeer groote vegetatie van Eruca aan bij Gorinchem. Het rijkelijke materiaal daarvan is door T h e 1 1 u n g onderzocht en daarbij is gebleken dat bijna alles tot een andere soort de E. cappadocica Reuter behoort. De eerst gevonden exemplaren, ook die van den Heer K 1 o o s, zijn bij gebrek aan voldoend ontwikkelde vruchten niet geheel zeker, doch de later verzamelde bleken goed te zijn. Merkwaardigerwijze was er bij de verzamelde planten slechts één plant van E. sativa Mill en wel de var. glabrescens Jordan. Alle andere planten en ook alle exemplaren van Amsterdam in 1909 door mij en door G. H. H. Zandvoort verzameld, bleken E. cappadocica te zijn. Op beide vindplaatsen zoowel de typische vorm met geheel kale vruchten als de var. eriocarpa B o i s s. 99 met stijfborstelig behaarde hauwen. De beide hier genoemde soorten verschillen o. a. van elkaar door de anders ge- vormde hauwen, terwijl E. cappadocica bijna tweemaal grootere zaden heeft dan E. sativa. Vervolgens toon ik een nieuwe Brassica voor ons land, n.l. de Brassica incana Döll, reeds in 1910 door mij aan den Cruquiusweg bij Amsterdam gevonden. De Heer Jansen die 't exemplaar heeft gezien meende met een Rapistrum tugosum te doen te hebben, doch afgezien van den anderen bladvorm blijken de vruchten op Brassica te wijzen. Eigenaardig is bij deze Brassica dat de jonge vruchten rolrond zijn doch bij rijpheid zich pas gaan insnoeren. Door zijn aanliggende hauwen staat de plant naast B. nigra. Dr. T h e 1 1 u n g determineerde de plant als Brassica incana Döll forma subglabra ! De plant is ook bij onze naburen zeldzaam en schijnt daar 't meest voor te komen langs den Rijn ten noorden van Bazel. Als hoofdschotel geef ik verder een groot aantal exemplaren van 't geslacht Lepidium, waarbij ik allereerst wil wijzen op de geheel andere habitus en kenmerken der ingevoerde planten van Lepidium Draba. Dergelijke afwijkende planten van Gorinchem behooren tot een geheel andere ondersoort, n.l. de subspecies chalepense (L.) T h e 1 1. Opvallend hierbij is de stevigheid der weinig getande bladen en de bouw der pluim en hauwtjes. Ook de Lepidium apetalum der Ned. flora is gebleken niet te zijn de soort van W i 1 1 d e n o w uit Azië. Aan de hand van materiaal uit verschillende deelen van ons land, wil ik er op wijzen dat 't vrijwel zeker is dat de echte Lepidium apetalum W i 1 1 d n bij ons steeds is verwisseld met de er op gelijkende N.-Amerikaansche L. densiflorum Schrader. In den Prod. Fl. Batava Vol. I pars I pag. 168 worden als L. apetalum Will dn onder no. 151 twee vindplaatsen genoemd, n.l. Arnhem: Rijn- oever 1894 (Gr o 11) en Mestvaalt bij Moerdijk (1899) 7* 100 (Posthumus), verder een vindplaats Zwolle 1900 (Lak o). De naam Lepidium apetalum W i 1 1 d n is in onze flora ingevoerd door Prof. S u r i n g a r, die de exemplaren in 1 899 te Moerdijk verzameld door Dr. Posthumus als zoodanig determineerde, hetgeen door latere verzamelaars steeds is overgenomen, ofschoon bij Moerdijk de begelei- dende Amerikaansche aanvoerplanten een vingerwijzing waren om deze Lepidium te zoeken bij de Amerikaansche soorten, hetgeen nu door de revisie van Dr. T h e 1 1 u n g voor alle mij bekende apetalum is aangetoond. Achtereen- volgens hebben we dan hier een exemplaar van Moerdijk 1899 (Posthumus), de exemplaren van Arnhem Rijn- oever 1908 en van Amsterdam Cruquiusweg 1909 (als virginicum) Gorinchem (1914) Wormerveer (1914). Ook de exemplaren van den Heer de Wever Sittard (1914) Wylré en Sim pel veld (1915) zijn L. densiflorum. Tevens is dit 't geval met de exemplaren van Rotterdam (in herb. Danser). Reeds de Heer Jansen geeft den- siflorum. van Rotterdam uit zijn herbarium op. Ook de Lepidium virginicum L. dient terdege te worden bekeken, de meeste door mij geziene exemplaren, ook die in de herbaria van de Heeren Kloos en Danser, behooren tot de meest verspreide subspecies eu-virginicum T h e 1 1 u n g. Zij zijn van L. densiflorum goed te scheiden door den vorm der hauwtjes. Een zeer mooie subspec. texanum (Buckl) Thellung trof ik in 1913 bij Gorinchem aan in één zeer fraai exemplaar. De buitengewoon lange en losse vruchttrossen, de kleinere bloemen en de afwijkende blad- vorm zijn voor deze plant opvallend. Na met L. virginicum verwant is een voor ons land door mij gevonden nieuwe Lepidium^ species, waarvan 't mij niet gelukt is de deter- minatie te vinden. Deze soort, ook in Amerika inheemsch, is door Thellung als Lepidium neglectum Thellung beschreven. Reeds in 1911 te Gorinchem gevonden is zij aldaar in 1912 en 1913 in groote hoeveelheden opnieuw aan- 101 getroffen, later ook door den Heer KI o os aldaar, terwijl ik dit jaar een exemplaar van den Heer A. d e W ever ontving, gevonden bij 't graanmagazijn te Sittard. Nu de aandacht op deze soort is gevallen zal ze wel meer gevon- den worden. Een rijkelijk materiaal van Lepidium is door den Heer Kloos ter revisie gezonden aan den monograaf van dit geslacht. Indien dit behouden in Nederland zal zijn gearriveerd, zal 't mogelijk zijn ook met medewerking van andere Lepidium-hezitteTS een meer afgerond en gedetailleerd overzicht der Lepidia te verkrijgen. Als laatste Lepidium toon ik u een exemplaar van L. bonariense L. door den Heer Kloos te Rotterdam gevonden en aldaar al eerder door de Heeren Jansen en W achter ont- dekt. Kenmerkend voor deze plant is de eigenaardige beharing, welke bij geen andere onzer Lepidia voorkomt. Het geslacht Lepidium is uiterst interessant en vormenrijk. De hier gegeven demonstratie moge dienen tot opwekking om door gezamenlijken arbeid de vormenkring van dit geslacht te bepalen en voor ons land vast te leggen. Als laatste plant bespreek ik hier de Rapistrum rugosum A 1 1. Deze nog al zeldzame aanvoerling is door mij in zeer groot aantal aangetroffen bij Gorinchem en vroeger door mij en den Heer G. H. H. Zand voort bij Amsterdam. In den Prod, wordt alleen vermeld „vlasland bij Rijnsburg" (P e r i n). Doch vóór mij is de plant al gevonden door de Heeren Jansen en W achter te Rotterdam, terwijl ook de Heer Kloos deze soort verzamelde te Wormer- veer. De planten der verschillende aanvoerterreinen ver- schillen onderling zeer. De indeeling dezer soort in glabrum, scabrum en hirsutum is waardeloos en onjuist, daar hier- door geen rekening gehouden wordt met de zeer afwijkende bouw en vormen der vruchten. Cultuurproeven met deze soort door mij genomen, hebben aangetoond, dat de planten met behaarde en die met kale vruchten weliswaar constant zijn, doch tevens dat de vorm der vruchten een betere 102 indeeling waarborgt, hetgeen ook blijkt uit de determinatie's van Dr. T h e 1 1 u n g welke geheel gebaseerd zijn op den vorm der vrucht. Voor ons land kunnen wij, voorzoover op 't oogenblik bekend is, deze soort verdeelen in drie subspecies, terwijl bij deze subspecies dan verder te onder- scheiden zijn vormen met kale en behaarde vruchten. De uitvoerige kenmerken dezer drie ondersoorten worden 't beste in een flora opgenomen. Het is voorloopig vol- doende hier de indeeling te vermelden. Rapistrum rugosum (L.) All. I. subspec. eu-rugosum Thell.; hiervan zag ik aWeen de subvar eriocarpum Webb, et Berth, met behaarde vruchten (deze = R. hirsitum et scabrum Host) Amsterdam in 1910 door mij en door G. H. H. Zandvoort verzameld. II. Subspecies oriëntale (L.) Rouy et Foucaud. Deze is gekarakteriseerd door zijn groote vruchten (alleen voldoende ontwikkelde exempl. zijn zeker). Van deze ondersoort zag ik alleen exemplaren met kale vruchten. Ook de planten van den Heer K 1 o o s geplukt bij Wor- merveer behooren tot deze ondersoort. III. Subspec. Linnaeanum (Boiss. et Reuter) Rouy et F o u c. Dit is de ondersoort die bij Gorinchem in zoo groot aantal exemplaren vertegenwoordigd was, en hier nam ik beide vruchtvarieteiten waar, n.l. de subvar. hir- sutum C a r i o t met behaarde, en de subvar. glabrum C a r i o t met kale vruchten. Ook bij dit geslacht is nog veel op te helderen. Moge door samenwerking der Neder- landsche floristen nog veel van deze interessante soorten worden ontdekt. 's Gravenhage, December 1915. Bijlage III. MEDEDEELINGEN, gehouden door den Heer B» H. Danser» In de eerste plaats toon ik u namens mejuffrouw Annie K r e u 1 e n uit Bussum, studente te Amsterdam, een voor onze flora nieuwe Potentilla, namelijk Potentilla rupestris, door haar gevonden bij Santpoort en behoorende tot het ondergeslacht Geoides, dat gekenmerkt is door een recht- opstaanden stengel, gevinde bladeren en witte bloemen in een eindelingsch bijscherm. Potentilla rupestris komt voor in het zuiden van Skandinavië, in Duitschland, Zwitser- land, in het noorden van het Balkanschiereiland en van Italië, in Spanje, Frankrijk en Engeland, maar ontbreekt in Denemarken, Nederland en België. Daar ik de vind- plaats niet gezien heb en het volgens de vindster geen echt aanvoerplantenterrein was, ben ik niet geheel zeker, of de plant door den mensch was aangevoerd. Ik acht dit evenwel zeer waarschijnlijk. De omstreken van Santpoort zijn toch te goed bekend, dan dat daar een nieuwe echt inlandsche plant met zoo opvallend uiterlijk gevonden zou kunnen worden. Wanneer Potentilla rupestris voor Amerika wordt opgegeven, wordt daarmee waarschijnlijk bedoeld de zeer erop gelijkende Amerikaansche verwant Potentilla arguta, die verleden jaar door den heer de Wever bij Sittard aangevoerd gevonden is en die ik u hier ter ver- gelijking laat zien. Potentilla arguta heeft kleinere bloemen, een dichtere bloei wij ze en een sterker geklierden stengel. 104 Van den heer K. B o e d ij n te Amsterdam kreeg ik dezen tak van Solarium triflorum, door hem dezen zomer gevonden als onkruid in de stadskweekerij „Linnaeus" te Amsterdam. Solarium triflorum is in ons land het eerst gevonden door den heer KI o os in 1914 bij Wormerveer. Vervolgens toon ik u een zode van Leucobryum glaucum, rijkelijk kapsels dragend, door den heer L. J, Toxopeus, student te Amsterdam, dit najaar in het Soerensche bosch gevonden. Ofschoon dit mos zeer algemeen is op heide- grond en zeer bekend, schijnt het zeer zelden met kapsels gevonden te worden en ik geloof niet, dat er velen onder u zijn, die deze kapsels ooit gezien hebben. Dan kan ik u , toonen Carex boenninghausiana, den bastaard van Carex remota en Carex paniculata. Ik vond deze plant dezen zofiier bij de Plasmolen, dus bij Mook, aan het beekje op de zuidelijke helling van den Sintjansberg. Aan dit beekje groeit bijna over de heele lengte Carex remota, hier en daar ook Carex paniculata. Deze bastaard nu geleek op het eerste gezicht zóó op Carex remota, dat de plant mij alleen opviel door de samengestelde aartjes, en ik had dus grond voor mijn veronderstellingen, toen ik eerst nog mogelijk achtte, dat het een bastaard was van Carex remota met Carex vulpina of muricata of een andere soort, of een Carex remota met samengestelde aartjes. Maar bij nader bezien bleek de plant donkerder groen, zeer ruw, bijna twee maal zoo groot als de om- staande Carex remota en in de oksels der onderste schut- bladen stonden trosvormig saamgevoegde aartjes. Dit bewijst afdoende, dat we met Carex boenninghausiana te doen hebben. In het herbarium is de remofa-houding niet te zien en lijkt de plant veel op een verarmde Carex paniculata, vooral daar het kenmerkende onderste schut- blad, dat boven de bloeiwijze uitsteekt, door zijn brosheid vaak afgebroken is. Wel is de vindplaats Mook niet nieuw, maar de plant is sedert lang niet gevonden en de andere 105 vindplaatsen, Dordt en Velp, zijn twijfelachtig, zoodat het dus wel aardig is, dat de plant nog eens gevonden is. Vergelijking met de beschrijving in de Synopsis van Ascherson en Graebner en met planten uit 's Rijks Herbarium te Leiden hebben mij getoond, dat de naam- bepaling goed was. Thans herinner ik u aan mijn mededeeling op de ver- gadering van 6 April van dit jaar, die ten doel had u te overtuigen van het bestaan van vele in het wild groeiende bastaarden in het ondergeslacht Lapathum van het geslacht Rumex. Bij gebrek aan het eenige afdoende, maar voor mij onmogelijke middel om dit te bewijzen, namelijk het opzettelijk maken van de bastaarden uit de stamsoorten. heb ik u verschillende feiten genoemd, die het bijna zeker maken, en ik herinner u nogmaals aan het volgende. Stellen we het bestaan van die bastaarden niet voorop, nemen we iedere duidelijk kenbare Lapathum als soort aan, dan kunnen we de Lapatha scherp onderscheiden in geheel of bijna geheel vruchtbare en geheel of bijna geheel onvruchtbare. De vruchtbare Lapatha planten zich gemak- kelijk en bij zuivere bestuiving standvastig door zaad voort. De onvruchtbare geven hoogstens weinige kiembare zaden, waaruit men in den regel geen eenvormige nakomeling- schap krijgt. Ze zijn voor het meerendeel duidelijk en altijd voldoende tusschenvormig tusschen twee der vrucht- bare soorten. Bovendien zijn ze meest zeldzaam en komen bijna altijd verspreid tusschen de veel algemeenere ver- moedelijke stamsoorten voor. Deze feiten acht ik voldoende om de onvruchtbare soorten bastaarden te noemen. Verder wordt deze veronderstelling nog gesteund door het feit, dat Rumex acutus, die gehouden wordt voor den bastaard van Rumex crispus met Rumex obtusifolius, opkwam in een zaaisel van Rumex crispus en dat in een zaaisel van Rumex domesticus twee Rumices opkwamen. 106 die door hun tusschenvormigheid en hun onvruchtbaarheid zich geheel gedroegen als bastaarden met Rumex obtusi- folius en crispus. Hoe ik deze twee bastaarden kreeg, verhaalde ik u in mijn vorige mededeeling. Als aanvulling kan ik u melden, dat van de drie planten, die in 1914 niet bloeiden, er in 1915 twee gebloeid hebben en zuivere Rumex domesticus gebleken zijn. Het ontstaan van Rumex acutus uit een zaaisel van Rumex crispus is eerst dezen zomer zekerheid geworden. In het voorjaar van 1914 zaaide ik zaad van een Rumex crispus uit de omstreken van Driebergen. Toen de planten van het zaaisel eenige maanden oud waren, bleek er één meer op Rumex obiusifolius te lijken dan op de moeder- plant, waarom ik die plant als vermoedelijken bastaard in 1915 opzettelijk uitplantte. Verontreiniging was ditmaal niet mogelijk, daar ik de zaden zorgvuldig van de moeder- plant geplukt had. De bewuste plant heeft dezen zomer gebloeid en is een echte Rumex acutus gebleken. De rijpende bloemtrossen werden evenwel zóó sterk door bladwesplarven aangevreten, dat ik met het verzamelen van takken liever gewacht heb tot een volgend jaar, zoodat ik u van de plant slechts de wortelbladeren kan laten zien. Hier ziet u eerst de wortelbladeren, die de plant dit voorjaar vóór den bloei ontwikkelde. Ze gelijken sprekend op die van Rumex obiusifolius, verschillen alleen, doordat ze wat langwerpiger en spitser zijn. Hier ziet u de wortelbladeren, die dezelfde plant dit najaar na den bloei gevormd heeft. Deze zijn pas echt tusschenvormig tusschen die der stamouders, veel smaller dan de voorjaars- bladeren en gekroesd. U ziet duidelijk, hoe het aannemen van een veelvormigen bastaard op zulke losse, niet op hun standvastigheid onderzochte kenmerken geen dieperen zin blijkt te hebben. Dit als inleiding. Deze maal heeft mijn mededeeling hoofdzakelijk ten doel, 107 u een overzicht te geven van de tot heden door mij gevonden i^umex-bastaarden. Ik zal beginnen met die bastaarden, die ik u ook de vorige maal noemde. De crispus-obtasifoUus-hastaard, Rumex acutus, is alge- meen en daarom wil ik slechts meedeelen, dat ik hem dezen zomer op Terschelling gevonden heb, waarvan hij, naar ik meen, nog niet bekend was. Gedurende de drie dagen, dat ik daar geweest ben, zag ik veel Rumex crispus en obtusifolius, maar overal schenen deze soorten elkaar te ontwijken en gescheiden te groeien. Geheel op het eind van den laatsten tocht zag ik eindelijk bij Oosterend een dijkje, waar ze dooreen groeien en onmiddellijk vond ik ook een bastaardplant. Hier ziet u takken van deze plant en van de Rumex obtusifolius, zooals ik die overal op Terschelling zag en zooals die ook vlak bij de bastaard- plant groeide. Deze nu behoort tot de onderverzamel- soort Rumex sylvesttis en de bastaard heet dus volgens Haussknecht meer in het bijzonder Rumex confinis. Deze plant is evenwel nog niet rijp genoeg, dat zij de kenmerken van dezen ondersoortbastaard zoo duidelijk toont als de plant, die ik u de vorige maal van Gorkum liet zien. De Rumices, die ik u op de vorige vergadering toonde als bastaarden van Rumex maritimus met Rumex conglo- meratus en van Rumex maritimus met Rumex sanguineus en die ik in weinige planten gevonden had bij Rotterdam in 1910, 1911 en 1912, heb ik dezen zomer eerst met den heer de Mol en later met den heer H e n r a r d gevon- den in talrijke planten tusschen Rotterdam en Schiedam en na grondige bespreking met den heer H e n r a r d, na herhaalde vergelijking met de stamouders en met de beschrijvingen van Ascherson en Graebner in hun Synopsis en van Beek in Reichenbachs Icones Florae Germanicae heb ik het den heer H e n r a r d toe- gegeven, dat mijn naambepaling hoogst waarschijnlijk 108 verkeerd was en dat de planten achtereenvolgens zijn: Rumex Wirtgenii, de bastaard van Rumex conglomeratus met Rumex palustris en Rumex Knafli, de bastaard van Rumex conglomeratus met Rumex maritimus, zoodat de bastaard van Rumex sanguineus met Rumex madtimus, dien ik nergens vond opgegeven, ook door mij waarschijn- lijk niet gevonden is. Ziehier takken van de in 1915 gevonden planten. Van Rumex Wirtgenii vond ik in het herbarium van onze vereeniging, ten deele bij Rumex palustris, ten deele bij Rumex maritimus, takken van een plant in 1848 door F. J. J. van Hoven bij Dordrecht gevonden en door den vinder op het eene etiket benoemd als: „Rumex palustris Smith variat. latifolius, folia radicalia pedem longa, tres pollices lata Sonder (Mogelijk wel Rumex Steinii Becker)' en op het andere etiket als: „Rumex maritimus L.??? Rumex Steinii ???" Rumex maximus, den bastaard van Rumex aquaticus met Rumex hydrolapathum, dien ik verleden keer alleen nog gevonden had in 1914 met den heer Henrard in de grienden bij Sleeuwijk, heb ik dezen zomer met de heeren Henrard en Kloos gevonden bij Zwijndrecht en bij Papendrecht aan de Noord en bovendien niet bloeiend, dus niet geheel zeker, op het Eiland van Dordrecht aan den Kop van 't Land. Ziehier takken en bladeren van deze vindplaatsen. Rumex maximus was voor de oude floristen reeds een goede bekende. Ook Rumex platyphyllus, den bastaard van Rumex aquaticus met Rumex obtusifolius en Rumex Sagorskii, den bastaard van Rumex crispus met Rumex sanguineus, die ik beide in 1914 met den heer Henrard gevonden had in de grienden bij Gorkum en bij Sleeuwijk, vond ik dit jaar met de heeren Henrard en Kloos bij Papen- drecht aan de Noord. Ziehier planten van deze vindplaatsen. Van Rumex platyphyllus heb ik nog verscheidene 109 planten gevonden in het herbarium van onze vereeniging benoemd als Rumex aquaticus, sepalo uno granifero of als Rumex aquaticus X hydrolapathum f. subaquaticus. Van Rumex Sagorskii vond ik in het herbarium der vereeniging takken door de Bruyn in 1855 bij den Haag gevonden en benoemd als Rumex conglomerato-crispus de Br. en een plant door Ch. Carmiggelt in 1893 bij Zwolle verzameld en benoemd als Rumex crispus. Eén van de planten, die ik in 1912 bij Rotterdam vond en in mijn tuin overplantte, die ik in 1913 nog eens bestu- deerde en rijkelijk verzamelde en die ik tot voor kort niet kon benoemen, moet zijn Rumex Schulzei, de bastaard van Rumex crispus met Rumex conglomeratus. De plant is moeilijk herkenbaar door haar groote onvruchtbaarheid en lijkt daardoor niet veel op de plant van Gorkum, die ik u op de vorige vergadering Het zien. Rumex abortivus, den bastaard van Rumex obtusifolius en Rumex conglomeratus en Rumex Dufftii, den bastaard van Rumex obtusifolius en Rumex sanguineus, die ik in 1914 met den heer Henrard in de grienden bij Gorkum vond, heb ik dit jaar niet opnieuw gevonden. Wel vond ik van Rumex Dufftii takken in het herbarium der ver- eeniging van het Funen te Amsterdam, een nu met huizen bebouwde plaats, verzameld door C. M. v. d. S a n d e Lacoste, J. G. H. Rombouts en Merkus Doornik en benoemd als Rumex Steinii. Verder vertoonde ik u op de vorige vergadering nog Rumex stenophylloides, den bastaard van Rumex odonto- carpus en Rumex mariiimus, dien ik in 1912 bij Rotterdam 'gevonden had. Ik had toen Rumex odontocarpus niet in de nabijheid gevonden, wat niet te verwonderen was, omdat ik deze soort toen nog niet kende. Wel vond ik er vlak bij een anderen odontocarpus-hastaavd, dien ik u hierna zal noemen. Dezen zomer heb ik Rumex steno- phylloides opnieuw gevonden tusschen Rotterdam en no Schiedam, eerst met den heer de Mol, later met den heer H e n r a r d, tusschen honderden planten van Rumex odontocarpus. Ziehier een plant van deze vindplaats. In het bijzonder wil ik ditmaal uw aandacht vragen voor een aantal bastaarden, die u geheel onbekend zullen zijn en die ten deele voor onze flora geheel nieuw zijn. Vooreerst de plant, die ik u hier toon, die ik in 1912 bij Rotterdam vond, tegelijk met Rumex stenophylloides, Rumex Schulzei en Rumex Wirtgenii en die ik met deze in mijn tuin plantte en in 1913 nader bestudeerde en over- vloedig verzamelde, maar niet kon benoemen. Het moet zijn Rumex Niesslii, de bastaard van Rumex odontocarpus met Rumex conglomeratus. Deze bastaard is pas één keer gevonden en wel door W i 1 d t in 1 904 bij Saitz in Moravië. De plant lijkt opvallend op den bastaard van Rumex crispus met Rumex conglomeratus, maar verschilt in hoofdzaak door de vijf hoekige, duidelijk getande bloem- dekken, wat moeilijk te zien is, daar de plant zeer onvrucht- baar is. Zooals u zooeven misschien hebt opgemerkt, spreek ik ditmaal van Rumex palustris, waar ik de vorige maal sprak van Rumex limosus. Dit doe ik om alle verwarring te voorkomen tusschen Rumex palustris, een gewone soort, na verwant aan Rumex maritimus, en Rumex Knafii, den bastaard van Rumex maritimus met Rumex conglomeratus, vaak op onverklaarbare wijze met elkaar verward. Zij, die deze planten beschouwen zooals ik, houden Rumex limosus meest voor synonym met Rumex palustris. Murbeck heeft in de Botaniska Notiser van 1913 betoogd, dat Rumex limosus synonym is met Rumex Knafii. Daar ik deze verhandeling van Murbeck tot voor eenige dagen niet gezien had en om iedere verwar- ring te voorkomen, gebruik ik ditmaal den naam Rumex limosus niet. Hier ziet u dan naast elkaar Rumex palustris, maritimus en Knafii. Ill De vorige maal vertelde ik u, waarom ik Rumex palustris niet voor een bastaard hield. Ik heb Rumex palustris altijd gehouden voor een echte soort, niet door overgan- gen of tusschenvormen met Rumex maritimus verbonden. Wel heb ik al lang gezocht naar den bastaard tusschen Rumex maritimus en Rumex palustris, die bij de groote verwantschap van deze twee soorten natuurlijk te ver- wachten is. Pas dezen zomer is het mij gelukt dien te vinden. Eerst vond ik hem met den heer Henrard op opgespoten grond tusschen Schiedam en Vlaardingen, daarna op soortgelijken grond tusschen Rotterdam en Schiedam, eerst met den heer de Mol, later met den heer Henrard, later nog eens alleen. Ziehier takken van dezen bastaard. Zoo in het herbarium lijkt de plant het meest op Rumex maritimus, maar op de oorspron- kelijke standplaats verschilde ze in het oog loopend van deze soort en toonden het forschere en lossere uiterlijk, de grootere bloemen en de minder rijkbloemige schijnkransen duidelijk gelijkenis met Rumex palustris. Bovendien heeft de plant voor het grootste deel looze bloemen, ondanks de groote verwantschap der ouders. De loosheid der trossen maakt, dat de plant in het herbarium wat op Rumex Knafii lijkt. Het stuifmeel heb ik onder het micro- scoop met dat der stamsoorten vergeleken. Het bevatte weinig goede korrels; de meeste waren gedeukt of ineen- geschrompeld, terwijl bij de stamsoorten bijna alle korrels goed gevuld waren. De plant is nog pas tweemaal gevonden, beide keeren in Zweden en wel door Nilsson in 1886 en door Holmberg in 1906 en ze is nog niet benoemd. Daarom wil ik haar hier benoemen en wel naar den heer Henrard, niet alleen om onze persoonlijke vriendschap, maar vooral, omdat hij meer dan iemand anders met mij de moeiten van de i^umejc-jacht en het /?umex-onderzoek heeft gedeeld, mij met raad en daad ter zijde heeft gestaan en mij aan- 112 gespoord heeft tot verscheidene vruchtbaar gebleken zoek- tochten, onder andere tot dien, waarop wij dezen bastaard vonden. Ziehier de voorloopige beschrijving. Rumex Henrardi Rumicem Henrardi nomino prolem hibridam Rumicis palustris et maritimi, iam e Suecia notam, ubi invenerunt earn Nilsson anno 1886 et Holmberg anno 1906. Ego invent hoc Lapathum hibridam aestate anni 1915, primum inter Schiedam et Vlaardingen, urbes patriae meae, cum amico H e n r a r d, postea ter inter Rotterdam et Schiedam, primum cum amico de Mol, deinde cum amico Henrar'd, postremo solus, semper inter milia plantarum specierum parentum. Speciebus parentibus intermedius est, sed haud plane fertilis, immo maxima parte sterilis. Radix simplex, fusiformis, annua vel biennis vel per- paucos annos vivens. Folia basalia, quoad mihi nota, provenientia e radice in hortum meum transplantata, con- fundibilia cum parentum. Caulis unus sulcatus, elatior quam in Rumice .. maritimo, sed minus altus quam in Rumice palustri in iisdem condicionibus viventi, initio inferiore parte sine ramis, post fructificationem vitiosam sub inflorescentia ramos novos efferens, ut faciunt pleraque Lapatha hibridae. Densitas racemorum Rumicis Henrardi ob sterilitatem difficulter comparabilis cum parentum. Ex multis ramis, qui sunt in herbaria meo, parvus unus flores fert maxima parte plane adultos. In eo ramulo racemi sunt cylindrati et haud duri sicut in Rumice palustri, nee vero tam molles visu et tactu quam in Rumice maritimo. In omnibus aliorum ramorum glomerulis flores plus et minus adulti promiscue inveniuntur, quod Lapathorum hibridarum proprium est. Flores plane adulti sparsi per racemos, insignes valvarum granulis albidis. Pedicelli adulti. 113 quorum longitudo in Rumice palustri summum duplo maior est quam longitudo valvarum, in Rumice maritimo saepe triplo et quadruplo, in Rumice Hentardi fere sunt ut in Rumice palustri, paulo tamen graciliores. Idem did potest de valvis: paulo sunt breviores quam Rumicis palustris, sed Rumicis maritimi subtilitate haud aequant. Valvarum dentes, qui in Rumice palustri valvarum latitudinem plerumque, granorum longitudinem saepe, valvarum longi- tudinem nunquam aequant, qui in Rumice maritimo valvarum longitudinem fere semper perspicue superant, in Rumice Henrardi saepe longiores sunt quam valvae, saepe tamen paulo breviores. Granula perspicue paulo tenuiora sunt quam in Rumice palustri. Etiam fructus intermedius est: Rumicis palustris paulo longior est quam duo millimetra, maritimi paulo minor quam sesquimillimetrus, Rumicis Henrardi altero minor, altero maior. Antherae sunt, sic ut in Rumice palustri, duplo longiores quam in Rumice maritimo. Pollen parentum et hibridae cepi ex herbarii plantis, mollivi in aqua calida et vidi per microscopum. Rumicis maritimi et palustris aequum est forma et magnitudine, granula fere omnia protoplasmatis plena sunt et plane globosa; Rumicis Henrardi pollen abortivum est, granula minima parte protoplasmatis plena sunt et globosa, maxima parte fere vida, collisa vel corrugata. Praesertim sterilitas, magnitude florum sicut in Rumice palustri, una cum dentibus multo longioribus Rumicem Henrardi notant, ceteris notis alios parentes excludentibus. Hunc Rumicem nominavi ad honorem amici botanici H e n r a r d, medicamentarii Hagensis, qui assidue me adiuvit in studio Lapathorum, qui me adhortatus est ad complures excursiones botanicas fertiles, qui pariter mecum quaesivit me hanc plantam primum inveniente. Vervolgens kan ik u hier laten zien Rumex scandicus, den bastaard van Rumex obtusifolius en Rumex palustris, Nederl. Kruidk. Archief. 1915. 8 114 en Rumex Steinii, den bastaard van Rumex obtusifolius en Rumex maritimus. Van de eerste vond ik verscheidene planten met den heer H e n r a r d tusschen Rotterdam en Schiedam en één plant met den heer d e M o 1 bij Amsterdam. Van de tweede vond ik één plant tusschen Rotterdam en Schiedam. Rumex scandicus en Rumex Steinii hebben, zooals te begrijpen is, veel gemeen en ik twijfel zeer of ze altijd te onderscheiden zullen zijn, zelfs op de vindplaats zelf. Aan de door mij gevonden planten meen ik tot nu toe duidelijk verschillen te zien. Beide bastaarden hebben de eigenaardige tusschenvormige wortelbladeren, beide hebben bijna geheel de houding van Rumex obtusifolius, maar zijn zeer onvruchtbaar en hebben kleinere bloemen met naar evenredigheid grootere tanden, beide hebben de hoog bebladerde trossen. Maar Rumex Steinii is lager en tengerder en heeft kleinere bloemen met naar evenredig- heid langere tanden dan Rumex scandicus. Omtrent de plant van de B r u y n, die zich als Rumex Steinii in het herbarium van onze vereeniging bevindt, ben ik het met mijzelf nog niet eens. Tenslotte vraag ik uw aandacht voor Rumex Areschougii, den voor onze flora nieuwen bastaard van Rumex crispus en Rumex palustris. Deze plant, die u hier ziet, heeft mij weer eens getoond, hoe men over het hoofd ziet, wat men niet kent. Nadat ik haar met den heer Henrard gevonden had tusschen Rotterdam en Schiedam en tusschen Schiedam en Vlaardingen, vond ik haar met den heer de Mol op twee ver uiteen liggende plaatsen bij Amsterdam, namelijk aan de overkant van het IJ en aan den Cruquiusweg, en later nog eens op een geheel andere plaats bij Amsterdam, namelijk op ruigen grond tusschen de Pretoriusstraat en de Overamstelstraat. Op de eerste drie vindplaatsen ston- den vele planten bijeen tusschen de stamouders. Verder bezat ik er zelf al een plant van, in 1910 verzameld bij Rotterdam als een bastaard van Rumex crispus en Rumex 115 obiusifolius en bovendien ligt deze bastaard al lang van twee vindplaatsen in het herbarium van onze vereeniging: ten eerste van Amsterdam, in 1 850 aldaar verzameld door van de Sande Lacoste en benoemd als Rumex Steinii, ten tweede van Midsland op Terschelling tusschen Rumex palustris van dezelfde vindplaats en daartusschen niet opgemerkt, verzameld in 1886 op een excursie van onze vereeniging door de leden. De naam van den vinder of van den benoemer is niet nader vermeld. Zooals u ziet, staat deze bastaard tusschen de ouders in, maar door het groote verschil tusschen deze lijkt hij op geen van beiden. Dit komt vooral door het uitgegroeide bloemdek, dat het meest gelijkt op een klein obtusifolius- bloemdek en dat de plant bijna onherkenbaar maakt voor hem, die haar voor het eerst ziet. Ook houding en grootte staan tusschen die der ouders in; het sterk kroeze der bladeren heeft de plant van Rumex crispus, de hooge bebladering der trossen van Rumex palustris. Het verwondert me, dat ik twee bastaarden nog niet gevonden heb, namelijk dien van Rumex odontocarpus met Rumex palustris en dien van Rumex crispus met Rumex maritimus op plaatsen, waar Rumex crispus, odontocarpus, palustris en maritimus in groote hoeveel- heden dooreen groeiden en Rumex Areschougii, Rumex stenophylloides en Rumex Henrardi wel gevormd waren. Ik vrees zelfs, dat ik van deze bastaarden reeds verza- meld heb, maar dat de planten nog voor mij verborgen zijn tusschen andere. Ik heb namelijk planten, die mij aan deze bastaarden doen denken, maar zoolang als ik daar- omtrent niet de minste zekerheid heb, wil ik slechts hen, die de Rumices wat beter dan gewoon kennen, aansporen, eens ijverig naar deze bastaarden te zoeken, daar vooral die van Rumex crispus met Rumex maritimus misschien niet zoo zeldzaam is. Een enkel woord over nakomelingen van bastaarden. 116 In het voorjaar van 1914 zaaide de heer Henrard 7 zaden van mijn bastaard van Ramex odontocarpas en Rumex maritimus, dus van Rumex stenophylloides. Twee van die zaden kiemden en gaven twee planten, die in 1914 nog niet bloeiden. Ik zelf zaaide dien zomer 35 zaden van denzelfden bastaard en kreeg 17 jonge planten, die sterk door zuringkevers werden aangevreten en den winter niet doorstaan hebben. Van de 2 planten van den heer Henrard heeft er in 1915 één gebloeid. Ziehier een tak van deze plant. Wie zou hierin een nakomeUng van genoemden bastaard zien? Wel is de plant weer geheel of bijna geheel onvruchtbaar, maar de bloemdekken zijn bijna ongetand, de trossen bijna onbebladerd. Is de plant, wat onwaarschijnlijk is, door zelfbestuiving van den bastaard ontstaan, dan leert ze ons, hoe onherkenbaar een tweede generatie van een bastaard kan zijn. Is de plant, wat waarschijnlijker is, door bestuiving met een der stam- soorten of met een derde soort ontstaan, dan leert ze ons, hoe onherkenbaar bastaarden van bastaarden kunnen zijn. Het is trouwens volgens den tegenwoordigen stand der erfelijkheidsleer te verwachten, dat deze bastaarden ook bij zelfbestuiving niet een eenvormige nakomelingschap zullen geven en dat dus ook drie- en viervoudige bastaarden van één en dezelfde herkomst er heel verschillend zullen uitzien. Hiermee heb ik u in hoofdzaak laten zien, wat ik voor de floristiek der i^umex-bastaarden belangrijk vond en beveel ik deze weinig schoone, maar zoo vreemde en leerzame planten in uw aller belangstelling aan. Ik heb gezegd. * * * Den welwillenden lezer gelieve in de vorige jaargang van dit tijdschrift op bladzijde 63 in den 7den regel van onderen de woorden „In het midden latende" te vervangen door „Onverschillig" en op bladzijde 62 het laatste woord van den 15den regel van onderen „een" door „aan". Bijlage IV, Cardamine pratensis en amare* In het voorjaar van 1913 ontdekte ik in de omgeving van Dordrecht langs de spoorlijn naar Willemsdorp een terreintje met een zeer weelderige Cardamine vegetatie. Een van die ruige, half drassige streken, zooals er ver- scheidene door het Dordtsche eiland loopen, die ik houd voor overblijfsels van vroegere kreeken. Onder de alle zeer forsche planten van Cardamine pratensis waren er enkele, die de bovenste stengelbladen duidelijk getand hadden, andere met gaafrandige blaadjes, alle met groote bloemen. Dergelijke planten vond ik in 1914 op balkenvlotten in de havens van de „Russische Houthandel" op „de Staart". Bij determinatie kwam ik voor de getande vorm tot C* pratensis dentata S c h u 1 1 z. en voor de andere tot C* pratensis palludosa K n a f. Intusschen was er overigens zoo weinig verschil tusschen de diverse planten, dat het mij zonderling voorkwam, dat zij werkelijk ver- schillende namen zouden hebben. Ik besloot dus dit jaar wat meer materiaal van Cardamine pratensis te verzamelen en te trachten wat meer literatuur daarover te krijgen. In beide opzichten ben ik geslaagd, en ik wil U nu een en ander van het daarmee bereikte resultaat laten zien. Eerstens dan vind ik in Garcke de vormen dentata en palludosa als synoniem opgegeven, met als derde naam 118 C* pratensis grandiflora Hallier. Deze opvatting vond ik uitvoerig gedocumenteerd terug in een artikel van C. A. M. Lindman in Botaniska Notiser 1914 blz. 267 — ^286, waar ik nog als synoniemen vind: C» palustris P e t e r m. en C* pratensis ^ speciosa H a r t m. Dit artikel richt zich in hoofdzaak tegen O. E. Schultz, die in zijn Cardamine monographie in Botanische Jahr- bücher 1913 blz. 534 van C. palustris Peterm. ^. heterophylla Peterm. = C» palludosa Knaf. enz. zegt: „Diese Varietat wird durch einen sehr nassen Standort hervorgerufen. Auf jeder Wiese, welche mit C. pratensis bestanden ist, kann beobachtet werden, dass die typische Pflanze, dem Feuchtigkeitsgehalt des Standortes entsprechend, nach und nach in die var. palustris übergeführt wird" en van C» pratensis var. dentata (Schultes) Neilreich. = C. dentata Schultes = C* palustris Peterm. cc. isophylla Peterm. id. blz. 535. ttDiese in der Tracht von echter Art so abweichende Varietat wachst in kleinen schattigen Waldsümpfen, beson- ders in Russland. Sie ist ebenfalls ein Product des Standortes und durch Ubergange mit der vorigen verbunden." Lindman nu betoogt, dat Schultz blijkbaar zeer weinig Zweedsch materiaal van C* pratensis gezien heeft. Hij heeft: „alljahrlich an den Card. prafenszs-Bestanden in ver- schiedenen Gegenden des mittleren Schwedens (gelegentlich auch in Süd-Schweden und im Ausland) nachgesucht, ob auch anderswo (als op de reeds door hem genoemde vindplaats bij Strangnas in Södermanland) die C. dentata Schultes (C. palustris Peter m.) so scharf hervor tritt. Zugleich habe ich die Cardamine Sammlungen aus mehreren Herbarien durchgemustert von denen die reichsten (nebst dem Herb. Stockholm) mir aus dem Herb. Upsala und dem Herb. Lund, zur Verfügung gestellt wurden." 119 Naar aanleiding van dit onderzoek memoreert hij o.a. de volgende feiten: „3. Die grosswüchsige, dunkelblattrige, weissblütige Form (dentata) ist in den Herbarien zahlreicher vertreten als die andere. 4. Beide werden in der gleichen Weise modiflziert, namentlich nach Stengelhöhe, nach Grosse der Blattchen nach Gestalt derselben, und obgleich in geringerem Grade nach Grosse der Blumenblatter. 5. Durch solche Modifikationen in konvergierender Richtung entstehen Formen, die nur mit Unsicherheit dem einen oder anderen Typus zugeführt werden können; und wahrscheinlich entstehen auch durch Kreuzung ahnliche vermittelnde Formen, eine forma transiens von verschie- dener Ausbildung, bald mit undeutlich gestielten Blattchen nebst dunkelgrüner Farbe und grossen, weissen Blüten, bald mit hellgrüner Farbe und lila farbigen Blüten, aber mit gestielten Blattchen u. dgl. 6. Man kann ohne Bedenken behaupten, dass die beiden extremen Formen jede für sich einen reinen, leicht kennt- lichen Typus bilden, dass aber die intermediaren Formen keinen reinen einheitlichen Typus darbieten. Es ist daher sehr natürlich die ersteren als zwei verschiedene Arten — Card, pratensis und dentata — aufzufassen, die letzteren dagegen als eine aus den Hauptarten entstandene und somit heterogene Formenreihe zu bezeichnen. Wenn die durch aussere Einflüsse erzeugten Modifikationen („Varia- tionen") ausgeschlossen werden, sind diejenigen Glieder dieser Uebergangsserie, die als hybride Produkte bezeichnet werden können, nur ganz wenige". Lindman ziet dus in dentata een vorm van zoo groote zelfstandigheid, dat hij er een afzonderlijke soort van meent te moeten maken. Als voornaamste kenmerken geeft hij op: 1. Donkergroene stengels en bladen. (Ik vond vaak min of meer berijpte stengels, overigens is aan gedroogd 120 materiaal de oorspronkelijke bladkleur meestal slechts bezwaarlijk te gissen). 2. zeer groote witte bloemen (nivea venis ecoloratis vel violascentibus inconspicius, vel dilute violascentia vel roseola, venis paulo distinctioribus) ; 3. groote forsche planten; 4. blaadjes der stengelbladen gesteeld, afzonderlijk afval- lend, al of niet getand. 5. Verdikte stampers. (Dit kenmerk heb ik aan levende planten nog niet kunnen bestudeeren, aan het gedroogde materiaal is het weinig duidelijk.) Ik heb nu al mijn materiaal op deze kenmerken onder- zocht en daarvoor gebruik gemaakt van de volgende notaties AA = wit Aa = licht gekleurd aa = normaal donker gekleurd BB = grootbloemig bb = kleinbloemig CC = forsche plant cc = kleine plant DD = gesteelde blaadjes dd = zittende blaadjes EE = getande blaadjes ee = gaafrandige blaadjes, zoodat dus aa, bb, cc, dd, ee de gewone Cardamine pratensis voorstelt en AA, BB, CC, DD, (EE of ee) de C» dentata van L i n d m a n. Op deze manier heb ik tevens alle planten uit het Herbarium van de Ned. Bot. Ver. behandeld. Ik vond niet minder dan 34 verschillende combinaties in meerdere of mindere frequentie. Zuiver witte exemplaren zijn zeer zeldzaam. Zij komen minstens even vaak voor gecombineerd met de andere kenmerken voor C. pratensis als met die van dentata. Het vaakst komen de combinaties aa bb cc dd ee en Aa BB CC DD ee voor. Slechts één witbloemig exemplaar van dentata vond ik. De bijzondere nadruk die L i n d m a n herhaal- delijk op dit kenmerk legt, is dus voor onze Nederlandsche flora niet van toepassing. In verband met de algemeene habitus van de planten 121 lijkt mij de groep BB, CC, DD beslissend voor dentata. Er zijn evenwel heel wat exemplaren, waarvan moeielijk uit te maken is of zij tot de type of tot den vorm dentata gerekend moeten worden, werkelijk allerlei tusschenvormen komen voor. Bij deze zeer dubieuze exemplaren heb ik het kenmerk DD of dd als doorslaggevend aangenomen voor mijn materiaal. Op enkele bijzondere vormen wil ik nog even de aan- dacht vestigen. 1. De planten met smalle, lijnvormige blaadjes aan de stengelbladen. Het komt mij voor dat deze behooren tot den vorm die beschreven wordt als C» pratensis f. tenuifolia L i n d m a n. 2. Forsche planten met groote bloemen maar onge- steelde blaadjes (Aa BB CC dd ee). Dit is, meen ik, de vorm C» pratensis f. grandis L i n d m a n. 3. Sterk gekleurde, donker geaderde bloemen, wellicht de vorm C* pratensis rivularis Schur. Volgens Schultz moet deze vorm violette meeldraden hebben. L i n d m a n zegt evenwel dat de origineele exemplaren van Schur in het Herb. Stockholm witte meeldraden hebben. 4. Een vorm met buitengewoon kleine bloemen. Ik vond deze planten tusschen zeer veel normale aa, bb, cc, dd, ee exemplaren en vind ze nergens beschreven. De plant is normaal ontwikkeld, maakt niet den indruk van een kommervorm, daarentegen hebben heel armoedige ex. van de type, zelfs met slechts één of twee bloemen toch steeds veel grootere bloemen dan deze. Kelkbladen 2V2 — 3 mM lang, meeldraden 4 mM, kroonbladen 5 mM. De plant lijkt mij eigenaardig genoeg om afzonderlijk benoemd te worden, ik stel den naam C» pratensis micro- petala voor. 5. Een plant met flink ontwikkelde jonge plantjes in de oksels der blaadjes van de wortelbladen. Hiervan zijn 122 ook enkele zeer fraaie exemplaren in het herbarium van de Ned. Bot. Ver. 6. Planten meestal behoorende tot dentata met min of meer ontwikkelde bladuitspruitsels in de oksels van de bloemsteeltjes. Zij liggen in het vereenigingsherbarium o.a. van Oosteinde op Texel leg. Vuyck onder den naam C. pratensis var. umbrosa* Inderdaad vond ik deze planten steeds op vochtige beschaduwde standplaatsen. Dit een variëteit te noemen lijkt mij wel wat veel eer voor zoo'n misbaksel, me dunkt met de benoemde m* umbrosa heeft men al meer dan genoeg gedaan. Toch lijkt mij deze monstruositeit eigenaardig. Ik zie er n.l. een overgang in naar den vorm. 7. C, pratensis var. acaulis^ die ik ook voor niets meer dan een monstruositeit houd. Ik hoop in de gelegen- heid te zijn dit door cultuurproeven nader te onderzoeken ^). 8. Een plant met gevulde bloemen afkomstig van Dr. A. de W ever te Nuth, waarbij ik den naam m» prolifer gezet had. Na inzage van mijn materiaal zond Dr. de Wever mij een tweede exemplaar met de bijvoeging : De eerste bloemen waren deels enkel, deels halfdubbel; in beiden ontwikkelde zich in plaats van de stijlen (ovarium?) overal een tweede bloem die deels dubbel, deels gevuld was. Dit zou dus eigenlijk pas „prolifera" mogen heeten. Van de afgevallen kroonbladen is de plaats van aanhech- ting nog duidehjk te zien." Precies zulke exemplaren liggen in het herbarium van de Ned. Bot. Ver. bij Zwolle verzameld door den heer Lako, die ze als var. prolifer aldus beschrijft: „De proliflcatie komt zoo goed als bij alle bloempjes voor en herhaalt zich dikwijls 2 tot 3 maal, nu eens uit ') Ook in de monographie van Schultz blz. 524 en 525 wordt C. acaulis Berg en C. pratensis var, acaulis Rijdberg = f. mon- strosa genoemd. 123 de basis der bloem, dan eens uit de basis van een reeds gevormd hauwtje. De bloemen zijn abnormaal ontwikkeld, met bloemdekachtige bloembekleedsels, meestal ten getale van 8, meeldraden heb ik niet waargenomen. Soms zijn de proliflcaties zoo dicht opeengedrongen, dat het den schijn heeft als had de plant zoogenaamde dubbele bloemen." 9. Een forsche, oogenschijnlijk volkomen gezonde plant die volkomen steriel is, overigens typische C» pratensis. Ook deze plant heb ik in cultuur genomen. 10. Een exemplaar dat eigenaardig is om de bloemkleur. De bloemen zijn alleen aan den top rose-lila gekleurd, overigens wit en lijken daardoor heel veel op den vorm erubcscens van C* amare* De helmknoppen zijn echter geel en overigens heeft de plant niets met C. amare, alles met C. pratensis gemeen. Hiermee ga ik over naar de tweede soort, Cardamine amare L. die ook in de omgeving van Dordrecht zeer algemeen is. De gewone vorm, waarin zij bij duizenden langs de rivieren voorkomt, vooral in de uiterwaarden, is volkomen glad en kaal en zuiver wit van bloem. Toch komen bij Dordrecht ook voor de var. umbrosa (L e jeune) S c h u 1 1 z en var. erubescens P e t e r m. De eerste heeft den stengel en de bladen, vooral beneden min of meer dicht stijf afstaand behaard; de tweede heeft de bloemen aan den top rose. Dit komt het meest uit in knoptoestand. Het komt mij evenwel voor, dat deze kleur, althans soms, het gevolg is van uitwendige oorzaken, insecten of anders- zins. Ik vond soms planten die gedeeltelijk wit, gedeeltelijk (in knop) gekleurdbloemig waren, en dan droegen de gekleurde bloemen sporen van aangetast te zijn. Wat het materiaal van het vereenigingsherbarium betreft, dit behoort voor zoover het planten uit het gebied van de monden van Rijn en Maas betreft tot de type. Uit Limburg komen zoowel de type als de vorm umbrosa voor. (Van Dr. de Wever zag ik uit Limburg ook den vorm erubescens). 124 De planten uit Apeldoorn, Twente en Groningen zijn meest alle min of meer behaard, moeten dus tot den vorm umbrosa gebracht worden. Het Hjkt mij niet onmogelijk dat de beharing eenvoudig een kwestie van standplaats is, dat n.l. op vochtige plaatsen de gladde vorm en op drogere standplaatsen de behaarde vorm ontstaat. Alweer kultuurproeven zeer gewenscht. Dordrecht, Januari 1916. ^ A. W. KLOOS Jr. Voor Nederland nieuwe plantensoorten en nieuwe vindplaatsen van zeldzame planten* IL In het Nederlandsch Kruidkundig Archief 1913 (150 — 164) heb ik uit mijn herbarium in dat der Ned. Bot. Ver. overgegane planten, welke tot de Cryptogamae vasculares en de Monocoty ledones behooren, besproken. Hier zullen volgen de Dicoty ledones en wel die, welke behooren tot de famihën der Ranuncalaceae, Papaveraceae, Fumariaceae en Cruciferae. Vooraf zij opgemerkt: 1°. dat in den Prod. Flor. Bat. Ed. II verscheidene planten zijn opgegeven, als in mijn herbarium te berusten, die nu overgaan in het Vereenigingsherbarium. 2°. dat ik van verscheiden minder algemeen voorkomende soorten exemplaren van nieuwe vindplaatsen aan het Ver. Herb, heb toegevoegd, zonder dat het mij noodig schijnt, die alle hier te vermelden. Enkele voor ons land nieuwe soorten en ook nieuwe vindplaatsen van zeldzame dienen echter nader te worden vermeld. Het zijn de volgende soorten. 1. Ranunculus Flammula L. C tenuifolia Wal Ir. In den Prod, wordt het vinden dezer var. vermeld door P. }. Verhoeven te Halsteren, in 1897, langs een weiland. Het daarop betrekking hebbende exemplaar was in mijn bezit en is door mij met een ander door Mej. 126 S. van Cleef te Zwolle gevonden ex. afgestaan aan het Ver. Herb. De var. onderscheidt zich van de soort door teere, kruipende stengels met bijna lijnvormige bladeren. 2. Ranunculus nemorosus D. C. Deze soort staat in den Prodr. alleen vermeld, als gevonden op den Water- sleyberg bij Sittard (1861). Zij is echter door A. de Wever (zie zijne Lijst van wildgroeiende en eenige gekweekte planten in Zuid- Limburg in het Jaarboek 1914 van het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg. In het vervolg zal deze lijst als Lijst de Wever aangeduid worden) ook te Gronsveld en te St. Geertruide gevonden en wordt door hem gehouden voor den vorm R. Lecoqii B o r. (= R. nemorosus «. vulgaris G r e n.), terwijl ik haar meen te moeten houden voor den vorm R. Amansii J o r d. {R. nemorosus B o r.). Diezelfde vorm is door H. P. M. van Altena in 1913 te Berg en Dal bij Nijmegen ver- zameld en daarvan zijn nu ex. aan het Ver. Herb, afgestaan. Hieruit blijkt, dat de noordgrens van het verspreidings- gebied dezer soort niet in Zuid-Limburg ligt, maar noordelijker. 3. Ranunculus muricatus L., die zich met R. arvensis van de andere Ranunculussoorten onderscheidt door vlak samengedrukte, op de vlakten stekelige vruchten. Bij R. arvensis is ook de rand, die deze vlakten omgeeft, van stekels voorzien, terwijl die bij R. muricatus niet gedoomd is en verder is bij R, arvensis de vruchtsnavel stekelpuntig, recht of iets gekromd en bij R. muricatus zwaardvormig en aan den top gekromd. Eindelijk zijn de onderste bladeren bij R. muricatus rondachtig of niervor- en meest 3-lobbig, terwijl zij bij R. arvensis, op de geheel onderste na, 3-deehg met lijn-lancetvormige slippen zijn. Daar de soort thuis hoort in de geheele streek langs de Middellandsche Zee, moet zij bij ons wel alleen aange- voerd zijn. Volgens den Prodr. is zij te Apeldoorn en bij 127 Utrecht gevonden. Een wel herkenbaar ex., gevonden door M. Pinkhof aan de Ertskade te Amsterdam, heb ik aan hjet Ver. herb, afgestaan. Volgens schrifteUjke mededeehng is zij ook door J. Th. Henrard aan den Rijnoever te Arnhem gevonden. 4. Nigella damascena L. is van een paar plaatsen bij ons ,als verwilderd bekend (zie Prod.). Vrij zeker moet het ex., dat nu in het Ver. herb, overgaat en dat door A. C. Oudemans op ouden stortgrond, in 1911, te Arnhem werd gevonden, ook als verwilderd beschouwd worden. 5. Delphinium Ajacis L. Voor deze plant geldt hetzelfde als voor no. 4. Het ex. door J. K o o r n n e e f bij Hoek van Holland gevonden, gaat over in het Ver. herb. Volgens schriftelijke mededeeling is zij ook door P. Jansen en A. W. Kloos in 1913 te Wormerveer gevonden. 6. Meconopsis cambrica Vig. behoort tot de Papaveraceae met geel melksap. Zij heeft een omgekeerd eironde doos- vrucht. De bloemen zijn zwavelgeel. De plant is mij eerst door den heer L. W. Goedheer en later door A. C. W. Roodenburg toegezonden en is beide malen afkomstig uit het Haagsche Bosch. Hoewel de plant wild voorkomt in rotsachtige bosschen en op beschaduwde plaatsen in heuvelachtige streken van West-Europa van Spanje tot in Engeland, schijnt mij haar voorkomen in het Haagsche Bosch toch meer verklaarbaar als verwilderde sierplant. 7. Papaver hybridum L., die zich van P. Argemone, welke ook naar boven verbreede helmdraden en een met borstels bezette doosvrucht heeft, onderscheidt door de afstaande gekromde borstels op de eironde vrucht, staat in den Prod, alleen genoemd als gevonden door H. J. Kok Ankersmit op het klaverland te Apeldoorn, dat bemest was met sumac, afkomstig van Palermo (1877). Zij behoort thuis in Midden en Zuid-Europa en de vindplaats van 128 M. Pinkhof te Amsterdam wijst er op, dat zij ook daar aangevoerd was. Volgens de Lijst d e W ever is zij in 1912 te Maastricht en in 1913 te Sittard op aanvoerter- reinen gevonden. Ook is zij in 1912 door J. Th. Henrard te Gorinchem gevonden. 8. Glaucium corniculatum Curt. p. tricolor Bernh., waarbij de zwarte vlek der kroonbladen door een gelen zoom is omgeven, staat in den Prodr. vermeld als gevon- den op het Pothoofd te Deventer. J. Koornneef vond deze var. te Nijmegen aan den Weurtschen Dijk in 1908 (het ex, gaat over in het Ver. herb.). Ik heb ook een ex. gezien, in 1913 door J. Brummelkamp te Deventer gevonden. 9. Glaucium corniculatum Curt, y phoeniceum Crantz. met vrij groote, roode, soms purpergevlekte bloemen was reeds bekend van braakland bij de Haarlemmertrekvaart (1900) als gevonden door F. J. Struykenkamp. Later is zij door M. Pinkhof te Amsterdam gevonden. Dit ex. gaat over in het Ver. herb. 10. Corydalis glauca Pursh. is afkomstig uit Canada, doch wordt bij ons wel als sierplant gekweekt. Bij ons wijst de vondst in den pastorietuin te Oldeboorn (zie Prodr.) op een verwilderde sierplant en ook te Roden, waar J. Feitsma haar in 1908 vond, zal dit wel het geval zijn. Dit ex. komt nu in het Ver. herb. 1 1 . Fumaria parviflora L m k. komt in bouwland in zoo goed als geheel Europa voor. Zij is door Mejn. N. J. Ram en L. Z e r n i k e te Apeldoorn gevonden in verscheiden ex. Eenige van deze gaan nu over in het Ver. herb. Zij komt door de knobbelig ruwe vrucht met F. officinalis overeen, doch de vrucht is van boven niet afgeknot of verdiept als bij F. officinalis, doch is spits. Ook zijn de kelkbladen zeer kort en smaller dan de bloemsteeltjes bij F. parviflora, terwijl zij bij F. officinalis breeder dan deze zijn. Eindelijk zijn de bladslipjes nog veel smaller dan bij 129 jF. officinalis en de bloemen wit of bleekrood, bij F. offi- cinalis purperrood. 12. Nasturtium officinalis R. Br. is in den vorm Ion- gisiliqua Irmisch, met lange hauwen in 1899 door M. Kramer te Uitgeest gevonden (het ex. komt in het Ver. herb.). 13. Barbarea intermedia Bor. Van deze soort staat in den Prodr. alleen als vindplaats vermeld het klaverland bij Apeldoorn (zie Papaver hybridum). Zij is sedert dien tijd op verschillende plaatsen aangevoerd en gevonden. Zoo zijn nu in het herbarium der Vereeniging overgegaan ex. van Rotterdam (tusschen gras in den Alexanderpolder), gevonden door A. Reclaire in 1898, van Amsterdam (uit den Amsterdamschen polder), gevonden door A. C. J. van Goor in 1901, (uit den Grooten IJpolder), gevonden door J. Koornneef in 1906 en verder nog door M. Pinkhof. . A. d e W ever vermeldt haar in zijne Lijst als langs vele spoorwegen in Zuid-Limburg voorkomend en A. W. K 1 o o s deelt mij mede, haar in 1913 bij Sliedrecht en Gorinchem gevonden te hebben. Deze soort komt men B. praecox overeen door de dikke vruchtstelen en doordat de onderste bladeren geveerd, de hoogere veerdeelig zijn, doch zij onderscheidt zich gemak- kelijk van deze, doordat de onderste bladeren niet 8^ — lO- jukkig, doch slechts 3 — 5-jukkig zijn en doordat de hauwen niet 4 — 6 doch 2 — 3 cM. lang zijn. Ook is de smaak van B. intermedia bitter. 14. Arabis arenosa Scop. Deze soort, die zich o.a. van de andere inlandsche soorten onderscheidt door de kortgesteelde stengelbladeren en de meest lilakleurige bloemen, is volgens den Prodr. in ons land op verschil- lende plaatsen aangevoerd langs de rivieren. Dat zij ook op andere plaatsen is aangevoerd, blijkt uit het ex., dat nu in het Ver. herb, overgaat en dat door Th. J. Stomps Ncdcrl. Ki-uidk. Archief. 1915. 9 130 en A. J. L. Ter wen in 1902 te Amsterdam aan de Petroleumhaven is gevonden. 15. Hesperis matronalis L. is volgens den Prodr. op eenige plaatsen Verwilderd gevonden. Het zal ook wel een verwilderde sierplant zijn, die door G. L ij f t o c h t te Apeldoorn is gevonden. Dit ex. komt nu in het Ver. herb. De soort is ook door W. Carrière in 1913 in de duinen van Vogelenzang aangetroffen. 16. Malcolmia maritima R. Br. is in den Prodr. alleen vermeld als gevonden in een haverland bij Koningslust bij Utrecht door A. J. d e B r u ij n en aan de Eem bij Amersfoort door A. }. M. G a r j e a n n e. Het is een plant, die aan de kusten der Middellandsche Zee thuis hoort. Zij schijnt bij ons wel als sierplant gekweekt te worden, doch kan ook aangevoerd zijn. De bovengenoemde vindplaats in een haverveld wijst eerder op het laatste. Zij is ook door M. J. van Sambeek te Uden gevon- den, dit ex. gaat nu over in het Ver. herb. Zij is onder n°. 1852 afgebeeld in de Flora Batava. Het daar afge- beelde ex. is door F. }. Struykenkamp in 1911 ver- zameld te Noordwijk aan Zee, terwijl ook in 1914 rood- en witbloeiende ex. te Noordwijk zijn gevonden door Mej. A. M. Wibaut. 17. Sisymbrium Wo/gense B i e b. Deze in Z. -O. Europa thuis behoorende plant is bij ons aangevoerd, volgens den Prodr. in verschillende jaren op het Pothoofd te Deventer. In mijn bezit waren ook ex. door A. C. }. van Goor in 1907 op een korenlaadplaats te Amsterdam en door J. Mesu en C. Brakman op het terrein der meel- fabriek te Middelburg gevonden. Zij zijn nu in het Ver. herb, overgegaan. Ook is de plant in 1912 aan den Rijnoever te Arnhem en te Wormerveer gevonden door L. Posthumus en J. Th. Henrardeninl913te Rotterdam en te Knollendam door A. W. K 1 o o s. 18. Sisymbrium austviacum subsp. contortum Cav. Deze 131 plant is in 1913 en 1914 door A. de Wever te Eijsden langs de Maas en in 1913 bij een graanmagazijn te Sittard gevonden. Daar deze ondersoort alleen (Rouy et Foucaud, Flore de France II, 19) in Spanje is gevonden, moeten deze vindplaatsen betrekking hebben op aangevoerde planten, waarop trouwens de vindplaatsen zelf ook wel wijzen. 5. austriacum Jacq., die in Midden en Zuid-Europa thuis behoort, heeft evenals 5. Irio en 5. Loeselii slanke, dunne bloemstelen, die dunner zijn dan de hauwen, doch terwijl bij 5. Irio de jonge hauwen ver boven de bloei- wijze uitsteken, is dit niet het geval bij 5. Loeselii en 5. ^ austriacum. Deze beide onderscheiden zich o.a. van elkaar, doordat bij 5. Loeselii de vruchtstelen stijf afstaand zijn en de vruchten boogvormig opstijgen, terwijl bij S. austriacum de vruchtstelen schuin naar boven staan en de vruchten uitstaan, soms zelfs naar beneden gebogen zijn. De ondersoort contovtum heeft vrij dikke, gewonden vruchtsteeltjes. 19. Bvaya supina Koch. Deze soort wordt opgegeven als weinig algemeen op zandige plaatsen, aan rivieroevers en is voor Europa bekend van de Zweedsche eilanden in de Oostzee, Nederland, België, de Zwitsersche Jura, Noord- en West-Frankrijk en West-Rusland. Volgens die opgave is haar vindplaats aan de Maas in Zuid- Limburg (Sint-Pietersberg, Maastricht), waar zij volgens opgave in den Prodr. is aangetroffen, een natuurlijke, doch dan zou zij ook evenzeer op een natuurlijke standplaats in 1900 zijn aangetroffen door B. J. van Wag ens veld te Rijswijk (G.) aan den oever van de Lek. Ik zag haar in 1901 op die plek groeien. Een ex. daarvan is nu over- gegaan in het Ver. herb. 20. Erysimum crepidifolium Rchb. Deze sport was reeds in den Prodr. opgegeven als in 1897 te Apeldoorn bij een graanpakhuis door H. J. Kok Ankersmit 9* 132 gevonden. M. Pinkhof vond haar bij Amsterdam en dit ex. wordt toegevoegd aan het Ver. herb. Zij is ook in 1912 door A. W. Kloos bij Gorinchem gevonden. Zoowel de vindplaatsen als haar thuis behooren in Zuidoost-Europa, wijzen er op, dat zij bij ons aangevoerd is. 21. Erysimum canescens Rth. met zijne onvruchtbare takjes in de bladoksels, is in den Prodr. vermeld van Deventer (Pothoofd) en van Venlo. Ook deze soort is aangevoerd en werd door H. A. van Roessel te Stratum gevonden. Dit ex. gaat over in het Ver. herb. Zij is ook door A. W. Kloos in 1914 te Wormerveer en door H. N. Kooiman te Rotterdam gevonden. 22. Erysimum austriacum D. C. is nieuw voor ons land. Zij is verwant aan E. oriëntale door de diep hart- vormig stengelomvattende bladeren, maar de hauwen zijn zeer lang, achtkantig met drienervige kleppen en de bladeren zijn breed eirond. Daar zij alleen in Beneden Oostenrijk is gevonden, moet de plant, die M. Pinkhof te Amster- dam vond, een aangevoerde zijn. Zij gaat over in het Ver. herb. 23. Brassica elongata Ehrh. /3. armoracioides Czern. Deze var. is bij ons op verschillende plaatsen bij ons met graan aangevoerd (zij behoort thuis in Zuid-Rusland). Zoo is zij volgens den Prodr. te Deventer en te Apeldoorn op Pothoofdterreinen gevonden. Ik voeg nu aan het Herb, der Vereeniging toe planten van Rotterdam (korenlaad- plaats en aangevoerde zandgrond, in 1901, door W. H. W achter en P. Jansen), Charlois (tusschen uien aan den Breeden weg, door J. K o o r n n e e f), Vlaardingen (stationsemplacement, in 1901, door W. H. Wachter en en P. Jansen), Wormerveer (korenlaadplaats, in 1907, door A. C. J. van Goor), Amsterdam (Houthaven, door J. K o o r n n e e f ). A. de W ever vermeldt haar in zijn Lijst als te Sittard gevonden. 24. Brassica lanceolata Lange is volgens den Prodr. 133 aangevoerd, op eenige plaatsen gevonden (Pothoofd te Deventer, Zaandam, Vogelenzang). Een ex. gevonden door B. J, van W agensveld in 1900 te Rijswijk (G.) is nu aan het Ver. herb, toegevoegd. De plant is ook in 1914 te Dordrecht en te Wormer- veer door J. Th. Henrard en A. W. Kloos gevonden. 25. Sinapis Cheiranthus K o c h is ook weder een met graanzaden ingevoerde soort. Zij was volgens den Prodr. overal op de bouwlanden om den korenmolen bij Wijchen gevonden. Ik ontving ex, van deze plant van R. van de Tol, gevonden in 1898 te Winsum (reeds vermeld in den Prodr.), van A. C. J. van Goor, gevonden te Amsterdam (korenlaadplaats) in 1900 en van E. J. H. S c h o 1 1 e n en H. W. P e t e r i, gevonden te Deventer (bij de meelfabriek), in 1899. Deze gaan over in het her- barium der Vereeniging. 26. Diplotaxis tenuifolia D. C. ^. integrifolia K o c h. met langwerpige of lancetvormige, grof getande bladen was volgens den Prodr. al bekend van Nijmegen en van Amsterdam. Een in 1913 te Nijmegen door J. Koornneef op een stortplaats aan den Weurtschen dijk gevonden ex. werd door mij afgestaan aan het Ver. herb. 27. Diplotaxis viminea D. C. Deze soort, die in Midden en Zuid-Europa thuis behoort, is bij ons aangevoerd. Waarschijnlijk ook wel door de rivieren, althans in den Prodr. worden als vindplaatsen opgegeven: Oude Haven te Nijmegen en zandplaat in de Waal bij Nijmegen, maar toch ook met graan, want A. C. J. van Goor vond haar in 1899 op een korenlaadplaats te Amsterdam (reeds vermeld in den Prodr.) en F. D. J. Risch in 1903 te Rotterdam. Beide ex. vinden nu hun plaats in het Ver. herb. 28. Eruca sativa L m k. var. glabrescens J o r d. is niet in den 2den druk van den Prodr. opgenomen, hoewel de bewerker daarvan een paar ex., van voor 1901 afkomstig, uit mijn herbarium heeft gezien. Welke reden hij daarvoor 134 gehad heeft, is mij onbekend, waarschijnlijk is het toevallig geschied. Zij is licht kenbaar aan de gesteelde, geelachtig witte, violet geaderde, groote bloemen en de liervormig veerdeelige bladeren. Bij de soort is de vruchtsnavel half 200 lang als de hauw, bij de var. glabrescens even lang als de kleppen, ook zijn de bladeren daar bijna of geheel onbehaard. De plant groeit in Midden en Zuid-Europa en is bij ons aangevoerd. Ex. van Amsterdam (A. C. J. van Goor), Amsterdam (Houthaven, J. Koornneef), Amsterdam (aan het IJ, L. D o r s m a n C z n.), Groote IJpolder bij Halfweg (K r u s e m a n), Usselo (M. }. B 1 ij- d e n s t e i n), Vlaardingen (stationsemplacement, 1 903, W. H. W achter en P. Jansen), Rotterdam (ruigte aan de Schie, 1901, F. D. J. Risch), Middelburg (meel- fabriek, J. M e s u en C. Brakman) gaan over in het herb, der Vereeniging. De plant is ook in 1912 door A. W. Kloos te Gorinchem en te Wormerveer en door B. Swart te Maastricht in 1913 gevonden. Nadat ik dit heb geschreven, is door een onderzoek van Dr. T h e 1 1 u n g gebleken, dat bijna alle hem uit ons land toegezonden ex. van Eruca sativa L m k. Eraca cappadocica Reuter waren. De Heer J. Th. Henrard, die daarna bovengenoemde ex. voor mij onderzocht, meent dat zij alle E. cappadocica zijn, behalve het ex. van Usselo, dat hij voor Raphanistrum Lampsana houdt. Volgens hem is er tot dusverre slechts een vindplaats van Eruca sativa glabrescens bekend n.l. te Gorinchem. 29. Alyssum maritimum Lk. In Europa is deze plant bekend van Yersey en de kusten der Middellandsche Zee. Zij zal bij ons wel alleen aangevoerd zijn waargenomen. Behalve op enkele plaatsen in den Prodr. vermeld, is zij door W. H. Wachter en P. Jansen in 1903 aan een kolenaschweg aan den Bergweg te Rotterdam gevon- den. Een ex. daarvan gaat over in het Ver. herb. J. Th. Henrard deelde mij mede haar in 1912 te Bentveld 135 en te Deventer te hebben gevonden en A. W. K 1 o o s, ook in 1912 te Noordwijk bij het Huis ten Duin, terwijl M. Pinkhof haar ook te Amsterdam vond. 30. Lunaria annua L. Een paar verwilderde ex., het eene door J. W. Kennephaas in 1900 in een moestuin te Neerlangbroek en het andere door B. J. van Wagens- veld te Rijswijk (G.) gevonden, gaan over in het Ver. herb. 31. Thlaspi praecox Wulf. Deze voor ons land nieuwe soort is door A. Bouvy in 1912 aan de Ringvaart van de Haarlemmermeer tusschen Sloten en Aalsmeer in vrij groot aantal gevonden en is onder n°. 1881 afgebeeld in de Flora Batava. Zij behoort tot de soorten, die bloem- dragende en niet-bloemdragende takken hebben en heeft langwerpige-hartvormige bladeren, terwijl de stijl boven de lobben van het hauwtje uitsteekt. Zij bloeit in Maart en April. 32. Lepidium apetalum W i 1 1 d. behoort in Europa thuis in Zuidoost-Rusland doch is elders aangevoerd. In den Prodr. staat zij vermeld van Arnhem en Moerdijk. Door J. K o o r n n e e f is zij ook gevonden aan den spoor- weg van Amsterdam naar Zaandam en dit ex. is toege- voegd aan het Ver. herb. Ook is zij door J. Mesu en C. Brakman te Middelburg gevonden, verder in 1913 door A. W. Kloos te Gorinchem en te Wormerveer en ook in 1913 door A, de Wever te Wijlre (zie zijne Lijst). 33. Lepidium graminifolium L. was alleen bekend van een zandplaat in de Waal. Een ex. van de plant, door W. H. Wachter en P. Jansen gevonden aan de omrastering van het pantserfort bij Hoek van Holland in 1905, is aan het Herbarium der Vereeniging toegevoegd. De plant behoort thuis in Midden en Zuid-Europa en is dus zeker bij ons aangevoerd. 34. Lepidium virginicum L. behoort thuis in Noord- Amerika, doch is in Europa nog al verspreid door aanvoer. Bij ons was zij bij de uitgave van den 2den druk van 136 den Prodr. nog niet vaak gevonden. Later is zij meer aangetroffen, althans planten uit mijn herbarium van Amsterdam (S. Pinkhof) en Bodegraven (W. H. Wachter en P. Jansen in 1903) konden ingevoegd worden in dat der Vereeniging. Ook vond J. Brummelkamp haar in 1912 te Deventer op een terrein der meelfabriek en A. W. Kloos in 1913 te Dordrecht en te Wormerveer. A. de W ever vermeldt haar in zijne Lijst als op ver- schillende plaatsen in Zuid- Limburg te zijn gevonden. De ex. uit mijn herbarium als L. virginicum in het Vereenigingsherbarium overgegaan en afkomstig van Rot- terdam (F. D. J. Risch), Rotterdam op spoorwegterrein langs de Maas bij de Oude Plantage (P. J a n s e n en W. H. Wachter in 1901), Spijkenisse tusschen de tram- baan (J. Koornneef) zijn volgens een onderzoek van den Heer J. Th. Henrard alle Lepidium densiflorum Schrad., terwijl ex. van Haarlem uit het Wilhelminapark en van Santpoort (C. A. Backer) L. ruderale bleken te zijn, Hoe het met de ex. van Deventer, Dordrecht, Wormerveer en uit Zuid-Limburg bovengenoemd, staat, is mij onbekend. 35. Myagrum perfoliatum L, is ook een aangevoerde soort, die in Midden en Zuid-Europa thuis hoort. In den Prodr. wordt zij alleen van Deventer vermeld, maar ex, van Amsterdam (door J. Pinkhof en aan de Houthaven in 1910 door J. Koornneef) en van Nijmegen (Weurtsche dijk aan de Waal in 1913 door }. Koornneef) bewijzen, dat zij ook wel op andere plaatsen is aangetroffen. 36. Neslea paniculata D e s v. komt in bijna geheel Europa voor, behalve in het Hooge Noorden. Hare vind- plaatsen bij ons wijzen echter meest wel op aanvoer met graan en andere zaden. Ik voegde uit mijn herbarium ex. van een ruig terrein aan de Schie bij Rotterdam, gevon- den door F. D. J. Risch in 1901, van een ruig terrein aan de Maaslaan te Rotterdam, gevonden door W. H. 137 Wachter en P. Jansen in 1901 en 1904 en van Rijswijk (G.), gevonden door B. J. van W agensveld toe aan het Ver. herb. 37. Soda syriaca D e s v. thuis behoorend in Hongarije en Moravië, is hier ook nu en dan aangevoerd. In den Prodr. vindt men vermeld ex. van Apeldoorn, Deventer en Leiden. Ik voeg daarbij ex. van het stationsemplacement te Vlaardingen in 1901 gevonden door W. H. Wachter en P. Jansen en van Rijswijk (G.), gevonden door B. J. van W agensveld. Ook is zij door J. M e s u en C. Brakman aan de meelfabriek te Middelburg, in 1901 door F. D. J. Risch op een ruigte aan de Schie bij Rotterdam, in 1905 door J. Koornneef te Amsterdam, in 1912 door J. Th. Henrard aan den Rijnoever te Arnhem en in 1913 door denzelfden en A. W. Kloos te Gorinchem gevonden. 38. Bunias ovientalis L. komt in Midden en Zuid- Europa voor en is bij ons aangevoerd gevonden op ver- scheidene plaatsen, genoemd in den Prodr. Het ex., daar ook genoemd, dat gevonden is in 1899 door H. A. van R o e s s e 1 op den Molenberg te Asten is met ex. van Amsterdam, gevonden door J. Koornneef, van een heideveld aan den straatweg van Enschede naar Haaks- bergen, gevonden door M, J. Blijdenstein en van Rotterdam in 1900, gevonden door W. H. Wachter en P. Jansen, toegevoegd aan het Ver. herb. 39. Chorispora tenella Pali, is uit Zuid-Rusland en den Levant aangevoerd. In den Prodr. zijn als vindplaatsen vermeld Middenduin bij Haarlem, Houthaven bij Amster- dam en Boxmeer. Ex. van een ruigte aan de Schie bij Rotterdam in 1900 gevonden door F. D. J. Risch, van een puinhoop bij Arnhem, gevonden door A. C. O u d e- m a n s en van de Ertskade bij Amsterdam, gevonden door M. Pinkhof zijn door mij aan het Ver. herb, toe- gevoegd. Ook werd deze plant door A. T i m e n s te 138 Deventer gevonden, verder in 1912 aan de Waal te Nijmegen door J. Th. Henrard, in 1913 te Gorinchem door J. Th. Henrard en A. W. KI o os en in 1914 door A. W. K 1 o o s te Wormerveer. 40. Rapisttum perenne A 1 1. Deze soort behoort thuis op akkers en aan wegen in Midden-Europa tot in Thurin- gen, vooral op kalkgrond. Bij ons is zij alleen aangevoerd op verschillende plaatsen, zooals blijkt uit de opgaven van den Prodr. Ex. van een kolenaschweg op de voormalige buitenplaats Rosenburg te Rotterdam in 1901 gevonden door W. H. W achter en P. Jansen en van de Houthaven te Amsterdam, gevonden door J. Koornneef, zijn aan het herb, der Ver. door mij toegevoegd. Ook werd zij door P. W. de Lange te Egmond aan Zee gevonden en heeft A. de W ever haar volgens zijne Lijst te Sittard gevonden. 41. Rapistrum rugosum Berger is een plant, die thuis hoort in Midden en Zuid-Europa en is bij ons alleen aangevoerd in den vorm scabrum Host., die ruw behaard 13. In den Prodr. staat zij alleen vermeld van vlasakkers bij Rijnsburg, maar dat zij ook op andere plaatsen is gevonden, blijkt uit ex., die ik aan het Ver. herb, kan toevoegen, n.l. van Rotterdam van den kolenaschweg van de buitenplaats Rosenburg in 1901 door W. H. Wachter en P. Jansen, van Duin- en Kruidberg bij Sandpoort in 1904 door P. N. van Kampen en van over het IJ bij Amsterdam in 1 906 door J. Koornneef gevonden. A. W. Kloos vond haar in 1912 te Gorinchem en in 1913 te Wormerveer, terwijl A. de Wever haar volgens zijn Lijst in 1913 te Epen heeft gevonden. H. HEUKELS. De bouw der Canna-bloem. Over den bouw der Canna-bloem hangt voor vele natuur-onderzoekers nog steeds een sluier. Dat zij, om met Linnaeus te spreken, monandrisch zijn en in het pracht- werk van R o s c o e derhalve met de Zingiberaceeèn te zamen worden behandeld, zal aan de meeste botanici wel bekend zijn. Een nadere beschouwing echter brengt al spoedig aan het licht dat de meeldraad van Canna niet gelijkwaardig is aan dien van Zingiber en hare familie- genooten. Terwijl bij Zingiber enz. de eenige volkomen meeldraad tot den binnensten krans behoort en tegenover het labellum ^) staat, schijnt die van Canna slechts de waarde te bezitten van de helft van een meeldraad, omdat hij aan de rechterzijde samenhangt met een petaloid blaadje. De vraag, blijkens de literatuur meermalen behan- deld, is nu of wij hier te doen hebben met een meeldraad die aan de eene zijde petaloïd is en voor de andere helft vruchtbaar, óf met een dubbelvorming ontstaan door samenvloeiing van een fertielen meeldraad en een gekleurd staminodium. Een uitvoerig onderzoek heeft mij geleerd dat het tweede lid der onderstelling juist is. Niettemin blijft de vraag bestaan of de waarde van den echten meeldraad =1 is of = 4-. Ook op deze vraag vond ik een antwoord, t, w. dat de meeldraad een splitsingsproduct is ^) Beter synema, een term gebruikt door Lestiboudois, om daar- mede zijn samenstelling uit meer deelen aan te duiden tegenover labellum, dat slechts één blad vertegenwoordigt, zooals bij Orchideeën en Canna. 140 van den vleugel die er juist achter staat. Het is de vleugel dien E i c h 1 e r y noemt. Welke beteekenis hebben de vleugels, «, /3, 7 en de slechts zelden opgemerkte dl De waarneming van groote steenroode Canna-bloemen, producties van C r o z y, leert dat d werkelijk veel meer voorkomt dan men tot nog toe vermoedde en dat deze vleugel volkomen overeenstemt met |3 en 7 en met deze twee een krans vormt die oppo- siet is aan de sepala. De vleugel ^ alterneert met 7 en ^ en behoort dus met labellum en „het petaloïde aanhangsel" van den meeldraad tot den binnenkrans der staminodiën. Laten wij dat „petaloïde aanhangsel" dat immers een zelfstandig deel blijkt te zijn, in het vervolg liever met X aanduiden. Resumeerende nemen wij voor bewezen aan dat er zes staminodiën zijn, geplaatst in twee kransen 1° |S, 7 en ^, 2° cc, X en labellum. En de meeldraad is een radiaal geplaatst verdubbehngsproduct van 7. Hoe hebben wij te denken over den platten, aan den voet min of meer gedraaiden stijl met zijn stempel aan den top en zijn stempellijn „Narbenstreifen" op zij? Die stijl bestaat uit twee wèl te onderscheiden deelen: a) een gerekten draad met tweelobbigen stempel, b) een breeden doorzichtigen vleugel met stempellijn. Opent de bloem zich, dan ziet men al het stuifmeel als een ovale klomp tegen dien vleugel aangedrukt en daarop stevig bevestigd, juist onder de stempelstreep. Die vleugel ontbreekt in monstreuse bloemen dikwijls, en als er een derde bloem door den cicinnus wordt voortgebracht, zelfs meestal. De stempel- streep is te beschouwen als een bijkomend orgaan dat valt en staat met den vleugel. Onderzoekt men de bloem eener groote Canna van binnen, dan ondekt men twee rudimentaire stempels en altijd zonder vleugel. Hieruit blijkt al dadelijk dat de bekende platte stijl de top van één carpel is. Wat hun 141 stand aangaat vindt men de 3 stijlen op dezelfde radii als de buitenvleugels en de kelkbladen. Er doet zich bij die stijlen, de twee rudimentaire en den vruchtbaren, iets heel zonderlings voor: ze groeien tot een buis samen die den binnenwand van de bloem bedekt. De binnenvleugel «, het labellum en x liggen er niet vlak tegen aan, maar gewelfd, zóó dat men b.v. langs de bovenzijde van y- afdalende in een zakje terecht komt. Ook bij kleine Canna-bloemen is dit zoo, maar minder opvallend. Isoleert men a, labellum en x, dan kan men zich van het bestaan dier zakjes overtuigen en ook begrij- pen dat ze vroeger wel eens voor stipulaire aanhangsels zijn aangezien. Maar inderdaad zijn het de drie stijlen en hunne verbindingen. De honig is niet in de zakjes gebor- gen maar in de holte der stijlbuis. Laatstgenoemde is van boven zeer nauw en daardoor weinig toegankelijk. In hoeverre kruisbestuiving hierdoor bemoeilijkt wordt, kan in dit korte opstel niet worden besproken. Hiervoor worde verwezen naar een uitvoeriger artikel in de Annales du jardin botanique de Buitenzorg, 2e Série, Vol. XIV, p. 165, ook voor figuren en de door Eichler geuite meening als zoude zich de bloem van Canna van die der Marantaceeën onderscheiden door homodromie der bloem- bekleedselen en meeldraden. Hilversum, Februari 1916. J. C. COSTERUS. p. JANSEN en W. H. WACHTER. Floristische Aanteekeningen IX* Als vervolg op Floristische Aanteekeningen V, doen wij hier eenige meerendeels korte mededeelingen omtrent nieuwe of interessante vormen van grassen, welke wij de laatste jaren hebben verzameld, of in het Vereenigings- herbarium aantroffen. Wij kunnen niet nalaten ook nu weer onzen hartelijken dank te betuigen aan Dr. J. W. C. Goethart, die ons bereidwillig aan literatuur en planten hielp benevens aan de heeren A. W. K 1 o o s en A. de W ever aan wie wij belangrijk materiaal danken. Antlioxanthum. Anthoxanthum odoratum vertoont evenals de meeste weidegrassen wel groote vormenrijkdom, maar die varia- biliteit strekt zich voornamelijk uit over de habitus, terwijl uit systematisch oogpunt belangrijke afwijkingen óf tot de uitzonderingen behooren of door allerlei overgangen met elkander verbonden zijn. Zoo ontmoet men planten met behaarde en kale tot ruwe scheeden, doch zelden zijn alle scheeden kaal of alle scheeden behaard. Hetzelfde verschiin- sel doet zich voor bij de bladen. De aartjes zij vrij gelijk- vormig. De onderste kelkkafjes zijn óf kaal óf behaard en dit levert nog één van de beste kenmerken op om een overzicht over de vormen te krijgen. Dit kenmerk wordt 143 dan ook door Ascherson en Graebner gebruikt tot een verdeeling in 2 hoofdgroepen. De vormen met kale onderste kelkkafjes behooren tot de var. glabrescens Ce lak; doch die met behaarde kelk- kafjes worden weer onderverdeeld in een aantal variëteiten waaronder de var. villosum L o i s e 1. Hier heeft nu blijk- baar een vergissing plaats gehad. L o i s e 1 e u r heeft van zijn A. adoratum |3. slechts gezegd: „a glumis calycinis pubescentibus". Toen De Candolle aan de variëteit den naam /3, villosum Lois, gaf, heeft hij ze gekarakteriseerd door behaarde kafjes en bladen. Daarop heeft R e i c h e n- bach (Icon. I 106) er andere kenmerken bijgevoegd, in 't bijzonder de behaarde scheeden zoodat wij ze ten slotte in A. en Gr's. Synopsis vinden met: „untere Hüllspelzen an den Nerven von langen Haaren gewimpert, die 2e Hüllspelze meist ziemlich stark behaart. Blattscheiden behaart. Blatter meist, wenigstens auf der Oberflache oft b'eiderseits behaart." Op deze wijze verkrijgen zij een groep, die veel kleiner is dan volgens de oorspronkelijke diagnose bedoeld is. 't Lijkt ons dan ook wenschelijk ze -weer tot haar oorspronkelijken vorm terug te brengen. Wij komen dan tot het volgende overzicht: var, glabrescens Celak. onderste kelkkafjes kaal of slechts langs de nerven door korte haartjes ruw. subv. vulgatum A. en G. Scheeden kaal of slechts de onderste spaarzaam behaard. Stengeis rechtopstaand. Pluim dicht, aan de basis niet onderbroken. Dat is de algemeene vorm op weiden, langs slooten en wegen. Ze vertoont al naar de groeiplaats veel verschei- denheid in vorm en grootte van aarpluim en bladen. Opvallend zijn eenige kleurafwijkingen. Zoo troffen wij in zilte weilanden langs den Nieuwen Waterweg een vegetatie aan van lage plantjes met normale aarpluim waarvan de aartjes donkerbruin gekleurd waren. In duin- 144 pannen vindt men niet zelden tengere en hooge exemplaren waarvan de aarpluim reeds tijdens den bloei stroogeel is gekleurd. De scheeden, meestal kaal, zijn soms sterk generfd en op die nerven ruw. Ook de stengel onder de pluim ver- toont dan 2 ruwe randen. Dergelijke vormen zijn bekend als de f. asperum M a n n. Zelden zijn alle scheeden afstaand behaard {f. vestitum J. en W.). De lengte der naald is nogal variabel. Die van het 3e kelkkafje is ge- woonlijk ongeveer evenlang als het 2e kelkkafje en steekt dan ook weinig buiten het aartje uit. Vormen waarbij die naald veel langer is en 2 tot 3 mM. buiten het aartje uitsteekt zijn bekend als f. longiadstatum. In hun Synopsis geven A. en G. aan dezen vorm nog de volgende ken- merken: „pluimtakken kort en alle ongeveer even lang, waardoor de pluim smal cylindrisch wordt en op een eenvoudige aar gelijkt, die van onderen dikwijls onder- broken is." Voor zoover wij na konden gaan is het voorkomen van de lange naald niet gebonden aan de overige opgegeven kenmerken; men treft ze bij allerlei vormen aan, vandaar dat wij niet van een subvariëteit doch van een f. longiadstatum spreken. subvar. Foucaudü B r i q. Deze subvar., die Rouy in zijn Flote de France ver- meldt, troffen wij nog niet typisch aan; wij ontvingen echter van den Hr. K 1 o o s exemplaren, die er veel op geleken. Briquet geeft de volgende beschrijving : tiges éleveés robustes, souvent genouillées a la base. Feuilles larges' (5.7 mM.) assez fermes, entièrement dépourvues de longs poils mous, aussi que les gaines. Panicule a rameaux inférieurs plus longs, grosse, ovoide. (3 — 5 X 1,2 — 1,5 cM.) a arêtes relativement courtes. Deze subvar. werd door Foucaud als gelijkwaardig beschouwd met de var. majus Hack. (vgl. K n e u k e r's 145 Gram. Exsicc. No. 618 = A. amarum Brot.). Maar ze verschilt inderdaad sterk van de laatste, die eigen is aan Portugal en N. W. Spanje. De A. odoratum var. majus staat dichter bij de var. villosum, heeft dicht behaarde scheeden, is zeer hoog en heeft zeer breede bladen, die aan beide zijden van verspreide lange haren zijn voorzien, terwijl de onderste bladeren aan den rand gewimperd zijn; de pluim is lang en bestaat uit kort behaarde haartjes, die ongeveer 1 cM. lang zijn (vgl. Kneucker Gram. Exsicc. No. 618). Exemplaren, met totaal kale bladen en die overigens ook aan de beschrijving beantwoordden, zagen wij nog niet. subv. umbrosum Bolle. Stengels slap, bladen lang, pluimtakken vooral tijdens den bloei afstaand, waardoor de pluim pyramidaal wordt, dikwijls aan de basis afgebroken. Deze subvar. is algemeen in lichte bosschen. De aartjes zijn glanzend en kaal en staan naar alle zijden uit. De onderste pluimtakken zijn soms 3 — 4 cM. lang en staan wijd uit. f. laxum En gier); dergelijke schaduwexemplaren vertoonen dan ook geknikte, opstijgende stengels en lange slappe bladen. Verder valt te onderscheiden een forsche vorm met groote pluimen en alle scheeden behaard {f. silvaticum A. en G.). Deze vorm door Ascherson en Graebner als een afzonderlijke variëteit beschreven lijkt ons van veel geringer systematische waarde. Het volgens hen beslis- sende kenmerk nl. het behaard zijn van alle scheeden kan moeilijk als van veel waarde beschouwd worden, daar zelfs aan één plant de scheeden van alle stengels niet dezelfde beharing vertoonen. [De haren der bovenste scheeden vallen bij het ouder worden der plant af; bij gedroogde exemplaren zijn ze meestal verdwenen, alleen de lange haren vlak bij of onder de bladspriet blijven bewaard.] Nederl. Kruidk. Archief. 1915. 10 146 Nog valt te letten op de volgende subvariëteiten, die voor zoover ons bekend, nog niet in ons land aange- troffen zijn nl. subvar. tnaristatum Beek, waarbij de kroonkafjes kort genaaid zijn, en subvar. athéromane V o 1 c k a r t. waarbij gelijktijdig de eerste of de 2e der bovenste kelk- kafjes 2 naalden dragen. var» villosum Lois* onderste kelkkafjes aan de nerven lang gewimperd, daar- tusschen dikwijls kort behaard, (zie boven). Ascherson en Graebner noemen nog de volgende vormen: f. sttictum A. en G. : stengels krachtig, meest stijf rechtopstaand, bladen tamelijk breed, pluim dicht, en f. tenerum A. en G. : teer met dunne stengels en smalle bladen, losse armbloemige pluim. Meer dan standplaats- vormen zijn dit echter niet. Evenals bij de Ie variëteit treft men hier ook planten aan met ruwe scheeden (ƒ. asperum). subvar. pilosum B r i q. (= var. villosum R c h b. en A. en G. zie boven). Scheeden ook die der stengelbladen zacht behaard, bladen meest lang behaard of gewimperd. De vormen hiervan in Z. -Europa aangetroffen schijnen tot een f. Ion- giaristatum te behooren. Behalve bovengenoemde vormen troffen wij min of meer monstrueuse afwijkingen aan, waarbij de beide onderste pluimtakken zoo lang waren als de geheele pluim. Door- dat ze wijd uitstonden geleek het of er 3 pluimen uit 1 stengel kwamen, (m. compositum). Ook is een m. viuiparum en een m. bracteatum bekend. Resumeerende vinden wij: var. cc. glabrescens C e 1 a k. subvar. vulgatum A. en G. fm. asperum. 147 fm. longiaristatum }. en W. fm. vestitum J. en W. subvar. Foucaudii Briq. (twijfelachtig indigeen). subvar. umbtosum Bolle. fm. laxum E n g 1 e r. fm. sihaticum A. en G. subvar. triaristatum Beek. (nog niet aangetroffen). subvar. atheromane Volckart (nog niet aangetroffen). var. (i villosum Lois. (fm. strictum A. en G. fm. tenerum A. en G.) subvar. pilosum Briq. fm. longiaristatum ? m. viviparum, m. bracteatum. m. compositum. Panicum colonum L« In 1913 troffen wij op een der stationsemplacementen te Amsterdam een aantal exemplaren van een Panicum aan, die zich door lage, teere stengels, een armbloemige pluim en totaal ongenaaide aartjes onderscheidde van de er dicht bij groeiende P. Crus galli L. Wij vermoedden dat het P. colonum L. was, werden echter weerhouden door de beschrijving op pag. 70 van A. en G.'s Synopsis, waarin de bladen met zwarte dwarsbanden voorzien worden voorgesteld. De Hr. C. A. Backer, die de soort op Java bestudeerd heeft, bevestigde echter onze meening terwijl vergelijking met het materiaal uit 's Rijks Herbarium ook ten gunste van P. colonum uitviel. De eenige ken- merken waarin ze zich van P. Crus galli onderscheidt, zijn de reeds genoemde teere bouw, de regelmatige plaat- sing van de totaal ongenaaide kafjes, de iets kleiner aartjes en de takken der pluim die zeer kort zijn en nooit zijtakken dragen. Ze wordt dan ook dikwijls als een ondersoort 10* 148 van P. Crus galli beschouwd en is in Europa tot het Middellandsche Zeegebied beperkt (vgl. o.a. M u s c h 1 e r Fl. of Egypt, waarin verscheidene variëteiten worden beschreven). Phalaris. I, Hetzelfde verschijnsel, dat wij in 1911 bij Phalaris intermedia waarnamen (Kruidk. Arch. 1912), zagen wij in 1915 aan Phalaris minor. Op aangevoerd zand te Amster- dam troffen wij exemplaren dezer soort aan, die door haar robuste groei met den naam minor spotten. Slecht enkele hadden de normale hoogte en een aar pluim van l^/^- — 2 Va cM.; de meeste waren veel grooter, hadden half liggende aan de knoopen wortelende stengels, tot 1 M. lang, uit alle oksels sterk vertakt met tot 6 cM. lange cylindrische aarpluimen. Van de beide binnenste kelkkafjes bleek slechts 1 ontwikkeld te zijn, de 2e was óf in 't geheel niet óf slechts als een rudimentair schubje te zien. De vleugels der buitenste kafjes waren zeer weinig getand, zoodat de aartjes, ook door hun grootte, sterk geleken op die van Phalaris canariensis. Monstruositeiten waren er vele. De aarpluim was bij eenige exemplaren sterk gelobd of ver- takt (m. compositum) of in den oksel van een groot schut- blad, had zich naast de normale aarpluim nog een tweede ontwikkeld, die kleiner maar duidelijk gesteeld was. Wel- licht zijn deze afwijkingen als een ziekteverschijnsel te beschouwen, daar vele aartjes bezet waren met Claviceps- sporangiën. II. In verband met de vele vondsten van Phalaris brachystachys als adventief-plant nog het volgende: deze soort onderscheidt zich slechts van Ph. canariensis door het bijna ontbreken der bovenste kelkkafjes. Als nu, zooals algemeen wordt aangenomen, Ph. canariensis een cultuur- vorm van Ph. brachystachys is, waarom treft men dan geen vormen aan, waarbij de relatieve lengte der kelkkafjes 149 het midden houdt tusschen die van beide soorten? Ook T h e 1 1 u n g vermeldt in zijn Flore adventice de Mont- pellier geen tusschenvormen. Wel maakt hij daarin opmerk- zaam op de z. i, groote verwantschap tusschen deze soort en Ph. truncata G u s s. waaruit wellicht te verklaren is, dat zoovele als Ph. truncata gedetermineerde exsiccata tot Ph. brachystachys behooren. Voor de beschrijving van dergelijke overgangsvormen verwijzen wij naar bovengenoemde flora, doch geven hier een bewerking van de daarin opgenomen tabel. 1. Bovenste (het zaad omgevende) kroonkafjes aange- drukt behaard 2 Bovenste kroonkafje kaal, plant overblijvend met knolvor- mige wortels. Bloeiwijze cylindervormig. Buitenste kelkkafjes getand, naar den top scherp toegespitst, binnenste kelk- kafjes zeer klein of ontbrekend. Ph. coerulescens Des f. '2. Binnenste kelkkafjes zeer ongelijk, het grootste lijn- vormig, Vs — Vs zoolang als de kroonkafjes, het andere óf zeer klein óf ontbrekend. Buitenste kelkkafjes lancet- vormig, spits 3 Binnenste kelkkafjes gelijk of weinig verschillend. Buitenste kelkkafjes langwerpig ei- of knotsvormig, gaafrandig, plotseling toegespitst of stomp met een opgezet puntje. Stengels niet of weinig gezwollen aan de basis ... 4 3. Eenjarig met draadvormige wortels. Bloeiwijze ovaal. Vleugels der buitenste kelkkafjes getand (soms zeer weinig), spits Ph. minor R e t z. Overblijvend, met knolvormig gezwollen stengelvoet. Bloeiwijze cylindervormig. Buitenste kelkkafjes met gaaf- randigen vleugel Ph. bulbosa L. 4. Binnenste kelkkafjes zeer kort (Va^ — Vio van de kroon- kafjes bereikend) 5 Binnenste kelkkafjes V2 zoolang als de kroonkafjes. Eenjarig, stengelvoet niet gezwollen. Bloeiwijze meest ovaal 150 (bij cultuurrassen soms cylindervormig). Buitenste kelkkafjes toegespitst, gaafrandig. Ph. canadensis L. 5. Overblijvend, stengels aan de basis iets verdikt, steriele scheuten vormend, Bloeiwijze kort cylindervormig. Buitenste kelkkafjes meest afgeknot of stomp met een opgezet puntje. Bovenste scheeden niet of nauwelijks opgeblazen Ph. tmncata Guss. Eenjarig, stengels slank, niet gezwollen aan de basis (zich niet zooals bij Ph. minor uit de onderste scheeden sterk vertakkend), zonder steriele scheuten. Bloeiwijze kort ovaal. Buitenste kelkkafjes versmald of toegespitst. Bovenste scheeden sterk opgeblazen. Ph. brachystachys Link. III. In verband met het door ons in Kruidk. Arch. 1912 geschrevene over Phalaris intermedia B o s c. nog het volgende. In tegensteUing met Hack el. meent Th el lung dat dit wel een andere soort is dan Ph. angusta Nees* vgl. „Le Ph. americana E 1 1. = Ph. intermedia B o s c. = „Ph. microstachya D. C. de l'Am. N. qui est indentiflé „par Steudel avec le Ph. angusta, m'en paraït bien „distinct par les glumes ionguement atténuées aigues (non „obtusiuscules et subitement apiculés)." Het is ons niet gelukt dit verschil te ontdekken terwijl zaad van onze z.g.n. Ph. angusta planten opleverde, die wij niet van de gewone Ph. intermedia konden onderscheiden. Alopecurus geniculatus L. Onder No. 11729 insereerden wij een exemplaar van Alopecurus geniculatus L. den 19en Juni 1915 gevonden op opgespoten grond in den Boschpolder bij Rotterdam, dat deel uitmaakte van een geheele vegetatie daar ter plaatse, met donkere, zeer kleine aren, 1 — lVi2 cM. lang en 3. — 4 mM. breed. De meeste waren te rijp en vielen bij het drogen uit. Nu is bekend de var. microstachyus 151 Uechtritz (zie A. en G. Synopsis II pag. 137) doch hiermede stemt onze vorm niet overeen. De bladen zijn smal, doch niet zooals in bovengenoemde variëteit borstel- vormig opgerold. Ook waren niet de eigenaardige niet- bloeiende scheuten aanwezig, die volgens Uechtritz zijn variëteit kenmerken en aan meerderjarigheid doen denken. Meer waarschijnlijk lijkt het ons, dat wij met een standplaatsvorm te doen hebben. De opgespoten bodem is de eerste jaren vochtig, doch droogt snel uit met als gevolg daarvan het verdwijnen van vele planten, terwijl andere een armoedigen vorm aannemen {Glyceria fluitans loliacea, Catabtosa aquatica uniflora, Bromus sterilis oligostachyus). Jung e heeft in „Die Gramineen Schleswig- Holsteins" een dergeUjken vorm van Alopecuras myosuroides beschreven en analoog daarmede, zouden wij onzen vorm £♦ gracilis (J. en W.) willen noemen. Stipa trichotoma Nees. Bij het graanmagazijn te Sittard werd dit jaar door den Hr. A. de W ever een Stipa gevonden, die wij deter- mineerden als St. trichotoma Nees. Ze behoort evenals de in 1914 door den Hr. A. W. Kloos vermelde St. Neesiana en Si. hyalina tot de door G o d r o n naar exemplaren bij Port Juvénal gevonden, als nieuwe soorten van dit geslacht beschreven planten en ontving den naam van St. tenella G o d r. (Fl. juv. p. 44). Het is een teere, sterk zodevormende plant, waarvan de borstelvormige wortelbla- den sterk aan F. ovina capillata doen denken. De halmen zijn slechts eenige dM. hoog, glad en dun. De pluim is arm- bloemig met naar alle zijden uitstaande, dunne, heen en weer gebogen takken waaraan de vrij lang gesteelde aartjes zitten (elk aartje afzonderlijk: de zijdelingsche met een steel die iets langer is dan het aartje). De beide kelkkafjes zijn aan den voet iets opgeblazen, zeer sterk toegespitst 152 in een korte naald en 5 tot 6 mM. lang, ongeveer 3 X zoo lang, als de bloem. Het onderste kroonkafje is papier- achtig, door kleine knobbeltjes ruw en tegen dat het zaad rijp is bloedrood gekleurd en in een dunne, weinig ge- draaide naald uitloopend, die ± 3 cM. lang is. De plant is afkomstig uit Z. Amerika en in de pampas van Argen- tinië zeer algemeen. Calamagrostis epigeios Roth- In de duinen bij Bergen, dicht bij de waterleiding, viel ons een vegetatie van Cal. epigeios op, die zich onder- scheidde van de normale planten van die soort, door een sterk saamgetrokken bijna aarvormige pluim. Volgens A. en G.'s Synopsis moeten deze planten behooren tot de var. densiflora Led. Ze stemmen volkomen overeen met de onder No. 858 door Kneucker uitgegeven exsiccaten, waarbij echter Hack el schrijft: „Sie ist nicht die typische v. densiflora L e d., welche sehr kurze Ris- penaste hat, wohl aber eine derselben sich nahernde Form; ich wüszte aber keine Grenze anzugeben, von wo an man sie so nennen soil." Het schijnt wel mogelijk in ons land exemplaren te vinden, die precies op de Siberische gelijken; het onderscheid ligt dan daarin, dat deze vorm in Siberië en Japan geheele streken bedekt en een aaneengesloten vegetatie vormt, terwijl ze bij ons slechts een hier of daar voorkomende standplaatsvorm is. Nog willen wij er op wijzen, dat in duinbosschen van deze soort een zeer lage vorm voorkomt, 2 — 3 dM., met een armbloemige pluim en smal opgerolde bladen. Deze f. pumila troffen wij meerdere malen o.a. te Hoek van Holland aan. Aira caryophyllea L. Alvorens een overzicht mogelijk is over de vormen van 153 deze soort, dient uitgemaakt te worden, wat wij te ver- staan hebben onder A. multiculmis Dum. In de Agrost. Belg. pag. 121 vinden wij als diagnose: Dense caespitosa, culmis simplicibus, panicula contracta, floscuUs gluma brevioribus, supetiore stipitato. Daarbij is een teekening gevoegd, een eenigszins saam- getrokken pluim voorstellend. Er is slechts 1 onderste pluimtak, die niet bijzonder groot is, in geen geval grooter dan de rest der pluim. Evenmin wordt de hoofdas op zij gedrongen door een der zijtakken. Als van minder belang voegt Dum or tier er bij: pedalis et ultra; folia, vaginae culmique scarberrimi. Proxime accidit A. canescens Host. Vergelijken wij hiermede de Nederlandsche Flora's. In het supplement op de Fl. B. S. schrijft van Hall: Aira multiculmis Dum. schijnt mij niets anders te zijn dan een groote vorm van Aira caryophyllacea. Oudemans is uitvoeriger. In zijn Flora van Nederland vindt men: „exemplaren van A. caryophyllea, die veel hooger opschieten dan 2 dM., ruwer bloem en stengels en een grooten pluim hebben, welker bloemen ook wat grooter (!) zijn dan bij den typischen vorm, worden als var. multiculmis Dum. onderscheiden." In zijn Herbarium van Nederlandsche planten heeft hij als No. 59 exemplaren dezer variëteit uitgegeven, ver- zameld te Noordwijkerhout, langs beschaduwde zandwal- ietjes en verzameld 20 Juni 1867. Deze exempl. tenminste die in ons herbarium en in dat der N. B. V., zijn vrij hoog (de hoogste halm 3: 40 cM.) en bovendien nog jong, zoodat de pluim nauwelijks of nog niet geheel uit de scheede is. Daardoor kan niet worden nagegaan of de pluim ook na den bloeitijd saamgetrokken blijft. Overigens gelijken de planten zeer veel op de afbeelding in Duraor- tier. Ook hier meest één onderste pluimtak, die niet groot is, veel kleiner dan de rest der pluim. Van grooter bloemen dan bij het type kunnen wij niet veel bespeuren. 154 Hoe vinden wij ze nu terug in gezaghebbende buiten- landsche flora's? Rouy in Flore de France voert ze aan als: sous-espèce A. multiculmis Dum. Plante ordinairement plus élevée, a branche inférieure de la panicule plus grosse et paraissani continuer la tige. Tiges atteignant jusqu'a 6 dec, fasciculées. Feuilles glauques. Rameaux et ramuscules ascendants; épillets rapprochés, plus petits (vgl. Oude mans), 2 — 2^/4 mm. env. de long et nettement plus ventrus a la base, fas- cicules aux noeuds des rameaux, arête plus longue. Hier treffen wij dus verscheidene nieuwe kenmerken aan: 1°. de eigenaardige lange onderste pluim tak, die een voortzetting schijnt van den stengel. 2^. de kleinere, opgeblazen aartjes met langer naald, in bundeltjes bijeen. Waar komen die kenmerken vandaan? Toch niet uit Dum or tier's diagnose? Ze zijn zelfs met diens teekening in strijd. Rouy citeert allereerst Husnot en daarna Ascherson en Graebner. De laatsten spreken in hun beschrijving van die onderste pluimtak, terwijl Husnot het heeft over de kleinere aartjes, vgl. A s c h s. en G r b n. ; Pflanze meist zahlreiche, oft über 20, meist dicht gestellte Stengel treibend, meist 3 dM. hoch und höher. Rispenachse knickig hin- und hergebogen, daher (wenigstens stets im mittlerer und oberen Teil) ein Rispenast oder dessen grundstandiger Zweig scheinbar die directe Fortsetzung der Rispenachse bildend. Rispenaste meist ziemlich straff aufrecht, anliegend mit meist ebenso anliegenden Zweigen, daher sehr schlank erscheinend, selten sparrig abstehend. Achrchen nur 2,5 mM. lang, breiter als beim Typus, hellgrünlich gefarbt [merk op: Oudemans: aartjes grooter dan bij het type. Rouy: „ kleiner „ „ „ „ A. en G.: „ breeder „ „ „ „ ] 155 Husnot noemt als afzonderlijke soort A. multiculmus Dum. en als synoniem daarvan A. plesiantha Jord. (zie verderop). Tiges ordinairement plus élevées que celles de l'A. caryophyllea, atteignant jusqu'a 6 dM., fasciculées, croissant et toufFes serrées; gaines des feuilles rudes. Pani- cule oblongue a rameaux dresses et a la fin étales, pédi- celles rapprochés en faisceaux au sommet des rameaux, plus petits, 2Vo mM. oblongs ou ventrus a la base (A. aggtegata T i m.) Fleurs entourées a la base de poils courts, la supérieure brièvement pédicellée. In zijn tabel tot determinatie der soorten geeft Husnot: aartjes van 2^1 o- — 3 mM, alleen-staand of 2 bijeen: A. caryophyllea. „ „ 2 mM., in bundeltjes aan den top der takjes. A. multiculmis. Uit 't bovenstaande lijkt het ons zeer waarschijnlijk, dat Husnot andere vormen op 't oog heeft, als door Dumortier bedoeld zijn. Nog beter blijkt dit als wij nalezen wat bovengenoemde auteurs hebben op te merken omtrent de variëteiten p/es/an^/za Jord. endivaricata Pourr. Van den laatsten vorm geven A. en G. uitdrukkelijk op, dat zij dien als overgang beschouwen naar hun ras: multiculmis. Volgens hen is; „die Rispe breit, der unterste Rispenast mit seinem grundstandigen Zweige so grosz oder oft grosser (nicht langer) als der ganze Rest der Rispe (vom nachsten Knoten aus gerechnet), daher die Rispen- achse oft seitwarts gedrangt und deshalb knickig erscheinend. Dit is blijkbaar een geheel andere plant dan de var. divaricata van Husnot en Rouy. Deze geven op: tiges ordinairement plus courtes, en touffes plus denses; fleurs du type mais rameaux de la panicule plus amples, a la fin divariqués. En nu de var. plesiantha Jord. Volgens A. en G. heeft deze een eivormige tot bijna aarvormige pluim met aan- liggende takken. Volgens Husnot is ze synoniem met 156 A. multiculmis. B or eau (Flore du Centre pag. 701 en 702) onderscheidt A. multiculmis van A. aggregata Tim. en A. plesiantha J o r d. A, aggregata zou dan verschillen door de opgeblazen, iets liervormige aartjes, A. plesiantha door zijn saamgetrokken pluim. Uit het bovenstaande blijkt voldoende, dat men tegen- woordig onder A. multiculmis een geheel andere plant verstaat, dan Dumortier ze beschreven heeft en dat gezaghebbende auteurs elkaar zoowel in de diagnosen als in de systematische „Bewertung" der vormen tegenspreken. Speciaal wat de lengte der aartjes betreft, kloppen de beschrijvingen in de Fransche flora's niet met de door ons onderzochte Nederlandsche planten. Bij het materiaal uit het herbarium der N. B. V. evenals uit het onze, blijken de meeste planten aartjes te hebben van ± 3 mM. Zeer kleine afwijkingen komen soms in 1 pluim voor. Wij zagen slechts enkele exemplaren die kleiner aartjes bezaten, doch dat zijn geen groote doch juist lage plantjes. Bij een daarvan (herb. J. en W. 11856) zijn de aartjes ook sterker gezwollen en gelijken sterk op exempl. in het Rijksherbarium aanwezig, gecultiveerd te Lyon uit zaad, afkomstig van A. Jordan en uitgegeven als A. aggregata T i m. Deze planten zijn oorspronkelijk afkomstig uit het herb. Oudemans en als Oudemans zijn materiaal met deze Lyonsche exempl. vergeleken heeft, klopt de beschrijving „aartjes iets grooter" bij de Noordwijksche planten precies. Nog kleiner aartjes zagen wij aan Algier- sche planten, uitgegeven door Battandier et Trabut als Aira caryophyllea L. var. mycrostachya C o s s. 't Lijkt als men de planten uit het Rijksherb. nagaat of Aira caryophyllea naar het Zuiden van haar gebied grooter wordt, met kleinere aartjes. De vorm der pluim is zeer variabel. Soms zijn de takken knoopig en hoekig heen en weer gebogen terwijl ze naar alle kanten uitstaan. Dergelijke planten maken een geheel anderen indruk dan 157 die, waarbij de pluimtakken meer recht en aanliggend zijn. Doch dat zijn ook de uitersten van een onafgebroken reeks tusschenvormen. Zoo vindt men in de „Kicknia Belgica" uitgegeven exemplaren van Aira multiculmis Dumt., Zonhoven 1866, met de volgende opmerking: „C'est M. Du Mortier qui Ie premier a eu l'idée de démembrer XAira caryophyllea des auteurs, en créant l'espèce que nous publions et dont les échantillons ont été verifies par l'auteur. Cette espèce critique se distingue du type par un mode particulier d'inflorescence et par la fleur supérieure de chaque épillet, qui est stipitée et non sessile. Cet auteur a abandonné plus tard sa creative car dans son Floruia Belgica l'A. multiculmis devient une variété du type." Wat ons betreft had hij nog wel verder kunnen gaan en zelfs die variëteit kunnen loslaten daar de bovenge- noemde exemplaren in niets afwijken van de gewone A. caryophyllea. Alleen de jonge exempl. hebben een saamgetrokken pluim. Dit is ook het geval bij de planten uit het „Herbier des Plantes rares ou critiques de Belgique" par H. V. Hurk (1863). Ten slotte meenen wij, dat de vormen van A. caryophyllea, die in ons land voorkomen, alle behooren tot de var. genuina B r i q. : aartjes ± 3 mM., langwerpig, meest iets van elkaar verwijderd. Hiervan zou men dan kunnen onderscheiden een fm. typica A. en G. : pluim pyramidaal, onderste pluim- tak kleiner dan de rest der pluim. fm. divavicata A. en G.; pluimtakken hoekig heen en weer gebogen en naar alle zijden uitstaand; de onderste pluimtak even groot of grooter dan de rest der pluim, die dikwijls op zijde gedrongen wordt. fm. plesiantha A. en G.: pluim smal met aanliggend- opstijgende takken. fm. procumbens de Wever: plant een kleine zode 158 vormend, waarvan de stengels naar alle zijden neerliggen; pluim armbloemig. Verder valt dan te letten op de volgende (wellicht Zuidelijke) variëteit, waarvan Nederlandsche exempl. ons niet bekend zijn. var. major Gaud. (= ± multiculmis sensu A. en G.) aartjes kleiner en meer opgeblazen, dicht bijeen in bundeltjes aan de uiteinden der vertakkingen; plant hooger (tot 6 dM.); onderste pluimtak groot, schijnbaar de halm voortzettende. Hiervan onderscheidt Briquet nog : fm. multiculmis Briq. (± A. multiculmis sensu Husnot) pluim met opstijgende, aanliggende takken, daardoor smal en schraal schijnend. fm. aggregata Briq. pluim met verafstaande takken en takjes. Aira capillaris Host» In Augustus 1913 vonden wij in Oosterbeek langs een heg eenige exemplaren van bovengenoemde soort, die tot nu toe niet in ons land waargenomen was. Daar ze evenals Agrostis nebulosa veel voor grasbouquetten wordt gebruikt, zal het wel een tuinvluchteling zijn [dicht bij deze vindplaats troffen wij eenige jaren geleden Eragrostis Abessinica aan]. Ze gelijkt eenigszins op Agrostis nebulosa, waarvan ze door de 2-bloemige aartjes echter gemakkelijk te onder- scheiden is. Van Aira caryophyllea, waarmede zij de kleine zoden en smalle blaadjes gemeen heeft, wijkt ze af doordat de aartjes zeer klein zijn (tot 1 Va mM.) en alleen staan op steekjes die tot 8 X zoo lang zijn als het aartje. Ze komt wild voor in de landen om de Middellandsche zee. Aira praecox L» Van deze weinig variabele soort troffen wij eveneens 159 in Augustus 1913 langs een zandweg te Oosterbeek enkele exemplaren aan, die opvielen door de losse pluim, grooter dan bij typische exemplaren en aan de basis gelobd en onderbroken. Dergelijke laatbloeiende exemplaren vindt men beschreven als /. aestevalis A. en G. Voor zoover ons bekend, was in ons land de aandacht op dezen vorm nog niet gevestigd. Dactylis* De pogingen om de vele vormen dezer „Gesammtart" in ondersoorten te groepeeren zijn tot nog toe steeds mislukt doordat zelfs de meest karakteristieke vormen door overgangen verbonden zijn. Het gewone herbariummateriaal is daartoe slecht te gebruiken. Van verschillende vind- plaatsen is slechts 1 exemplaar aanwezig, dikwijls nog een opvallend exemplaar, afwijkend van den daar ter plaatse newonen vorm, terwijl deze laatste niet verzameld is, juist omdat ze er algemeen is. Of men heeft typicCiie exem- plaren uitgezocht, echter niet het type der vindplaats maar dat van een wetenschappelijke afbeelding, die toch heel goed naar het eerste het beste exemplaar geteekend kan zijn. Wil men zulk een kwestie met behulp van herbarium- materiaal oplossen, dan kan dit slechts gelukken, wanneer men dit doel reeds bij het verzamelen voor oogen gehad heeft. Ons materiaal is dan ook nog niet voldoende, om met eenige kans van slagen een poging tot betere syste- matische groepeering der vormen te wagen. Wij wilden slechts de aandacht vestigen op een dergelijke groepeering door E. Krause gegeven van de in den Elzas voorkomende vormen en daaraan eenige opmerkingen vastknoopen. I. ciliatum. (= Dactylis ciliata DölL, Dact. glomerata [i hirta M a r s s o n.) Dicht zodevormend. Bladscheeden door naar boven gerichte haren of bultjes ruw. Pluimtakken meest 160 sterk samengetrokken, soms slechts een samengesteld kluwen vormend. (Rchb. Ie. 363.); of de onderste takken zijn langer en dragen aan den top de aartjes tot kluwens opééngehoopt; aartjes meest violet gekleurd. Onderste kelkkafje l-nervig, 't bovenste meest 2- of 3-nervig met aan de naar voren gekeerde zijde tusschen zijnerf en rand een plek groen of paars. Kroonkafjes kortharig, zeldzamer ruw, op den rug botsteluormig gewimperd met haartjes die ongeveer even lang zijn als de kafjes breed zijn. Eerste kroonkafje van het aartje met den naald 6 mM. lang. Helmknoppen violet). II. lobatum. {Dact. glomerata y lobata Marsson, Lange, Prahl.) Losse zoden vormend, donkergroen, tot meer dan 1 M. hoog met opstijgende stengels (de scheuten vormen in den herfst vele adventiefwortels, geraken in den winter onder de oppervlakte en de verweerde veelknoopige resten vormen het volgende jaar doode aanhangsels van de nieuwe zode. Uitloopers komen nooit voor.) Bladscheeden afstaand behaard, zeldzamer kaal. Bladspriet tot meer dan 30 cM. lang. Pluim los, aan hooge halmen knikkend, onderste takken meest 2 of 3 bijeen en dikwijls zoo dicht bij elkan- der, dat heele bundels zijtakken ontstaan. Gewricht aan de basis der zijtakken duidelijk ontwikkeld. Kluwens 12 mM. lang en 4 mM. breed, witachtig groen. Aartjes 3- tot 4-bloemig. Onderste kelkkafje l-nervig, zelden 2-nervig. Bovenste kelkkafje meest 2- of 3-nervig, slechts langs de nerven groen, overigens vliezig. Kafjes slechts op de kiel fijn ruw, zonder lange wimpers, overigens glad. Eerste kroonkafje van het aartje 4,5 — 5 mM. lang, ongenaaid; meest stekelpuntig. Helmknoppen geel. Gaan wij nu onze exemplaren na, dan hebben wij slechts 2 maal planten gezien, die aan de beschrijving der onder- soort I ciliatum beantwoorden, nl. uit Z.-Limburg (leg. A. d e W ever) en uit Wormerveer, beide van kalkrijke 161 standplaatsen. Speciaal de beharing der scheeden schijnt in ons land weinig voor te komen, zelfs zagen wij tot nu toe geen Nederlandsch exemplaar der ondersoort II. lobatum, dat behaarde, laat staan afstaand behaarde scheeden bezat. Wel komen exempl. met sterk behaarde aartjes voor, waarbij dan ook de pluimtakken zelf een meer of minder sterke beharing vertoonen. Sterk ineengedrongen bloei- wijzen troffen wij veel aan op adventief terreinen, veelal gepaard met monstrueuse vervormingen bijv. onder de pluim bevindt zich een schutblad, of uit een der onderste scheeden komt nog een pluim te voorschijn. Zien wij af van de beharing der scheeden dan komen vormen, boven beschreven als II. lobatum veel in bosschen voor. (Z.-Lim- burg, Arnhem, Breda.) Veel meer dan een dezer zuivere „ondersoorten" vindt men zoogenaamde overgangsvormen. Ciliatum-achüge planten groeien algemeen langs wegen en dijken, op weiden en ander kultuurland. Het meerendeel heeft kortere of onderbroken kielwimpers, ruwe bladscheeden met naar beneden gerichte bultjes en, vergeleken bij typische ciliatum, slankere aartjeskluwens die meer groen gekleurd zijn [een enkele maal vindt men planten, met een sterk sprekende grauwe kleur]. Treft men onder dergelijke vormen een enkele maal een exemplaar aan, dat morphologisch op echte ciliatum gelijkt, dan weet men niet of het een terug- slag is. Volgens K r a u s e is ciliatum nog de typische plant der Zwitsersche en Zwabische Jura. Lotafum-achtige vormen vindt men veel minder op weiland, slechts op beschaduwde plaatsen, onder kreupelhout of heggen, treft men ze aan. De meeste door ons in Z. -Limburg verzamelde exemplaren behooren er toe. Zij worden soms zeer hoog (IV2 M.), krijgen dunne en slanke aartjeskluwens, doch die aartjes zijn niet kaal maar min of meer gewimperd. Ook komen daaronder lang genaaide exemplaren voor. Nog twijfelachtiger ziet het er volgens Krause uit me Nederl. Kruidk. Archief 1915. 11 162 D. Aschersoniana. Volgens hem behooren de oorspron- kelijke tusschen Ensisheim en Pulversheim op een vochtige plaats in 't bosch verzamelde exemplaren tot zijn onder- soort lobatum evenals de plant uit de Berlijnsche omge- ving (Finkenkrug bij Nauen), die algemeen als de echte Aschersoniana geldt. Ons exemplaar uit Z. -Limburg heeft het lichtgroene loof, de gladde scheeden, de weinig gekluwde pluim, de pluimtakken met kleine gewrichten, de 6-bloemige aartjes, de 3-nervige onderste en bovenste kelkkafjes, maar volgens de Synopsis moet D. Aschersoniana een kruipende wortelstok bezitten met tot 10 cM. lange uitloopers. En die bezitten onze exemplaren niet. Alle andere exemplaren, ons als D. Aschersoniana uit Z. -Limburg gezonden planten, waren echte lobatum of overgangsvormen. [Ook Hack el twijfelt aan D. Aschersoniana als soort: hij houdt ze hoogstens voor een variëteit, vgl. Kneucker Gr. Exsicc. No, 901]. Of nu Krause met bovengenoemde „ondersoorten" het bij 't rechte eind heeft, of dat het beter is de indeeling van Ascherson en Graebner te volgen, waarbij hun var. pendula D u m o r t. en bovengenoemde lobatum, hun var. ciliata P e t e r m. en bovengenoemde ciliatum elkaar ten naastenbij dekken, wagen wij niet te beslissen. Mis- schien is 't door cultuur uit te maken. Historische gegevens zijn er weinig. Alleen schenen 300 jaren geleden de beide ondersoorten gemakkelijker onderscheiden te kunnen wor- den ^) (vgl. B a u h i n's Catalogus pag. 6). In aansluiting met Kruidkundig Archief 1912 vermelden wij nog, dat de aldaar genoemde multiflora Beek sinds dien bekend is van Gotinchem (H e n r a r d) en Wormer- veer (J. en W.). ^) Een dergelijk voorbeeld hebben wij in Phleum prafense en Phl. nodosum van Linnaeus. Wat wij tegenwoordig zoo noemen zijn meestal niet de planten, die Linnaeus bedoeld heeft maar tusschenvormen of bastaarden (?). 163 Verder vonden wij in 1915 bij KnoUendam een exem- plaar waarbij de kelkkafjes langer zijn dan het aartje (f. longiglumae J. en W.). Poa. Wij vermelden hier nog eenige merkwaardige vormen door ons de laatste jaren aangetroffen. P. nemoralis L. Langs een boschrand te Houthem vonden wij te midden van gewone exemplaren {vulgaris Gaud.) eenige planten waarbij de aartjes aan de pluimtakken in kleine kluwens van 3 tot 5 aartjes opeengehoopt zaten. Wij insereerden dezen vorm als fm. glomerula J. en W. onder No. 11504. P. trivialis L. Deze soort komt voornamelijk voor als var. effusa met losse pluim, waarvan de lange pluimtakken loodrecht afstaan of iets overhangen of als var. vulgaris waarbij de pluim meer saamgetrokken is. In 1914 vonden wij langs een slootkant te Amsterdam een exemplaar dezer laatste var. waarbij de pluim zoo sterk saamgetrokken was, dat het een gelobde aar geleek. Wij insereerden dezen vorm als fm. contracia J. en W. onder No. 11427. Te letten valt nog op de var. multiflora R c h b. Wij vonden ze met den Hr. Henrard in een exemplaar langs de Geuloevers bij Valkenberg in 1912. De onderste pluim- takken zijn 9 in aantal (volgens S c h u r. kan dat aantal zelfs 12 wezen) en zijn tot bijna aan den voet met aartjes bedekt. De stengel is kruipend en wortelt aan de knoopen (terwijl ze volgens A. en Gr. zelfs uidoopers vormen kan, een ongewoon verschijnsel bij deze soort). De stengel is krachtig ontwikkeld met sterk ruwe scheeden. Wij vonden deze variëteit reeds in 1904 te Rotterdam maar dat exem- plaar is zeer jong. Misschien is ze zoo zeldzaam niet als opgegeven wordt. P. bulbosa L. Uit het berb. Heukels ging in het onze 11* 164 over een exemplaar dezer soort gevonden door W. Do eters van Leeuwen in de Beverwijksche duinen (1 899). Deze vindplaats sluit goed aan de reeds bekende: Noordwijk, Katwijk, Overveen. P. ptatensis L. In 1914 vonden wij met den Hr. Henrard op den St. Pietersberg bij Maastricht een exemplaar dezer soort, behoorende tot de var. collina S c h u r. 't Zijn lage plantjes door wortelstokken verbonden; het wortelrozet wordt gevormd door een stijf uitstaande krans van opgerolde blaadjes (vandaar de naam P. nardifolia S c h u r.) De zeer kleine stengelblaadjes waren vlak, doch zijn bij het drogen eveneens ingerold. Niet te verwisselen is deze variëteit met de meer voorkomende subcoerulea E n g 1. Ook deze vormt lage plantjes met sterk geredu- ceerde pluim doch hierbij zijn alle bladen vlak, in ver- houding der lengte zelfs breed en plotseUng aan den punt in een kapje saamgetrokken, terwijl de plant een blauw- groene kleur vertoont. Deze laatste is meer bekend als de var. humilis Ehrh., Gris., Richter, enz. Festuca duriuscula (L*)« Dezen naam treft men bij Linnaeus twee maal aan : 1°. in 1753 in zijn Spec. pi. ed. I en 2'^. in 1767 in zijn Syst. Veg. ed. 12. In As ch er son en Graebner's Synopsis vindt men den eersten terug bij Festuca ovina var. duriuscula K o c h en den tweeden bij Festuca rubra var. duriuscula Gaud. Hoe staat het in ons land met deze vormen? Oudemans weet er in zijn Flora van Nederland niet goed raad mee. Hij wijst er op, dat Koch en Garcke ze als een variëteit van Festuca ovina beschouwen, daarentegen Fries, Grenier et Godronzeals een afzonderlijke soort vermelden. Hij geeft de volgende kenmerken: 165 • 1**. bladen iets vleezig, naar binnen omgekruld, met een uitpuilende hoofdnerf. 2". Stengels over de geheele lengte fijn gestreept, aan den top niet hoekig. 3^. Aartjes groot, losbloemig, kroonkafjes lang genaaid (IV2 X zoo lang als het kaf je). Hij wijst er op dat vele exemplaren door anderen als Festuca dunuscula bestempeld, niets zijn dan vormen van F. rubra, waarbij tevens de onstandvastigheid van het bladkenmerk ter sprake komt. Bovendien moet volgens hem F. duriuscula geen uitloopers bezitten. Hieraan her- kennen wij, dat Oudemans inderdaad de bovengenoemde F. ovina var. duriuscula K o c h bedoeld heeft. Vreemd is, dat hij in zijn Herb, van Ned. Planten als No. 1008 een F. duriuscula uitgeeft, gevonden te Amsterdam, die o. i. beslist tot F. rubra behoort, daar ze wel uitloopers bezit. Van K o k-A n k e r s m i t daarentegen bezitten wij exemplaren, die niets anders zijn dan vrij robuste vormen van F. rubra met saamgevouwen, dikke onderste bladen en dus overeenkomen met bovengenoemde Festuca rubra var. duriuscula Gaud. Was er dus vroeger al verwarring, het behouden dezer twee namen op de wijze zooals A. en G. dat doen mag geoorloofd wezen, veel navolging schijnt ze niet gevonden te hebben. Algemeen beschouwt men de vroegere F. duriuscula nu als jF. ovina var. duriuscula Koch: „laminae subjunceae v. junceae, 0,7 — 1,0 mm. diam. et ultra, 3-costatae, 7 — 9 nervis, haud pruinosae." Slecht R o u y, Flore de France, houdt de traditie van Grenier et Godron hoog en geeft F. duriuscula L. als afzonderlijke soort op. „qui diffère du F. ovina L. par les caractères suivants; tiges striées; feuilles raides ou jonciformes, de Vio — ^ mM., carénées, comprimées latéra- lement, non sillonées (de même obtuses) : épillets ordinaire- ment plus grands et port plus robuste," Opgevat als vorm van F. ovina schijnt ze in ons land 166 zeldzaam te zijn. Wij vonden ze Juli 1913 op de heide bij Heelsum en zonder ter controle een exemplaar aan Prof. E. H a c k e 1, die onze determinatie bevestigde en ze her- kende als de vorm genuina der genoemde variëteit. Algemeener is de bovengenoemde Festuca rubra var. duriuscula Gaud. Ze is grauwgroen van kleur, heeft ver kruipende uitloopers, dikke stijve onderste bladen, een meest groote losse pluim met groote 9 — 10 mM. lange kale aartjes, die dikwijls rood zijn aangeloopen. Om verwar- ring te voorkomen, is het, dunkt ons, wenschelijk haar voortaan te noemen Festuca rubra var. juncea Hack. Hiertoe behoort ook het meerendeel der in het Vereeni- gingsherbarium aanwezige materiaal voorzooverre dat deter- mineerbaar is, daar veel losse stengels aanwezig zijn. Festuca rubra L commutata Gaud» Bij F. duriuscula wezen wij er reeds op hoe noodzakelijk het is de vormen van deze en verwante Fesfuca-soorten volledig uit te graven. Dit is niet altijd geschied, vandaar dat niet na te gaan is, hoe het in ons land staat met de verspreiding van bovengenoemde variëteit van F. rubra. Men vindt deze in Aschs. en Graebner's Synopsis op pag. 500 onder de var. fallax Hack. doch conform de regels der nomenclatuur moet deze naam vervallen en vervangen worden door commutata Gaud. Ze onder- scheidt zich van F. rubra genuina slechts door de sterk zodevormende groeiwijze. Men heeft vele pogingen aan- gewend om ook nog andere kenmerken te ontdekken, o. a. aan de stengelbladen. Deze schijnen echter alle te zijn mislukt. Na uitgebreide onderzoekingen komt A. Saint — IJves tot de volgende resultaten; Le rapport entre les largeurs de la feuille culmaire et de la feuille d'innovation supposée étalée est essentiellement variable dans chacune de ces deux variétés et sa valeur 167 ne peut servir a les différencier Tune de l'autre. La valeur de ce rapport n'est nullement liée a la presence ou a l'absence de faisceaux de sclérenchyme au sommet des cótes de la feuille culmaire. Ces faisceaux se rencontrent aussi bien dans les feuilles relativement larges que dans les feuilles culmaires égalant sensiblement en largeur les feuilles des innovations. Seul Ie mode de vegetation permet de séparer Ie var. genuina du var. commutata. Festuca gigantea VilL Deze plant is altijd gemakkelijk te herkennen en ver- toont slechts afwijkingen van weinig belang. Zoo bereikt het bovenste kelkkafje een enkele maal -/s van het er voor staande kroonkafje; zoo varieeren de meeldraden iets in lengte 2,5 a 3 mM., blijven meest korter dan de helft van het bovenste kroonkafje. Ook de kleur, meestal prachtig groen, wordt bij laat bloeiende exemplaren soms paars. Hoe staat het echter met het gesteeld zijn der aartjes. H a c k e 1 beschrijft ze in zijn Monografie als „longiuscule pedicellata." Ascherson en Graebner spreken niet over de lengte der steekjes. S t a p f (in H o o k e r's Fl. Br. India) zegt: „pedicels short or the lower sometimes = the spikelets." Deze vrije vage, min of meer tegenspre- kende aanwijzingen, kloppen niet geheel met de feiten. In een normaal ontwikkelde pluim van Festuca gigantea, zijn de aartjes bevestigd óf aan de vertakkingen van de laatste orde of op het eind van takken van verschillende orde. Die vertakkingen van de laatste orde zijn vrij lang naakt en dragen slecht 2 aartjes, één zijdelingsch en één eindelingsch. Het zijdelingsche aartje zit op een kort steekje (1 — 3 mM.), het eindelingsche op een lange steel (10^ — 15 mM.) die ongeveer even lang is als het aartje. Aan het bovendeel der takken van verschillende orde vindt men 1 of 2 kortgesteelde aartjes en een eindelingsch aartje op een 168 lange steel (10 — 15 mM.) gevormd door het uiteinde van de tak. Men kan dus zeggen: in de pluim van F. gigantea zijn de zi/aartjes alle kort gesteeld (1 — 3 mM.) en de ein- delingsche aartjes lang gesteeld (10^ — 15 mM.). Dat het van belang is op de betrekkelijke lengte van aartje en steel te letten blijkt als men de beschrijvingen vergelijkt die Hack el en Aschs. — Graebn. geven van (de in ons land nog niet gevonden) Festuca gigantea X Lolium perenne. H a c k e 1 beschrijft de onderste aartjes als kort, de bovenste als zeer kort gesteeld en in de Synopsis van A. en G. pag. 769 vindt men: „untere Achrchen kürzer als ihr Stiel, obere fast sitzend." Bedenkt men dat die aartjes minstens 10 mM. lang zijn, dan zou dat voor de steekjes meer dan 10 mM. geven of de aartjes zouden lang gesteeld zijn. Hier heeft inderdaad een vergissing plaats gehad en dat is te meer duidelijk, daar zoowel Hackel als Ascherson en Graebner hun beschrij- ving ontleenen aan dezelfde planten, gevonden door Brinkmann „in silvis pr. Rostock." Deze lapsus calami is reeds ontstaan in A s c h e r s o n's Flora der Provinz Brandenburg" (1864) en daaruit waarschijnlijk in de Synopsis overgegaan. Men moet daarin dus lezen : onderste aartjes langer dan hun steel, de bovenste bijna zittend. Bromus madritensis L» Deze soort, die wij reeds in Kruidk. Archief 1912 ver- meldden vonden wij in 1912 en '13 op het rangeerterrein bij IJselmonde en in Juni 1914 op een aanvoerterrein te Amsterdam in gezelschap van Phalaris coerulescens en Hordeum Gussoneanum. De Amsterdamsche planten be- hooren tot de type der soort terwijl de exemplaren van IJselmonde door de aan de randen lang gewimperde kroon- kafjes blijkbaar de var. ciliatus G u s s. vormen. 169 Bromus rubens L. In Juni 1912 vonden wij op het rangeerterrein bij IJsel- monde een aantal exemplaren van Bromus rubens L. Bij de determinatie bleek tevens, dat 2 exemplaren, die wij reeds in 1907 te Rotterdam op een aan voerterrein hadden verzameld, eveneens tot deze soort behoorden. Ze is van Br. madritensis, waarmee ze door den bouw der aartjes verwant is, te onderscheiden door de bloeiwijze. De aartjes vormen als 't ware een penseel aan den top der halmen doordat de pluiminternodiën sterk verkort zijn. Bovendien vormen de beharing van het bovenste deel der halmen, de kleine aartjes (2 cM. zonder de naalden) de zwak 3-nervige kroonkafjes duidelijke kenmerken ter onderschei- ding van Br. madritensis, waarmee men ze wel eens tot 1 soort vereenigt. Van de bij ons nog niet gevonden Bromus fasciculatus PresL, die dezelfde karakteristieke bloeiwijze heeft verschilt zij doordat Br. fasciculatus veel teerder is van habitus, met halmen die aan den top kaal zijn, met een kortere ligula, het bovenste kroonkafje kort gewimperd (lang gewimperd bij Br. rubens), het onderste kroonkafje onduidelijk generfd, en uiteenwijkende ten slotte min of meer gedraaide naalden. Bromus villosis Forsk, De laatste jaren is op verscheidene aanvoerterreinen bovengenoemde soort gevonden; alle exempl. behoorden tot de ondersoort maximus A. en G. Behalve de exem- plaren, zooals wij ze reeds in Kr. Arch. 1912 vermeldden, die tot de var. Gussonei behooren, werden ook exem- plaren aangetroffen met veel kleiner en saamgetrokken pluim, die meest als de var. ambigens } o r d. werden gedetermineerd. Wij maken er hier opmerkzaam op dat er 2 variëteiten 170 onderscheiden zijn, die een armbloemige pluim bezitten nl. de var. ambigens (Jord.) Briq., plant over 't alge- meen minder robust met een minder rijkbloemige en minder volle meer rechtopstaande pluim: de pluimtakken voorzien van 1^ — 2 kleine takjes aan den voet, die groote aartjes (6 — 8 cM. met de naalden) dragen op korte steekjes (1^ — 3 cM.), naalden betrekkelijk lang. var. minor B o i s s. plant teerder, met een smalle saam- getrokken rechtopstaande pluim, waarvan de takken alleen staan of slechts 1 takje aan den voet dragen; aartjes betrekkelijk klein met lange naalden (5 — 7 cM. met de naalden), zeer kort gesteeld (hoogstens 5 mM.). Kafjes smaller. Tot welke dezer variëteiten het verzamelde materiaal behoort, dient nog te worden uitgemaakt. Nog vermelden wij een exemplaartje, bij Rotterdam gevonden. Het is armbloemig, draagt slechts enkele aartjes die geheel kaal zijn en waarvan de kroonkafjes sterk glanzen (ƒ. glaber A. en G. = fo glabra W i 1 1 k.). Ammochloa pungens Boiss* Het tot de Festucaea behoorende, slechts enkele soorten tellende geslacht Ammochloa is gekenmerkt door het bol- vormige hoofdje, door de veelbloemige aartjes gevormd, omgeven als met een omwindsel door de breede onderste kafjes. Te Wormerveer werden door ons in 1913 aange- voerd gevonden eenige exemplaren van A. pungens Boiss. 't Zijn teere lage plantjes met korte vlakke bladen. Het hoofdje wordt gevormd door eenige 7 — 10 bloemige sterk saamgedrukte aartjes waarvan de kafjes spits tot zeer kort genaaid zijn. Opvallend zijn de betrekkelijk groote meeldraden. De plant is afkomstig uit het Middelland- schezee-bekken. Lolium Siculum Pari. Op het terrein van de meelfabriek te Wormerveer 171 troffen wij 27 Juni 1913 bovengenoemde soort in een forsch ontwikkeld exemplaar aan. Door de regelmatig geplaatste, een dichte dubbele rij vormende groote aartjes, herinnert ze aan L. multiflorum. De stengel is echter evenals de aaras totaal glad maar vooral is ze goed te kennen aan de groote stompe kelkkafjes. Ons exemplaar bezit in afwijking van de beschrijving in A s c h s, en Graebner's Synopsis genaaide kroonkafjes. Die naalden zijn zeer dun en onregelmatig van lengte (tot 27" mM.). De soort is afkomstig uit Z.-Europa. Lolium percnnc X multiflorum. Van deze bastaard, vroeger reeds eenige malen gevon- den, troffen wij goed kenbare exemplaren aan tusschen de stamouders op het fort bij Spijkerboor (N.H.). De planten waren rood aangeloopen en geleken het meest op een kort genaaide L. multiflorum, doch het kelkkafje dat bijna "/s van het aartje lang was, veel grooter dan het er voorliggende kroonkafje wees op den invloed van L. pevenne. Begin Augustus vielen vele aartjes loos uit. December, 1915. JANSEN en WACHTER. p. JANSEN en W. H. WACHTER. Floristischc Aantcekeningen X* De „Carex muricata" groep* Op een tocht in Zuid- Limburg in Mei 1912 vonden we een aantal ex. van een Carex, die we met de Neder- landsche flora's niet konden thuis brengen. Met Ascherso n-G r a e b n e r's Synopsis bleek al spoedig, dat we te doen hadden met Carex Leersii F. S c h u 1 1 z, die in dat werk als ondersoort van C. muricata L. opgenomen is. De heer A. d e W ever te Nuth zond ons daarna veel materiaal, in 1913 door hem verzameld, dat deels tot genoemde soort, deels tot C. muricata L. en C. divulsa Good behoort. Naar aanleiding hiervan hebben we eens nagesnufFeld, wat verschillende schrijvers aangaande deze planten zeggen; vooral ook, om gemakkelijke en betrouw- bare kenmerken ter onderscheiding te vinden. Maar vol- komen bevredigd zijn we niet, tenminste wat gedroogd materiaal betreft; wil men genoemde planten goed uit elkaar kennen, dan zijn levende ex. met rijpe urntjes een eerste vereischte. Het eerst is op de verschillende vormen goed de aandacht gevestigd door F. S c h u 1 1 z in verschillende jaargangen van Flora (LI; LIII; LIV); bovendien in zijn: „Etude sur quelques Carex." Hij scheidt Carex Leersii en 173 C. Pairaei scherp af van C. muricata en Carex Chaberti van C. divulsa; maar een zeer belangrijk punt, nl. de onderscheiding van C. Pairaei en C. Leersii aan den eenen kant, tegenover C. divulsa aan den anderen kant, laat hij onbesproken. (Zie Naschrift.) Ascherson en Graebner (Synopsis II 2 p. .39) sluiten zich hierin bij Schultz aan. Appel en Kükenthal behandelen de verschillende soorten gezamenlijk, en aan de hand van hun tabellen willen we het een en ander in het midden brengen. Vooraf willen we opmerken, dat bijna elke auteur een andere samenvoeging der soorten geeft. Waar F. Schultz alle vormen naast elkaar als soorten heeft, brengen A. en G. het aantal soorten terug tot twee: C. muricata L. en C. divulsa Good, en ze merken boven- dien nog op (pag. 39) dat deze laatste misschien ook beter als ondersoort van C. muricata op te nemen ware. Kükenthal neemt drie soorten: C. contigua ¥L op p e; C. echinata M u r r. en C. divulsa Good. De eerste is onze C. muricata', de tweede is C. Pairaei en heeft als var. C. Leersii; de derde heeft als var. nog C. Chaberti. Voor zoover wij kunnen oordeelen, lijkt het ons het beste, de methode van F. Schultz te volgen, tot nadere onderzoekingen en kweekproeven meer en beter inzicht zullen verschaft hebben. Want veel hangt af van persoon- lijk inzicht in dezen. Wie afgaat op de ligula en de vorm der aar, stelt C. muricata tegenover C. divulsa en de rest; neemt men daarenboven den stand der urntjes in aanmer- king, dan krijgt men de indeeling van Kükenthal; gaat men af op den vorm van het zaad, dan krijgt men \^ C. muricata met C. Pairaei; 2° C. Leersii; 3° C. divulsa met C. Chaberti. De groepeering en onderscheiding van Kükenthal in: Das Pflanzenreich IV 20 (Cyperaceae — Caricoideae) pag. 152 (met weglating van soorten, die niet in aanmer- king komen) is: 174 A. Spica oblonga continua vel ovata capitata densa. Utriculi oblique patentes raro subsquarrosi o.a. C. contigua. B. Spica elongata basi ± interrupta a. Utriculi squarrosi o.a. C. echinata b. Utriculi suberecti vel patentes o.a. C. divulsa. Deze kenmerken zijn op zich zelf onbruikbaar; immers komen van C. contigua vormen voor met afgebroken aar, en bij de andere, hoewel zeldzaam, vormen met niet- afgebroken aar. Beschouwt men echter tegelijk de volgende tabel van Appel (Mitt. des Bot. Ver. für Gesamt-Thüringen IX) dan komt men veelal tot het gewenschte resultaat; want ook Appel overdrijft o. i., als hij schrijft (pag. 25): „Schon D ö 1 1 weist darauf hin, dass Grosse und Form „der Früchte ein bestandiges Merkmal abgeben; da nun „diese Bestandigkeit und Leichtkenntlichkeit bei den „Achenien noch mehr hervortritt, so genügt die Beobach- „tung der Ligula und dieses Merkmales, um die verschie- „denen Arten zu unterscheiden." Het is ons gebleken, dat de vorm van het zaad niet zoo constant is, als Appel wil doen gelooven. De tabel van Appel dan (p. 25) luidt als volgt: Carex muricafa L. Ahrchen am Grunde mannlich C. echinata M u r r. Ahrchen an der Spitze mannlich 1 1. Achenium trapezförmig, d. h. abgerundet viereckig mit breiterer basis, Typus der C. contigua 2 Achenium eiförmig, an beiden Seiten gleich- massig abgerundet 3 175 2. Achenium auf einem (oft V3 des Schlauches, ausfüUenden, var. incrassata C r é p i n) Korkboden sitzend und den grössten Teil des Schlauches ausfüllend, Ligula bedeu- tend langer als breit mit breitem weissem Hautrande .... C. contigua Hoppe Achenium kurz gestielt, ohne Unterlage, auffallend kleiner als der Schlauch, Ligula breiter als lang . . C. Pairaei F. S c h u 1 1 z 3. Achenium breiteirund, oft kreisrund, Ligula breiter als lang mit schmalem braunem Rande C. Leersii F. S c h u 1 1 z Achenium langeiförmig, Schlauche nicht spreizend, Ligula langer als breit, Typus der C. divulsa 4 4. Achenium den Schlauch fast ausfüllend, Pfl. von striktem Habitus C. Chaberti F. Schultz Achenium auffallend kleiner, Ligula grosser als bei voriger, Halme bei der Fruchtreife überhangend C. divulsa Good. Van het grootste gewicht is het, bij deze namen op den auteursnaam te letten. Tot voor kort werd C. echinata Murr. voor synoniem ge- houden met C, sfellulafa Good. Dit doet ook Appel (zie boven). Volgens Kükenthal moet echter C. echinata Murr. in de plaats van C. Pairaei F. Schultz komen. (Na het verschijnen van zijn werk schreef Kükenthal ons. dat volgens Dr. T hel lung de naam C. Pairaei den voorrang weer had.) Verder is C. stellulata Good. = C. muricata Huds. = C. Leersii Willd. C. muricata L. = C. contigua Hoppe = C. canescens Poll. C. Leersii F. Schultz = C. muricata Hoppe = C. canescens Leers. Carcx muricata L» (C. contigua Hoppe) is kenbaar genoeg aan de ligula, de van voren vaak verlengde scheeden en het kurkachtig weefsel in de urntjes, waarop 176 de zaden rusten. De aren zijn in den regel niet afgebroken en bestaan uit 6 — 12, meestal 8^ — 10 aartjes. Carex Pairaei F» Schultz is, voor zoover ons bekend, tot heden nog niet inlandsch aangetroffen. De ligula is kort en witgerand, de scheeden zijn van voren niet ver- lengd. Gewoonlijk wordt de plant 25 — 40 cM. hoog en heeft smalle bladen (2 — 3 mM.). Een der beste kenmerken is ook de korte, gedrongen bloeiwijze, hoogst zelden zagen we die langer dan 2Vo a 3 cM. Het urntje is kleiner dan bij de andere soorten: 3 a 37" mM. en veel ronder; nl. breed eirond. De zaden zijn eveneens breed, en evenals die van C. muricata, eenigszins trapeziumvormig; maar dat ze steenrood zouden zijn, konden we bij de gedroogde ex. niet meer zien. Carex Leersii F. Schultz onderscheidt zich van C. Pairaei door de meerdere grootte: 30^ — 100 cM., de breedere bladen (3^ — 4V2 mM.), de meerbloemige aartjes, die aren vormen van 4 — 10 cM. en de grootere urntjes {4 — 5 mM.) en zaden. Deze laatste zijn aan beide einden minder hoekig dan bij C. Pairaei, vandaar dat men ze breed eivormig kan noemen. Van C. muricata is de plant door de aangegeven ken- merken onmiddellijk te onderscheiden; wij begrijpen vol- komen, dat, zooals F. Schultz meedeelt in Flora LJII pag. 459. een niet-botanicus, die deze plant met hem verzamelde, zich geen enkele maal vergiste op een plaats, waar beide dooreen groeiden. In de Flora LI V p. 24 somt F. Schultz een aantal verschillen op tusschen beide soorten, die men in de meeste werken vindt aangehaald; alleen het volgende niet: De meeldraden van C. Leersii zijn korter dan de schubben en hebben dikke helmhokjes van 1 '/g a 2 mM.; die van C. muricata zijn bijna zoolang als de schubben, en hebben dunne helmhokjes van 27^ a 3 mM. Zie verder bij Carex divulsa. 177 Carex divulsa Good» komt in habitus het meest over- een met C. Leetsii. De aren bestaan meestal uit ver uiteenstaande aartjes; de hgula is kort en evenals bij C. Leersü vaak bruingerand. De aartjes zijn betrekkelijk arm- bloemig; de urntjes staan tamelijk rechtop; worden zelden grooter dan 4 mM. Het zaad is smal eivormig; aan den voet eenigszins samengeknepen (daardoor wat gesteeld) en vult daarom van onder het urntje niet geheel. Door de aangegeven kenmerken onderscheidt de plant zich duidelijk van C. muricata; in de meeste gevallen is de plant ook duidelijk te onderscheiden van C. Leersü. In de eerste plaats door de kleur: terwijl C. divulsa gras- groen is, wordt C. Leersü al spoedig geelgroen. Verder draagt C. Leersü in het laatst van Mei reeds goede rijpe vruchten, terwijl die bij C. divulsa gewoonlijk een maand later te vinden zijn. De bladen van C. divulsa zijn smal (2 a 3 cM.); de urntjes zijn 'kleiner dan bij C. Leersü en daardoor lijken de afstanden tusschen de bloemhoopjes grooter dan bij deze soort, wat in werkelijkheid ook nog vaak het geval is. De urntjes staan bij C. Leersü, C. Pairaei en C, muricata naar alle zijden uit, terwijl ze bij C. divulsa en C. Chaberti bij rijpheid rechtop of rechtop- afstaand zijn. Dit laatste kenmerk en hetgeen bij beide soorten omtrent de vorm der zaden gezegd is, schijnen zoowat de eenige verschilpunten op te leveren tusschen C. Leersü en C. divulsa polycarpa. Tot slot wijzen wij er nog op, dat bij C. divulsa in den regel de vrucht- stengels langer zijn, en hooger boven de bladeren uitsteken. Carex Chaberti F, Schultz heeft korte, stijve, recht- opstaande stengels en stijve, korte bladen. De aren zijn kort (3 — 4 cM.) en samengedrongen. De ligula is kort. De urntjes zijn groot (5— 5 Va mM.) en sterk generfd. We hebben niet veel ex. van deze soort gezien; maar de stijve habitus met de korte, saamgedrongen aar waren wel opvallend. F. Schultz wijst er er op, dat bij deze Nederl. Kruidk. Archief. 1915. 12 178 soort veel minder stengels zijn dan bij C. divulsa, terwijl ze alle tegelijk bloeien: terwijl de talrijke stengels van C. divulsa na elkaar bloeien, tot in Augustus toe. (In Flora LI p. 303 zegt hij: „C. divulsa maakt tot 1000 halmen; maar in Flora LIV p. 21 schrijft hij: „die soms meer dan 100 halmen maakt", wat toch al mooi genoeg is.) Verder zouden bij C. Chaberti de aren nooit min of meer vertakt zijn, en bij C, divulsa evenals bij C. Leersii heel dikwijls. Dan moeten bij C. Chaberti de nerven op het urntje tot aan het midden loopen, en bij C. divulsa slechts over Vs deel en moet het zaad van C. Chaberti veel meer het urntje vullen. Het laatste hebben we bij het geringe materiaal, dat we ingezien hebben, niet kunnen nagaan. Na deze inleiding willen we van elke soort de verschil- lende vormen bespreken. Carex muricata L. Wil men een vorm typica A. en G. onderscheiden, dan kan men daartoe brengen planten met rechtopstaande stengels, van gewone (3 — 5 dM.) hoogte, die niet of heel weinig overhangen. De aren zijn niet onderbroken; de schubben bruin en de urntjes eivormig-toegespitst. Van deze typica komt nog een ondervorm furculata Peterm. voor, waarbij het onderste aartje verlengd en vertakt is. Heeft men zeer fijne, teere planten van 1^ — 2 Va dM. met 1 normaal en 1 of meer armbloemige aartjes in de bloeiwijzen, dan is dat de vorm submonostachya A. en G.; volgens de auteurs zeer zeldzaam, 't Wil ons voor- komen, dat dit een of andere monstruositeit of een schrale vorm („Kümmerform") is. Wij vonden een ex. dat er aardig op lijkt (Herb. J. en W. 12027) aan den Zuiderzeedijk te Monnikendam 14 VI 1914; 't was veel minder ontwikkeld dan no. 12014 en 12015 van dezelfde plaats en tijd. 179 De vorm meditervanea A, en G., nog slechts eenmaal bij Pavia waargenomen, zal bij ons wel ontbreken; terwijl de vorm fumosa Gr en., uit de Jura, waarvan de magere diagnose in Kükenthal luidt: „squamae utriculique nigri- cantes" misschien hier ook wel te vinden zou zijn. De overige vormen hebben allen een afgebroken bloeiwijze. In A. en G. vindt men hiervan de var. remota F. Schultz. Ze zeggen op pag. 39 van hun Synopsis: „B. Stengel schlafF, mehr oder weniger überhangend. „I remota. Schattenform. Aehre meist mehr oder weniger „unterbrochen. Deckblatter bleich, weisslich. In feuchten „Laubwaldern zerstreut. „C. contigua var. remota F. Schultz Flora LUI (1870) 459." Maar op de aangeduide plaats zegt F. Schultz: „Die genaherter oder entfernter stehenden Aerchen sind „kein bestandiges Merkmal, denn ich fand auf der Made- „burg in der Pfalz die C. contigua mit lauter Aerchen, „welche so entfernt stehen wie bei C. Leevsii und „C, divulsa. Ich nannte diese C. contigua var. remota." Later zegt hij in Flora LIV (1871) 27: „var ,'i remota „F. Sch. in Flora 1870 p. 459, nil nisi spica elongata et „spiculis remotis a C. contigua difFert. Hanc var. nusquam „in herbario vidi et solummodo in silvaticis lapidosis „praeterruptis montis Madeburg, Palatinatis, inveni." Uit deze citaten blijkt, dat A. en G. de beschrijving van Schultz hebben „uitgebreid" en deze vorm ver- bonden hebben met den vorm pallida Appel (ex. Woer- lein) waarvan de diagnose in Kükenthal luidt: „Planta „flaccida. Spica continua vel basi interrupta interdum „bracteata. Squamae pallidae." De tot heden in navolging van Oudemans (Flora van Nederland III) genoemde ex. |3 virens behooren tot deze pallida Appel, nl. Rotterdam (Mei 1856, leg. Oudemans.) Utrecht (v. Hall), Nijmegen (de Beyer) 12* 180 Middachten (Bus e), Deze ex. vindt men in het herb, der Ned. Bot. Ver. alwaar tevens een ex. ligt van de var. retnota F. Schultz; nl. Spaarndammerdijk (Augs. 1838 leg. L. H. en H. G. D. Bus e). De schubben zijn hier niet wit, maar bruin. Ook de vorm pseudo-guestphalica A. en G. kan afge- broken aren hebben. De plant is in alle deelen fijner en teerder dan het type. De bladen zijn smal, nauwelijks 2 mM. breed. De stengels zijn dun, boogvormig over- hangend, ten slotte op de aarde hangend. Alle schutbladen of de onderste bladachtig. De onderste schub met blad- achtige punt, de andere scherp-gepunt. De urntjes 4 mM. lang, eivormig, langzamerhand in den snavel versmald, tamelijk dik. Voor zoover ons bekend, is deze vorm nog niet inlandsch waargenomen. Wel zijn ex. gevonden, die in enkele ken- merken ermee overeenkwamen (b.v. Brombergen 30 Augs. 1897 in Herb. N. B. V.) maar die in andere opzichten weer zooveel afweken, dat ze onmogelijk tot dezen vorm kunnen behooren. Waar deze plant moet voorkomen op begroeide kalkhellingen in Westfalen en Lippe, zou de kans niet buitengesloten zijn, dat ze bij ons in Zuid-Limburg gevonden werd -^). De vorm is analoog met de var. guestphalica van Carex divulsa. (Reeds J ü n g s t. Flora Westfalens Ille Aufl. (1869) wees op dezen vorm, zonder hem echter een naam te geven). Ten slotte hebben we nog den vorm longissima Tauscher, die in VoUmann, Flora von Bayern p. 100 aldus wordt beschreven: Plant zeer hoog (80 cM.) Urntjes lancetvor- mig met langen, spitsen snavel; zaad veel meer lang dan breed, meest eivormig. ^) Ook van den heer De Wever zagen wij ex., die er veel op geleken; maar de schutbladen waren in 't algemeen veel te kort. 181 Dit schijnt dezelfde vorm als de var. altissima (Schur) A. en G., waarbij A. en G. nog aangeven, dat de aren tot 1,5 dM. lang kunnen worden. Dergelijke vormen zijn echter bij ons nog niet waargenomen. Wel zijn daarentegen verscheidenef ex. gevonden, die misvormd waren door een galvorming. De urntjes worden dan zeer verlengd en iets gebogen. Een fraai voorbeeld is in herb. }. en W. 8978, leg. A. d e W ever. Onder- ste bosch bij Epe (28 VI 1913) waarbij het onderste aartje tevens IV2 cM. van het volgende verwijderd is. De op pag. 175 genoemde var. incra s sata Crépin is ons onbekend. Carex Pairaei F» Schultz* Voor zoover wij weten, is deze soort hier te lande nog niet aangetroffen, maar in verband met haar verspreidings- gebied zou een eventueele vondst in Zuid-Limburg wel te begrijpen zijn. De in Ascherson en Graebner's Synopsis pag. 40 genoemde B. monostachya A. en G. (Plant teer en fijn. Bloeiwijze maar uit een aartje bestaand) is nog te weinig in het buitenland gevonden, om te kunnen zeggen, of dit maar een toevallige afwijking of een meer constante vorm is. Carex Leersii F. Schultz* Ons vermoeden, dat deze soort wel eer in Z. -Limburg verzameld zou zijn, dan toen wij haar in 1912 vonden, bleek waarheid, toen we het materiaal der Ned. Bot. Ver. onderzochten. Zoo lagen onder C. divulsa: Valkenburg (leg. Riet er 1900), en Schaesberg (Bus e 1889). Deze zijn goede C. Leersii. In Zuid-Limburg is deze soort lang niet zeldzaam, en wij hebben er dan ook fraai materiaal vandaan. Er is nog een var. subramosa Vollmann (Flora von Bayern p. 100) 182 beschreven: „Unterste Aehrchen an Nebenspindeln", maar bij tal van ex. komt deze vorm naast de gewone in dezelfde pol voor. In den regel zijn de zijaartjes dan + 1 Vj cM. ; alleen bij een tweetal ex. van d e W ever, gevonden te Lanaeken, waren de zijaartjes tot 2Vo cM. Bijzonder leerzaam zijn onze eigen ex. verzameld 30 Mei 1912 te Valkenburg langs de Geul in het gras bij het kasteel Oost. (Herb. J. en W. nr. 6706, 6707, 6791, 6792 en 6793.) Bij deze ex. kwamen in de verschillende pollen aren voor met en zonder lange, bladachtige, onderste schutbladen; aren met en zonder aartjes aan korte zijtakjes; en aren met hier en daar onontwikkelde aartjes ertusschen. Verder v^onden wij de plant in dienzelfden tijd te Val- kenburg algemeen; Schaesberg, Sibbe, Schin op Geul en in 1914 te Biesveld te Maastricht in prachtex. (31 Mei). Van de Wever ontvingen wij ex. van Lichtenberg (24 Juni 1913), Valkenburg (Kauberg 26 Juni 1913) en een bijzonder ex, van Gronsveld 1 Juli 1913. Krijthelling bij Riesenberg. (Herb. J. en W. 8985). Van de twee stengels is de eene 80 cM. en de andere zelfs 120 cM. lang; maar bij beide is de bloeiwijze nog geen 3 cM. en zoo goed als onafgebroken. Vooral wegens de vorm van het zaad brachten wij deze ex. toch tot C. Leevsii. Carcx divulsa Good» Deze soort komt hier en daar in Z.-Limburg voor; zelfs er buiten. Zoo vindt men in het herb, der Ned. Bot. Ver. een ex. uit Delft leg. de Witt Hamer ex. herb. v. Hall (determ. Go et hart) en onder C. muricata lag een ex. v. d. Plasmolen (21 Juli 1853) dat zelfs de var. guestphalica zou zijn, als de schutbladen maar langer waren. Omgekeerd behooren de ex. van Leiden (volgens etiketten van den vinder Wttewaal moet dit zijn: Wassenaar) niet tot divulsa, maar tot Carex remota X muricata. De 183 ex. van Goethart: 10 Juni 1896. In boschen bij Onder- ste Locht (Limburg) zijn te jong verzameld en zouden heel best C. Leersii kunnen zijn. Goed kenbare ex. kregen wij van d e W ever: Grons- veld (bosch bij Riesenberg, 1 Juli 1913), St. Pietersberg (Gasteel bij 't Pavilion 2 Juli 1913), Valkenburg (Kauberg 26 Juni 1913). Van deze laatste vindplaats (Herb. J. en W. 8981) kregen wij ex. met lange, slappe stengels en dito bladen; bij enkele ex. droegen de aartjes geen, bij andere daarentegen flinke, lange, draadachtige schutbladen. De ex. van de Wever: St. Geertruid, bosch op krijt (2 Juli 1913 Herb. J. en W. 8980) en die van den St. Pietersberg 21 JuH 1861 (leg. v. d. Bosch; v. d. San de Lacoste en Suringar) behooren zoo goed als zeker tot de var. guestphalica F. S c h u 1 1 z. (Hoewel de schut- bladen kort zijn; veel korter dan bij het ex. 8981 a en b.) Dit is een schaduwvorm. De planten zijn zeer slank en dun, iets- grijsgroen. Stengels dun, vaak bijna draadvormig, slap, naar boven tamelijk sterk ruw, ten slotte naar de aarde gebogen. Bladen lang en slap, tamelijk smal, min of meer ruw. Bloeiwijze tamelijk verlengd, onderbroken. Schutbladen van een of meer der onderste aartjes bladachtig; soms zoo lang als de bloeiwijze. Schubben wit, met groene midden- streep, ten laatste witachtigbruin. Urntjes groen, glanzend, kleiner dan bij het type. Een tweede vorm is : miseva Kükenthal, volgens den auteur zelf een „Kümmerform" vooral in Z.-Europa. De derde vorm biedt de meeste moeite, nl. polycarpa V o 1 1 m a n n. De diagnose in Kükenthal luidt : „Planta robustior, folia latiora. Spiculae mediae pluriflorae, floribus ? 7' — 12 instructae." Waar V o 1 1 m a n n dezen beschreven heeft, is ons op dit oogenblik niet bekend; maar in zijn „Flora von Bayern (1914) pag. 101 zegt hij: „Pflanze kraftiger; Blatter breiter, Aerchen mehr (7 — 12) blütig." 184 Deze vorm is zeer lastig te onderscheiden van Carex Leetsii en nog niet inlandsch gevonden. In de Allg. Bot. Zeitschr. III p. 11 noemt Kneucker nog een monstr. basigyna (ook fm. gynobasis, fm. rhizogyna etc.) Hij zegt o.a. „Gerade bei vorstehender Art (= C. „caryophyllea Lat.) habe ich mehrfach solche Falie mit „Ubergangen gesehen, welche theoretisch bei allen hete- „rostachyschen Arten mögUch sind und von mir auch in „der Tat bei mehreren anderen Arten beobachtet wurden. ,, Sogar von einigen homostachyschen Arten wie „C, divulsa Good., C. paradoxa Wild., lagopina Whlb., „lagopina X Persoonii, Lagged W i m m. etc. habe ich „Individuen gesammelt, bei denen der unterste Teil der „Inflorescenz auf langem, dünnem Stiele stand, welcher „nahe der Halmbasis inseriert war." Carex Chaberti F. Schultz» Vermoedelijk is ook deze inlandsch. We hebben er echter te weinig buitenlandsch materiaal van gezien om met volkomen zekerheid te kunnen oordeelen. In ons eigen herb. (no. 4896) hebben we een ex. van den St. Pieters- berg (leg. de Haas S. J. Juni 1893) en in het Herb. Ned. Bot. Ver. komt ook een ex. voor van den St. Pieters- berg (leg. J. D. Kobus 16 JuH 1885). Beide ex. zijn echter nog niet volkomen rijp; vooral het laatste niet. April 1916. JANSEN en WACHTER. NASCHRIFT. Op een tocht, dien wij dit jaar in Zuid-Limburg deden van 10 — 14 Juni, vonden wij zoowel Carex muricata als 185 C. Leetsii en C. divulsa, hoewel duidelijk te zien was, dat bij C. muricata en C. Leersii de vruchten veel verder ontwikkeld waren dan bij C. divulsa, van welke soort wij ook een ex. vonden met bijzonder kleine aren en vruchten. Even voor het afdrukken kregen wij het zeldzame werkje van F. Schultz; „Etude sur quelques Carex" in bezit. Hierin geeft hij op pag. 10 toch eenige verschillen tusschen C. Pairaei en C. divulsa; hij zegt n.l.: „Carex divulsa Good, difFert foliis latioribuS; ligula „multo longiore; culmis (multo numerosioribus) debihbus, „demum decumbentibus, triquetris, acutangulis, scabris; „fructibus erectiusculis (nunquam squarroso-patentibus), „utriculislongioribus, ovato-oblongis, basin-apicemque versus „angustatis, in rostrum longiorem acuminatis, acheniis „longioribus." Verder treft ons dan allermeest, dat plaat I o. a. een habitus-beeld geeft, dat afwijkt van wat in de verschillende exsiccaten als C. Pairaei wordt uitgegeven: als de „touffe Vs ' natuurgetrouw is weergegeven, moeten de aren ± 7 a 8 cM. lang zijn! De bijgevoegde „panicule grandeur naturelle" is 3,3 cM., maar niet bijzonder gedrongen. Daarvan spreekt F. Schultz dan ook niet; enkel maar: „panicula oblonga, paululum interrupta". Kükenthal geeft niet de diagnose van F. Schultz, vandaar dat we bij hem dan ook lezen: „spiculae .... spicam 2 — 3 cm. longam formantes." Men mag echter niet uit het oog verliezen, dat de „Etude" dateert van 1868, dus van vóór de onderscheiding van Carex Leersii. Zoowel de „touffe" als de „panicule" vertoonen de habitus van C. Leersii, en niet die van wat we nu C. Pairaei noemen. Hoogst typisch voor C. Pairaei zijn daarentegen urntje en zaad (ook op PI. II) afgebeeld, zoodat het jammer is, dat niet is aangegeven, of alles van hetzelfde ex. afkomstig is. 186 Tot slot merken we nog op, dat niet te veel gewicht moet worden gehecht aan de lange of korte schutbladen bij al deze soorten, want ook deze teekening geeft aren met flinke en andere zonder eenige schutbladen. 1 Augustus 1916. J. en W. Aanwinsten van de Nederlandsche Flora in 1915. Evenals het vorige jaar wil ik een eenvoudige lijst geven van mijn nieuw-vondsten over dit jaar. Gaarne breng ik opnieuw mijn dank aan den heer Dr. A. T h e 1 1 u n g te Zurich voor de vriendelijkheid waarmee hij de revisie van adventief-planten op zich nam. 1. Athyrium Filix femina Roth. m. laciniatum Moore. Geheel in overeenstemming met de beschrijving in A. en G. zijn de blaadjes naar beneden gebogen, als de takken van een spar, en vrij kort. Door de gaffelvormige vertakking van het blad en van de blaadjes maakt het geheel een afgevreten, ziekelijke indruk. Intusschen is deze vorm, die ik in 1914 in een drassig veentje te Maasdam vond, en die ik toen in mijn tuin overbracht, in 1915 en 1916 volkomen constant gebleven. 2. Tradescantia fluminensis Veil. Verwilderde cultuur- plant. Deze rijkbloeiende, roodstengeUge, witbloemige „hanger" schijnt zeer gemakkelijk te verwilderen. Herhaal- delijk heb ik kiemplanten waargenomen in potten (binnens- huis), die in de buurt van de bloeiende plant stonden. In de zomer van 1914 en weer in die van 1915 vond ik de plant verwilderd en bloeiend in de tuin van het schoolhuis te West-Knollendam. 3. Carex Kneuckeriana Zahn O. B. Z. XL (1890) 4. 12. = C. vulpina X remota B. Kneuckeriana A. u. G. Syn. II. 2. 71. (1902), 23 Juni 1915 in een griend aan de Kop van 't Land op het Dordtsche eiland, tusschen veel Carex axillaris Good. Trans. Linn. Soc. II, 151. t. 19 188 fig. 1 = C. vulpina X remota A. en G. Fl. Nordost. Flachl. 151. In 't algemeen is de plant teerder dan C. axillaris, de onderste aartjes zijn minder samengesteld, vaak enkel- voudig of slecht ontwikkeld, de kafjes zilverachtig wit, soms iets bruinachtig langs den rand, terwijl zij bij C. axillaris zeer duidelijk bruin zijn. Deze bastaard moet beschouwd worden als kruisingsproduct van C. remota L. en de vorm B. nemorosa K o c h van C. vulpina L. Beide stamouders komen op de standplaats ook overvloedig voor ^). 4. Scirpus mucronatus L. = 5. glomeratus Sc op. 12 September 1915 te Gorkum waarschijnlijk aangevoerd met graanafval, volgens Gray's New. Man. of Bot. VII. ed. 191 vermoedelijk uit Zuid Europa. (Niet te verwarren met 5. mucronatus All. = 5. Americanus Pers. = 5. pungens V a h 1. = 5. Rothii Hoppe noch met 5. mucro- natus Poll. = 5. triqueter L.). De plant is geelgroen ± 60 cM. hoog, de stengel is driekant, iets gevleugeld. Onderste scheeden grijsbruin alle zonder bladschijf. De aartjes staan in een dichte kluwen allen bijeen, ongesteeld; kafjes rond-ovaal, puntig doordat de middennerf iets ver- lengd is, bruin met lichtere tot groene middenstreep. Drie stempels. Het schutblad is tenslotte rechthoekig terug ge- slagen. (Dit kenmerk heb ik aan mijn planten niet waar- genomen, vermoedelijk doordat zij niet ten volle tot ontwikkeling zijn gekomen.) 2j.. Bloeitijd hier Sept.^ — Oct. 5. Avena Sterilis L. Ludoviciana (D u r.) Gillet et Magne Aug. 1913, Sept. 1914. Aug. 1915 in grooten getale bij de meelfabriek de Vlijt te Wormerveer. Deze ') Dit jaar verzamelde ik op hetzelfde terrein een exemplaar dat in habitus en eigenschappen tusschen de beide besproken vormen in staat. Indien het verschil tusschen deze vormen werkelijk toegeschreven moet worden aan de inwerking van verschillende vormen van C. vulpina, dan zou deze tusschen vorm ontstaan moeten zijn door inwerking van een van de vele tusschenvormen tusschen typische C. vulpina en C. vulpina nemorosa. 189 vorm onderscheidt zich van de typische Avena sterilis L. = A. macrocarpa M o e n c h door de kleinere aartjes en de geele beharing van de kroonkafjes. Het kenmerk opgegeven in A. en G. II. 1ste Abt. 240. „Aehrchen 2. blüthig" schijnt niet door te gaan, mijn planten hebben althans vrij vaak een derde bloem. 6. Agtosiis perennans (Walt.) Tuck. Sept. 1915 te Wormerveer aangevoerd vermoedelijk met Amerikaansch graan. De pluim is in de jeugd smal samengetrokken, in volle bloei staan de takken meer af en wordt de pluim ovaal. De takken dragen vanaf het midden aartjes die iets grooter zijn dan bij A. scabra Willd. zie Ned. Kr. Arch. 1914. 65. De pluim is veel kleiner, de takken korter. Bij een ex. is de stengel kruipend en wortelend in de knoopen. In 't algemeen komt de plant vrij goed met de beschrijving in Gray. New. Man, of Bot. Vllth. ed. 133 en met exemplaren uit het R. Herb, te Leiden overeen; evenwel er is een duidelijk tweede kroonkafje aanwezig, wat mij de determinatie voorloopig nog onder voorbehoud doet aannemen. 7. Eatonia obtusata Gray. = Sphenopholis obtusata (M i c h x) S c r i b n var. lobata (Trin) Scribn 4 Aug. 1915 te Wormerveer. Aangevoerd met Amerikaansch graan. Het geslacht is na verwant met Koeleria. (In het het R. Herb, te Leiden ligt de plant onder den naam Koeleria obtusata). Bij Eatonia is de aanhechtingsplaats onder de kelkkafjes, zoodat het geheele aartje met kelk- kafjes gezamenlijk afvalt, althans de onderste bloem met de kelkkafjes samen, terwijl bij Koeleria de aanhechtings- plaats boven de kelkkafjes ligt, zoodat de kelkkafjes bUjven staan als de vrucht uitvalt. Bovendien zijn bij Eatonia de kelkkafjes niet alleen verschillend van grootte, maar ook van vorm. Het onderste is breed ovaal, het tweede veel smaller. Bij E. obtusata is de pluim smal, dicht bloemig, stengel vrij hoog (3 — 10 dM.), scheeden dicht behaard 190 tot bijna glad, bladen 4 — 15 cM. lang, glad. Pluim 6 — 18 cM., aartjes 2,5 — 3 mM. Het 2e kelkkafje onge- veer even langhals breed met breeden kraakbeenigen door- schijnenden rand. Bij de var. lobata (de naam is wel wat zonderling, daar de type vaak veel sterker gelobd uitziet) zijn de aartjes dicht opeengedrongen op korte aangedrukte takjes. Scheeden en bladen ruw. 8. Sieglingia decumbens Bernh. var. multiflora Kloos. Wissel bij de Tongersche berg op kiezelgrond. Veel tot 16 aartjes dragend. Aartjes groot, tot 16 mM. lang, veel tot 9-bloemig. Onderste takken met tot 5 aartjes. Waar voor de type (A. en G. Syn. II Abt. 1. 303 — 304) opge- geven wordt: „Rispe 4^ — 12 Aehrchen tragend. Rispenaste meist alle ein oder die unteren meist etwas verlangerten 2 (bis 3) Aehrchen tragend. Aehrchen fast 1 cM. lang, 3 — 5 blütig" meende ik dat deze buitengewoon rijkbloemige vorm wel een afzonderlijke naam mocht hebben. 9. Bromus villosus A. maximus A. en G. is in twee vormen adventief in ons land aangetroffen, te weten: I. Gussonei Pari. PI. rar. fuse. II 8. (1840). Pluim zeer los. Aan den top overhangend. Takken met meerdere takjes aan den voet, tot meer dan 1 dM. lang; leg. Koornneef Juli 1908 Amsterdam? Jansen en Wachter JuU 1910 Rotterdam. Dr. L. Posthumus 1912 Arnhem. Henrard 1912 Gorkum. Kloos 1915 Wormerveer ook Mei 1916. II. ambigens Jord. in Bill. Adnot. 229 (1855). Pluim samengetrokken rechtopstaand. Takken met meest slechts één takje aan den voet niet langer dan 3 cM. leg, de Wever 1913 te Meersen. Kloos 1915 IJselmonde ^). 10. Bromus unioloides Humb. en Kunth var. pubescens Kloos. Onderscheidt zich van de type, doordat de aar- steeltjes, maar vooral de kelk en kroonkafjes dicht donzig ^) Dit jaar uitgezaaid ontstond hieruit de vorm I. Gussonei Pari. 191 behaard zijn. Het eerste kroonkafje heeft een 4 — 6 mM. lange naald. Bt. unioloides is blijkbaar een zeer vormen- rijke soort. Behalve genaaide en ongenaaide vormen komen exemplaren voor met groote en met kleine aartjes, met korte en met zeer lange pluimtakken, met groene en met rood aangeloopen aartjes, met kale of bijna kale en met zacht dicht behaarde scheeden enz. 11. Btizopyrum siculum Lk. Hort. Berol. I 159 (1827) = Festuca unioloides Kunth Rev. Gram. I 129 (1829) = Poa sicula Jacq. CoU. II 304 (1788) = Cynosurus szcu/us Jacq. Obs. bot. II 22 1764^ — 71) = Desmazeria sicula Dumort Comment, bot. 26 (1822). Het geslacht Brizopyrum is dus al onder verschillende geslachten ondergebracht. Door zijn samengedrukte aartjes herinnert het aan Briza en Uniola. Dat A. en G. het onder Festuca wenscht gebracht te zien, lijkt mij geen reden dit ook te doen. Dat geslacht bevat daar een uiterst gemengd gezelschap, doordat ook Glyceria er bij opge- nomen is. De plant wordt vaak als siergras aangeplant en is inheemsch in Algiers, Tunis en het Zuidelijkste deel van Zuid Europa. Ik vond een exemplaar, vermoedelijk aangevoerd, te Gorkum Juli 1915. De habitus, vooral van de gedroogde plant komt overeen met de cristatum vorm van Lolium perenne. Eigenaardig is het voorkomen van klierharen op de kafjes. 12. Hordeum pusillumlSl ut t. Wormerveer, Aug. 1915 aangevoerd met Amerikaansch graan. Een van de te ver- wachten adventieve Hordeums, zie Jansen en Wachter Kruidk. Arch. 1914 143. 13. Ely mus canadensis L. Spec. pi. ed. 1. 83 (1753) = Hordeum canadense A. en G. Syn. II 745 (1902). Wor- merveer Aug. 1915, aangevoerd met Amerikaansch graan. Krachtige 5 — 8 dM. hooge plant, stijf rechtopstaand, de aar meer dan 1 dM. lang, aan de top bij rijpheid iets knikkend, beneden iets losser min of meer onderbroken, 192 door de uitstaande naalden l^l^ — 3 cM. breed. Bladen met vlakke 6 — 8 mM. (tot 2 cM.) breede, tot meer dan 2 dM. lange schijf beiderzijds ruw. Scheeden glad. Aartjes zonder naalden tot 2 cM. lang meest 3 bijeen, de onderste 2 bijeen, -kelkkafjes een 27, cM. lange naald aan de voet slechts weinig verbreed, kroonkafjes ±12 mM. lang lan- cetvormig met naar buiten gebogen tot 3 Va cM. lange na^ld, vooral op de nerven ruw behaard. In Noord- Amerika voorkomend van Nova Scotia tot Manitoba en zuidwaarts. In Duitschland aangevoerd o. a. bij Urach. (Württemberg.) 14. Neottia Nidus avis Rich. [j. glandulosa Beek. Fl. V. Nied. Oest. I. 217. Deze rijk met bruine klieren bezette variëteit vond ik het eerst aan mijn exemplaren uit Bergen (N.H.), terwijl die uit Z. -Limburg kaal waren, dus tot de type gerekend moeten worden. Het materiaal van de Ned. Bot. Ver. doorziende, constateerde ik, dat ook het ex. Bergen Juni 1879 leg. H. Gildemeester Jr. tot den vorm glandulosa behoort, die evenwel ook in Zuid Limburg voorkomt blijkens de ex. Vaals Juni 1866 leg. Hugo de Vries en Gulpen en op de St. Pieters- berg Juli 1885 leg. Goethart en Kobus; van de beide ex. Stockem 10 Juni 1896 leg. Goethart behoort er één tot glandulosa, ten slotte Geleenderberg 19 Juni 1900 leg, V(uyck), alle overige Zuid-Limburgsche exemplaren be- hooren tot de type. Ook die in de Herbaria H e n r a r d, Jansen en Wachter en de Wever zijn alle geheel of bijna zonder klieren. Dit voorjaar 1916 had ik slechts kort gelegenheid in Bergen's duinen rond te zien, alle exemplaren die ik in ongeveer een uur ontmoette waren sterk bruin beklierd. In Zuid-Limburg verzamelden wij op den Trichterberg bij Gronsveld exemplaren die eenigs- zins beklierd waren, maar véél minder sterk als de vorm (S, glandulosa; ook waren de weinige, kleine klieren kleur- loos, bij gedroogd materiaal nauwelijks meer te zien, zij 193 moeten m. i. tot de type gerekend worden. Het eenige ex. dat ik uit Twente onder oogen heb kunnen krijgen Hengelo M 7. 56. 44. 8 Juli 1907 leg. Bleydenstein behoort tot de type. 15. Gymnadenia conopea R. Br. komt in ons land in twee duidelijk te onderscheiden vormen voor die door de namen densiflota en laxiflota zeer goed aangegeven zouden worden, ware het niet dat de naam densiflora reeds voor een vorm van G. conopea gebruikt is door Fries, W ahlberg en Dietrich en de beschrijving van deze vorm in Schulze Orch. Deutschl. D. Oe. u. d. Schw. 1894. No. 48 niet geheel klopt met onze planten. Waar evenwel opgemerkt wordt dat de opgegeven kenmerken geen van alle constant zijn is het ten slotte mogelijk dat toch onze dichtbloemige vorm tot f. densiflota Fr. behoort. Intusschen is het voorkomen van de twee vormen zeer eigenaardig. Alle planten in het Herb. v. d. Ned. Bot. Ver. uit de duinen en van de Noordzee-eilanden zijn dichtbloemig, alle andere zijn losbloemig. Alleen van Oost- Voorne komen beide vormen voor. Het verschil is zoo duidelijk, dat men bij de eerste oogopslag direct kan zeggen, of een plant uit de duinstreek komt of niet. 16. Rumex cuneifolius Campdera. Monografie p. 66. Bladen allen gesteeld, dik, leerachtig, omgekeerd eivormig of wigvormig langwerpig, stomp, gegolfd gekarteld tot ten slotte vlak, pluim eindstandig niet of weinig vertakt, min of meer onbebladerd, Bloem- en vruchtkransen dicht, de onderste wat verwijderd. Bloemstelen kort, ten slotte dik, kleppen eivormig-langwerpig, spits, allen met een dikken knobbel, 7\., afkomstig uit Brazilië, ChiU en zuidelijk Zuid- Amerika. Aangevoerd bij een oliefabriek te Wormerveer als wortelrozet gevonden 27 Sept. 1914 in twee exem- plaren, verder gevultiveerd te Dordrecht en te W. Knol- lendam. Dit laatste exemplaar bevindt zich nu in de cultuur van B. H. Danser in de Hortus Botanicus te Nederl. Kruidk. Archief. 1915. 13 194 Amsterdam. Hem dank ik ook de determinatie van deze plant. 17. Monolepis trifida Schrad. = M. Nuttalliana Greene, var. minor (M o q.) Thell. Het geslacht Monolepis Schrad. Ind. sem. Hort. Gott. 1830. 4. be- hoort tot de afdeeling Chenopodieae C. A, M e y van de Chenopodiaceën. Eenjarige kruiden met kale of iets melige bladen, gaffelvormig vertakt, bloemen in okselstan- dige kluwens. Perigon éénbladig, soms onontwikkeld, aan de onderste bloemen kruidachtig, aan de hoogere vliezig, zeer klein. Eén meeldraad, soms onontwikkeld. Vruchtbe- ginsel eivormig, samengedrukt. Zijn de bladen 6 — ^8 cM. lang, dan leidt deze beschrij- ving tot M. chenopodioides. (M o q. in D. C. Prodr. XIII. 2. 85 (1849). Zijn de bladen kleiner 1—3 cM., met 3 bijna gelijke lobben, of de middelste grooter, dan M. trifida Schrad. Aangevoerd te Gorkum graanafvalterrein aan de Linge Juli 1914 leg. Henrard. Sittard bij graan- magazijn leg. d e W ever. Wormerveer bij een meelfa- briek 26 Juni 1915 leg. Kloos. Voor Duitschland opgegeven: Haven van Mannheim 16 Sept. 1898. Afkomstig uit Siberië (Zimmerman Adv. u. Rud. Fl. Mannh. (1907) 79. 18. Chenopodium vulvaria L. var. rhombicum Murr. Maq. Bot. Lap. II (1903) 11 t. VIII fig. 31. Bij de meest voorkomende vorm typicum Beek. zijn de tot 3,5 cM. lange bladen ruiteivormig en gaafrandig. De var. rhombicum daarentegen heeft breed-ruitvormige bladen, die althans gedeeltelijk bochtig drie-tandig tot drie-lobbig zijn. Vol- gens Murr. zou deze vorm aan C. vulvaria X opulifolium herinneren, echter alleen door den bladvorm, overigens heeft zij alle kenmerken van vulvaria. Dordrecht Sept. 1915. 19. Chenopodium album L. var. eu album Ludwig cf. f. pseudo Borbasii (M u r r.). Deze plant had ik gede- termineerd als Ch. album striatiforme Murr., waarna Dr. T h e 1 1 u n g ons er op attent maakte dat Murr. deze naam teruggenomen had. Ik zond haar dus aan Dr. 195 Thellung die haar determineerde als bovenstaand. Nu wordt in A. en G. V 63^ — 64 C. pseudo Borbasii Murr. als een vorm van C. striatum Murr. beschouwd. Het heet daar: „Eine sehr kritische und noch nicht genügend geklarte Form, die allerdings wie auch L u d w i g s (!) Culturen erweisen, einen gewissen Grad systematischer Selbstandig- keit besitzt. Durch die gelbgrünen Blüthen knauel (even- wel vrij sterk melig A. W. K.) die Rothstreifung der Stengel, die Rotrandigkeit der Blatter und das lebhafte grün schliesst sie sich dem C. striatum an, dem wir sie. Beek folgend, auch anreihen. In der Tracht neigt die Pflanze oft den Formen des C. album zu, von dessen meisten Formen sie aber durch die spitzen Blatter und scharfen Zahne abweicht. Die Möglichkeit, dass hier ein fertiler Bastard C. album X stiatum vorliegt, ist nicht vöUig abzulehnen. Murr. halt sie (briefl.) für eine Kreuzung des C. album mit C. striatum, bei dem der Einfluss des C. album überwiegt, so dass durch ihre Einbeziehung in C. striatum das sonst klare Bild dieser letzten Art stark getrübt wird, eine AufFassung, der wir nach der ganze Unsicherheit des hier unter gebrachten Formenkreises zustimmen mussen. L u d w i g (briefl.) will diesen Formen- kreis den C. album angeschlossen wissen. Die Tracht, die starke Veranderlichkeit, die auf die vom C. album hin- weisende Form der Keimpfanzen halt er für wichtiger als die auf C. striatum hinweisende auch bei C. album-For- men vorkommenden Merkmale." Blijkbaar is ook Dr. Thellung het met c|eze laatste zienswijze eens, een opvatting waarbij ook Henrard en ik ons graag aansluiten. Dordrecht, Aug. 1915. 20. Chenopodium hircinum S c h r a d. var. subtrilobum I s s 1 e r fm. erectum L u d w i g. De var. onderscheidt zich door de kleine bladen (de grootste nog geen 2 cM. lang, nauwelijks 1,5 cM, breed). Stengel en takken dun, rond, 13* 196 fijn geribd, sterk verlengd tot op den grond uitgebreid. Bij den vorm erectum zijn stengel en takken echter stijf rechtopstaand. Deventer bij de meelfabriek Aug. 1915. 21. Kochia scoparia Schrad. sanguinea Beek in Rchb. Ie. XXIV 154 (1908). Geheele plant ten slotte bloedrood. Hij maakt daardoor een geheel van de groene type afwijkende indruk. Rotterdam bij de graanelevators Sept. 1915. 22. Melilotus indicus a. genuinus Rouy en Fouc. b. confertus A. en G. Deze vorm behoort met de type tot het ras genuinus, dat zich in hoofdzaak kenmerkt door de grootte der 1 zadige vruchten ± 2 — 2,5 mM. lang, bijna bolrond, zaden tot 1,5 mM. lang. Stengel meest 1,5 — 4 (5) dM. hoog heen en weer gebogen, dun met vrij lange takken. Terwijl echter de vruchttros bij de type a. 1 typicus A. en G. vrij los is, heeft de vorm confertus een zeer dicht opeengedrongen vruchttros, terwijl bovendien de vruchten iets grooter zijn dan bij de type. Deze vorm, volgens A. en G. VI Abt. II 463. tot nu toe bekend uit Istrië, Griekenland en Beneden-Egypte vond ik Aug. 1915 te Wormerveer op een aanvoerterrein met afval van een meelfabriek. 23. Melilotus indicus B. Tommasinii O. E. S c h u 1 z. is het tweede ras. Hier zijn de vruchten 1 of 2 zadig. De 1 zadige 3 mM. bijna eivormig, de 2 zadige 4 mM., langwerpig met dikkere, meer van elkaar verwijderde nerven. Meest slechts 1^ — 3 dM. hoog, vaak liggend. Vruchttakken ongeveer 2 maal zoo lang als het blad in welks oksel ze staan. S c h u 1 z. geeft aan in Engl. bot. Jahrb. XXIX 714 (1901), dat dit ras reeds rijpe vruchten draagt als het ras genuinus pas begint te bloeien. Ik ver- zamelde een plant met rijpe vruchten 14 Juli 1914 te KnoUendam bij de ohefabriek. Volgens A. en G. VI Abt. II 464 is zij bekend uit Istrië en Dalmatië en is het een Noord-Afrikaansch ras. 197 24. Melilotus officinalis UI micranthus O. E. Schulz in Engl. bot. Jahrb. XXIV 702 (1901) = var. parviflora Gruner zie Schulz t. a. p. Stengel tot 1,5 M. hoog. Bloemen zeer klein 4 — 4,5 mM. Vruchten kleiner als bij de type wellicht een oostelijk ras, zuid Rusland, Azië. A. en G. Syn. VI Abt. II. 455. Bij een meelfabriek te Wormerveer JuH 1914. 25. Medicago lupulina L. var. refracta K 1 o o s. Deze vond ik te IJselmonde op het rangeerterrein Juni 1915. Zij viel op door de kleine blaadjes, de grootste nauwe- lijks 1 cM. lang, en de stijf rosetvormig uitgespreide stengels. Toen ik de plant uittrok sloegen alle stengels stijf tegen de wortel terug, vandaar de naam. De opnieuw in den grond gezette plant, had sterk de neiging zich zelf uit te trekken, door die veerkrachtig teruggeslagen stengels. Overigens komt zij met de type overeen, zij is dezen winter overgebleven. 26. Petunia integvifolia (Hooker) Schinz et Thell. = P. violacea L i n d 1. Van deze Zuid-Amerikaansche soort, die volgens T h e 1 1 u n g Fl. adv. de Montp. 456 in Europa vaak als sierplant gekweekt wordt en verwildert, heb ik geen beschrijving bij de hand. De bloemen zijn kleiner en slanker dan bij de Petunia hybrida uit de tuinen. Ik vond de plant blijkbaar, aangevoerd, te Deventer bij de meelfabriek 16 Aug. 1915. Eveneens zonder beschrijving moet Jk opgeven de beide Boraginaceën. 27. Allocarya stipitata Greene uit Westelijk Noord- Amerika. Dr. Thellung schrijft mij dat de bloemen vol- gens de beschrijvingen iets grooter zouden moeten zijn, maar overigens goed daarmee kloppen. Mijn planten van Wormerveer, meelfabriek 21 Mei en 16 Juni 1915 komen geheel overeen met Amerikaansche exemplaren in het Rijks Herbarium te Leiden. 28. Anchusa cf. procera B e s s e r uit Z. O. Europa en 198 Z. W. Azië, die ik gedetermineerd had als A. officinalis fl. albis. Deventer 16 Aug. 1915 bij de meelfabriek. 29. Oenothera tenella Cav. = Godetia tenella Steud. = G. Cavanillesii S p a c h, forma (?) floribus parvis, petalis angustis abortivis Th e 11. Aangevoerd met Amerikaansch graan te Wormerveer Juli 1915 uit Westelijk Noord- Amerika, Chili enz. 30. Verbena bonariensis L. Wormerveer 27 Sept. 1914. Behoort evenals V. officinalis L. tot de klein-bloemige verbena's. Bladen ongedeeld scherp grof getand. De plant is ruw behaard tot meer dan 1 M. hoog sterk vertakt. Onderste bladen in omtrek ovaal ± 5 cM. lang, hoogere lancetvormig tot lijnlancetvormig meer dan 1 dM. lang, zittend, met oortjes aan den voet den stengel omvattend. Bloeiwijze in een scherm gerangschikte, dichte, van binnen naar buiten korter wordende aren. Bloemen blauw, ook de kelk blauwachtig aangeloopen. De plant is afkomstig uit Zuid- Amerika, in Noord Amerika en Afrika aangevoerd. 31. Aster Lindley anus Torr en Gray Deventer Aug. 1915 bij de meelfabriek. Wortelbladen en onderste sten- gelbladen aan den voet hartvormig tot 5 cM lang gesteeld, bladsteel gevleugeld. Stengel rechtopstaand 3—10 dM. lang, glad. Bovenste bladen zittend, beiderzijds toegespitst. Hoofdjes vrij groot, met de straalbloemen tot 2V2 cM. breed, in een losse pluim. Omwindselbladen lijnvormig, vrij los, weinig dakpansgewijs, Straalbloemen blauw-violet Aug.— Oct. ^) Noord- Amerika. Labrador, Nieuw Brunswijk, Michigan, enz. 32. Senecio vernalis W. en K. Wormerveer Mei 1915 bij een meelfabriek. Hoofdjes met buitenomwindsel. Omwindselblaadjes met zwarten top. Bladen bochtig veer- spletig tot veerdeelig. Straalbloemen aanwezig en lang. Bladspil getand. Stengel tot 40 cM. hoog, wolUg, spoedig Bloeide dit jaar reeds half Juli. 199 kaal wordend, bladen gekroesd, aan beide kanten vlokkig behaard. Buitenomwindsel 6 — 12 bladig, met zwarten top ongeveer ^ maal zoo lang als de andere omwindselbladen. Pappus blijvend. Volgens Garcke 111. Fl. v. D. (1912) 725 dringt de plant van het Oosten naar het Westen door. Westelijk van de Oder is zij slechts plaatselijk, ook reeds in Saksen en Hannover waargenomen. Mei — Juni en Sept.. — Nov. A. W. KLOOS Jr. C. I. Cochlcaria Hollandica mihi door J. TH, HENRARD, In 't jaar 1909 vond ik in de maand Mei bij Amsterdam tusschen veel Cochlearia's een zeer afwijkende plant, welke ik destijds niet kon terechtbrengen. Sedert dien tijd heb ik echter die plant nauwkeuriger bestudeerd, en ben ik tot de overtuiging gekomen dat ik een hybride had gevon- den tusschen Cochlear ia anglica en Cochlearia officinalis. Indien wij de beide genoemde Cochlearia soorten nauw- keuriger bekijken dan zien wij dat ze in vele opzichten zeer op elkaar gelijken, in verschillende kenmerken echter geheel afwijken. De in vele flora's weinig scherp omschreven verschillen zijn dan ook de oorzaak dat velen de beide soorten met elkaar verwisselen. Bij verschillende schrijvers vinden w^ij aangegeven dat overgangsvormen voorkomen welke de scheiding der beide soorten zeer bemoeilijken. Daarom gaven vele auteurs er dan ook de voorkeur aan om de beide Cochlearia-soorten slechts als vormen te beschouwen van één en dezelfde species. Reeds Gr i e wan k vereenigde in 1856 de beide soorten onder zijn Cochlearia Linnaei, terwijl A 1 e f e 1 d de Cochlearia anglica als variëteit tot C. officinalis bracht, en Ascherson en Graebner Cochlearia anglica als een subspecies van C. officinalis aannamen ^). Toch was 't al bekend geworden dat beide ^) Dezelfde opvatting vinden we bij Krause in Sturm's flora v. Deutschland Bd. VI pag. 56 waar de beide soorten als ondersoorten gerekend worden tot zijn Crucifera cochlearia. 201 genoemde soorten in de cultuur constant bleven, en ze in den regel goed van elkaar waren te onderscheiden. Aan- gezien echter tusschenvormen optreden, welke vormen zich echter alleen vinden in 't woongebied der beide soorten, zoo zullen wij aantoonen dat deze tusschenvormen welke zeer steriel zijn, en door slecht ontwikkeld stuifmeel zijn gekarakteriseerd, als hybriden van Cochlearia anglica en C. officinalis moeten worden geduid. Schrijver dezes heeft de beide soorten die b.v. bij Amsterdam naast elkaar voorkomen goed van elkaar kunnen onderkennen. Bij Cochlearia officinalis zijn de wortelbladen altijd scherp afgescheiden van den steel. Hun vorm is hart- of nier- vormig en de bladbasis is aan den voet afgestompt. Bij Cochlearia anglica echter zijn de bladen kort wigvormig aan den voet en loopt de bladvlakte langs den steel meer of minder af. De stengelbladen bij C. anglica zijn langer, =t 3 maal zoo lang als breed, terwijl ze bij C. officinalis slechts dubbel zoo lang als breed zijn, en tengevolge daarvan dus meer rondachtig-eivormig. !n 't stadium der vruchtrijpheid echter zijn de soorten 't scherpst te scheiden, want terwijl C. officinalis vruchten heeft welke bolvormig of eivormig tot rhombisch-elliptisch zijn, heeft C. anglica langwerpig-elliptische vruchten, welke tweemaal zoo lang zijn als die bij C. officinalis, De vrucht- kleppen zijn bij anglica sterk opgeblazen en netvormig geaderd, bij C. officinalis is dit niet zoo opvallend en ook de adering der hauwtjes is er veel minder sterk gepro- nonceerd. Het tusschenschot geeft verder een goed ken- merk voor de scheiding der beide soorten. Dit is bij C. officinalis rond-eivormig tot breed-rombisch (1 : H a 2), terwijl bij C. anglica 't tusschenschot langwerpig-elliptisch tot langwerpig-lancetvormig is (1:3a 5). Ook zijn de kroonbladen bij C. anglica grooter, tot 6 a 6\ mM. lang en slechts 4 a 5 mM. lang bij C. offiicinalis. C. anglica heeft ook de langste stijl. 202 Door al deze eigenschappen zijn de beide soorten goed te scheiden en de tusschenvormen zijn door hun groote mate van steriliteit als bastaarden op te vatten, daar de soorten zelf normaal ontwikkeld stuifmeel bezitten en goede vruchten en zaden voortbrengen. Deze tusschenvorm is tot nu toe in Duitschland op vele plaatsen aangegeven geworden, volgens K r a u s e vindt men haar niet zelden aan de Westelijke Oostzeekust tot Wismar en in 't binnenland van Mecklenburg - bij Bruël. Bij Bruël komt volgens Kr a use zelfs geen der beide zuivere soorten meer voor ^). In Hegi Flora Bd. IV pag. 142 wordt aangegeven dat deze hybride cochlearia wel overal in 't gemeenschappelijk woongebied der beide stamsoorten zal optreden, en dat te oordeelen naar de beschrijvingen tot deze hybride behoor en de var. aestuaria L 1 o y d van C. officinalis, benevens de variëteiten pseudo -officinalis Boll en Hostii Syme van C. anglica. Ofschoon nu de hybride dikwijls in de litteratuur wordt aangegeven, vinden we nergens een beschrijving der plant, noch een naam ervoor. Ook is nergens aangegeven (uit- gezonderd hare sterihteit) door welke kenmerken men in staat is de hybride in de natuur onder de stamouders te kunnen herkennen. Schrijver dezes heeft daarom zijn hybride plant als Cochlearia Hollandica in Fedde's Reper- torium gepubliceerd -). Voor onze Nederlandsche flora krijgen we dan de volgende beschrijving. Wortel dun, tweejarig of overblijvend; wortelbladen en onderste stengelbladen gesteeld, zeer veranderlijk van vorm ; ^) Wij vinden in dit voorkomen der hybride bij Bruël een analogon in de bij ons zeer locaal voorkomende hybride tusschen Sparganium simplex en S. minimum, welke plant op een enkele plaats zich zoo enorm heeft ontwikkeld, dat zij de beide stamsoorten, die vroeger aldaar voorkwamen, bijna geheel heeft onderdrukt. 2) Fedde Repertorium XIV (1915) pag. 221. 203 gedeeltelijk breed-eivormig of rondachtig aan den voet hartvormig, tendeele langwerpig-eivormig hoekig, gaaf of weinig getand in den bladsteel versmald; middelste stengel- bladen bijna zittend, langwerpig, grof getand, in een breeden doch korten bladsteel saamgetrokken; bovenste bladen zittend, rondachtig, getand, stengelomvattend. Sten- gel rechtopstaand weinig vertakt met (bij ons exemplaar) rechtop-afstaande takken. Plant tot meer dan 20 cM. hoog. Bloemen klein ongeveer 4 mM. lang. Hauwtjes elliptisch, sterk netvormig geaderd en opgeblazen, 10 mM. lang en 5 mM. breed. Tusschenschot langwerpig lancetvormig. Stuifmeel slecht ontwikkeld, zaden geaborteerd. De plant komt in habitus 't meest overeen met C. anglica, doch heeft kleinere kroonbladen die nauwelijks tweemaal langer zijn dan de kelk, verder heeft ze breedere bladen die gedeeltelijk plotseling afgerond en aan den voet hartvormig zijn. Van C. ofpicinalis verschilt ze behalve de gedeeltelijk versmalde bladen voornamelijk door den vorm der vruchten. In de vegetatieve deelen gelijkt zij veel op C. anglica, in de bloemen echter meer op C. officinalis. Ze is van beide soorten na al wat boven gezegd is goed te onderkennen. Het is mij aangenaam te kunnen vermelden dat mijne inzichten omtrent deze hybride worden gedeeld door Dr. A. T h e 1 1 u n g te Zurich, die mijn hybride plant gezien heeft en mij verder met litteratuur bijstond. Het is mij een behoefte dezen buitengewoon kundigen systematicus hier mijn hartelijken dank te betuigen voor alles wat hij zoo belangeloos voor ons Nederlandsche floristen heeft gedaan. 's Gravenhage Juni 1916. itOERLAIDSCy KRUiUflDIB EM. VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENI6ING OVER HET JAAR 1916 ONDER HEDACTIB VAN Dr. M. W. Beyerinck, H. Heukels, Dr. J. W. Moll, Dr. Ed. Verschaffen, Dr. Hugo de Vries en Dr. F. A. F. C. Went. M. DE WAAL. - 1916. — GRONINGEN. N[D[|ILANDSCII KRUiUKDIG EM. VERSLAGEN ÈN MEDEDEELINGEN NEDERLANDSGHE BOTANISCHE VEREENIGING OVER HEX JAAR 1916 ONDER REDACTIE VAN Dr. M. W. Beyerinck, H. Heukels, Dr. J. W. Moll, Dr. Ed. Verschaffelt, Dr. Hugo de Vries en Dr. F. A. F. C. Went. M. DE WAAL. - 191Ü. — GEONINGEN. INHOUD. Biz. Staat der Verecniging op 1 Januari 1917 1 LIWKAK> Verslag van den eersten secretaris over den toestand der Vereeni- NEW YÜKK ging op 1 Januari 1917 13 BOTaNJCaL Verslagen der Permanente Commissies 16 a i. vn y^.r-i. Verslag aangaande het Curatorium van het Kok-Anke rs mi t-fonds over het jaar 1916 16 Verslag der Commissie van Redactie 17 Verslag van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland over het jaar 1916 18 Verslag van de Zomerexcursie 1916 in de omstreken van Breda . 19 Vergadering van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland op 28 December 1916 te Amsterdam in het Hotel „Parkzicht" te 11 uur 31 Verslag van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium over het jaar 1916 36 Rekening en verantwoording van den Penningmeester over 1916 . 39 Vergadering op Zaterdag 29 Januari 1916 te Utrecht in het Botanisch Laboratorium 47 Vergadering op Zaterdag 4 Maart 1916, in het Universiteitsgebouw te Amsterdam 52 Vergadering op Zaterdag 6 Mei 1916, in het gebouw der Mp') tot Nut voor het Algemeen, te Haarlem, te 1,30 n.m 57 Avondvergadering op Zaterdag 6 Mei 1916, in het gebouw der Mpi) tot het Nut voor het Algemeen, te Haarlem, te 8 uur n.m. 59 Vergadering op Zaterdag 25 November 1916, in het Universiteits- gebouw te Amsterdam 63 Verslag van de excursie in Zuid-Limburg. Pinkster 1916 . . . . 68 Aanwinsten van de Nederlandsche Flora in 1916 door A. W. K 1 o o s Jr . 78 Bijdrage tot de Mycologische Flora van Nederland door Joh^. Westerdijk en A. van Luijk 92 P. Jansen en W. H. Wachter. Floristische Aanteekeningen XI 122 Flonstische Aanteekeningen XII 147 Over Rumex fennicus, Rumex weberi en Rumex schreberi door B. H. Danser 161 Bijdrage tot de kennis der Nederlandsche adventiefflora door J. Th. Henrard 177 Lepidium. (Een systematisch-floristische studie der in Nederland waargenomen soorten en vormen) door J. Th. Henrard . . . 206 Nederlandsche Botanische Vereeniging (opgericht 15 Augustus 1845). STAAT DER VEREENIGING OP 1 Januari 1917. BESTUUR. Dr. J. C. Schoute, Voorzitter (aftr. 1919). Prof. Dr. Ed. VerschafFelt, Ondervoorzitter (aftr, 1920). Prof. Dr. A. Pulle, 1ste Secretaris (aftr. 1918). Dr. K. Zijlstra, 2de Secretaris (aftr. 1921). H. Heukels, Penningmeester (aftr. 1917). PERMANENTE COMMISSIES. CURATORIUM VAN HET KOK ANKERSMIT-FONDS. Dr. J. W. C. Goethart, Leiden, Voorzitter (aftr. 1920). Dr. L. Vuyck, Diepenveen, Secretaris (aftr. 1919). J. T. Cremer, Santpoort (aftr. 1920). P. Smidt van Gelder, Bennebroek (aftr. 1921). Dr. H. W. Heinsius, Amsterdam (aftr. 1921). Prof. Dr. J. W. Moll. Groningen (aftr. 1918). Jhr. Dr. L. H. Quarles van UfFord, Utrecht (aftr. 1918). Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Utrecht (aftr. 1919). De Penningm. der N.B.V. (H. Heukels, aftr. 1917). De Voorzitter der N.B.V. (Dr. J. C. Schoute, aftr. 1919). Nedcrl. Kruidk. Archief 1916. 1 2 ] COMMISSIE VAN REDACTIE. ' Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter (aftr. 1921). \ Prof. Dr. J. W. Moll, Secretaris (aftr. 1918). ; Prof. Dr. M. W. Beyerinck (aftr. 1922). • Prof. Dr. Ed. Verschafïelt (aftr. 1919). i Prof. Dr. Hugo de Vries (aftr. 1920). De Penningm. der N.B.V. (H. Heukels, aftr. 1917). | COMMISSIE VOOR HET FLORISTISCH \ ONDERZOEK VAN NEDERLAND. 1 Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1919). j P. Jansen, Secretaris (aftr. 1918). \ H. Heukels (aftr. 1920). i A. W. Kloos Jr. (aftr. 1922). i Prof. Dr. Th. J. Stomps (aftr. 1921). \ COMMISSIE VOOR DE FLORA VAN DE ] NEDERLANDSCHE KOLONIËN. i i (ingesteld voor den tijd van 5 jaren krachtens besluit der algerneene ' ledenvergadering van 1 Juni 1912). "■ C. A. Backer, Buitenzorg. j Dr. I. Boldingh, Buitenzorg. i Dr. J. Dekker. Haarlem. Dr. H. Hallier, Leiden. i Prof. Dr. A. Pulle, Utrecht. I Dr. J. J. Smith, Buitenzorg. j COMMISSIE VOOR DE BIBLIOTHEEK EN ! HET HERBARIUM. Dr. J. C Schoute, Voorzitter (aftr. 1918). \ H. R. Hoogenraad, Secretaris (aftr. 1919). ï J. Th. Henrard (aftr. 1920). ^ COMMISSIE VOOR HET BOTANISCH STATION. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1920). Mej. Dr. Joh. Westerdijk, Secretaresse (aftr. 1919). Dr. J. W. C. Goethart (aftr. 1918). RAAD VAN DIRECTEUREN VAN HET FONDS DER VEREENIGING. A. Ed. Dinger (1909), Rotterdam. Mevr. Dr. A. Weber — van Bosse (1910), Eerbeek. F. Moes (1916), Bussum, Koningslaan 62. BUITENGEWONE LEDEN. Mr. W. H. de Beaufort (1889), den Treek, Leusden; 's winters 's Gravenhage, Oranjestraat 1 1 . Mr. H. J. H. Baron van Boetzelaar van Oosterhout | (1889). Soesterberg. J. T. Cremer (1889), Duin en Kruidberg, Santpoort. E- G. Duijvis Fzn. (1910), Koog aan de Zaan. F. E. Blaauw (1917), 's Graveland. CORRESPONDEERENDE LEDEN. Od. Beccari (1912), Florence. Dr. A. Cogniaux (1912), Genappe (België). Geh. Reg. R. Dr. H. Conwentz (1904), Berlin-Schöneberg. Geh. Ob. Reg. R. Prof. Dr. A. Engler (1912), Dahlem bei Berhn. Dr. }. Mac Leod (1889), Gent. Dr. J. Massart (1912), Brussel. Sir David Prain (1912), Kew. Dr. A. Thellung (1916), Zurich. GEWONE LEDEN *). J. L. Addens (1912), Bellingwolde (Gr.). * De 1ste secretaris verzoekt de leden beleefd bij adresver- andering hem daarvan kennis te geven. Mej. A. F. Adrian! (1915), Utrecht, Parkstraat 11. C. R. W. K. van Alderwerelt van Rosenburgh (1912), Buitenzorg, Java. U. P. van Ameijden (1912), Utrecht, van Alphenstraat 7. Me|. C H. van Amstel (1915), Station de Bilt, Eikenrode. Mej. Dr. J. E. van Amstel (1911), Haarlem, Kleverpark- weg 66. Dr. A. d'Angremond (1913), Klaten, Java. Gs. W. van Apeldoorn Jr. (1917), Amsterdam, 2de Ooster- parkstraat 207. Dr. Pedro Arens (1912), Malang, Java. Dr. W. H. Arisz (1909), Djember, Java. Dr. C. J. Baart de la Faille (1904), Arnhem, Steynstraat 27. C. A. Backer (1900), Buitenzorg, Java. L. W. H. Backhuys (1913), Rolduc. Mej. C. E. Bastert (1913), Bussum, Parklaan 31. H. Begemann (1915), Utrecht, Nieuwe Gracht 71. Dr. M. W. Beijerinck (1909), Delft, Laan. Mej. T. A. Bekkering (1916), Utrecht, Kromme Nieuwe Gracht SSbis. L. H. van Berk (1912), Zeist, Ie Dorpsstraat 13. Mej. C. M. Berkhout (1915), den Haag, Archimedesstr. 25. Dr. Ch. Bernard (1911), Buitenzorg, Java. Mej. F. M. Beucker Andreae (1912), 's Gravenhage, Laan Copes van Cattenburch 20. Dr. J. van Beusekom (1904), Almelo, Grootestraat 137. D. Bierhaalder (1894), Baarn. Dr. A. H. Blaauw (1904), Haarlem, Leidsche vaart 226. Dr. H. W. de Boer (1913), Amersfoort. Mej. N. H. W. M. de Boer (1915), Haarlem, Nassaulaan 64. Dr. I. Boldingh (1903), Buitenzorg, Java, Mevr. C. M. Boldingh- Verment (1909), Buitenzorg, Java. D. Bolten (1899), Bergen op Zoom, Potterstraat 40. Dr. J. H. Bonnema (1911), Groningen, Herman CoUenius- straat 9. Dr. S. E. Boorsma (1911), Weltevreden, Java. Dr, W. G. Boorsma (1911), Buitenzorg, Java. Mej. G. Boterhoven de Haan (1915), Leiden, Haag weg 107 G. Dr. J. Botke (1906), Groningen, Wassenberghstraat 10. Mej. H. Bouwens (1912), Ubbergen, Berg en Dalsche Weg. P. van Boxtel (1912), Exaten bij Baexem, Limburg. Dr. J. Brand (1916), Doesburg. Dr. J. van Breda de Haan (1889), Buitenzorg, Java. Dr. C. E. B. Bremekamp (1909), Soerabaja, Java, Embong Tandjong 17. Mevr. M. Bremekamp^ — de Gelder (1913), Soerabaja, Java, Embong Tandjong 17. G. Bremer (1915), Pasoeroean, Java. D. J. Broekens (1915), Amsterdam, Joh, Verhulststraat 24. Mej. J. S. de Bruyn (1913), Breukelen. ' F. F. Bruyning Jr. (1907), Wageningen. Dr. P. G. Buekers (1913), Velp (Gld.). Dr. P. van der Burg (1901), Hardinxveld. Dr. Joh. H. van Burkom (1903), 's Gravenhage, Adel- heidstraat 227. Dr. L. P, de Bussy (1911), Hilversum. Dr. H. J. Calkoen (1878), Haarlem, Leidsche vaart 86. C. P. Cohen Stuart (1909), Buitenzorg, Java. Mej. C. Cool (1910), Haarlem, Kleverparkweg 81. Mej. J. H. Cool (1914), Schiedam, Nieuwe Haven. Dr. J. C. Costerus (1875), Hilversum, Hooge Naarderweg 59. Dr. P. J. S. Cramer (1904), Buitenzorg, Java. Mej. A. E. Crétier (1917J, Amsterdam, American-Hotel. Dr, K. W. Dammerman (1907), Buitenzorg, Java. B. H. Danser (1912), Amsterdam, Linnaeusstraat 53"" A. B. van Deinse (1909), Rotterdam, Kruiskade 146a. Dr. J. Dekker (1911), Haarlem, Koloniaal Instituut. Mej. A. F. C. van Dishoeck (1915), Utrecht, Oude Gracht Tz. I45bis. 6 Dr. W. M. Docters van Leeuwen (1900), Bandoeng, Java. Mej. Dr. L. C. Doyer (1907), Hilversum, Sumatralaan 3. Mej. A. G. Dreckmeier (1916), Utrecht, Hoogt 14. Dr. P. van der Eist (1904), Buitenzorg, Java. Joh. A. Ezendam (1914), Wageningen, Lawiksche allee. Dr. F. C. von Faber (1911), Buitenzorg, Java. P. J. van der Feen (1913), Utrecht, Drift 10. Mej. A. J. Feltkamp (1915), Amsterdam, Honthorststr. 34. Mej. J. Fortuyn Droogleever (1915), Utrecht, Justus van EjEFenstraat 50bis. Mej. A. C. Frangois (1916), Utrecht, Mauritsstraat 101. H. C. Funke (1915), Bussum, Stargardiaan 18. J. P. de Gaay Fortman (1912), Amsterdam, Oosterpark 85. Dr. A. J. M. Garjeanne (1899), Venlo, Nieuwstraat 16. Dr. J. M. Geerts (1906), Pasoeroean, Java. C. A. van der Gen (1916), Rotterdam, Burgemeester Meineszlaan 47a. Dr. E. Giltay (1880), Wageningen, Markstraat. M. A. J. Goedewagen (1913), Utrecht, Nobelstraat 33. Dr. J. W. C. Goethart (1886), Leiden, Witte Singel 39. E. J. M. de Haas, S. J. (1890), Amsterdam, Hobbemakade 51. Mej. A. van der Haas (1916), Utrecht, Heerestraat 3 (vac. Den Haag, Frankenslag 329). Dr. A. L. Hagedoorn (1912), Buitenzorg, Java. Mej. F. M. J. A. Haije (1915), Amsterdam, Heeren- grac t 590. Dr. C. J. J. van Hall (1905), Buitenzorg, Java. Dr. H. Hallier (1911), Leiden, Vreewijkstraat 4. Mevr. C. H. van Harreveld— Lako (1907), Pasoeroean, Java. Dr. Ph. van Harreveld (1904), Pasoeroean, Java. Mej. W. P. van der Harst (1915), Utrecht, Schroeder van der Kolkstraat 17. J. T. Hart de Ruyter (1916), Utrecht, Schoutenstraat 11 (vac. Apeldoorn). Mej. A. M. Hartsema (1916), Utrecht, Weistraat 80. B. Havinga (1915), Groningen, Bleekerstraat 24 (vac. Noordlaren Gr.). J, Heimans (1912), Amsterdam, Plantage Muidergr. 123. Dr. H. W. Heinsius (1891), Amsterdam, P. C. Hooftstr. 144. J. Th. Henrard (1912), Den Haag, Koningin Emmakade 168. Dr. M. Hesselink (1875), Harendermolen, gem. Haren (Gr.). H. Heukels (1899), Amsterdam, Weesperzijde 81. Mej. }. Hingst (1905), Rijswijk (Z.H.), Huis te Lande, Vredenburgweg. Dr. J. A. Honing (1907), Medan, Sumatra. H. R. Hoogenraad (1903), Deventer, Kr. Kerkstraat 46. C. J. van der Horst (1912), Hilversum, Stationsstraat 2. Dr. F. W, T. Hunger (1895), Amsterdam, van Eeghenstr. 52. Dr. J. E. W. Ihle (1914), Utrecht, DiUenburgstraat 13. F. K. van Iterson (1903), 's Gravenhage, Anna van Bueren- straat 7. Dr. G. van Iterson Jnr. (1909), Delft, Spoorsingel 74. H. C. Jacobsen (1913), Delft. Dr. J. M. Janse (1910), Leiden, Witte Singel 76. Joh. Jansen (1916), Malden. P. Jansen (1902), Amsterdam, Frans van Mierisstr. 128. H. H. Janssonius (1904), Groningen, Jozef Israëlsstr. 89. Dr. Hj. Jenseii (1912), Klaten, Java, Dr. J. Jeswiet (1907), Pasoeroean, Java. H. G. de Jong (1915), Utrecht, Oude Gracht Tz. 93. Dr. W. J. Jongmans (1900), Leiden, Rijn- en Schiekade 78. Dr. H. Jordan (1916), Utrecht, Frans Halsstraat 19. Mej. B. Kaiser (1915), Amsterdam, Emmastraat 9. Dr. Z. Kamerling (1912), Wageningen, Bergweg 301. Dr. J. R. Katz (1912), Amsterdam, Weteringschans 223. Dr. M. G. J. Kerbosch (1912), Tjinjiroean, Bandoeng, Java. Mej. A. Kleinhoonte (1916), Arnhem, Weverstraat 16. A. W. Kloos Jr. (1912), Dordrecht, Javastraat 28rood. Dr. A. J. Kluyver (1911), Buitenzorg. Dr. J. C. Koningsberger (1892), Buitenzorg, Java. H. N. Kooiman (1914), Rotterdam, Bergsche Laan 172a. Mej. C. H. Koperberg (1916), Utrecht, Frans Halsstr. 1. Mej. A. C. Kreulen (1915). Amsterdam, Rokin 40. P. Kruizinga (1910), Rijswijk (Z. H.), Emmastraat 21. H. W. Kuhn (1910). Naarden. Dr. J. Kuijper (1905), Pasoeroean, Java. Dr. K. Kuiper Jr. (1909), Amsterdam, N. Keizersgr. 116. D. Lako (1878). Zwolle. H. J. Lam (1913), Rotterdam, 's Gravendijkwal 6. P. van Leersum (1912), Bandoeng. Java. Dagoweg 21. H. A. A. van der Lek (1914), Wageningen, Berg 268. Mej. A. D. Lens (1913), Utrecht, Bihstraat 246is. Mej. M. A. V. d. Linden (1915), Utrecht, Mauritsstr. 26. Mej. G. M. de Lint (1914), Helder, Binnenhaven 65. Mej. M. P. Löhnis (1915), Utrecht, Parkstraat 47. Mevr. A. Lottgering (1914), Utrecht, Koningslaan -5. (vac. Oldenzaal). Dr. H. J. Lovink (1909), Buitenzorg, Java. Mej. I. Luyten (1916), Utrecht, Oude Gracht T.z. 146. (vac. Rotterdam, Goudsche Singel 41). Mej. J. H. H. V. d. Meer (1917), Amste.dam, J. P. Heyestr. 168. C. J. van der Meer Mohr (1913), Soekaboemi, Java. A. Mellink (1914), Haarlem, Brouwerskade 5. P. J. A. J. Meulemeester (1903), Zwolle, Diezerstraat 10. Mej. R. G. van der Meulen (1912), Groningen, Jozef Israëlsstraat 61. Dr. J. S. MeulenhofF (1914), Zwolle, Diezerstraat. Dr. H. C. Milius (1914), Batavia, Rijswijk. Mevr. M. F. W. A. Moerdijk — van Dedem van Driesberg (1913), Buitenzorg, Java. Mej. E. J. van der Molen (1916), Utrecht, A. M. van Schürmanstraat 24. Dr. G. A. F. Molengraaff (1881), Delft, Voorstraat 60. Dr. J. W. Moll (1877), Groningen, Nieuwe Kijk-in-'t Jat- straat 84. Mej. G. Mulder (1915), Utrecht. Biltstraat 66. Mevr. Dr. M. Nieuwenhuis — von UexküU Güldenband (1904), Leiden, Jan van Goyenkade 44. G. J. van Oordt (1913), Utrecht, Kromme Nieuwe Gracht 1. (vac. Middelburg, Koepoortstraat 23). Dr. F. van Oostrom Meyjes (1912), Hengelo (O.), Tuin- dorp, Lansinkweg 29. Mej. E. F. V. Os v. Delden, Station de Bilt, Nieuwerhoek. Mevr. M. C. van Oyen— Goethals (1912), Haarlem. Mej. D. J. Peck (1912), Bussum, Meerweg 33. Dr. N. R. Pekelharing (1904), Soekaboemi, Java, Onder- neming Tjimenteng. Dr. A. J. van Pesch Jr. (1909), Amsterdam, Joh. Ver- hulststraat 156. M, Pinkhof (1917), Amsterdam, Fransche Laan lic. Dr. G. Postma (1900), Deventer. Dr. G. Postma Czn. (1905), Scheveningen, Van Slinge- landstraat 1 56. Dr. J. J. Prins (1904), Dordrecht, Achterhakkers 18. Dr. H. C. Prinsen GeerUgs (1912), Amsterdam, Wanning- straat 17. Dr. A. Pulle (1904), Utrecht, Willem Barentzstraat 83. Dr. H. M. Quanjer (1904), Wageningen, Lawicksche AUée. Jhr. Dn L. H. Quarles van UfFord (1910), Utrecht, Emmalaan 35. Dr. A. Rant (1904), Amsterdam, Lomanstraat 85. Dr. E. Reinders (1910), den Haag, Willemstraat 40. Dr. J. F. Reitsma (1913), Rotterdam, Bergweg 113. H. W. Renkema (1912), Utrecht, Weerdsingel O.Z. 93. Mej. M. W. Rens (1915), Utrecht, Admiraal v. Gentstr. 9. Dr. H. M. D. van Riemsdijk (1890), den Haag, 2de Schuitstraat 144. Mej. H. C. C. la Rivière (1911), Leiden. Witte Singel 18. H. M. W. Roelants (1916). Hilversum, Joelaan 8. Dr. P. van Romburgh (1912), Baarn, Stationsweg 2. 10 Dr. A. A. L. Rutgers (1909), Medan, Sumatra. F. L. Rutgers Jr. (1912), Amsterdam, Amstel 252. Mevr. Dr. C. J. Rutten— Pekelharing (1904), Laan van der Wijck, Buitenzorg, Java. Mej. A. Sabron (1914), Utrecht, Nassaustraat 6a. H. L. van de Sande Bakhuyzen (1912), Utrecht, Burgstr. 56. H. H. Sanders (1896), Kampen. Dr. G. Schenk (1909), Utrecht, Frans Halsstraat 12. A. M. Schepman (1912), Utrecht, Dondersstraat 45bis. T. E. van Schilfgaarde (1916), Utrecht, Nieuwe Gracht 125, (vac. Diepenveen). W. W. Schipper (1893), Winschoten. Dr. J. C. Schoute (1904), Bussum, Oude 's Gravelandsche weg 2. Dr. A. R. Schouten (1906), Meester-CorneUs, Java. Mej. H. B. T. Schouten (1916), Utrecht, Willem Barentz- straat 7Q. Dr. S. L. Schouten (1906), Utrecht, Lange Nieuwstr. 52a. Mej. A. Schreuder (1913), Amsterdam, Nassaukade 106. J. H. Schuurmans Stekhoven Jr. (1914), Amsterdam, Tilanusstraat 82'. P. J. M. Schuyt (1899), Wamel. M. W. Senstius (1909), Malang, Java, Proefstation. J. van Servellen (1914), Zuid-Schalkwijk, „de Leistar". C. Sipkes (1917), Haarlem, Verspronckweg 26. Dr. M. J. Sirks (1911), Bunnik, Odijkerweg. Jan G. SlofF (1915), Rotterdam, Noordsingel 40c. • Dr. E. van Slogteren (1912), Groningen, Botanisch Laboratorium. D. F. van Slooten (1913), Utrecht, Dondersstraat 56bis. Mej. C. P. Sluiter (1906), Amsterdam, Jac. Obrechtstr. 76, Dr. J. J. Smith (1903), Buitenzorg, Java. Dr. N. L. Söhngen (1911), Groningen. Mej. B. G. Spierenburg (1915), Utrecht, Oude Gracht T.z. \A5bis. 11 M. Spoon (1910), Utrecht, Zadelstraat 19 bis. C. Spruit (1914), Delft, Voorstraat 95a, (vac. Vlissingen, Badhuisweg 1 1 9). Dr. G. Stahel (1914), Paramaribo, Suriname. M. C. E. Stakman (1912), Utrecht, Fred. Hendrikstr. 10. J. E. van der Stok (1910), Buitenzorg, Java. Dr. Th. J. Stomps (1906), Amsterdam, Weesperzijde 29. Dr. G. J. Stracke (1904), Rotterdam, Stationsweg 4a. Dr. B. Sypkens (1904), Sneek, Westersingel 64. Mej. E. Talma (1909), Utrecht, Nieuwe Gracht 45. Mej. Dr. Tine Tammes (1904), Groningen, Heeresingel 34a. J. ƒ. P. Tap (1917), Den Haag, De Perponcherstraat 63. Jac. P. Thijsse (1899), Bloemendaal, Binnenduin. Dr. K. Tjebbes (1905), Huizen (N.H.), Roelofslaan. F. A. des Tombe (1905), Rotterdam, Rozenburglaan 64. Dr. }. Valckenier Suringar (1893), Wageningen, Arnhemsche Straatweg. Dr. Th. Valeton Sr. (1889), Arnhem, Utrechtsche straat 8. Dr. Th. Valeton Jr. (1906), Buitenzorg, Java. L. J. van der Veen (1880) Zwolle, Luttekestraat. Dr. Ed. Verschaffelt (1893), Amsterdam, Oosterpark 58. Mej. M. C. Versluys (1916), Utrecht, Nieuwe Gracht 127 bis, (vac. Rotterdam, Oostzeedijk 334). D. de Visser Smits (1903), Semarang, Java. B. P. van der Voo (1902), Bordeaux, 52, quai de Bourgogne. Mej. C. M. Voormolen (1912), Schiedam, Tuinlaan 52. Mej. A. G. Vorstman (1915), Haarlem, Mauritsstraat 5. Mej. A. P. C. de Vos (1917), Baarn, Sophialaan 36. Mej. E. de Vries (1911), Zurich, Freie Strasse 72. Dr. Hugo de Vries (1907), Lunteren. Mevr. M. de Vries^de Vries (1894), den Haag, Laan V. Meerdervoort 45. Mej. M. S. de Vries (1907), Utrecht, MaHesingel 32. Dr. Otto de Vries (1912), Buitenzorg, Java. Dr. L. Vuyck (1889). Diepenveen, Park Braband. 12 W. H. Wachter (1902), Rotterdam, De Vliegerstr. 12b. Dr. }. H. Wakker (1885), 's Hertogenbosch. Dr. H. I. Waterman (1913), Dordrecht. Dubbeldamsche weg lOrood. Mevr. Dr. A. Weber— van Bosse (1885), Eerbeek (Gld.). F. Weehuizen (1911), Weltevreden, Java. Dr. Th. Weevers (1901), Amersfoort, Groote Bergstr. 9. J. W. van Welsem (1916), Batavia. Dr. F. A. F. C. Went (1887), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. Mej. G. D. van de Werk (1915), Den Haag, Laan Copes van Cattenburch 92. Mej. Dr. Joh. Westerdijk (1904), Amsterdam, Roemer Visscherstraat 1 . W. H. de Wette (1916), Utrecht Vondelkade 36. F. A. C. de Wever (1911), Nuth (L.). Mej. A. M. Wibaut (1916), Amsterdam, Waldeck Pyr- montlaan 1 1 . Mej. G. Wilbrink (1904), Cheribon, Java. J, F. Wilke (1914), Rotterdam, Diergaarde. C. A. van der Willigen (1910), Leiden, Witte Singel 30. Mej. Dr. J. S. A. Wisse (1913), Winschoten, Liefkensstr. 48. Dr. C. V, Wissehngh (1894), Groningen, H. W. Mes- dagstraat 28. P. C. van der Wolk (1909), Middelburg, Heerengracht 37. Dr. Th. Wurth (1912), Malang, Java. Mej. L. Zernike (1915), Amsterdam, Jacob v. Campenstr. 27. Mej. E. Zeydel (1914), Leiden, Maria Gondastraat 33. Dr. H. H. Zeylstra Fzn, (1906), Deventer, Zwolsche Weg 65. Dr. K. Zijlstra (1904), Wageningen, Bowlespark. C. van Zijp (1914), Malang, Java. VERSLAG van den eersten secretaris over den < toestand der Vereeniging op 1 Januari 1917. \ y De toestand van de Vereeniging kan in vergelijking met ] dien op het overeenkomstige tijdstip van het vorige jaar l niet ongunstig worden genoemd. De toename van het ■ aantal leden was wel is waar niet zoo groot als in 1915 l maar was toch bevredigend. ^ De ledenlijst wijst een totaal aan van 254 leden, dus ; een toename met 1 1 leden, welke een gevolg is van het toetreden van 19 nieuwe leden, het bedanken van 4 leden en het overlijden van 4 leden, n.l. de Heeren Dr. H. P. i Wijsman, Dr. J. H. Kruimel, F. M. C. Versteegh en R. de Boer. Door het overlijden van eerstgenoemde op 19 Maart heeft de Vereeniging een groot verlies i geleden. Zoowel in de functie van bestuurslid als in die j van secretaris van het Curatorium van het Kok Anker- ; smitfonds heeft Wijsman de Vereeniging vele en belang- i rijke diensten bewezen. Maar bovenal moet genoemd . worden zijn werkzaamheid als lid van de Commissie voor het Vereenigingsgebouw. Wel is waar had deze niet ten ' gevolge, dat de Vereeniging een eigen gebouw verkreeg, \ maar het bereikte resultaat: n.l. het vooruitzicht, dat de Vereeniging blijvende huisvesting zal vinden in het gebouw ; van het Koloniaal Instituut en de daarmee gepaard gaande '■ overeenkomst met betrekking tot de bibliotheek en het i herbarium heeft de Vereeniging grootendeels aan Wijs- j mans bemiddeling te danken. De voorzitter wijdde in de 14 vergadering van 6 Mei woorden van dank en hulde aan Wijsmans nagedachtenis. In het Bestuur kwam verandering door het periodiek aftreden van de tweede secretaresse, Mej. Dr. J. Wester dijk. In haar plaats koos de vergadering van 25 November tot bestuurlid Dr. K. Zij Is tra te Wageningen, die zich ook met het tweede secretariaat belastte. Er hadden in 1916 vier ledenvergaderingen plaats n.l. op 29 Jan. te Utrecht, op 4 Maart te Amsterdam, op 6 Mei te Haarlem en op 25 November te Amsterdam. Bovendien kwamen de leden, die meer in het bijzonder belangstellen in de Nederlandsche Flora, op 28 Dec. te Amsterdam bijeen. Op 12 Augustus en volgende dagen had een excursie plaats in de omstreken van Breda. Van belang voor de flora van Nederland belooft ook te zijn een besluit van de vergadering van 25 Nov. om aan het Curatorium van het Kok Ankersmitfonds de beschikking te vragen over een bedrag van ƒ 600 uit de renten, ten einde in samenwerking met de Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten te komen tot den aankoop van een terrein bij Weert, waarop de zeer zeldzame Spivanthes aestivalis nog voorkomt. Niet minder belangrijk is het gereedkomen van het vierde deel van den Prodromus Florae Batavae, dat nog juist voor het einde van het jaar aan de leden kon worden toegezonden. De klacht in het vorige jaar geuit over den toestand der geldmiddelen moet helaas ditmaal herhaald worden. Ondanks het feit, dat de Heer F. Moes te Bussum als directeur van het Vrije Fonds der Vereeniging toetrad, bleven de finantieele moeilijkheden bestaan. Voor een groot deel is dit het gevolg van de aanzienlijke stijging van de drukkosten van Recueil en Archief. Op de ver- gadering van 25 Nov. werd een voorstel gedaan om door vrijwillige verhooging van contributie te komen tot een vermeerdering van de geldmiddelen. Door middel van 15 een circulaire werden de leden uitgenoodigd, tot contri- butieverhooging over te gaan. Omtrent het resultaat kan pas later iets worden medegedeeld. UTRECHT. 31 Dec. 1916. De 1ste Secretaris, A. PULLE. Goedgekeurd en vastgesteld in de ledenvergadering van 27 Jan. 1917. VERSLAGEN DER PERMANENTE COMMISSIES. Verslag aangaande het Curatorium van het Kok- Ankersmit-fonds over het jaar 1916. Aan het Bestuur der Nederlandsche Botanische Vereeniging. M.M.H.H. Door het overlijden van wijlen het hd Uwer Ver- eeniging Dr. H. P. Wijsman had het Curatorium het verlies te betreuren van zijn volijverigen secretaris. Tot de benoeming van een opvolger in die betrekking wenschte het Curatorium eerst over te gaan na de te verwachten aanvulling van het ledental. Gedurende den verslagtijd werden een drietal aanvragen tot het Curatorium gericht, om te mogen beschikken over geldmiddelen van het fonds. Aan deze aanvragen kon steeds worden voldaan, zonder dat eene mondelinge gedachtenwisseling vereischt werd, zoodat geene bijeenkomst der leden behoefde plaats te hebben. De waarn. Secretaris, J. W. C. GOETHART. 17 VERSLAG der Commissie van Redactie. Een deel van het Kruidkundig Archief, ditmaal van buitengewonen omvang, zag dit jaar weder het licht. Behalve de in de Statuten voorgeschreven verslagen omtrent staat en werkzaamheid der Vereeniging bevat het vier mededeelingen, onderscheidenlijk van de Heeren J. Valckenier Suringar, J. Th. Henrard, B. H. Danser en A. W. Kloos Jr. gedaan op de Vergadering van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland, op 30 December 1915. Verder werden in dit deel de volgende verhandelingen opgenomen: 1. H. Heukels, Voor Nederland nieuwe plantensoorten, enz. 2. J. C. Cos- ter us, De bouw der Cannabloem. 3. P. Jansen en W. H. Wachter, Floristische Aanteekeningen, IX en X. 4. A. W. Kloos, Aanwinsten van de Nederlandsche Flora. 5. J. Th. Henrard, Cochlearia Hollandica mihi. Van het Recueil zag vooreerst de vierde aflevering van Vol. XII het licht. Verder de eerste aflevering van Vol. XIII, terwijl de uitgave der volgende afleveringen van dit deel door gebrek aan stof werd vertraagd. Gelukkig is deze inactiviteit onzer medewerkers slechts van tijdelijken aard geweest. In het laatst van het jaar kwam de noodige copie in voor de overige afleveringen, zoodat de tweede aflevering op het einde des jaars voor verzending gereed lag en met het drukken der beide laatste, die tezamen verschijnen zullen, reeds een begin is gemaakt. Voor de eerste aflevering van het volgende deel is reeds de noodige copie aanwezig en de Redactie- commissie vertrouwt, dat ook voor het thans ingetreden jaar de steun der leden haar niet zal ontbreken. Deel IV der tweede uitgave van den Prodromus Florae Batavae door den Heer Vuyck bewerkt, kwam voor de uitgave geheel gereed en werd aan de leden toegezonden. Daar het contract met de drukkersfirma M. de Waal Nederl. Kruidk. Archief 1916. 2 18 op 31 December 1916 afliep, werd op de in de Statuten voorgeschreven wijze een nieuw contract met dezelfde firma, die alle reden tot tevredenheid had gegeven, ont- worpen en met geringe wijziging door de Ledenver- gadering goedgekeurd. Het werd weder voor drie jaren gesloten, en bevat in hoofdzaak dezelfde bepalingen als het vorige, maar de bepaling der prijzen is op zoodanige wijze geregeld, dat er voortaan automatisch rekening gehouden wordt met de veranderingen in het drukkers- bedrijf, die in de eerstvolgende jaren onvermijdelijk zijn. In de samenstelling der Commissie kwam dit jaar geen verandering. Namens de Commissie van Redactie: F. A. F. C. WENT, Voorzitter. J. W. MOLL, Secretaris. Verslag van de Commissie voor het Floristisch Onder- zoek van Nederland over het jaar 1916» In den loop van het jaar werd 1 vergadering en 1 excursie gehouden. Deze laatste, te Breda gehouden onder leiding van den Heer L. Vuyck in Augustus, mocht zich slechts in zeer matige belangstelling van de zijde der leden verheugen ; toch konden 455 Phanerogamen worden opgeteekend, zeker een bewijs dat het onderzoek grondig heeft plaats gehad. (Zie verder bijlage I). Op 28 December werd te Amsterdam een floristische vergadering belegd, waarin de botanische resultaten van het afgeloopen jaar werden besproken en vertoond, terwijl zooveel materiaal aanwezig was, dat een vergadering in de Paaschvacantie wenschelijk werd geoordeeld. 19 Besloten werd aan de algemeene vergadering als plaats voor een zomerexcursie voor te stellen: de omstreken van Meppel (zie verder het vergaderingsverslag). Verder dient vermeld te worden het verschijnen van het vierde deel van den Prodromus, waarmee de kennis van onze flora ten zeerste gebaat is en waarmee men weer een stap nader gekomen is tot de bewerking van een „Flora van Nederland." Namens de Commissie: P. JANSEN, Secretaris. Bijlage: VERSLAG van de Zomerexcursie 1916 in de omstreken van Breda. Den 1 2en Augustus stapte ik af aan het opgegeven adres voor de zomersamenkomst der Botanische Vereeniging. Ik vond er den Heer Lak o en een boozen hotelhouder. Niet omdat deze man zoo boos van aard was of omdat ik iets misdreven had, maar de man was teleurgesteld, omdat er eenige kamers voor de bezoekers der vergadering gere- serveerd waren en er nu slechts twee bezet werden. Ik ben er van overtuigd, dat de brave man toch wel zijn kamers verhuurd heeft, maar ik kan mij ook begrijpen dat hij ontstemd was over het slechte bezoek. Dat hij daar- van eerst ons een verwijt maakte, is menschelijk, maar niet juist, want wij waren ten slotte de braven; wie er niet is kan men moeielijk een standje geven. In den avond sloot zich bij ons aan de Heer Jan G. 20 SI o ff, terwijl den volgenden morgen vroeg de Heer A. W. Kloos Jr. zich bij het gezelschap voegde, waarna de vergadering de volgende dagen voltallig was. Vier personen van de 191 in Nederland verblijfhoudende leden! het is werkelijk niet te veel. Oorzaak? Slecht gekozen terrein? Verkeerde tijd? ToevaUige omstandigheden? Ik w^eet het niet; misschien verschillende van die oorzaken samen, maar dan nog zouden er wel meer dan vier man samen kunnen zijn. Ik begin te gelooven dat de man met een plantenbus een anachronisme is geworden. Alleen voor jeugdige floristen is er nog wel eens iets te vinden, maar als men boven de 30 komt, is dat niet meer te doen. Men vindt ook geen enkele nieuwe plant meer, dus wat zal men dan nog zoeken naar die oude bekenden? Met Cham- pignons is dat wat anders, daar kan men nog op iederen tocht rariteiten ontdekken en de in eiken mensch schuilende, in meer of mindere mate ontwikkelde hebzucht, is bevre- digd. Maar met gewone planten? die kennen we immers alle erf we weten nu wel zoowat waar men ze vinden kan. Het is echter nooit het hoofddoel der zomervergadering geweest, om, gedurende de daaraan verbonden excursies, vreemde gewassen op te sporen; hoofddoel was het jaarlijks wederzien van oude bekenden, waardoor langzamerhand een nauwere vriendschapsband gesloten werd. Juist zomers was het voor velen gemakkelijker of aangenamer eenigen tijd bijeen te komen en men koos daarvoor dan liefst plaatsen, die toch ook floristisch van belang zouden kun- nen zijn en waar men zonder gezelschap meestal niet zou komen. Maar in deze eeuw heeft niemand meer tijd om eens enkele dagen samen te zijn, de finantiëele zorgen drukken zwaar en zijn de 253 leden der Vereeniging wel alle door vriendschapsbanden verbonden? De vereeniging is een wereldje in het klein geworden en in die nieuwe wereldorde gaat het oude te gronde. Of de leiders der floristische afdeeling zijn niet meer, berekend voor hunne 21 taak óf de geheele afdeeling is uit den tijd. Er moet maar eens beproefd worden of anderen nieuw leven kunnen inblazen in de zomerbijeenkomsten of dat zij aan ouder- domszwakte zullen te gronde gaan. Toch hebben we het gezellig gehad met ons drieën, want de Heer Slof f was gelogeerd in UI venhout en maakte alleen de excursies mede. De eerste dag werd besteed aan een tocht over het Speelhuis noordelijk langs de Mark over Strikberg oostwaarts naar den Ooster- houtschen weg tot laatstgenoemde plaats. Den tweeden dag bracht ons de stoomtram naar Stuivezand, van waar in westelijke richting over de Rijsbergensche heide langs de Pannehoef de Turfvaart en de Bijloop werden overgestoken en de moerassige landen, die de Lokker omgeven en deze zelf bezocht; een zeer interessant terrein, dat echter naar den zin van enkelen te snel moest verlaten worden om in noordelijke richting koersende Berk te bereiken en zoo te Etten aan te komen, waarna de tram ons weder in Breda bracht. Het gedeelte van dien tocht van af Berk werd echter door een geweldig onweer verstoord, zoodat op het laatste gedeelte niet meer naar planten kon uitge- keken worden. Den derden dag werd weder in noordelijke richting getogen, het nieuw gegraven kanaal overgestoken en zoo naar Zand, van hieruit in de Zeggepolder, een veel- zeggende naam, maar die de onaangename eigenschap heeft in het bezit te zijn van wegen, die plotseling door een diepe en breede doorgraving niet verder te bewandelen zijn. Als men goed ziet, geeft de Stafkaart die door- gravingen ook juist aan, maar de argelooze wandelaar, figuurlijk gesproken, vhegt er toch in. Daarom werd op onze schreden teruggekeerd, bij Zand in oostelijke rich- ting gewandeld, waarna bij Groot Meunikshof een deel over Wagenberg naar huis terugkeerde, een ander deel door vrij dorre bosschen zich naar Oosterhout begaf. De vierde dag was gewijd aan het Ulvenhoutsche en St.- 22 Annaborch, vandaar over Geersbroek naar Ulvenhout terug, alwaar de Mark nog even bezocht werd. Den volgenden morgen was ik nog alleen over en besteedde dien tijd om nog eens noordelijk van Breda den Maasdijk, het nieuwe Dijkje en het Meerdijkje te bezoeken, om volgens de kaart over een vlonder Strikberg te bereiken, maar in werkelijkheid was die vlonder er niet en moest ik langs denzelfden w^eg weer terug. Trouwens een zeer interessant gebied, waar nog veel nieuws aangeteekend kon worden. Nog zij vermeld dat op een avond een kleine tocht naar het Mastbosch werd ondernomen, om daar op aanwijzing van den Heer KI o os een der hybriden tusschen Vaccinium Myrtillus en Vitus Idea op te sporen. Daar de verschillende tochten zeer ver uiteenliggen, zal ik ze dit jaar niet op een kaartje aanwijzen; zij, die in het bezit zijn van een verdeelde stafkaart, kunnen het onderzochte gebied volgen, dat door de volgende opgaven wordt aangeduid: Q4, 53, 14, 21, 23, 34, 41, 42, 43 en 44, 54, 14, 23, 31, 32, 33, 34, 41, 43, 63, 12, 14, 21, 22, 24, 32. 42, 43, 64, 11, 12, R4, 13, 41, 43, 44, 14, 33, 34. 21, 12. 14, 32, 43, 23, 21, 22, 24, 11, 12, 31, 21, 22, 24, 32. 13. 31, dus een 44-tal kwartierhokjes. In het hierachter volgende overzicht der gevonden planten, zijn weder enkele gevoegd, die er thans niet ge- vonden werden, maar die op de onderzochte plaatsen door enkele der deelnemers er bij vorige excursies met zeker- heid waren aangetroffen. Omtrent den aard van het doorzochte terrein geven de gevonden soorten opheldering; opvallend was dat de bezochte plaatsen zich dikwijls karakteriseerden door wat er niet gevonden werd. Het ontbreken toch van planten, die men elders op soortgelijke terreinen aantreft, geeft aanleiding om de oorzaken na te speuren, die tot het ont- breken ter plaatse aanleiding geven. In het hier volgende lijstje zijn weder met de letters 23 z.a. en a. aangeduid de planten, die op de gronden, waar zij thuis behooren, zeer algemeen of algemeen werden aangetroffen. De plaatsaanduiding is volgens het bekende systeem der indeeling van de stafkaart 1 : 50000 voor de Plantenkaartjes. Ik wijs er hierbij op, dat voor enkele belangrijke plaatsen van ons land uitmuntende nadrukken van de chromolithografische stafkaart tegen matigen prijs in den handel zijn gekomen, die bijgewerkt tot den laatsten tijd, het voordeel opleveren dat zij gemakkelijker te ver- krijgen zijn en door een andere indeeling der bladen het punt van uitgang in het midden vertoonen. Zoo bestaat een dergelijke kaart voor Breda, waarbij deze stad het centrum van het blad vormt en niet zooals bij de staf- kaarten 44 (Q4) en 50 (R4) juist op de grens dezer beide bladen voorkomt. Achillea millefolia z.a., A. ptarmica z.a.; Acorus Q4, 53, 32; Aegopodium z.a.; Aethusa a.; Agrimonia Eupa- toria Q4, 53, 34; Agrostis alba z.a., A. canina a., A. vulgaris z.a.; Aira caespitosa v.a., A. flexuosa a.; Ajuga reptans R4, 13, 44, 14, 33, 23, 22, 24, 11; Alchemilla arvensis a., A. vulgaris R4, 23, 22; Alisma natans Q4, 63, 14. 22, 24, R4. 21, 43, 32, 31, A. Plantago z.a., A. ranunculoides a. ; Allium vineale Q4, 54, 34; Alnus glutinosus a.; Alopecurus pratensis a.; Anagallis arvensis Q4, 63, 21, R4, 31, 21, A. tenella R4, 31, 21; Anemone nemorosa R4, 13, 43, 44, 14, 33, 24, 11; Angelica a.; Anthoxanthum odoratum z.a.; Anihriscus silvestris a. ; Antirrhinum Orontium Q4, 64, 12, R4, 21, 32; Apera Spica venti z.a.; Arnoseris z.a.; Arrhenatherum z.a.; Artemisia vulgaris Q4, 53, 34, 63, 43; Asparagus offici- nalis Q4, 63, 12; Asplenium Ruta muraria Q4, 54, 41; Athyrium filix femina a.; Atriplex latifolia Q4, 53, 32, 34, 54, 41, 43, R4, 32, 31; Avena caryophyllea z.a., A. flavescens Q4, 53, 32, 34, 54, 14, 34, 41, R4, 13, 43, 23, 22, A. praecox z.a.; — Bairachium divaricatum Q4, 63, 24 32, 42, B. heterophyllum R4, 13. 44, B. ololeucos R4. 31. 22, B. tvichophyllum R4, 32, 31; Be//zs z.a.; Berula Q4, 53, 43, R4, 13, 41 ; Betuia verrucosa en pubescens a., vooral de laatste aangeplant; Bidens tripartitus Q4, 53, 34, 41, 43, 44, 63, 22; Blechnum z.a.; Briza Q4, 53, 43; Bromus mollis z.a., B. sterilis Q4, 54, 41, R4, 21, 14; Butomus Q4, 63, 32, 42, — Calamagrostis Epigeios Q4, 54, 34, C. lanceolata Q4, 53, 14, 23. 32, 63, 14. 21, 32, R4, 21, 12; Callitriche sp. R4, 21, 14; Calluna z.a.; Caltha z.a.; Campanula rotundifolia z.a.; Capsella z.a.; Cardamine pratensis a.; Carex arenaria a.; C. canescens Q4, 53, 41; C. d/stens Q4, 53, 32, C. dtsi'ic/za Q4, 53. 21, C. echinata Q4. 53. 14, 21, 23. 32, R4. 21. 43, C. filiformis Q4. 53. 14, 21, 32, C. flaua v.a., C. glauca Q4, 53, 14. 21, 23, R4, 13, 44, 21. 43. 32, 13, C. hirta Q4. 53. 32, 34, 63, 32. R4. 13. 44, 31, 24, 32. 13, C. leporina Q4, 53, 43, 63, 14. 22. C. panicea v.a.. C. pz7u- /ï/era Q4. 54, 31, 43, R4, 14, 33, 31, 21, C. Pseudocyperus Q4. 63, 14. C. pulicaris Q4. 53, 32, C. remote R4, 13, 44, C. ripana Q4. 63, 14, 32, C. rostrata Q4, 53, 14, 21, 23, 32, 63, 14, R4, 21. 43, C. stricta Q4. 53. 21. C. vesicaria Q4. 53. 32. 34, 63. 32. R4, 21. 43, C. vulgaris Q4. 53. 14. 21, 23. 41. 63. 24. R4. 21. 14; Castanea Q4, 54. 33, R4, 13, 44; Centaurea jacea z.a., C. cyanea z.a.; Centunculus R4, 14, 34; Cerastium arvense Q4, 53, 34, 43, 63. 12, 14, C. glomeratum Q4, 63. 21, 32, R4, 23, 22, C. triviale z.a.; Ceratophyllum demersum Q4, 63. 32; Chaerophyllum v.a.; Chelidonium R4. 23, 21, 24, 11; Chenopodium album z.a., C. ficifolium Q4. 53, 32, 34, C. polyspermum Q4, 63, 32, C. rubrum Q4, 53, 32, 43, R4, 31, 21; Chrysanthemum Leucanthemum z.a., C. Par- thenium R4, 21, 32, C. segetum a. ; Cicendia R4, 14, 34, 32, 13; Czcufa Q4, 53, 14, 32; Cirsium anglicum Q4, 53. 14. 21, 23. 32, 41, 43, C. arvense z.a., C. lanceolatum Q4, 53. 34. 63. 12. 14, C. pa/usfre z.a.; Cladium Q4, 25 53, 14, 23, 32, 41, 63, 21 ; Comaram a.; Convallaria R4. 13, 44, 14, 33, 24, 1 1 ; Convolvulus sepium z.a. ; Cory lus R4, 13, 44, 24, 1 1 ; Corynephotus z.a. ; Crataegus monogyna v.a.; Crepis virens z.a.; Cuscuta epithimum Q4, 54, 31, R4, 14, 33. 21, 43, 23, 21, 24. 12, 31. 22, 24; Cynosurus z.a.; — Dactylis z.a.; Daacus v.a.; Drosera rotundifolia en intermedia a.; — Elodea v.a.; Epilobium angustifolium R4, 14, 33, 24, 12, 31. 21, 22, R montanum R4. 13. 41, 23, 22. 24, 11, E, palustre Q^, 53, 14. 21. 23. 32. E. parviflorum a.. E. roseum R4. 13. 43; Epipactis latifolia R4. 13, 44, 23, 21, 22. 24. 11, 12, 31, 13; Equiseium arvense z.a.. E. limosum a., E. palustre a. ; Erica z.a.; Eriophorum gracile Q4, 53, 32. E. polystachyum a.; Ero^ dium cicutarium Q4. 53. 43. 63, 12, 14, 32, E. pimpi- nellifolium algemeen op bouwland; Erysimum cheirantoides a.; Erythraea Centaurea R4, 24. 11. 12. 31, 21; Eupatoria R4. 13. 44. 14. 33. 34. Euphorbia Helioscopia Q4, 63. 32, E. Peplus Q4. 53, 34; Euphrasia officinalis z.a.; — Festuca elatior a., F. gigantea Q4, 63. 14, F. Myurus R4, 21, 14 32, 31, 24, F. ovina z.a., F. rubra a ; Filago minima a. ; Fragaria vesca R4, 13, 44, 14. 33. 23, 22. 24. 1 1 ; Fraxinus Q4. 63. 21 ; Fumaria officinalis R4. 24, 1 1 ; — Galeopsis ochroleuca v.a.. G. Tetrahit a., G. versicolor Q4, 53. 41 42; Ga/mm Apanne Q4, 53, 34. 54. 23, 63. 14, R4, 24, 11. G. Mollugo v.a.. G. palustre z.a., G. saxatile R4. 14, 33. 21. 43. G. uliginosum Q4. 53, 14, G. verum Q4, 53. 34. 43. 63, 21; Genista anglica a.. G. pilosa R4, 14, 33; Gentiana Pneumonanthe a.; Geranium molle Q4. 53. 34. 41. 42, 54, 14. 63. 12, G. pusillum Q4, 54, 14, R4, 23, 22, G. Robertianum R4, 13, 44; Geum urbanum Q4, 54, 41, R4, 13, 41, 44, 23. 22. 24. 11, G. rivale R4, 13. 44; Glechoma z.a.; Glyceria fluitans z.a.. G. spectabilis v.a.; Gnaphalium silvaticum Q4, 64. 12, G. uliginosum a.; ^ Hec/era R4, 13, 44. 14. 33, 23, 22, 24, 11; Heleocharis multicaulis R4, 21, 43, 31, 22, 24, 26 H. palustvis v.a., H. uniglumis Q4, 52, 21, 23, 32; Helos- ciadium inundatum Q4, 63, 21, 22, 24, 42, Heracleum a.; Hieracium Pilosella z.a., H. tridentatum Q4, 63, 21, 32, H. umbellatum z.a., ƒƒ. uulgatum R4, 13, 44; Holcus lanatus en mollis z.a.; Hordeum murinum Q4, 53, 32, 34, 63, 43; Hottonia v.a.; Humulus v,a.; Hydrocharis v.a.; Hydrocotyle z.a.; Hypericum Elodes Q4, 53, 14, 21, 23, 32, 41, 43, 63, 22, R4, 21, 43, 31, 22, ƒƒ. humifusum v.a.; ff. perforatum z.a., ff. quadrangulum Q4, 63, 12, 14, R4, 24, 12, /f. tetrapterum Q4, 53, 14, R4, 13, 43. 44, 14, 33; Hypochoeris glabra Q4, 53, 32, H. radicata z.a.; — Illecebrum a.; /n's a.; — Jasione z.a.; Juncus bufonius z.a., /. capitatus Q4, 54, 43, ƒ. effusus z.a., /. glaucus Q4, 63, 21, J. lamprocarpus a., /. squarrosus a., ƒ. supinus a., /. silvaticus z.a., /. Tenageia R4, 14, 34, ƒ. tenuis z.a., — Knautia Q4, 53, 41; — Lamium album a., L. purpureum Q4, 63, 32; Lampsana v.a.; Lappa minor Q4, 54, 23; Lathyrus pratensis Q4, 53, 34, 63, 32. 42, 43, R4, 13. 43; Lemna minor a., L. polyrrhiza Q4, 63, 14. 32, L. tosu/ca Q4, 53, 14, 32, 63, 14, 21, 32, 42; Leontodon autumnalis z.a. ; Leonurus R4, 24, 1 1 ; Linaria vulgaris a. ; Lolium multiflorum v.a., L. perenne z.a.; Lonicera z.a.; Lotus corniculatus en uliginosus z.a.; Luzula campertris Q4, 63, 23, 54, 33. 63, 21, 32, R4, 13, 44, 14, 33, 31, 24, 32, 13, L. multiflora v.a., L. p//osa R4, 13, 44; Lyc/znzs dmrna Q4, 53, 41, 42, 63, 21, 32, 42, 43, R4. 23, 21, 22, 31, 24, L. Flos cuculi a., L. vespertina R4, 31, 22; Lycopodium inundatum Q4, 54, 33, R4, 14, 33, 23, 21, 31, 22; Lycopsis Q4, 53, 22; Lycopus a.; Lysi- machia Nummularia z.a., L. thyrsiflora v.a., L. vulgaris z.a.; Ly thrum Salicaria v.a., — Majanthemum R4, 13. 44. 14, 33, 23, 22, 24, 11; Malva silvestris Q4, 54, 14, 63, 12. 14. M. vulgaris Q4. 53, 34; Matricaria z.a.; Medi- cago lupulina v.a.; Melampyrum pratense v.a.; Melilotus arvensis Q4, 53, 32, 43; Mentha aquatica a., M. arvensis 27 a., Menyanthes Q4, 53, 14, 21, 23, 32, 63, 12, 14, 21, 22, 24, 32, 42; Mercurialis annua Q4, 54, 23; Moehringia R4, 13, 41, 23, 22, 24, 11; Molinia z.a.; Myosotis caes- pitosa Q4, 53, 41, M. intermedia v.a., M. palustris a., M. versicolor Q4, 63. 32, R4, 23, 21; Myrica a.; Myrio^ phyllum verticillaium Q4, 53, 21, — Nardus z.a.; Nar- thecium R4, 14, 33, 21, 43, 24, 12; Nasturtium ampkibium v.a., N. officinale Q4, 63, 42, R4, 13, 44. 24, 11, N. palustre Q4, 53, 34, 63, 24, N. silvestre v.a.; Nuphar v.a.; Nymphaea a.; — Oenanthe fistulosa v.a., O. PheU landrii a. ; Oenothera biennis R4; 24, 1 1 ; Ononis spinosa Q4, 53, 34; Orc/zis macu/afes Q4, 53, 41, R4, 14, 33, Ornithopus z.a.; Osmunda a.; Oxalis Acetosella R4, 13, 44, O. stricta z.a.; — Panicum Crus Galli a.; Papaver Argemone Q4, 53, 32, A du/^mm Q4. 53, 34, 54, 34, 43, P. Rhoeas v.a.; Pastinaca Q4, 53, 32; Pedicularis palustris v.a., P. silvatica Q4, 54, 34, R4, 14, 34, Pep/rs v.a.; Phalaris arundinacea v.a.; Phragmitesv.a.; Phyteuma spicatum R4, 13, 44, 14, 33; Pinus silvestris algemeen aangeplant; Plantago Coronopus R4, 21, 32, P. lanceolata en P. maior z.a.; Poa annua z.a., P. pratensis Q4, 53, 34, P. serotina Q4, 63, 14, 32; Polygala vulgaris v.a.; Polygonatum multiflorum Q4, 54, 33, R4, 13, 44, 21, 14, 32, 13; Polygonum amphibium a., P. aviculare z.a., P. Convolvulus z.a., P. Hydropiper a., P. laphatifolium z.a., P. mfte R4, 32, 31, P. minus R4, 13, 43, P. nodosum Q4, 53, 34, 63, 32, R4, 24, 11, P. Persicaria z.a.; Po/y^ podium z.a,; Polystichum spinulosum a., P. Thelypteris Q4, 53, 14; Populus tremula v.a.; Potamogeton lucens Q4, 63, 22, 24, R4, 13, 43, P. nafans a., P. obtusifolius Q4, 53, 21, P. pectinatus R4, 13. 43, P. perfoliatus Q4, 53, 34, R4. 13, 43, 23, 21, P. polygonifolius Q4, 53, 23, R4, 14, 34, 21, 43; Potentilla anserina z.a.; P. procumbens a., P. reptans a., P. Tormentilla z.a.; Primula elatior R4, 13, 44, 14, 33, 24, 11; Prunella z.a.; Prunus Paofus v.a.. I 28 P. spinosus Q4, 53, 42, 63, 12, 14; Pferzs a.; Pulicaria dysenterica Q4, 53, 32, 63, 22, 24; — Quercus Robur algemeen aangeplant; — Radiola a.; Ranunculus acris z.a., i?, Flammula z.a., /?. Lzngua Q4, 53, 14 63, 14, 22, R. repens z.a.; i^. sceleratus Q4, 54, 23, R4, 23, 22, Raphanus a.; Rhamnus catarctica Q4, 53, 23, R4, 14, 44, R. Frangula z.a.; Rhinanthus maior Q4, 53, 43, 63, 21, R4, 23, 21, R. minor Q4, 53, 41; Rhynchospora alba a., R. fusca v.a.; Robinia Q4, 53, 43; Rosa dumetorum 1 R4, 21, 14; i^u^us caesius v.a,, /?. Idaeus Q4, 53, 42, R4, 13, 44, 14, 33. 31, 21, 32, 13; Rumex Acetosa z.a., R. Acetosella z.a.; R. conglomeratus a., i^. crispus v.a., i^. Hydrolapathum a., 7?. maritimus Q4, 53, 34, i^. o6fu- sifolius z.a., i?. pratensis Q4, 63, 14, 32, /?. sanguineus Q4, 54, 41, R4, 13, 43, — Sagina procumbens a.; Sagit- taria a.; 5a//jc a/6a R4, 23, 21, 5. aurita z.a., 5. caprea Q4, 63, 14, R4, 21, 32, 5. cinerea z.a., 5. purpurea Q4, 53, 14, 63, 32, 5. repens z.a.. 5amo/us Q4. 63. 21, 24, 42. Sanguisorba officinalis a.; Sarothamnus z.a.; Saxifraga granulata komt overal op beekklei voor; Scirpus caespi- tosus Q4, 53, 21, 54, 34, R4, 14, 33, 21, 32, 43, 24, 12, 31, 22, 24, 5. fluitans a., 5. lacustris Q4, 53, 14, 23, 63. 12, 21, 22, 24. 32, R4, 23, 21, 5. paud/7orus Q4. 53, 21 ; Scleranthus annuus z.a., 5. perennis R4, 31, 24; 5cro- phularia nodosa Q4. 53. 41, 54, 14, 23, 32, 41, R4, 13. 43, 44; Scutellaria galericulata a,, S. minor Q4, 53, 23, R4, 14, 34. 21. 14, 43, 31. 24. 32. 13. 31; Sedum par- pureum Q4. 63. 14; Senecio aquaiicus Q4, 53, 21, 34, 54, 43, 63, 22, 24, 32, 5. erucifolius Q4, 53, 34, S. Jacobaea z. a., 5. paludosus Q4, 63, 24, 5. silvaticus a., 5. viscosus Q4, 54, 33, 5. vulgaris a.; Setaria viridis Q4, 53, 44, 54, 14: Sinapis avensis Q4, 53, 34, 63, 32; Sisymbrium officinale z.a.; Slum a.; Solanum Dulcamare a., 5. nigrum a.; Solidago R4, 13, 43, 44. 14, 33, 34, 23, 22, 24, 11, 12; Sonchus arvensis Q4, 53, 34, 63. 42. 29 5. asper a., 5. oleraceus Q4, 53, 32, 63, 12, R4, 13, 41, 43, Socbus z.a.; Sparganium minimum Q4, 53, 21, 23, 32, 63, 14, 21, 22, 24, S. ramosum Q4, 53, 23, 34, 63. 12, 21, 22, 42, S. simplex Q4, 53, 23, 32, 34, 63, 21, 22, 24, 42; Spergula arvensis z.a.; Spergularia rubra Q4, 53, 41, R4, 21, 32, 43, 31, 22, 24, 32, 13, 31; Spiraea a.; Stachys arvensis Q4, 54, 33, R4, 32, 13, 5. palustris v.a., 5. sihatica R4, 13, 44, 23, 22, 24, 11; Stellaria graminea z.a., 5. glauca v.a., 5. Holostea R4, 13, 43, is natuurlijk algemeener, 5. media z.a., 5. uliginosa R4, 13, 44, 21, 32; Stratiotes Q4, 53, 14, 21, 23, 32, 63, 14, 21, 22, 24, 32; Succisa z.a.; Symphytum v.a.; — Tanacetum v.a.; Taraxacum z.a.; Teesdalia Q4, 53, 34, 44, 54, 32, R4, 31, 24, 32, 31; Teucrium Q4, 53, 42, 54, 32, 63, 32, R4, 13. 44, 14, 33, 21, 32, 23, 22, 24, 11, 12, 31, 24, 32, 13, 31; Thrincia Q4, 53, 32, 63, 21; Thymus Q4, 63, 12, 14, 21, R4, 14, 33; Thysselinum a.; Torilis Anthtiscus Q4, 54, 34; Tra- gopogon pratensis Q4, 53, 34; Tri folium arvense Q4, 53. 23, 41, 42, 43, 54, 34, 43, 64, 12, T. fragiferum Q4, 53, 14, 21, 32, 63, 21, 24, 42, T. hybridum a., T. minus z.a., T. pratense z.a,, T. procumbens Q4, 53, 32, 43, T. repens z.a., Triglochin palustre Q4, 53, 14, 21. 32; Triodea z.a.; Triticum repens v.a.; Tussilago R4, 24, 12. Typha angusti- folia Q4, 53, 14, 32, 41: -- Ulex R4, 14, 34, 24. 12; Uriica dioica z.a., U. urens v.a.; Utricularia intermedia Q4, 53, 14, 21, 23, 32, U. minor Q4, 53, 14. 21. 23, 32, 43. U. vul- garis Q4. 53, 14. 23, 32; — Vaccinium Myrthillus z.a., V. Vitis idaea in het Mastbosch, alwaar ook de hybride tusschen beide soorten; Valeriana dioica Q4, 63, 14, 21, 22. 24, 32, V. officinalis a.; Verbascum Schraderi R"^, 2^, 11; Veronica Anagallis R4. 13. 44. V. arvensis Q4, 53. 23,41,63, 12,R4, 24. 12, V. Beccabunga R4, 13, 44. V. Chamaedrys Q4, 54, 14, V. officinalis Q4, 54, 34, R4, 21, 32, 24, 11, V. scutellata a., V. serpyllifolia Q4, 53, 34; Viburnum v.a., Vicia angustifolia z.a.. V. Cracca z.a.. 30 V. hitsuta a.; Viola canina a., V. palustris Q4, 53, 41, 43, 63. 22, R4, 14, 34, 21, 43, V. silvatica a., V. fnco/or z.a. Ten slotte werden nog verzameld Plantago aristata in Q4, 53, 34 en Spiraea tomentosa? in Q4, 54, 34; de eerste bij de uitmonding van het nieuwe kanaal, de andere tusschen hakhout, ver van menschelijke woningen verwijderd. Ik wil aan deze plantenlijst geen opmerkingen toevoegen. De omstreken van Breda zijn verre van onbekend. Reeds in 1826 verscheen een „Eerste naamlijst van Zigtbaar- bloeijende Planten, welke in de omstreken van Breda gevonden worden" door J. A. B. Kuyper van Wasch- penning, in 1828 gevolgd door een tweede lijst. In het Kruidkundig Archief- (2. II. p. 143) publiceerde N. van Aken, apotheker te Breda, een opgave van planten, die hij gedurende de jaren 1868^ — 1875 in de buurt dier stad waargenomen had. Ook hield de Vereeniging voor de Flora van Nederland in 1852 een 4 daagsche excursie in de omstreken van Breda, waarbij omstreeks 300 phaner- ogamen waargenomen werden, die alle zijn opgenomen in de lijst, die als Supplement tot het eerste deel van den Prodromus werd gepubliceerd. Zie Kruidk. Arch. 1. III. p. 319 en 494. Daar op de in 1916 gehouden excursie 455 phanerogamen werden opgeteekend, mag men aan- nemen dat het onderzoek grondig heeft plaats gevonden. Voor hem, die belangstelt in de Flora van de omstreken van Breda zijn hier de bronnen vermeld, waaruit hij de noodige gegevens kan putten. Ook in later jaren zijn verschillende tochten naar Breda ondernomen, waarvan de belangrijkste resultaten in den nieuwen Prodromus zijn weggelegd; vooral van uit Dordrecht werden en worden nog herhaaldelijk excursies naar dit belangrijke floristische gebied gemaakt, die onze kennis van de daar voorkomende planten steeds verrijken. Diepenveen, Jan. 1917. VUYCK. VERGADERING van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland op 28 December 1916 te Amsterdam in het Hotel „Parkzicht" te 11 uur» Aanwezig de leden: Danser, Henrard, Heukels, Jansen, Kloos, Quarles van Ufford, Schoute, Stomps, Vuyck, Wachter en als genoodigde de Heer J. J. P. Tap. De voorzitter heet de aanwezigen welkom en deelt mede dat van den Heer F. des Tombe bericht van verhin- dering was ingekomen. Daar de notulen der vorige vergadering reeds in het Kruidkundig Archief waren gepubliceerd en niemand aanmerkingen had, werden ze zonder voorlezing goedgekeurd. De heer Jansen herinnert aan het verschijnen van het 4e Prodromus-deel, complimenteert onder instemming der aanwezigen den voorzitter daarmede, memoreert het belang er van voor de kennis der Nederlandsche Flora en spreekt de hoop uit, dat de plannen voor de bewerking eener „Flora van Nederland" nu vasteren vorm zullen aannemen. De heer Kloos laat een aantal planten zien, reeds als nieuw voor de flora in het Kruidkundig Archief be- beschreven o. a. Allocarya stipitata Greene, Collomia linearis Gray, Verbena bonariensis L., Rumea cuneifolius Campdera, Scirpus mucronatus L., Oenothera laciniata Hil, Oenothera tenella Cav., Oenothera humifusa Nutt. 32 Verder eenige nieuwelingen van dit jaar: Panicum dichotomiflorum Mich., Deventer en Gorkum. Cyperus fllicalmis Va hl. Deventer (verleden jaar door Wachter reeds gedemonstreerd.) Cyperus flavus (Va hl) Boeckl. Wormerveer. Polygonum ? uit de aviculare of pulchella groep, Gorkum. Sisymbrium canescens Nutt., Wormerveer. Euphorbia serpy Ui folia? Pers. Deventer. Phacelia dubia? (L.) Small. Plantago aristata Mchx. Un. bruggehoofd tusschen Breda en Terheyden. Verbascam eriophorum G o d r. (misschien V. Boerhavii L.) Wormerveer. Artemisia ludoviciana Nutt, Rotterdam. Artemisia longifolia Nutt, Wormerveer. Solidago nemoralis? A it., Wormerveer. Solidago serotina A it., Wormerveer. Achillea compacta? Willd., Wormerveer. Achillea ptarmicoïdes Maxim, Wormerveer. Achillea mille folia lanafa? Koch, Wormerveer. Glycine hispida Maxim, Wormerveer. Ten slotte een paar indigenen: Genista pilosa L., gewone vorm en Genista pilosa L. crecta K l o o s zooals zij door elkaar tusschen een jonge dennenaanplanting in Oisterwijk groeiden. Myosoiis palustris strigulosa R c h b. Drimmelen. De heer Wachter laat een aantal vormen zien van Carex gracilis Curt en Carex Goodenoughii Gay, waarvan de meeste al in den Prodromus zijn opgenomen. Tevens wijst hij er op, dat men bij de bestudeering dezer planten zich niet uitsluitend aan As ch er son — Graebner mag houden ; en in geen geval mag verzuimen, de publicaties van Kükenthal na te slaan. Hoewel A. en G. telkens A. B. Z. III citeeren, houden zij toch niet voldoende rekening met het daar geschrevene. Dit komt 33 al goed uit bij den vorm personata. De diagnose daarvan in A. en G. p. 91 luidt: „Stengel fast glatt. Weibliche „Aerchen sehr verlangert, lockerblütig, Hüllspelzen rost- „farbig, meist langer als die Schlauche." In de A. B. Z. III p. 138 nu geeft Kükenthal aan, dat in de verschillende werken van Fries de diagnose van personata telkens verandert; hij geeft dan later de volgende beschrijving: „Aerchen lang gezogen, überhan- „gend, an der Basis verschmalert und sehr lockerblütig, oft „rostfarben. Spelzen verlangert, meist spitz." De veranderingen zijn van Fries; maar Kükenthal is het daarmee eens. Zoo zegt hij: „. . . . wird der culmus ,,laevis mit Recht aus der Diagnose entfernt; da die Rauheit ,,oder Glatte des Halmes bei den Cances überhaupt ver- ,,anderlich ist." Ook bij andere vormen van deze en andere Carices zal men kleinere of grootere verschillen kunnen constateeren. Verder geeft spr. als zijn meening te kennen, dat de indeelingen van A. en G. geen aan- beveling verdienen; en de methode, door Kükenthal in ,,das Pflanzenreich" gevolgd, navolging verdient. Bij C. Goodenoughii werden o. m. ex. getoond, door Kloos gevonden te Noordwijkerhout, die wel zouden kunnen behooren tot de nog niet inlandsch gevonden var. salinotdes Kük. Bij de monstruositeiten wees spr. er op, dat zoowel in A. B. Z. III p. 186 als in A. en G. een beschrijving voorkomt van den vorm polygama. Aandacht verdient het dat Kükenthal daarvan in ,,das Pflanzen- reich" IV Deel 20 zegt: ,,flores spicarum inferiorum her- maphroditi". Tot slot werd opgemerkt, dat het aan beveling verdient, steeds voor dezelfde misvormingen dezelfde namen te kiezen. In aanvulling van de lijst in A. en G. pag. 82 noemt spr. nog de namen furcata voor aren, die gespleten zijn aan den top; verder geminata voor twee aren, die bij hetzelfde schutblad behooren en Nedcrl. Kruidk. Archief. 1916. 3 34 comosa voor monstrueus verlengde kafjes. Deze namen vond hij in buitenlandsche werken genoemd. De heer Danser bespreekt en vertoont Rumex Weberi, den voor onze flora nieuwen bastaard van R. hydrola- pathum en obtusifolius, door hem gevonden in 1916 tusschen Naarden en Hakkelaar maar ook reeds in 1912 door A. de Wever te Borgharen en in 1869 door Van Hall bij Elswoud en in 1866 door H. de Vries te 's Gravenhage. Vervolgens Rumex fennicus Murbeck, aangevoerd gevonden bij Gorkum in 1913 en 1914 door den heer Henrard en hemzelf en reeds vroeger opge- geven als Rumex crispus nudivalvis Meisner. Ten slotte Rumex Schreberi, den bastaard van R. hydrolapathum en R. crispus door den heer Henrard bij uitzaaiing van R. hydr. verkregen (zie het artikel vanden heer Danser in deze aflevering). De heer Henrard bespreekt en vertoont eenige adven- tiefgrassen uit de geslachten Andropogon, Panicum, Setaria Apera en staat uitvoerig stil bij de indeeling der vormen van Setaria verticillata, tevens toont hij eenige nieuwe vormen van Apera spica venti benevens de door den heer A. de Wever gevonden Apera intermedia. Ten slotte behandelt hij uitvoerig de door hem in 1912 bij Gorinchem gevonden Rumex orientalis (zie 2e Bijdrage tot de Kennis der Nederlandsche Adventiefflora). De Heer Jansen bespreekt en vertoont de door hem waargenomen vormen van Avena elatior L., waaronder verscheidene nieuwe. Verder Periballia laevis A. en G. waarbij hij uitvoerig de geschiedenis en nomenclatuur van dit gras behandelde (zie Floristische Aanteekeningen XI). Ten slotte laat hij eenige nieuwe of interessante grasvormen rondgaan o. a. Phalaris minor var. integra, Alopecurus fulvus fm. natans etc. De heer Vuyck besprak een eventueele zomerexcursie en stelde de vraag of het, gezien het gering aantal deel- 35 nemers, nog wel wenschelijk was een nieuwe uit te schrijven. Na discussie werd besloten aan het bestuur voor te stellen, een zomerexcursie naar Meppel in eind Juli of begin Augustus te houden, terwijl een vergadering met Paschen a.s. wenschelijk werd geacht (' s~Gravenhage). Daarop werden voorloopige discussie's gehouden om^ trent de bewerking eener Flora van Nederland. Een beslissing werd tot de volgende vergadering uit- gesteld. Circa 5 uur sloot de voorzitter de vergadering. Verslag van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium over het jaar 1916* De Commissie v/d. Bibl. en het Herb, heeft zich in haar vergadering van 21 Jan. op de hoogte gesteld van den toestand der verzamelingen en van den conservator over zijn werkzaamheden de navolgende mededeelingen ontvangen. De conservator was, zooals in het vorig verslag ver- meld is, in Juli 1915 begonnen met een onderzoek en beschrijving van het landschap, 't Meertje van Rockanje. Dit onderzoek en de uitwerking daarvan is voortgezet in de eerste helft van 1916. Daartoe werden ook in de maand Mei nog enkele dagen door den conservator bij 't Rockanjer meertje doorgebracht om ook de flora in dien tijd waar te nemen en het bodemonderzoek af te maken. Uit floris- tisch oogpunt is het vooral van belang te vermelden, dat zeer zeker de bepaling van de Kiezelwierpantsers in bodem- monsters bij de studie van het alluvium te lang verwaar- loosd is en in de toekomst een belangrijk hulpmiddel kan blijken voor de vaststelling van de historie der alluviale landschappen. Voor het overige kan hier slechts verwezen ■worden naar het vorige verslag en de uitvoerige publicatie. De werkzaamheden aan het Herbarium werden op dezelfde wijze voortgezet. Enkele duizenden losliggende planten werden weder vastgelegd. In de tweede helft van het jaar werd aan het Modelherbarium voortgewerkt. De familie der Compositae waarmee reeds een aanvang gemaakt was in het vorige jaar werd geheel afgewerkt 37 en vervolgens werden uitgezocht en in orde gebracht de famihes der Lobeliaceae tot en met de Scrophulariaceae, zoodat in het geheel na afloop van het Rockanjer onder-- zoek nog ruim 300 nummers aan het Modelherbarium werden toegevoegd. De volgende planten worden voor het Modelherbarium ter aanvulhng gevraagd, omdat deze ontbreken of in slechten toestand zijn: 712. Inula Helenium L. 715. Pulicaria vulgaris Gaertn. 720. Xanthium spinosutn L. 725. Helianthus tuberosus L. 752. Artemisia Abrotanum L. 755. Petasites niveus Baumg. 794. Crupina vulgaris P. 822. Prenanthes purpurea L. 903. Whitlavia grandiflora Harvey. 904. Collomia grandiflora Douglas. 945. Salpichroa rhomboidea Miers. Voor het Herbarium der Vereeniging werden in den loop van 1916 weder enkele belangrijke zendingen ontvangen. De Heer W. Schipper te Winschoten zond ons enkele Phanerogamen, waaronder in 't bijzonder een aantal RubuS'Sooiten te vermelden zijn. De Heer de Wever te Nuth stuurde een door Dr. T h e 1 1 u n g vastgesteld exemplaar van Euphorbia macu- lata van Vaals. Van den Heer D. Lak o te Zwolle werd in het voorjaar een dertigtal mooi geconserveerde Phanerogamen ont- vangen van nieuwe vindplaatsen. Eene zeer belangrijke zending ontvingen wij van den Heer A. W. K 1 o o s Jr. te Dordrecht, bestaande uit ongeveer 140 soorten, waaronder vele zeldzame en voor Nederland nieuwe soorten. Door den Heer I. Laurillard, ingenieur te Deventer, 38 werd voor de verzameling een geheel Herbarium gezonden van mooi onderhouden Phanerogamen. Verder zond de Heer J. Jansen uit Malden ons enkele planten. Ten slotte stuurde de Heer Lak o ons in het najaar nogmaals een groote collectie, waaronder enkele Phane- rogamen, maar thans meerendeels bestaande uit Bladmossen, enkele Levermossen en Korstmossen. De zending van deze Cryptogamen werd te meer op prijs gesteld, daar — zooals reeds in een vorig verslag vermeld werd — aan vele van de Cryptogamen nog niet veel attentie besteed wordt. Het verheugde ons voor deze inzendingen aan de schenkers den oprechten dank der Vereeniging te mogen overbrengen, en in het feit, dat het aantal ingezonden planten dit jaar weer is toegenomen, zien wij een ver- blijdend teeken voor onze Vereeniging. Ten slotte zij nog vermeld, dat het inbinden der perio- dieken gereed gekomen is, en dat in de maand Mei eene verkooping werd gehouden van doublettten uit de boekerij der Vereeniging met bevredigend resultaat. De Comm. v. d. Bibl. en het Herb. J. C. SCHOUTE, Voorzitter. H. R. HOOGENRAAD, Secretaris. REKENING EN VERANTWOORDING VAN DEN PENNINGMEESTER OVER 1916, De balans en winst- en verliesrekening over 1916 gaan hierbij. Hieruit blijkt, dat de verliezen door koersverschil, die het vorig jaar vooral voor het Brumundfonds zeer groot waren, nu alleen nog voor het Kok Ankersmitfonds ƒ345.46 bedragen hebben, terwijl voor het Brumund- en het Vrije fonds resp. een voordeelig koersverschil van f 282.73 en f 229.25 geboekt konden worden. Het nadeelig koersverschil van het Kok Ankersmitfonds is geheel te wijten daaraan, dat op de vorige balans de obligatie der rentelooze leening Gisterwijk, ten behoeve van de Vereeniging tot behoud van Natuurmonumenten, is geboekt voor het volle bedrag ƒ1000, terwijl zij op deze balans op de werkelijke waarde nl. f295. — is ge- bracht. Was dit niet geschied, dan zou ook het Kok Ankersmitfonds een voordeehg koersverschil van ƒ359.54 hebben aan te wijzen. De inkomsten der bijzondere fondsen zijn bijna gelijk aan die van het vorige jaar, maar de uitgaven wijzen bij het Kok Ankersmitfonds een veel hooger bedrag aan nl. ruim ƒ600 meer dan het vorige jaar. De reden hiervan is deze, dat een deel van de kosten van het drukken van het 4e deel van den Prodromus op rekening van dit fonds komen, nl. ƒ613.85. De rest van dit drukken komt voor rekening van het Vrije fonds en dit, omdat op 1 Januari 1911 het bestaande Suringarfonds, dat bestemd was om daaruit de kosten van het drukken van den Prodromus 40 te betalen, was opgenomen in het Vrije fonds met een bedrag van ƒ737.59. Het was dus billijk, dat het Vrije fonds nu werkelijk een deel van den Prodromus verscheen, daaraan bijdroeg voor een som van ƒ737,59 + de rente a 4% van 1 Januari 1911 tot 15 December 1916, geheel ƒ 931. 80, wat ook geschied is, zooals uit de Verlies- en Winstrekening blijkt. Bij het Brumundfonds overtreffen weder als in vorige jaren de uitgaven de inkomsten en wel met een bedrag van circa ƒ92. De reden daarvan is als in vorige jaren gelegen in het niet betalen van rente van een der effecten. Wat het Vrije fonds betreft, blijkt er een voordeelig saldo over 1916 te zijn van ƒ 82.63 Vo. Dit saldo is echter slechts een schijnsaldo, daar de 3e en 4e aflevering van het Recueil 1916 nog niet zijn verschenen en daar deze allicht circa ƒ 800.^ — zullen kosten, zou er werkelijk een te kort zijn van ruim ƒ700. — . Dat dit tekort, ondanks de bijdrage in de uitgave van den Prodromus en de ver- hoogde drukkosten van Recueil en Kruidkundig Archief nog niet grooter is, is te verklaren: P. doordat de Heer Moes te Bussum met een bijdrage van ƒ500 als Directeur van het Fonds der Vereeniging is toegetreden. 2^. door de opbrengst van den verkoop van boeken en tijdschriften, nl. ƒ149.05, welke som geboekt is onder het hoofd: Herbarium en BibUotheek. 3". doordat de 1ste Secretaris meer dan tot dusverre en met goed succes werk heeft gemaakt van den verkoop van het Recueil in het Buitenland, waardoor nu reeds een bijzondere opbrengst van ƒ47.47 onder het hoofd: Recueil kon worden geboekt. De moeilijkheid, die voor den Penningmeester in het begin van 1916 bestond, nl. het gebrek aan kasgeld, is nu geheel voorbij, daar hij van een gunstig oogenblik, toen de koers der N. W. S. 75^/4 7o bedroeg, gebruik 41 heeft gemaakt om nom. ƒ1300 staatsschuld te verkoopen. De rest van het op het Staatsschuldboekje staande bedrag nl. ƒ1700 nom. is overgegaan aan het Kok Ankersmit- fonds met de bedoeling het groote bedrag, dat de kas aan het Kok Ankersmitfonds schuldig was, in het reine te brengen. Terwijl op 1 Januari 1916 de kas aan het Kok Ankersmitfonds ƒ1003.97 schuldig was, is op 1 Januari 1917 het Kok Ankersmitfonds aan de kas schuldig ƒ 178.31 Vs- Nog steeds zal een zuinig beheer zeer noodzakeHjk zijn, te meer, daar de uitgaven voor het Recueil en het Kruid- kundig Archief door de verhoogde drukkosten steeds hooger worden. Het steeds toenemende aantal leden geeft echter recht vertrouwen in de toekomst te hebben. De Penningmeester, H. HEUKELS. 42 BALANS VAN 31 DECEMBER 1916, Bezittingen, Kok Anker smit fonds. Hyp. t. laste P. Vermeyden Azn. f20000 a 4V2 7o + ƒ37.50 rente /■20037.50 1 Oblig. Rentel. leening Oisterwijk Vereen, tot beh. v. Natuurm. ƒ 1000.— , 295.- 1 Oblig. H. IJ. S. M. 4Vo a f 1000 94V2 7o + rente ƒ3.33 .... 948.33 1 Oblig. Centraal Sp. 3% a ƒ250 77V2O/0 + rente ƒ3.75 . . .„ 197.50 2 Oblig. Brazil Fund 5 % a £ 20 93V2 7n+ rente ƒ5.66 ...» 454.46 1 Aandeel Amsterd. Bank a ƒ20p 184 7o 1 Oblig. China Goud '98 4 Va 7o a £ 100 68 V4 7o + rente ƒ16.47 1 Oblig. Rusland 1909 4Vo 7o a frs. 500 6778 7o + rente ƒ4.93 1 Oblig. Gem. Rotterdam 1907 47o a ƒ1000 94 7o + rente ƒ6.67 1 Pandb. Rotterd. Hypb. 47o a ƒ1000 96V2 7o + rente ƒ6.67 Inschr. Staatsschuldb. ƒ2250 a 37o 741/4 7o + rente ƒ18.75 . . . Nadeelig saldo kas . . . . Brumundfonds. 1 Oblig. Ie Ned. Scheepsverband 4V2 7o ƒ112.50 368.- 835.47 174.62 946.67 971.67 „ 1689.37 ƒ26918.59 „ 178.3P 4Vo7o ƒ5000 92 7o + rente . . ƒ 4712.50 Transport . ƒ26740.27^ ƒ26740.27^ 43 1 Transport . . Pandbr. Westl. Hypb. 47o a flOOO 95 7o + rente ƒ33.33 . f 4783.33 Oblig. Gem. Amsterdam 4 % a ƒ• 1000 94 7o + rente ƒ66.67 ... 3826.67 Oblig. Goud Hongarije 4 % a £ 100 48 V4 7o + rente ƒ70.30' .. 2386.30^ Oblig. Centraal Sp. 3% ƒ250 . . „ 197.50 ƒ26740.27' 77V2 7o + rente ƒ3.75 1 Oblig. H. IJ. S. M. 47o ƒ1000 94Vo7o + rente ƒ3.33 . . . 1 Pandbr. Alg. Mij. tot bel. en vruchtg. 47.0 7o ƒ 1000 70 7o + rente ƒ22.50 1 Pandbr. Ned. Transatl. Hypb. 5 7o ƒ1000 96^4 7o + rente ƒ25 2 Oblig. New York Telep. 47^70 a £ 100 96 7o + rente ƒ8.39 . 1 Oblig. Nat. Railw. Mex, Pr. Lien. 473 7o a « 1000 297^70 1 Oblig. Ned. Werk Schuld 272 7o 948.33 72250 992.50 2312.39 737.50 ƒ200 617s 7o + rente ƒ2.47•5 . „ 126.22^ 2 Oblig. China Goud '98 47o7o a £ 100 6874 Vu + rente ƒ32.98 „ 1670.98 ƒ23416.73 Nadeelig saldo in kas . . . . „ 24.76^ Vrije fonds. Diverse debiteuren ƒ 234.4P Voordeelig saldo in kas . . . „ 1900.37^ ƒ 23391. 96^ ƒ 2134.79 ƒ52267.03 44 Schulden* Kapitaal Ned. Bot. Vereen. Kok Ankersmitfonds ƒ 26740.27^ Brumundfonds ,. 2339 1.96 ^ Vrije fonds 2134.79 ƒ52267.03 o 1— I 5 15 in in tn Os 'S -S;; t^ os 't; ^^3 ON t>. ON (N en OO • -o -t-i • e w y < ^ -^ -^ ■■^ w ^ O .^ t3 3 en (U O Ci; J2 o in in (N ^ ON ON '■5 o w 'S In '^ C/3 u > O OD ^ ON Sd o ^ OO O :i. l o rn ^ in ^ ^ ON in O !>. ON OO vo CM OO in (N O CM ON On ON VO in ^^ (N ^ CM ^ m ON ,—1 OO OO (N t^ 1— 1 m OO Cv) VO en CN 1—1 !>. rsi T— 1 ^ ON T-H '— ' >o ^*- i l » , i l l l i i i ^*^ • 03 « • • • • . öJ Si n -u* ■ ^ -S • • • • ^ ^•= co 5-p ^■Si'T^Shs:; o (^ bi 5 > ■^'-^ ^^ n3 QJ ^^ n3 ^I3 (\j qJ .Uh (V) (iJ o .^ ""5 .^ 46 Aan de ledenvergadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging» De ondergeteekenden, op de vergadering der Neder- landsche Botanische Vereeniging van 27 Januari 1.1. aan- gewezen om de bescheiden op de bewaargeving en het verdere kapitaal betrekking hebbende (Art. 43 der Statuten) en de rekening en verantwoording van den penningmeester (Art. 48 der Statuten) na te zien, hebben zich van die opdracht gekweten en hebben de eer daaromtrent het volgende te rapporteeren. De bescheiden op de bewaargeving bij de Nederland- sche Bank betrekking hebbende, werden in goede orde bevonden; de grosse van de hypotheek kon niet worden overgelegd, daar deze sedert 1 Januari is afgelost en aan den notaris moest worden opgezonden. De rekening en verantwoording van den penningmeester w^erden in goede orde bevonden. Het maakte op onder- geteekenden den indruk, dat de nieuwe wijze van kas- boekhouding, op aanwijzing van den accountant, den Heer J. S. van Hensberge n, ingevoerd, waarbij de drie fondsen geheel gescheiden werden gehouden, een veel beter overzicht van den stand van zaken geeft, dan vroeger het geval was. Mede door enkele andere wijzigingen is het kasboek wel bewerkelijker geworden, maar heeft daarentegen het grootboek aanmerkelijk aan beknoptheid gewonnen. De ondergeteekenden adviseeren dus de vergadering om de rekening en verantwoording van den penningmeester goed te keuren en hem te dechargeeren onder dankbe- tuiging voor zijn uitstekend beheer, Amersfoort, TH. WEEVERS. Amsterdam, ^ ^^^^''^ ^^^^' THEO. J. STOMPS. VERGADERING op Zaterdag 29 Januari 1916 te Utrecht in het Botanisch Laboratorium. Aanwezig de leden: v. Ameyden, Blaauw, de Bruyn, de Bussy, v. Burkom, Cool, Costerus, Doyer, V. d. Harst, Heukels, de Jong, Goedewaagen, Kamerling, Quanjer, S. L. Schouten (alleen bij voordrachten). Kooiman, v. d. Lek, Mo 11, v. O yen. Pull e, J. C. Schout e, Sabron, Spierenburg, Stakman, Stomps, v. Slooten, Spruit, v. Os van Delden, Talma, Verschaff elt, Voormolen, de Vries, Went, West er dijk. Zij Is tra, en als introducé Prof. Antoine uit Leuven. De notulen worden goedgekeurd. Vervolgens deelt de voorzitter het bericht van verhindering mede van den Heer H. R. Hoogenraad. Het ontwerpverslag van den eersten secretaris wordt aangenomen. Eveneens wordt de rekening en verantwoording van den penningmeester goed- gekeurd. De leden van Burkom en F. K. v, Iterson, beiden in den Haag, worden benoemd tot het nazien van rekening en verantwoording van den penningmeester en van de bescheiden, betrekking hebbende op het kapitaal der vereeniging. De ontwerpverslagen van elk der per- manente commissies worden goedgekeurd, te weten: Het verslag van het Curatorium van het Kok Anker- smitfonds door Prof. Wijsman, het verslag van de commissie van Redactie door Prof. MoU, van de com- missie voor het floristisch onderzoek van Nederland door den Heer Jansen, van de commissie voor Bibliotheek en 48 Herbarium door den Heer H. R. Hoogenraad. Mej. Wester dijk deelt mede dat er door de opheffing van de commissie van het Botanisch station geen verslag hieromtrent kan worden uitgebracht. Definitieve voorstellen omtrent excursies kunnen nog niet gedaan worden. In de permanente commissies worden de volgende leden verkozen : 1. Curatorium Kok Ankersmitfonds, vacature Goethart, werd gekozen: Dr. J. W. C. Goethart met 20 stemmen, (Went 2, blanco 1). In de vacature Cremer, werd gekozen }. Th. Cremer met 20 stemmen, (Verschaffelt 2, 1 blanco). 2. In de commissie van Redactie (vacature Went) werd gekozen: Prof. Dr. F. A. F. C. Went met 21 stemmen (Tam mes 1, blanco 1). 3. In de commissie voor het floristisch onderzoek van Nederland (vacature Pulle) werd gekozen Prof. Dr. Th. J. Stomps met 21 stemmen, (Kloos 1, 1 blanco). 4. In de commissie voor Bibliotheek en Herbarium (vacature Hoogenraad) werd gekozen H. R. Hoogenraad met 20 stemmen (Pulle 2, blanco 1). 5. In de commissie voor het Botanisch Station (vacature Westerdijk) werd gekozen Dr. J. West er dijk met 20 stemmen (Weevers 2, blanco 1). Dr. A. Thellung te Zurich wordt met algemeene stemmen tot correspondeerend lid benoemd. Dr. Thellung heeft voor de vereeniging veel floristisch materiaal gede- termineerd en de floristen der Vereeniging steeds met raad en daad bijgestaan. De leden: Dr. J. Brand te Doesburg en J. W. van Welsem, Batavia, worden met algemeene stemmen benoemd. Vervolgens houden de leden Stomps en Quanjer hun aangekondigde voordrachten. Wegens het vergevor- derde uur moest de demonstratie van Prof Went ach- terwege blijven. 49 Prof. Dr. Th. Stomps uit Amsterdam spreekt „Over het verband tusschen de gedaante en het aantal van de chromosomen bij de Oenothera s." Zooals algemeen bekend is, onderscheiden verschillende der bij de Oenothera's opge- treden mutaties zich door een nieuw, afwijkend aanta kernlissen of chromosomen bij de kerndeelingen. Men stelt zich nu wel voor, dat dit aantal door toevallige omstandigheden tot stand is gekomen en tevens de oor- zaak van het uiterlijk der betreffende mutaties is, m. a. w. dat deze geen echte mutaties zouden zijn, maar door onregelmatigheden bij de kerndeelingen in het leven geroepen abnormahteiten. Tegen deze opvatting richt spreker zich aan de hand van feiten uit de literatuur en op grond van eigen onderzoekingen. Het is volstrekt onjuist, dat er bij de Oenothera's een verband bestaat tusschen een bepaald aantal chromosomen en een bepaalde gedaante der plant. Daarmede komt de bovengenoemde hypothese te vervallen. Zelfs wanneer aangenomen wordt, dat de onderling verschillende chromosomen van een individu de dragers zijn van verschillende erfelijke eigen- schappen, waartoe men tegenwoordig het recht wel heeft, dan nog is het niet mogelijk de eigenschappen der mutaties met nieuwe chromosomen-aantallen door deze aantallen te verklaren. Spreker eindigt met de opmerking, dat men nog steeds het recht heeft, deze mutaties als echte mutaties te beschouwen, en dat men moet aannemen, dat bij hun ontstaan als begeleidend verschijnsel een verandering van het aantal der chromosomen optrad. Dr. H. M. Quanjer uit Wageningen spreekt over „pseudohereditaire plantenziekten". Met dezen naam duidt spr. aan eenige ziekelijke verschijnselen der cultuurgewassen, die, nadat door tal van onderzoekers tevergeefs naar de oorzaak is gezocht geworden, ten slotte zijn aangezien voor erfelijke afwijkingen, waarvan de oorzaak in de plant zelve is gelegen, voor ziekelijke mutaties dus, die, wanneer Nederl. Kruidk. Archief. 1916. 4 50 zij zich eenmaal uit het gewas hebben afgesphtst, nooit weer tot den normalen vorm terugslaan. Daar deze ver- schijnselen in den loop van eenige jaren aanleiding waren tot het opgeven van de cultuur van overigens zeer waar- devolle variëteiten van ongeslachtelijk voortgekweekte gewassen, heeft men ze ook met den naam van ,, degeneratie" bestempeld. Als voorbeelden noemt spr. de Serehziekte en de Gele Strepenziekte van het Suikerriet, voorts de Bladrolziekte en het Topbont van de Aardappelplant. Vooral over Bladrolziekte en Serehziekte, verschijnselen van zeer groote oeconomische beteekenis, is een reusach- tige literatuur verschenen, die de kwestie geen stap nader tot haar oplossing heeft gebracht. Spr. zet nu uiteen, dat de begrippen ,, erfelijk" en , .besmettelijk" elkaar uitsluiten; dat er wel degelijk erfelijke afwijkingen zijn, b.v. kleurenblindheid, sommige misvor- mingen bij den mensch en sommige monstruositeiten bij planten, maar dat in de meeste gevallen, waarin men van erfelijke ziekte spreekt, inderdaad besmetting in een zeer jeugdig ontwikkelingsstadium plaats heeft (Tuberculose, Syphilis, verscheiden plantenziekten). Bij de genoemde verschijnselen van Aardappelen en Suikerriet is, daar nooit genezing, noch uitsterving plaats heeft, de overeenkomst met erfelijke afwijkingen inderdaad verwarrend. Maar toch zijn ze niet erfelijk. Nadat spr. reeds voor jaren een inwendig kenmerk voor de Bladrolziekte had ontdekt, dat hem aanleiding gaf, haar met den meer wetenschappelijken naam ,,Phloëemziekte" aan te duiden, is hij er in geslaagd, aan te toonen, dat zij besmettelijk is. Hij deed dit door hare verspreiding na te gaan, door gezonde planten in zieke omgeving te brengen, door selectieproeven en door deelen van zieke planten met gezonde te laten vergroeien. Een en ander wordt door lichtbeelden gedemonstreerd. Zijn werk werd bevestigd door den heer Oortwijn Botjes te Oostwold, die langs een anderen weg aan- 51 1 toonde, over hoe grooten afstand de besmetting zich op j het veld voortplant. Spr. vond tenslotte, dat de primaire i besmetting van den bodem uitgaat en kan nu den weg j aangeven, langs welken men van z.g. degenereerende : variëteiten weer gezonde gewassen kan kweeken. Dit ■ werk wordt op groote schaal op een nieuw op te richten ] proef boerderij voor de Veenkoloniale aardappelcultuur ter -j hand genomen. Spr. raadt aan, de studie der Serehziekte ] op }ava opnieuw te beginnen, volgens door hem aan te | geven methoden. .j t i « \ i VERGADERING op Zaterdag 4 Maart 1916, in het Universiteitsgebouw te Amsterdam, Aanwezig de leden : van Ameyden, Blaauw, de Bussy, Hay e, v. d. Harst, Heiman s, Heukels, Hunger, P. Jansen, Kaiser, Kamerling, Kruimel, van Oven, Pulle, Schoute, van Slooten, Spruit, Stomps, Vorstman, Weevers, Went, de Wette, West er dijk, Wibaut, Zernicke. Nadat de notulen zijn goedgekeurd, deelt de voorzitter mee, dat Prof. Verschaffelt verhinderd is, de verga- dering bij te wonen. De penningmeester deelt mede, dat de accountant, die dit jaar de boeken en bescheiden der Vereeniging moet nazien, nog niet met zijn werk klaar is. De leden v. Iterson en v. Burkom moesten dus het nazien der bescheiden nog uitstellen. De tijd, sedert de vorige vergadering verloopen, was te kort, om de boekhouding over vijf jaar te overzien. Nadere mededelingen omtrent de te houden excursies werden door den Hr. Jansen gedaan. Er zal geen voor- jaarsexcursie worden gehouden, doch een zomerexcursie naar Breda en een herfstexcursie naar Bergen op Zoom, de laatste hoofdzakelijk met het oog op de zilte-klei-flora {Sparganium in vrucht). Data zullen nader bekend ge- maakt worden. 53 Daarna houden de leden Dr. Th. Weevers en Dr. Z. Kamerling hun aangekondigde voordrachten. Dr. T h. W e e V e r s behandelt het voorkomen van ammoniak en ammoniakverbindingen in de plant. Eerst werd nagegaan, waarom de methode, die voor het aan- toonen dezer verbindingen gebruikelijk is, niet op goede grondslagen berust, en vervolgens besprak spreker een nieuwe methode, die vertrouwbare resultaten oplevert. Met deze methode vond spieker, dat de ammoniumver- bindingen nagenoeg overal voorkomen, het meest evenwel in de plantendeelen met levendige stofwisseling. Slechts eenige bepaalde biologische plantengroepen, die op hoog- veenterreinen voorkomen, zooals de insectenetende planten, en die welke de hulp van schimmels bij hun ontwikkeling behoeven, zooals de Orchideeën en Gentiana Pneumo- nanthe, bevatten geen of nagenoeg geen dezer zouten. Hoewel de bodem der hoogvenen bijzonder arm aan ammoniak is, ligt hierin niet de verklaring van bovenge- noemd feit, want andere planten, zooals Uiensoorten en Sterkers, in dienzelfden bodem gekweekt, bevatten de zouten wel, tenminste in de bladeren, waar ze waarschijnlijk als een produkt van de eiwitstofwisseling te beschouwen zijn. Naar verhouding is het gehalte der ammoniakverbin- dingen vooral hoog in de z.g. wortelknolletjes van Vlin- derbloemige planten, van Els en Gagel, dus in die deelen van de genoemde planten, waar bepaalde bacteriën voor- komen, die het element stikstof gebruiken tot opbouw hunner eiwitten. Ook in bovengenoemden hoogveengrond heeft deze opbouw van eiwit plaats, zoodat de ammoniak- zouten niet uit den bodem opgenomen zijn. maar bij de eiwitstofwisseling optreden. Bij nekrobiose treedt in die wortelknolletjes vrij ammoniak op, wat anders bij de hoogere planten niet, bij de Cryptogamen soms het geval is. 54 Dr. Z. Kamerling sprak over „Meerjarige, eeniger- mate periodische klimaatwijzigingen in hun verband met den tropischen landbouw." Aanleiding tot de behandeling van dit onderwerp vond de spreker in de welbekende groote schommeling der koffieprijzen, die met tusschenpoozen van 15 tot 29 jaar telkens tot een krisispeil dalen, om, daarmede afwisselend, telkenmale te stijgen tot een peil, waarop deze kuituur groote winsten afwerpt. Mede in verband met de eigen- aardige, zeer sterke schommeling van de jaarlijksche regen- hoeveelheden in sommige streken van Brazilië, waar reeksen van regenrijke met reeksen van regenarme jaren afwisselen, op een wijze, die de herinnering aan de zeven vette en de zeven magere jaren wakker roept, en mede naar aanleiding van een twee jaar geleden verschenen mededeeling van Prof. Kapteyn te Groningen over ,,Treegrowth and meteorological factors" stelde de spreker de hypothese op, dat de groote prijsschommeling van de koffie in den grond van de zaak ten deele op eenigermate periodische klimaatwijzigingen zoude berusten. Deze ver- onderstelling bleek inderdaad volkomen gegrond te zijn; niet alleen voor de koffie, maar ook in vele andere gevallen houden de ,,ups and downs" van de tropische kultures duidelijk verband met meerjarige, min of meer periodische klimaatwijzigingen. Spreker behandelt dan eerst de meteorologische zijde van het vraagstuk, en wijst op de 35-jarige periode in het weer, die door Bruckner in verband is gebracht met de min of meer periodieke schommeUng van de graan- prijzen in Europa. Dergelijke schommelingen vindt men ook in de tropen en het blijkt dat ze in vaak zeer ver van elkaar verwijderde streken — Brazilië en Java '— in dezelfde richting verloopen of dat ze in andere gevallen — Mauritius en Java — op opvallende wijze contrasteeren. Voor sommige tropische streken zijn deze schommehngen 55 van de jaarlijksche regenhoeveelheden zoo groot, dat er min of meer periodisch hongersnood, ten gevolge van oogstmislukking, optreedt. Voor den landbouwkundigen kant van het vraagstuk werd voor het bestudeeren van het vraagstuk der kofflepro- ducties gebruik gemaakt van oogststatistieken, die ten deele over een reeks van 80 jaar loopen, van Jamaica, Ceylon, Brazilië, en de gouvernementskultuur op Java en Sumatra. Door van deze produktiecijfers het cijfer van ieder jaar te vergelijken met de 5 daaraan voorafgaande en de 5 erop volgende jaren kreeg men periodische stij- gingen en dalingen van de productie die geheel overeen- komen met de variaties van den regenval of van de gemiddelde temperatuur. Zoowel voor Java als voor Brazilië ziet men telkens een of twee jaar na een periode van stijgenden regenval de produktie dalen en omgekeerd de periode van afnemenden regenval correspondeeren met tijdvakken van stijgende opbrengst der koffieplantsoenen. Het blijkt zoodoende dat de groote schommelingen van de wereldproduktie van koffie en de, als gevolg daarvan zich vertoonende prijsschommelingen eenigermate een weer- spiegeling zijn van periodische klimaatwijzigingen in de belangrijke produktielanden. Dit zelfde geldt ook voor nootmuskaat-, peper- en pinangnootenkultuur. Op Mauritius stijgt en daalt de produktie met den regenval, op Java ziet men echter vaak het omgekeerde. Ook de uitkomsten van de beetwortelsuikerindustrie vertoonen een meerjarige, min of meer periodische schommeling, die voor Rusland en West-Europa min of meer contrasteert. We hebben in al deze gevallen te doen met ingewikkelde reacties van de genoemde planten op min of meer periodische wijzigingen in het complex van meteorologische groeifac- toren. Periodiek keeren dan gunstige en ongunstige con- stellaties terug, hetzij voor den diktegroei van den Eik, voor de vruchtdracht van de Koffie, Peper of Nootmuskaat, 56 voor de opbrengst van de granen, voor de suikervorming in suikerriet of beetwortel. Een nader onderzoek van deze periodische klimaatwijzigingen is ongetwijfeld van zeer veel belang voor den tropischen landbouw (en voor den land" en tuinbouw der gematigde streken), voor de phy- topathologie en voor de plantengeografie. VERGADERING op Zaterdag 6 Mei 1916, in het gebouw der M^'' tot het Nut voor het Algemeen, te Haarlem, te 1,30 n.m. Aanwezig de leden: v. Ameyden, C. van Amstel, Bastert, Beucker, Andrea e, de Bussy, Büchner, Begemann, Blaauw, C. Cool, Costerus, v. Dis- hoeck, Doyer, v. d. Feen, v. d. Harst, Heukels, Janssonius, Kruimel, Lam, Quanjer, Schreuder, Schoute, V. d. Sleen — v. Bork, Sloff, Spierenburg, V. Slooten, Tammes, Verschaff elt, Voormolen, Weevers, Went, Westerdijk, de Wette en als introducées: Blaauw^ — ^Heernig Trouw, Volkersz. Dr. Blaauw hield zijn aangekondigde voordracht met lichtbeelden, over het Meertje van Rockanje. Dit Meer, sinds een paar eeuwen bekend om zijn kalk- afzettingen, is sedert weinige jaren in belangrijkheid gestegen door de geneeskrachtige modder, die thans in de be- hoorlijke inrichting aldaar geëxploiteerd zal worden. Uit wetenschappelijk oogpunt bevat dit landschap bijzondere attracties, die door spreker nader onderzocht werden. Aan de hand van een 40-tal lantaarnplaten werden de verschillende bijzonderheden toegelicht. Deze zijn: 1" Eene vegetatie van zeekleitypen langs de oevers en in den polder en van zoetwatermoerasplanten op het meertje zelf. Dit moeras vertoont laagveenvorming in de verschil- lende stadiën van modder, biezen, riet, elzen en weiland. Het vormt een drijvend land op den Z.W.lijken hoek van het meertje. 2°. De microflora bevat verschillende 58 zeetypen, relicten uit den tijd toen het Meertje nog in verband stond met de zee. Merkwaardig zijn verder vooral de talrijke soorten van zwavelbacteriën in de badmodder en in de aangrenzende slooten. 3°. Peilingen van de onder de zeeklei en laagveen gelegen zandlaag in de omgeving van het Meertje wijzen duidelijk op een 3 a 4 M. diepe bedding van een voormaligen zijtak van de Maas, waarvan het Meertje nog een rest is. Eene diepboring stelde spreker in staat, nadere gegevens omtrent de geschiedenis van het Meertje vast te stellen door onderzoek van de op ver- schillende diepte aanwezige resten van Kiezelwieren (Dia- tomeeën). Een onderzoek naar de sterkte der radio-activiteit van de verschillende lagen is aan deskundige handen toe- vertrouwd. 4*^. Bij de kalkvorming is reeds door vroegere onderzoekers aangetoond, dat deze ten deele door Mos- dieren (Bryozoën) werd gevormd en verder door Wieren werd afgezet. De kalkvorming is thans nog maar zeer gering. Levende Mosdieren werden niet meer aangetroffen, evenmin worden de zeer karakteristieke kalkpijpjes meer gevormd. Nooit verkalkt het riet, zooals vroegere schrijvers meest beweerden, het zijn alleen de driekante stengels van een Biessoort (Scirpus mavitimus) die dat doen. In die oude kalk zijn de resten van Wieren aan te toonen, ter- wijl men thans nog diezelfde wieren levend vindt met duidelijken kalkneerslag omgeven. 5°. Uit verschillende gegevens van den bodem en bijdragen uit archiefstukken is de geschiedenis van het Meertje en dezen Westhoek van Voorne in hoofdtrekken te bepalen. Waarschijnlijk bestond Voorne vroeger uit drie centra, die door ver- zanding en toeslibbing tot een eiland werden. Ten Noorden van het Zuidelijkste eilandje (Rockanje) liep een tak van de Goote (oude zijarm van de Maas) naar zee. Een dijk werd (waarschijnlijk in de 13de eeuw of vroeger) van Rockanje naar Oost-V oorne gelegd. Tegen dien dijk werd door het water uit de Goote een diepe kolk uitgeschuurd 59 maar later langzaam aan met zeer fijn rivierslib en orga- nische resten grootendeels weer gevuld- Deze kolk, bekend als Betjenskelder, is na 1650 bijna geheel overgroeid door het genoemde moerasveen met rijke vegetatie. Uit ver- schillende kaarten blijkt, dat deze begroeiing toen vanaf den dijk in het Westen begonnen is. Onder het daar gelegen drijvende weiland zitten de resten van het riet, dat daar destijds groeide, maar dat thans als voorlooper van den plantengroei in een breede zoom ± 250 M. oostwaarts ligt. Vervolgens werd in de tijdelijke huisvesting der Ver- eeniging in de Hazepaterslaan een Verkooping gehouden van de duplicaten der Bibliotheek. Aanwezig waren hier de leden: Bastert, Blaauw, Cool, v. d. Feen, Hunger, Jansen, Heukels, Spierenburg, Schout e. Voor- molen, Wachter, Weevers, Went, Westerdijk. AVONDVERGADERING op Zaterdag 6 Mei 1916, in het gebou^v der Mp'' tot het Nut voor het Algemeen te Haarlem, te 8 uur n.m. Aanwezig de leden: Bastert, Blaauw, Doyer, v. d. Feen, Heukels, v. d. Harst, Janssonius, Prins, Tammes, Schout e. Weevers, Went, Z ij 1 s t r a. Nadat de notulen zijn goedgekeurd, neemt de voorzitter het woord, naar aanleiding van het overlijden van het lid Prof. W ij s m a n, die een groote rol in de Vereeniging heeft gespeeld; hij werkte n.l. krachtig mede bij het tot stand brengen van de combinatie Koloniaal Instituut en Ned. Bot. Vereeniging. De voorzitter memoreert nog de 60 helderheid van de adviezen van den heer W ij s m a n, die ook eenigen tijd bestuurslid was. Bij de begrafenis van Prof. Wijsman heeft de Voorzitter de Vereeniging vertegenwoordigd. De leden van Burkora en van Iterson brengen vervolgens rapport uit, omtrent het nazien van de reke^ ning en de bescheiden, waarop de voorzitter voorstelt, den penningmeester te dechargeeren. Dit voorstel wordt goedgekeurd. Omtrent het rapport van den accountant, dat vervolgens wordt uitgebracht, merkt de afgetreden penningmeester op, dat hij ook steeds gevoeld heeft, dat een betere scheiding van de 3 fondsen noodig was. Het doet hem genoegen, dat de accountant daarvoor het middel heeft aangegeven, zonder dat de boekhouding hierdoor noemenswaard inge- wikkelder wordt. Het voorstel tot het verleenen van een buitengewoon subsidie tot het vervroegd inbinden van de boekerij, ten bedrage van ƒ750, wordt door den voorzitter toegelicht. Reeds was besloten, om 4 jaren achtereen telkens ƒ250 te bestemmen voor het inbinden der boekerij. De biblio- thecaris van het Kol. Instit. vindt het echter zeer gewenscht, dat het inbinden sneller plaats heeft, ook in verband met het gereedmaken van den catalogus. De heer Went meent echter, dat op de Ned. Bot. Ver., die zooveel aan Buiten- zorg te danken heeft, de plicht rust, mee te doen aan de feestviering van den Bot. tuin, door geldelijk de nieuwe inrichting van het Laboratorium te Tjibodas te steunen. De daarvoor benoodigde som zou het moeilijk maken, dit jaar de gelden voor de boekerij uit te trekken. De voor- zitter meent ook, dat Buitenzorg recht heeft op onze deel- name. De heer Weevers acht het aanhouden van dit punt gewenscht, opdat het bestuur tijd krijgt, te over- wegen, wat het beste is. Alzoo wordt besloten, nadat nog de heer Went officieel tot de Vereeniging het verzoek 61 heeft gericht, om deel te nemen aan het huldeblijk aan 's Lands Plantentuin te Buitenzorg. Ten slotte houdt Dr. ƒ. C. Schoute een voordracht over: Vertakking van boomachtige Liliaceae. In vroegere publicaties had spreker reeds gewezen op de moeihjkheden, die zich bij de vertakking van boom- achtige Monocotylen voordoen, en hij had de wijzen beschreven, waarop deze bij Pandanus en bij Hyphaene zijn opgelost. Thans gaf spreker een overzicht van de verhoudingen bij de boomachtige vormen onder de Lilia- ceeën. Daar deze familie meerdere geslachten met boom- achtige soorten omvat, was dit overzicht slechts te verkrijgen aan de hand van een vrij omvangrijk materiaal, dat door spreker in den loop der jaren was verzameld. Het bleek daarbij, dat het geslacht Yucca in dit opzicht het laagste staat: de wijze waarop hier de zijtakken aan den stam zijn bevestigd, is uit een technisch oogpunt bepaald minderwaardig. Hooger staat Dracaena, waarbij de verhoudingen ongeveer zijn, als ze bij Pandanus waren gevonden; bij de verschillende geslachten der Aloineae bleek echter de specialisatie het hoogste te zijn. Terwijl de andere Liliaceeën zich slechts vertakken kunnen wanneer ze bloeirijp zijn, omdat zijknoppen zich slechts ontwikkelen kunnen als de eindknop in een bloeiwijze is veranderd, vinden we dat de Aloineae zich al vertakken lang voor ze bloeien. Onderzoekt men dan nader, dan blijkt dat in deze gevallen steeds een bloeiwijze is aangelegd, doch dat deze in een zeer vroeg stadium al weer is verdroogd, terwijl de vertakking, die het gevolg ervan is, doorgaat. In de tweede plaats staan de Aloineae in deze vertakking hooger omdat bij hen de bloeiwijze bij haar inplanting zeer dun en plat van vorm is, waardoor het opzijdringen van de oorspronkelijk terminale bloeiwijze gemakkelijk wordt gemaakt. Hierdoor zijn de ontstane sympodiën na het afvallen der bladeren niet van monopodiën te onderschei- 62 den, terwijl die van de andere Liliaceeën steeds bij de inplanting van den bloeisteel een zwakke plaats behouden. Deze eigenaardige platte vorm der bloeiwijze, die bij alle Aloineae voorkomt, verklaart spreker uit een sterke ontwikkeling van den zijknop over de plaats heen, waar men aan den vegetatiekegel van de hoofdas de topcellen of initialen zoekt. Hierdoor kan dan, zooals spreker uiteenzet, tevens verklaard worden, waarom deze zijtakken den blad- stand van de hoofdas geheel onveranderd voortzetten, zoodat hun voorblad niet ligt tegenover het draagblad, maar op de plaats waar het hoogere blad van de hoofdas had moeten liggen. Ten slotte wijst spreker nog op de eigenaardige eenkielige voorbladen, die zich hier onder bepaalde omstandigheden voordoen; spreker ziet een aanwijzing voor de juistheid van de meening van E i c h 1 e r, dat de voorbladen der meeste Monocotylen enkelvoudige organen zijn en niet, zooals dikwijls wordt aangenomen, tweewaardige. VERGADERING op Zaterdag 25 November, in het Universiteitsgebouw te Amsterdam. Aanwezig de leden: v. Ameyden, Blaauw, Bou- wens, de Boer, Costerus, C. Cool, Doyer, V. d. Harst, Haye, Hallier, Heimans, Heukels, Kreulen, Jansen, v. Oyen, Pulle, Rant, Sabron, Schout e, Schreuder, v. Slooten, Spruit, Stomps, Tammes, Verschaffelt, Voormolen, Vorstman, Weevers, Went, Westerdijk, de Wette, Zijlstra en als introducées Mej. Luyten uit Utrecht en Mej, Cr e tier uit Genève. Na goedkeuring der notulen, doet de voorzitter eenige mededeelingen. De conservator Dr. Blaauw, had, wegens drukke werkzaamheden, tegen 1 Februari ontslag aange- vraagd. Hem is nu verzocht, voorloopig, totdat de direc- teur van het Kol. Inst. zal zijn teruggekeerd, het ambt van conservator nog te blijven waarnemen, op half salaris, ƒ500. — , waarvoor hij alleen het loopende werk zal hebben te verrichten. Dit voorstel wordt door de verga- dering goedgekeurd en door den conservator aangenomen. Sinds de vorige vergadering zijn de Vereeniging door den dood ontvallen: F. Versteegh te Katwijk en Dr. Kruimel te Amsterdam, In plaats van de aftredende 2e secretaris. Dr. Wester- dijk, wordt Dr. K. Zij Is tra gekozen. Vervolgens worden alle voorgestelde kandidaten tot lid benoemd, n.l. de heeren: H. M. W. Roelants, Prof. H. Jordan, T. E. van 64 Schilfgaarde, J. T. Hart de Ruyter, C. A. van der Gen, en de dames: A. Kleinhoonte, M. C. Ver- sluys, I. Luyten, A. M. Hartsema, A. G. Dreck- meier, A. C. Francois, C. H. Koperberg, E. }. van der Molen, H. B. T. Schouten, T. A. Bek- kering, A. van der Haas. Tevens werd de heer Joh. Jansen, die door een vergissing niet op de con- vocatie was vermeld, tot lid benoemd. Het concept-contract met den uitgever De Waal wordt aangenomen, met een kleine wijziging. Door het bestuur wordt n.l. het bezwaar geuit, dat D e W a a 1 eigenlijk boekdrukker en geen uitgever is, en hem de 20 "/o» <^is hem als ,, uitgever" op den verkoop van vereenigingsuit- gaven worden toegestaan, niet toekomen. De Vereeniging wenscht zich dus de bepalingen omtrent andere uitgaven voor te behouden. Artikel 3 zal dus gewijzigd luiden: ,, Eerstgenoemde geniet voor het verkoopen van boven- genoemde uitgaven der Vereeniging aan niet-leden twintig procent van den prijs, waarvoor deze uitgaven in den boek- handel worden verkrijgbaar gesteld." Omtrent punt 5 der Agenda; het verleenen van een bijdrage aan het huldeblijk, dat ter gelegenheid van zijn 100-jarig bestaan, aan 's Lands Plantentuin te Buitenzorg zal worden aangeboden, stelt de voorzitter voor, deze bijdrage te bepalen op /"lOO. — . Zij kan slechts klein zijn, omdat de Vereeniging op het oogenblik inderdaad groot gebrek heeft aan kasgeld. De Heer Went acht de voor- ' gestelde som te laag en houdt een warm pleidooi om het bedrag te verhoogen. Hij wijst er uitdrukkelijk op, hoe de ontwikkeling van 's Lands Plantentuin heeft meegewerkt tot den bloei van de Ned. Bot. Vereeniging. Zonder het groote aantal Indische leden zou de Vereeniging aanmer- kelijk kleiner zijn. De Hr. Blaauw sluit zich hierbij aan. De Hr. W ent doet het voorstel, dit punt aan te houden, en te trachten, door vrijwillige bijdragen, te verkrijgen 65 door een door de leden zelf te bepalen contributiever- hooging, de kasgelden der Vereeniging te vermeerderen. Besloten wordt, aan de leden over deze kwestie een cir- culaire te zenden. Met het in punt 6 der Agenda bedoelde te conserveeren merkwaardige botanische terrein wordt een terrein in de nabijheid van Weert bedoeld, waar Spiranthes voorkomt. Het geldt hier een groeiplaats van een voor onze flora zeer zeldzame plant te behouden. De Hr. Weevers heeft zich belast met het nagaan van de flora van bedoeld terrein, waarover door hem aan het bestuur der Vereeni- ging rapport is uitgebracht. De aankoopsom van het terrein is ƒ1200. — . De voorzitter heeft naar aanleiding hiervan een gesprek met den voorzitter van de Vereeniging tot behoud van natuurmonumenten gehad, en deze kon beloven, ƒ600 bij te dragen, wanneer de Botanische Ver- eeniging voor de andere ƒ600 wil zorgen. De voorzitter stelt voor, de helft, ƒ300 aan het Kok Ahkersmitfonds aan te vragen, en de overige ƒ300 door de Commissie voor de floristiek bij elkaar te laten brengen, uit vrijwillige bijdragen. Er blijkt in de vergadering stem- ming tegen en voor den aankoop van bedoeld terrein te zijn. De Hr. Jansen acht den aankoop van groot belang, daar de bedoelde Orchis anders uit onze flora zou ver- dwijnen. De Hr. Weevers stelt voor, het geheele bedrag van ƒ600 uit het Kok Ankersmitfonds aan te vragen. Aldus wordt door de vergadering besloten. De penningmeester licht de Begrooting voor 1917 toe, waarin dus ƒ 100 voor het Buitenzorg-huldeblijk voorkomt. De begrooting wordt aangenomen, behoudens mogelijke veranderingen door de contributieverhoogingen. Ten slotte wordt er door den Hr. Jansen de aandacht op gevestigd, dat er personen en vereenigingen zijn, die met de Ned. Bot. Vereeniging hare publicaties ruilen, en die alleen het Recueil en niet het Kruidk. Archief ont- Nedcrl. Kruidk. Archief. 1916. 5 66 vangen. De conservator geeft dit toe en stelt voor, de ruillijst tot nadere regeling van deze kwestie te herzien. Het ligt in de bedoeling, het Kruidkundig Archief op ruime schaal te verspreiden. Dr. J. C. Costerus houdt nu zijn aangekondigde voor- dracht over deo bouw der Cannabloem. Zooals men weet hebben in dit geslacht de meeldraden de gedaante en de kleuren van bloembekleedselen aange- nomen en is het eigenlijke bloemdek op den achtergrond geraakt. De moeielijkheid is echter om de plaatsing dier veranderde meeldraden in harmonie te brengen met het grondplan dat de Eenzaadlobbige Planten in het algemeen kenmerkt. Daarmede is men ongeveer een eeuw bezig: Lestiboudóis, Gris, Körnicke, Baillon en Eichler zijn bij dit onderzoek de voormannen geweest. Ook spreker kwam telkens weer met het vraagstuk in aanraking, aan- vankelijk alleen uit behoefte om teratologische afwijkingen te verklaren, waarvoor de kennis van den normalen bouw een eerste .vereischte is. Spreker meent de quaestie nader tot hare oplossing te hebben gebracht door twee waar- nemingen, l*' door de vaststelling dat de zoogenaamde half-petaloïde meeldraad samengesteld is uit twee afzon- derlijke deelen, een vruchtbaren en onvruchtbaren meel- draad, 2° door het vinden van twee tot nog toe niet opgemerkte rudimentaire stijlen. Aan de hand van groote gekleurde afbeeldingen gaat spreker eerst de onderdeden van de bloem een voor een na, wijst op hunne bijzondere kenmerken en op den rol dien zij als organen hebben te vervullen. Hierbij trekt de bijzondere aandacht de reeds genoemde onvruchtbare meeldraad die aan zijn linker zijde den stijl vastgrijpt en aan de rechterzijde den eenigen vruchtbaren helmknop. Door een overlangsche plooiing van het genoemde ver- bindingsblaadje wordt reeds in den knoptoestand al het stuifmeel op den stijl vastgedrukt, maar op een plaats 67 waar het zijn bevruchtende werking niet kan uitoefenen. Hoe het stuifmeel naar den stempel wordt overgebracht bleef buiten bespreking als niet behoorende bij een zuiver morphologisch onderwerp. Spr. eindigt met een korte uiteenzetting der verschillende verklaringen van vroegere onderzoekers en voegt aan zijne mededeelingen toe dat hetgeen hij gevonden heeft geheel in overeenstemming is met hetgeen in een verwante groep, t. w. de familie der Marantaceeën, zonder veel moeite te vinden is. Ook hier is de half-petaloïde meeldraad een samengesteld lichaam, maar de 3 stijlen zijn hier, in tegen- stelling van bij Canna, gelijkmatig ontwikkeld en tot één samengegroeid. Wat bovengenoemd onderzoek bijzonder vergemakkelijkt heeft, is de schepping van den Lyonschen bloemkweeker Crozy, aan wiens kruisingsproeven wij een groot deel onzer tegenwoordige pracht-Canna's te danken hebben. Wegens het vergevorderde uur moet de voordracht van den tweeden spreker. Dr. J. C. Schoute, tot een vol- gende vergadering worden uitgesteld. Verslag van de excursie in Zuid-Limburg. Pinkster 1916- (Henrard, Jansen, Kloos, Wachter). 10 Juni. Geulhem, Ronde Bosch, Kloosterbosch (H. en K.). 11 Juni. Eys — Wittem (J. en W.) Schin op Geul — Geren- dal^ — Oud Valkenburg — Houthem (H. en K.). Meersen — Waterval — Vliek — Bunde. 12 Juni. Houthem — Berg^ — Terblijt — Bemelen v.v. Gronsveld — Trichterberg — Riesenberg. 13 Juni. Geuldal — Gerendal — Schaesberg (H., J. en K.). Lijst der planten op deze excursie verzameld, aanwezig in de particuliere herbaria der deelnemers: Cystopteris fragilis v. cynapiifolia K o c h Oud-Valkenburg. V. anthriscifolia Koch Waterval. Beide vormen behooren tot de groep pinnaiipartita Koch, die dubbel tot drievoudig geveerde bladen heeft. Zij zijn op het oog zeer duidelijk verschillend. Gaat men evenwel determineeren met de tabel in A. en G. Syn. I blz. 17, waar het heet: ,,a. anthriscifoha. Fiedern meist spitz; Fiederchen locker, eiförmig meist stumpf, kurz gestielt, am grunde abgerundet, tief flederteilig. b. cynapiifolia. Fiedern und Fiederchen meist stumpf, letztere langlich eiförmig, oft locker, zuweilen vorwarts gerichtet, am Grunde keilförmig, meist nur fiederspaltig mit keilförmig verkehrt eiförmigen fast gestutzten Abschnitten." 69 dan blijkt, dat de combinaties dezer verschillende ken- merken niet constant zijn. De eene vorm heeft meer van a, minder van b, en de andere omgekeerd, maar precies aan de beschrijving voldoen zij geen van beide. Wij hebben ons ten slotte door de, toch wel opzettelijk gekozen, namen laten leiden en ons gehouden aan de meer of mindere overeenkomst met de bladvormen van Anthdscus (vulgaris) en (Aethusa) cynapium. Polystichum spinulosum D. C, Waterval. Asplenium Ruta muraria L., Meersen, Bemelen. Carex muricata L., Gronsveld. Ook met de eigenaardige, lichtgekleurde, sterk ver- grootte urntjes (Dipterocecidium). Carex Leersii F. Schuit z, Gronsveld, Riesenberg. Komt voor met gesteelde en zittende aartjes, met al of niet aan den voet onderbroken aar, met en zonder ver- lengde schutbladen, vaak verschillende vormen in een pol. Het heeft dus geen zin deze vormen te onderscheiden. Carex divulsa Good, Gronsveld, Riesenberg. Een eigenaardige grijsgroene, kleinurnige, kleinzadige vorm op de eerste vindplaats. Zie J. en W. Kruidk. Arch. 1915. Carex glauca Murr. leptostachys Schur., Gerendal. Carex panicea L. refracta Kling gr., Bunde. Mannliches Aehrchen rechtwinklig, oder fast rechtwinklig zurück gebrochen (A. en G. Syn. II Abt. 2. 142). Bij onze exemplaren zijn ook de stelen der mannelijke aartjes (soms meer dan rechthoekig) teruggebogen. Carex pendula Huds., Bunde. Het schijnt dat de plant zich daar gaat verspreiden. /. acrogyna. l. mesogyna. l. alternans. l. acrandra, slechts enkele zijaartjes zijn aan den top mannelijk. 70 /. pleiosfachya feminea. Het topaartje is, toevalliger- wijze tevens aan den top in tweeën gedeeld, dus ook een begin van 1. furcata. /. furcata. Zijaartjes, dicht bij den voet, in tweeën gedeeld. Van de afwijkende vormen, die bij deze soort zeer veelvuldig voorkomen, vermelden wij nog: een ex. met 2 mannelijke aartjes, waarvan de bovenste kleine zijdelingsche vertakkingen heeft. een ex. waar het mannelijk (top)aartje aan den voet twee vrouwelijke bloemen draagt, waarvan de eene door- groeid is en een volledig vrouwelijk aartje draagt (l. cla- dostachya). Carex silvatica Hu ds,, Riesenberg, Trichterberg. Een heele vegetatie van reusachtige, meer dan 1 M. hooge exemplaren. Op dit terrein was trouwens de heele flora buitengewoon forsch ontwikkeld. Milium effusum meer dan manshoog. Orchis maculata van omtrent 1 M. /. cladostachya, op alle vindplaatsen. /. mesogyna, Kloosterbosch. /. subbasigyna, Kloosterbosch. Carex pallescens L. elatior A. en G., Eys, /. subbasigyna, Eys. Carex flava L. euflava A. en G. vulgaris DölL, Bunde. Een zeer weelderige vegetatie. De planten zijn hoog, stengels ruw, bladen breed, maar de snavel heeft den normalen stand van vulgaris. Zij zijn niet naar boven gebogen, wat bij de var. Marssoni Auersw. het geval moet zijn, die overigens de bovengenoemde kenmerken heeft, /. acrogyna L acrandra L pleiostachya feminea l. monostachya feminea een monstrum met 2 (3) kleine, in hoofdzaak mannelijke aartjes, alle aan den voet vrouwelijk; wellicht 1. clado- stachya. Het is n.l. vaak moeielijk uit te maken of men 71 met deze lusus te doen heeft, dan wel met een vertakking. In het eerste geval moet het aartje ontspringen uit een urntje, maar vooral bij zoo dichte bloeiwijzen als C. flava heeft, is dit onderzoek, zonder het exemplaar te breken, haast ondoenlijk. Eriophotum latifolium Hoppe, Bunde. Milium effusum L. f* colorata Nob. (f. nov.) Gronsveld. Deze vorm onderscheidt zich van de type, doordat de aartjes, vooral aan de zonzijde, violetachtig rood gekleurd zijn, en de zaden vrij donker grijsbruin (bij de type licht geelgroen). Aira flexüosa L. Legei Richter, Gronsveld. „ „ f. grandiflora Nob. (f. nov.) Eys. Plant tot meer dan 1 M. ; pluim groot, wijd uitgespreid vertakt, aartjes 6 — 7 mM. lang. Avena flavescens L. Bemelen, Schaesberg. Komt steeds voor als var. villoswn Cel. Avena flavescens L. variegaia M. u. K., Bemelen. Avena pratensis L. typica Hackel (in litt.), Bemelen. Stengel minder ruw, stengelbladen vlak, rozetbladen los saamgevouwen. Deze vorm is voor ons land nieuw. De tot nu toe op de mergelheuvels gevonden exemplaren behoorden tot de var. glaucescens Casp.: plant blauw- groen, stengel aan de basis door talrijke scheedenresten omgeven. Koeleria gracilis Dom., Gerendal, Eys, Bemelen. Het meerendeel der exemplaren behoort tot /. typica Dom, Hierbij zijn vormen met onder de pluim kort behaarde stengels {f. subpubiculmis Dom.) niet zelden. Vormen met witwollig behaarde scheeden (ƒ. lanata Dom.) wisselen af met vormen met weinig behaarde of kale scheeden (ƒ. glabrescens Dom.). Naar de kleur der aartjes vonden wij de f. pallida met bleekgroen tot witte aartjes en de meer algemeene ƒ. violescens met donker paarse 72 aartjes. Enkele exemplaren te Bemelen bezaten kroonkafjes met een duidelijk naaldje (ƒ. adstulata Dom.), terwijl wij ook nog aantroffen de f. grandiflora Dom. (met aartjes tot 5Vo mM. lang en 3-bloemig). Armoedige exemplaren kunnen gebracht worden tot de f. depauperata Dom. Van meer belang zijn de vondsten der var. latifolia Dom. in een paar exemplaren op den Riesenberg bij Gronsveld evenals der var. elatior Dom. Koeleria pyramidata Dom., Gerendal, Eys. De meeste exemplaren behooren tot var. typica Dom. of tot de subvar. ciliata. Zelden troffen wij hiervan aan de f. hirsuta met alle scheeden ruw behaard, de f. aristulata met kort genaaide kafjes en de f. colorata met intens violet gekleurde pluim. De var. villosum werd gevonden te Eys en Gerendal in enkele goed kenbare exemplaren. Holcus lanatus flavescens Waisb., Bemelen. Poa nemoralis L. vulgaris Gaud., Kloosterbosch. var. Reichenbachii A. en G., Waterval^ — Vliek. var. agrostoides A. en G., Bunde. Verder zeer eigenaardige exemplaren, die volgens de beschrijving sterk herinneren aan de var. rariflora A. en G. Syn. II Abt. II 409. Holle weg naar Bunde. Dactylis glomerata L. m. waarbij uit de bovenste scheede nog een pluim te voorschijn komt. Tevens een vorm die sterk gelijkt op de var. multiflora Beek. te Bunde. Dactylis aschersonniana Gr., Schaesberg, Bunde (nieuwe vindplaats). Glyceria plicata Fr., Kasen bij Bunde. Festuca arundinaceae Schreb., Gronsveld. Festuca rubra L. dumetorum Gaud., Bemelen. Festuca ovina vulgaris Koch, Bemelen. capillata Hackel., Bemelen. Festuca Myuros Ehrh., Bemelen. Festuca Sciuroides Rth., Vliek — Bunde (Kiezelgroeve). ,, ,, gracilis Vliek ^ — Bunde (Kiezelgroeve). 73 Briza media albida, Eys. ,, „ lutescens, Eys. typica, Eys. Bromus ramosus Huds. euramosus A. en G., Oud- Valkenburg. Eén exemplaar wijkt van euramosus af door kort behaarde bovenste scheeden, kalen rand van het schutblad en twee takjes aan den voet van de onderste pluimtak. Ook een exemplaar met ten deele vergroeide pluimtakken. Bromus erectus Huds., Oud- Valkenburg. Een exemplaar wijkt af door bijna kale scheeden, en afstaande pluimtakken. Bromus racemosus L., Geulhem. Bromus commutatus Schrad., Gfonsveld. In het bosch! Zeer hooge exemplaren. Brachy podium pinnatum P. B. vulgare A. en G., Bemelen, Gerendal. minus A. en G-, Bemelen. Overigens vormen met behaarde en met kale scheeden, met behaarde en met kale aartjes in alle mogelijke com- binaties, in 't algemeen zijn zij nog iets te jong om andere kenmerken met zekerheid te onderkennen. Brachypodium pinnatum m. bracteatum, Schaesberg. Orchis fusca Jacq., Gerendal. Orchis maculata L., Bunde, Gronsveld. impunctata Schur., Bunde. candidissima Krocker, Bunde. ovalifolia Beek, Gronsveld. obtusi folia Schur., Gronsveld. comosa Schur,, Bunde. Ophrys muscifera Huds., Gerendal, Gronsveld. Ophrys apifera Huds. één ex., Gerendal. Plathantheta bifolia Rchb., Eys. Plathanthera chlorantha Custer, Eys, Gronsveld. Zeer waarschijnlijk namen wij van Eys ook den bastaard 74 tusschen deze beide Plathanthera's waar. Het gemakkelijkste onderscheidt men de beide soorten doordat de helmhokjes bij P. bifolia smal en recht zijn en evenwijdig aan elkaar loopen ; bij P. chloranta zijn zij gebogen en naar beneden sterk divergeerend, terwijl zij bij den bastaard recht zijn en naar beneden uiteenloopen. Schematisch voorgesteld: P. bifolia 1 1 P. chlorantha r '~\ Bastaard / \ Deze drie standen namen wij aan de levende planten waar, maar aan het gedroogde materiaal is het niet meer uit te maken. Listera ouata R. Br. trifoliolata Cariot., Gronsveld. multinervia P e term., Gronsveld. Neottia Nidus avis Rich., Gronsveld. Rumex acetosella L. angiocarpus Murb., Houthem. Beta vulgaris L., Houthem. Chenopodium bonus Henricus L., St. Gerlach. Clematis Vitalba L,, Gronsveld. met getande bladen en met gaafrandige bladen onder- scheidenlijk de vormen: crenata Jord. en integrata D. C. Actaea spicata L., Geuldal tusschen Houthem en Val- kenburg. Aquilegia vulgaris L., Geuldal tusschen Houthem en Valkenburg. Silene vulgaris Grcke, Houthem, Bemelen. Stellaria nemorum L., St. Gerlach. Stellaria graminea L., Houthem. Moehringia trinervia Clairv., Gronsveld. Malva neglecta Wal Ir., Bemelen. Polygala comosa Schk., Gerendal, Schoesberg, Eys, Gronsveld. Blijkbaar is de kuif geen doorslaand kenmerk. Verschil- lende exemplaren toch missen die volkomen, terwijl zij overigens in niets van gekuifde vormen verschillen. Zelfs vonden wij gekuifde en ongekuifde bloeiwijzen op den- zelfden wortelstok. 75 Hoewel dus de steunbladeren vaak niet boven de bloemen uitsteken, zijn zij toch meest langer en steviger dan bij P. vulgaris, min of meer kruidachtig, met meest stijve groene of gekleurde streep op het midden. Bij P. vulgaris zijn zij steeds klein, meestal dun vliezig behoudens de middennerf die ook vaak onduidelijk is; meestal aanmer- kelijk kleiner dan de bloemsteel. Polygala vulgaris L., Eys. Blijkbaar is deze soort in Z. Limburg veel zeldzamer dan de voorgaande, wat, door het misleidende ongekuifd voorkomen van deze, niet zoo opgevallen is. Polygala serpyllifolia Hose, Gerendal. Euonymus europaeus L., Gronsveld. Hypericum humifusum L., Vliek. Hypericum pulchrum L., Eys. Pimpinella magna L., Gerendal. Orlaya grandiflora Hoffm., Bemelen, in een klaver- land. Alle zes de exemplaren zijn eigenaardige kleine plantjes, nauwelijks 1 dM. hoog. Mercurialis perennis L., Geulhem. Daphne mezereum L., Gerendal. Alchemilla arvensis Scop., Houthem, Gronsveld. Potentilla silvestris Neck., Bunde, een krachtige recht- opstaande vorm. Rosa arvensis Hu ds. typica, Gerendal. Rosa tomentosa Sm. subglobosa Sm., Kloosterbosch, Bemelen, St.-Gerlach^ — Valkenburg. Rosa rubiginosa L. comosa Dum., Bemelen. Rosa canina L. lutetiana Bak., Kloosterbosch. „ „ „ /?. albis, Eys. „ dumalis Bechst., Gerendal. „ „ met veel bloemen bijeen, enkel tot dubbel gezaagde blaadjes, zonder klieren op de bloem- stelen; een struik langs den weg van Valkenburg naar Oud Valkenburg. 76 Rosa dumetoram Thuill. platyphylla Chr., Valkenburg — Oud- Valkenburg . Rosa dumetoram Thuill. Thuilleri Chr.? Bemelen. „ „ vorm B I (zie lijst van wildgroeiende planten in Z, Limburg. A. de Wever 1915) Gerendal. Blaadjes samengesteld gezaagd, Bloemsteelen zonder klieren. Rubus idaeus L. vulgatas Arrh., Kloosterbosch. Rubus macrophyllus Wh. et N., Houthem, Gronsveld. Rubus divergens Neumann, Houthem. Rubus Bellavdi Wh. et N., Ronde bosch, Vliek. Mespilus germanica L., Gerendal. Robinia pseudacacia L., Kloosterbosch. Cytisus Laburnum L., Kloosterbosch. Trifolium incarnatum L., Bemelen (culta). Trifolium campestre S c h r e b. pseudoprocumbens A. en G., Eys. Lathy rus NissoUa L. genuinus U e c h t r., Bemelen, Gronsveld. Dit is de vorm met breede (tot 8 mM.) bladen en behaarde peulen, die in Zuid-Europa de meest algemeene is volgens A. en G. De vorm gramineus A. en G. met 2 mM. breede bladen en kale peulen is in het Noorden de gewoonste. Zoo komt zij bij ons o. a. in Zeeland voor. Lathy rus aphaca L. floribundus Maly, Riesenberg. Pulmonaria officinalis L., Oud- Valkenburg. Myosotis intermedia Lk. silvestris Schldl., Vliek. Calamintha Acinos Clairv., Bemelen. Balloie nigra L. borealis Schwgg., Bemelen. Marrubium vulgare L., Bemelen. Orobanche minor L., Houthem. De meeldraden zijn bij enkele exemplaren veel lager in de buis ingeplant, dan gewoonlijk het geval is, wat bij de determinatie moeilijkheden oplevert. Phyteuma nigra Schmidt, Gronsveld. Galium silvestre Pollich. glabrum Schrad., Gerendal. 11 Galium silvestre Bocconi All., Gerendal. Sambucus Ebulus L., Oud- Valkenburg. Sambucus racemosa L., Kloosterbosch. Sambucus nigra L. laciniata L., Valkenburg — Oud Valkenburg. Lonicera Xylosteum L., Valkenburg. — Oud- Valkenburg. Scabiosa columbaria L., Eys, Bemelen, Gronsveld. „ „ bipinnatipattita Lois.? Gronsveld. Ook verzamelden wij te Gronsveld een exemplaar, waarbij uit het hoofdje meerdere gesteelde hoofdjes van tweede orde komen. Centaurea calcitrapa L., Bemelen. Centaurea Scabiosa L., Eys. „ „ f. simplex Nob. (f. nov.), Eys, met één hoofdje en onvertakten 1 — 3 dM. hoogen stengel. Centaurea Scabiosa f. subacaule Nob. {f. nou.) Riesen- berg, een exemplaar met zeer korten stengel. Crepis palludosa Mnch., Bunde. Dordrecht, Jan. 1917. A. W. KLOOS Jr. C. I. Aanwinsten van de Nederlandsche Flora in 1916* Dit jaar moet ik met meer voorbehoud dan vorige jaren mijn lijst van nieuwelingen geven, daar de meeste der volgende opgaven nog niet door Dr. Thellung gerevi- deerd zijn. Verschillende planten, waarvan de determinatie mij nog niet genoegzaam voldoet, Iaat ik nog weg, en hoop ze een volgend jaar te kunnen opgeven. Enkele gramineën, ook van vroegere jaren, zijn bereidwillig door Prof, Hack el gedetermineerd, waarvoor ik hem hier gaarne mijn erkentelijkheid betuig. Van v xschillende zijden is bij mij aangedrongen op het splitsen van deze lijst in twee deelen, één voor echte indigenen en een voor adventieven. Ik meen echter hier nog niet toe te moeten overgaan, omdat het vaak buitengewoon moeielijk uit te maken is, in welke lijst dan een plant vermeld zou moeten worden. Bovendien lijkt mij het verschi^ ^niet scherp 'door te voeren. Een uit den vreemde aangev ierde plant Aan zich aan de plaatselijke omstandigheden aanpassen en geheel het karak- ter van een indigeen aannemen. Ik wijs b.v. op Juncus tenuis. Ook vermoed ik dat, om een recenter geval te nemen, cyperus vegetus, die de laatste jaren op steeds meerdere plaatsen gevonden wordt en tot nog toe win- terhard bleek te zijn, (ik ben benieuwd of zij dezen strengen winter zal doorstaan), zich in ons land zal handhaven en verspreiden, evenals elders in Europa (Zie Thellung in Engler Bot. Jahrb. Beibl. zu No. 116 1915. 44). 1. Cyperus filiculmis Va hl. = C. Bushii Britton. Deze cyperus werd in 1915 door Wachter te Rotter- 79 dam gevonden. (Lijst Heukels 1915 Lev. Nat. 1916). Ik vond 2 Sept. 1916 twee exemplaren te Deventer. Onze planten hebben alle het groot aantal (15 — 20) aartjes tot een enkel dicht bolvormig hoofdje van ± 2 cM. diameter vereenigd. Volgens de Amerikaansche flora's kunnen zij ook bovendien nog een of meer schermstralen hebben, die dan aan den top een dergelijk hoofdje dragen. Met de volgende nadere eigen "■chappen kan zij volgens de lijst in Chapman (Fl. of the South. Un. St. Ill ed. 1897 532. e. v.) of Gray (New. Man. of Bot. VII ed. 1908 173^ 174) gedetermineerd worden: 3 stijlen vrucht driehoekig, scherm enkelvoudig of zittend, aartjes aan alle zijden van de gemeenschappelijke as ingeplant in dichte hoofdjes, lijn lancetvormig, 6' ^ bloemig; kafjes blijvend, geelgroen, stijf, 5 — ^11 nervig, st p of iets uitgerand, met een kort naaldspitsje, los dakpa ;gewijs; 3 meeldraden, 3 — 4 schut- bladen, stengel dun e stijf 10' — 15' (bij onze ex. ± 1 dM. hoog). 2|_. (Mass. tot Inda. en zuidw. zeldzaam noordw. Gray 1. c). 2. Cyperus flavus (Va hl) Boekl. 30 Sept. 1916, Wor- merveer in 2 exemplaren. Het meest valt bij deze Cyperus op de harde, bolvormige wortelknollen en de dichte knoedelige bloeiwijze, die Vsstaat uit 3 — 6 dichte cilindri- sche 1^ — 1.7 cM. lange ji )8 mM. breede aren, die tot een hoofdje vereenigd zijn. De lange omwindselbladen zijn uitgespreid of teruggeslagen. De stengel is scherp driehoekig, dun, stijf, 2 — 5 dM. hoog (bij mijn ex. ±1.5 dM.). De aartjes zijn 2.5^ — 5 mM. lang, dof hchtbruin. De kafjes zijn dun en sterk generfd, blijvend, aangedrukt, dicht dakpansgewijs ; vrucht ovaal 1 mM. breed. 2j.. (Va. en Mo. zuidw. Gray 1. c). 3. Panicum dichotomiflorum Mich. = P. proliferum auct. am. non Lam. = P. geniculatum Eli. een groote vorm van 3° tot 6° hoog = P. amplectens Chapm. in Bot. Gazette, een kleine, slappe vorm. Deze eenjarige 80 Panicum met gladde aartjes is geheel kaal. [Deze ken- merken zijn voldoende om de plant met de tabel van Gray 1. c. blz. 100 te determineeren.] Ik vond een forsch exemplaar 2 Sept. 1916 te Deventer en eveneens 23 Sept. te Goxkura, in beide gevallen vermoedelijk met Amerikaansch graan aangevoerd. Stengels samengedrukt, dik, sappig, geknikt opstijgend, 3 — 18 dM. hoog, bladen 2 — A dM. lang, & — 15 mM. breed, pluim uitgespreid 1.2^ — 4 dM. lang; aartjes kort gesteeld, 3 mM. lang, spits; onderste kelkkafje stomp 2e en 3e spits (Me. tot Web. en zuidw. Gray 1. c). (Zie ook art. Jansen en Wachter in Lev. Nat. 1 Febr. 1917). 4. Panicum Crus Galli L. var. muticum Pari. 27 Sept. 1914 Wormerveer. 5. Panicum Crus Galli L. var. submuticum Döll 16 Sept. 1914 Dordrecht. Opvallende vormen door de zeer dichte bloeiwijze met vrij kleine bloemen. De eerste is volkomen, de tweede zoo goed als ongenaaid. Ik heb getracht beide te culti- veeren, wat met de eerste mislukt is, blijkbaar was het zaad niet volgroeid. De var. submuticum is in 1915 en 1916 volkomen constant gebleven, de planten zijn hooger en meer rechtopstaand dan normale Panicum Crus galli. Ook verzamelde ik in Sept. 1914 te Dordrecht en Sept. 1916 te Wormerveer exemplaren die in habitus op deze beide vormen gelijken, maar waarvan de aartjes volkomen kaal zijn. Prof Hack el schreef, naar aanleiding van de planten onder 4 en 5: „Die Formen van P. C. G. sind sehr zahlreich und noch nicht systematisch gesichtet, die oben angeführten Namen sind nur provisorisch bis wir einmal eine monographische Bearbeitung von Panicum bekommen." 6. Agrostis alba L. f. aristulata (Schur. Enum) Juli 1916. Dordrecht. Een van de vele vormen, die volgens A. en G. Syn. II tot A. alba var. prorepens Asch. 81 gerekend zouden moeten worden. De habitus komt overi- gens overeen met subvar. flavida A. en G. Het eerste kroonkafje is echter genaaid, terwijl bovendien alle nerven iets buiten den rand van het kafje uitsteken. Hierover schreef prof. Hackel; „Die Benennung der Formen von A. alba ist auch noch lange nicht genügend geklart; die Bearbeitung in Asch. und Grabn. ist nicht befriedigend, unteranderen ist genau dieselbe Form darin zweimal ange- führt, einmal als alba var. castellana, mutica, das andermal als A. Bizantyna Boiss." 7. Agtostis alpina Scop. f. intermedia Hackel in litt. „inter alpinam et caninam fere media. Eine sehr merkwürdige kritische Pflanze. Nach dem Bau der Deck- spelze mit dem deutlichen Haarbuschel des Gallus, und den 2 seitlichen Grannenspitzen am Ende gehort sie zu alpina, nach der Grösze der Aehrchen, dem Bau der Blatter und dem Wuchs zu canina. Diese Pflanze ist eines weiteren Studiums wert." Ik vond de plant 20 JuU 1914 in de vennen Noordwestelijk van Tilburg en stuurde haar aan Jansen ter inzage, die er bij schreef: „Dit is Agtostis alpina. 1 kroonkafje, uitloopende in 2 spitsjes, naald aan de basis ingeplant vgl. A. en G. pag 186. Hoe komt die in 's hemelsnaam in Tilburg??" Dit jaar hopen wij een nader onderzoek ter plaatse in te kunnen stellen. Hebben we hier nu met een adventiefplant of met een echte indigeen te maken? 8. Bromus japonicus Thunb. var. velutinus A. en G. forma grandiflora Hackel in litt. „ad Bromum squarrosum L. vergens. Zwischen B. japonicus und B. squarrosus giebt es alle Uebergange zu denen auch die vorliegende Pflanze gehort." 26 Juni 1915. Wormerveer. Inderdaad is de habitus van. deze plant volkomen intermediair tusschen de genoemde soorten. Na langen twijfel had ik er per slot Br, squarrosus L. villosus Koch bijgezet. Het doet mij Nederl. Kruidk. Archief. 1916. 6 82 groot genoegen, dat deze kwestie door het opzenden van een exemplaar aldus opgelost is kunnen worden. 9. Amarantus deflexus L. minor Gürcke in Richter PI. Eur. II. 2. 174 (1899) Rouy Fl. France XII 24 (1910) Thellung Fl. adv. Montp. 214 (1912) = Euxolus deflexus l minor Moq im D. C. Prodr. XIII 2. 275 (1849). ^ 30 Sept. 1916 Wormerveer, op hetzelfde terrein, waar vroeger de type, de vorm brevifolius Thell. en de bastaard A. deflexus X vulgatissimus gevonden zijn. De vorm minor is kleiner dan de type, veelstengelig met kleine bladen. De plant lag rozetvormig tegen den grond gedrukt. 10. Sisymbrium canescens Nutt. = Sophia pinnata Howell, Juni 1916 Wormerveer. De Wever, wien ik de plant ter inzage stuurde, schreef er bij: „Zulk een plant kreeg ik terug (van Dr. Thellung) als S. Sophia, maar ook m. i. is 't canescens, hoewel mijn buitenlandsch exem- plaar (fragment) nog breeder en grijzer slippen heeft." Ik heb de plant van de Wever niet gezien, maar mijn ex. lijkt mij zeker geen S. Sophia. Daarvoor zijn de rijpe hauwen veel te breed en te kort. Wat de meer of mindere grijsheid der bladen en de breedte der bladsUppen betreft, die is, blijkens het materiaal in 's Rijks Herbarium te Leiden, zeer verschillend. Determinatie volgens de tabel in Gray (1. c. 429) leidt tot 5. canescens, daar de zaden in elk der hauwhelften in twee rijen geplaatst zijn. terwijl zij bij 5. Sophia éenrijig staan. Overigens komt de be- schrijving goed uit: Bladen tot drievoudig vindeelig, grijs met zachte korte haren; bloemen geelachtig, zeer klein; hauwen in lange trossen, lijn-cylindervormig, korter dan de horizontale steelen. Dit laatste komt intusschen niet uit, en ook onder de ex. in 's R. Herb, is er geen, dat de vruchtsteelen zoo sterk rechtopstaand heeft als mijn ex., zoodat we ten slotte wellicht toch nog met een andere soort te maken hebben. De plant is tweejarig. Het zaad van de planten, die in den zomer vruchtdragen, kiemt 83 reeds in het najaar. De rozetten overwinteren en bloeien het volgend jaar. Het lijkt mij zaak op de z. g. 5. Sophia van adventiefterreinen nauwkeurig te letten. Behalve S. canescens komen nog verschillende soorten en variëteiten voor, die in habitus alle groote overeenkomst hebben, zooals: 5. canescens var. brachycarpon (Richard) Wats. S. incisum Eng elm. met de var. filipes Gray en var. Hartwegianum (Fourn) Wats. 11. Euphorbia serpyllifolia Pers. 2. Sept. 1916 Deventer. Deze Euphorbia behoort tot de groep Anisophyllum Röper, waarbij alle bladen tegenoverstaand, kort gesteeld, klein, aan den voet scheef zijn, met blijvende els- of schub- vormige steunbladen, vaak met franje. Stengel sterk vertakt, uitgespreid neerliggend; bloemen klein, met 4 kheren, alleenstaand in de gaffels der takken of in eindstandige of schijnbaar zijstandige kluwens. Eenjarige soorten. Bij de Deventer plant zijn de zaden zwak dwarsrimpelig, de geheele plant is kaal en de bladen 4 — 12 mM. lang, zijn aan den stompen top iets getand, wat volgens de indeeling bij Gray (1. c. 546) leidt tot serpyllifolia met de volgende nadere beschrijving: Plant kaal, neerliggend uitgespreid, bladen ovaal met versmalden, zeer scheeven voet, scherp getand aan den stompen top, 6 — 12 mM. lang, vaak met een roode vlek; steunbladen lancetvormig, gewimperd; bloemsteel even lang of langer dan de bladsteel, ten slotte in losse bebladerde zijstandige kluwens; klieren met smalle, iets getande aanhangsels; vruchten scherphoekig, zaden scherp vierhoekig, iets dwarsrimpehg, vaak met putjes n: 1.5 mM. lang; n. Mich, tot Mo, Tex. en westw. Volgens Chapman (1. c. 425) zouden de bladen flauw getand, de steunbladen eivormig gaafrandig of iets met franje, de klieraanhangsels wit en smal elliptisch moeten zijn; overi- gens stemmen de beschrijvingen overeen. 12. Oenothera humifusa Nutt. (?) Aug. 1916. Wor- 84 merveer. Het eigenaardige van deze plant is, dat zij in alle deelen zijdeachtig zachtharig is. De stengelbladen zijn vrij smal lancetvormig ; zij die bloemen in de oksels dragen, worden naar den top van den stengel langzamerhand kleiner; alle zijn gaafrandig. De zijdeachtig behaarde zaad- doozen zijn over de geheele lengte even breed. Ik ben evenwel van de determinatie niet zeker, vooral omdat de bladen aanmerkelijk grooter zijn (8 — 9 cM.) dan de be- schrijving in Gray (1. c. 599) opgeeft (1^ — 4 cM.) Chapman (1. c. 161) \°^VI,°. 13. Genista pilosa L. var. erecta KI o os. 10 Mei 1916. Oisterwijk, in een jonge dennenaanplanting met de type dooreengroeiend. De plant maakt een totaal anderen indruk als de type. De stengels zijn krachtig rechtopstaand of aan den voet boogvormig opstijgend. De zijtakken zijn kort en staan onder een hoek van ±30° met den hoofd- stengel schuin naar boven, de bloeiwijze is zeer dicht en herinnert sterk aan die van forsche Genista tinctoria. Op het terrein kwamen alleen de type en de beschreven variëteit voor, geen tusschenvormen. In A. en G. Syn. VI Abt. II (1910) 265 e. v. vind ik geen enkelen vorm opgegeven, die met de beschreven planten klopt en dus meende ik dezen nieuwen naam te moeten geven ^). 14. Glycine hispida Maxim. Buil. Acad. Peterb. XVIÏI 398 (1873) Franch. et Sav. Enum. Japon. I. 108 = Soja hispida Moench Meth 143 (1794). 30 Sept. 1916, Wormerveer. Het geslacht Glycine L. behoort tot de ^) In de Lijst van Wildgroeiende enz. planten in Z. -Limburg van de Wever (Jaarb. v. h. Nat. hist. gen. in Limburg (1916) 52 vind ik opge- geven den vorm erecta L. et C. Na inzage van mijn planten schreef de Wever mij : „Met Genista pilosa erecta ga ik volkomen accoord. Hier komen beide vormen gemengd voor en toch lijken het mij standplaats verschillen." De beschrijving van Lej. et Court, heb ik niet gezien; mocht deze met de mijne overeenkomen, dan moet dus de auteursnaam L. et C. zijn. 85 tribus Phaseoleae Bunn. sub tribus Glycinae Ta u bert. Bloemen in kluwens of trossen (in het laatste geval de as ter plaatse, waar de bloemen, staan zonder knoopen) in de bladoksels. Voor de vlag staande meeldraad van den voet af verbonden, steunbladen aanwezig. (A. en G. 1. c. 1068). Glycine heeft geheel kale stijlen, kleine steunbladen en kleine bloemen. In A. en G. vindt men de volgende beschrijving : „Ausdauernde oder einjahrige Krauter, windend oder niederhegend, seltener (so bei uns) aufrecht. Blatter mit 3, mitunter auch 5 — 7 Blattchen; diese mit Nebenblattchen. Blüthenstande mit an der Achse einzeln oder in Büscheln sitzenden Blüthen, kleinen borstenförmigen Hoch- und schmalen oft sehr kleinen Vorblattern. Blumenblatter oft sehr ungleich. Fahne fast kreisrund bis verkehrt eiförmig, abstehend. Flügel schmal, schief, SchifFchen kürzer bis sehr kurz, stumpf, den Flügeln anhangend. Früchte linealisch oder sichelförmig, selten breit, zusammengedrückt oder fast stielrund, 2-klappig aufspringend, zwischen den Samen markig gefachert. G. hispida. O. Meist 3 bis 9 dM. hoch. Stengel aufrecht, vom Gründe an astig. Blatter mit 3 Blattchen; diese ge- stielt, meist eiförmig lanzettlich. Blüthenstande kleine Trau- ben. Blüthen kurz gestielt, violett. Früchte meist reichUch vorhanden, dicht rauhharig. Heel wat hiervan heb ik aan mijn planten niet kunnen waarnemen. Ook voorgaande jaren zag ik in den loop van den zomer herhaaldelijk dergelijke planten, die ik echter nooit verzamelde, omdat ik geen bloemen of vruchten waarnam. Dit jaar vond ik een ex. met vrucht, maar zonder bloemen, wel met knoppen. Henrard deelt mij mede, dat hij reeds jaren achtereen de Sojaboon cultiveert, en rijpe vruchten krijgt, maar ook nooit ontwikkelde bloemen waarnam. 86 15. Phacelia dubia (L.) Small = P. parviflora Pursh 2 Sept. 1916 Deventer. De Amerikaansche Phacelia's worden verdeeld in drie groepen. 1. Euphacelia Gray met 4 eitjes in het vruchtbeginsel. Bloemkroon klokvormig, met smalle plooien of aanhang- sels aan de binnenzijde en gaafrandige lobben. 2. Cosmanthas (Nol te) Gray eveneens met 4 eitjes. Bloemkroon radvormig, met gewimperde lobben en zonder aanhangsels. Meeldraden behaard, zelden buiten de kroon- buis uitstekend. 3. Cosmanthoides Gray met 4 — 16 eitjes. Bloemkroon rad- of klokvormig, met gaafrandige lobben en zonder of met uiterst smalle aanhangsels. Tot deze laatste afdeeling behoort Ph. dubia. De plant is behaard, met uitgespreide, vertakte, 1^ — 3 dM. lange stengels. De bladen zijn gesteeld, 3- tot 5- (7)-lobbig vindeelig. De spiraalvormige bloeiwijzen zijn vrij los, 5 — 15- bloemig, de dunne bloemsteeltjes meest langer dan de kelkslippen, die smal en borstelachtig gewimperd zijn. Bloemkroon wijd klokvormig, lichtblauw, of wit 8 — 14 mM. breed; meeldraden behaard. Vrucht bolvormig, half zoo lang als de kelk. 16. Verbascum eriophorum Go dr. (?) Juni 1916 Wor- merveer. Met behulp van de „Classification des espèces du Port Juvénal d'après Franchet" in Thellung (Flore adv. de Mont. p. 485) komt men tot het volgende. Series I. Heterandra, Anthères des deux étamines inférieures insérées obliquement ou soudées longitudina- lement avec Ie filament. Sectio II. Blattaria. Poils glandulifères ou capites plus ou moins nombreux, au moins sur les lobes calicinaux. a. Plantes laineuses ou cotonneuses, au moins dans la partie inférieure de la tige; poils capites ou glandulifères assez rares, souvent seulement sur Ie calice, peu apparents. (V. Boerhaavii L., V. eriophorum Go dr.). Van geen van 87 deze beide soorten heb ik verder een beschrijving kunnen vinden; wegens de prachtige wolUge bloempluim leek mij de naam eriophorum zeer geschikt voor deze plant. 17. Solidago serotina A it. Aug. 1916 Wormerveer leg. Kloos en 18. Solidago nemoralis Ait. 12 Aug. 1916. Wormerveer leg. Henrard en Kloos, behooren volgens de indeeling van Chapman (1. c. 227 e. v.) tot dezelfde groep van de afdeeling Virgaurea D. C, welke laatste zich kenmerkt door: Omwindselbladen aangedrukt; lintbloemen gewoonlijk geringer in aantal dan de buisbloemen, zelden ontbrekend; bloeiwijze een enkelvoudige of samengestelde pluim of schermvormig. De groep heeft de bloemen éénzijdig aan de pluimtakken, deze meestal weer vertakt, afstaand of teruggebogen, gewoonlijk in een piramide gerangschikt. Bladen bijna zittend min of meer duidelijk 3-nervig. Pluimtakken teruggebogen, wat intusschen bij onze nemoralis niet best uitkomt, en volgens Gray (1. c. 795) slechts „ten slotte" het geval behoeft te zijn. Deze geeft als kenmerk van Virgaurea: Meestal minder lint- dan buisbloemen, hoofdjes alle min of meer gesteeld; en voor de verdere indeeling: Hoofdjes klein of middelmatig, de omwindselbladen zonder afstaande groene top, geheel aangedrukt, 2 — 5 (zelden 6) mM. lang, in een pluim of tros, niet scherm- vormig gerangschikt; geen noordelijke of alpine vormen. Bladen min of meer duidelijk 3 nervig, doordat twee van de onderste zijnerven sterker ontwikkeld zijn en even- wijdig met de middennerf loopen, hoofdjes éénzijdig ge- plaatst aan uitstaande of teruggebogen takken, een breede pluim vormend; niet maritieme vormen. Takken van de pluim behaard. Verder leiden dan de eigenschappen: Bladen stevig, vaak stijf, de onderste meermalen grooter dan de gereduceerde bovenste. Omwindselbladen dik en stijf. Stengel en takken behaard met een grauw of wit dicht vilt. tot nemoralis, en: Bladen dunner in hoofdzaak alle gelijk, omwind- selbladen dun. Bladen langwerpig; lijnvormig of lancet- vormig. Omwindselbladen 3,2 — 5 mM. lang, stengel kaal, behalve in de bloeiwijze, tot serotina; overigens met de volgende eigenschappen: Stengel 0.5^ — 2.5 M. hoog, glad, vaak roodachtig of grauw berijpt, bladen beiderzijds kaal, min of meer breed lancetvormig met lange punt, zeer scherp gezaagd, behalve aan den versmalden voet, ruw gewimperd, de middelste 7 — 16 cM. lang, 1 — 3 cM. breed; de breede pluim piramidaal met veel teruggebogen takken. De 7 — 14 lintbloemen kort (Chapman) tamelijk lang (Gray); rijpe vrucht glad. (Florida en noordw. N. B. tot B. C. en zuidw.). Nemoralis heeft de beschrijving(en) : Plant grijsachtig kort behaard en ruw, stengel meest onvertakt of naar boven schermvormig 1.5 — 7.5 dM. hoog. Bladen breed lancetvormig of spatelvormig, onduidelijk drienervig, gekarteld, de onderste lang gesteeld, 5 — 15 cM. lang, de bovenste aanmerkelijk kleiner, 1^ — 3 cM. lang. Pluim dicht ovaal of piramidevormig; omwindsel 3.5 — 6 mM. lang met stevige geelachtige, smal ovale, aangedrukte bladen, hoofdje bloemig met _ „) lintbloemen helder \ arm / \5 — 9' geel, vrucht behaard (algemeen P. E. I. tot Saskatchewan en zuidw.). Overigens zijn de Amerikaansche Solidago's zeer talrijk (Chapman geeft er 47, Gray 56) zoodat het mij niet onmogelijk schijnt, dat nog andere soorten voor- liggen en in de toekomst meerdere aangevoerd worden. 19. Achillea ptarmicoides Marin = A. sibirica Ledeb. = A. mongolica Fisch. Wormerveer 1916. Van deze plant heb ik geen beschrijving kunnen vinden. De determinatie berust uitsluitend op vergelijking met materiaal uit 's Rijks Herbarium te Leiden. — De Amerikaansche flora schijnt arm aan Achilleasoorten, en blijkens den naam moet de plant ook niet in Amerika gezocht worden, maar is zij uit Noord-Oost-Azie afkomstig. Zij groeide te 89 Wormerveer tusschen veel Amerikaansche adventieven. Naar mijn plant kan ik de volgende beknopte beschrijving geven, hopelijk voldoende om ze later te herkennen. De plant is donkergroen, voor een Achillea tamelijk dun behaard. Stengel meer dan 1 M. hoog, vooral in de bovenste helft sterk vertakt met schuin afstaande, naar boven korter wordende takken, zoodat de hoofdjes, vooral bij rijpheid, ongeveer in één vlak komen en een + 30 c.M. breed scherm vormen. Bladen enkelvoudig, zittend, half- stengelomvattend, fijn vinspletig, de grootste ± 10 c.M. lang, 10 — 12 m.M. breed, de slippen der onderste bladen 3--5 m.M. lang, 1 m.M. breed, scherp getand, de tanden met naaldachtige spitsjes. Hoofdjes 4 — 7 m.M. breed, iets minder hoog, afgeplat, half eUipsoid. Lintbloemen klein, nauwelijks 1 m.M. buiten het dicht aanUggend omwindsel uitstekend. 2|. JuU — Sept. 20. Artemisia Ludoviciana Nutt. Sept. 1915 Rotterdam. 21. Artemisia longi folia Nutt. Sept. 1916 Wormerveer. Deze beide Artemisia's behooren in dezelfde groep als A. vulgaris L, Vruchtbeginsel glad, bloemen alle vrucht- baar, enkele alleen vrouwelijk, de andere tweeslachtig. Vertakte, overblijvende planten, wit door fijn, dichtaange- drukt vilt; hoofdjes klein in bebladerde pluimen. Beide planten hebben enkelvoudige, aan beide zijden wit viltige bladen; Ludoviciana heeft lancetvormige tot 5 c.M. lange, ^ — H c.M. breede, de onderste meest met enkele tanden in de bovenste helft; longifolia, heeft gaaf- randige tot 12 c.M. lange nog geen c.M. breede bladen. Volgens Gray (I.e. 849) zijn die van longifolia gewoonlijk van boven kaal, wat bij mijn ex. niet het geval is, en ook bij planten in 's Rijks-Herb. niet uitkomt. Overigens zie ik weinig verschil in de planten. A. Ludoviciana Nutt. omvat volgens Gray A. gnaphalodes Nutt. 90 Behalve deze nieuwelingen verdienen m. i. de volgende vondsten van 1916 nog speciale vermelding. Juncus capitatus Weig. Aug. 1916. Un. Oosterhout. Ammophila baltica Link. 1916, den Haag in de duinen bij het pompstation, in beide vormen in groote hoeveel- heid leg. Henrard en Kloos Poa Chaixi Villars Mei 1916. Oisterwijk. Festuca rigida Kth. JuU 1916. Rockanje in de duinen leg. Henrard en Kloos. Bromus sterilis L. var. hirtiflorus Borb. — B. st. pubescens Kloos. (Zie Kr. Arch. 1914 pag. 66), welke laatste naam, als jonger, teruggenomen moet worden. 3 Juni 1916. IJselmonde. Daucus carota L. glabra Opiz. Aug. 1916. Dordrecht op braak liggend bouwland. Deze vorm wordt in Prodr. II (1902) pag. 707 onder voorbehoud opgegeven voor Gulpen 1873. Lac. met de bijvoeging: („var. caule foliisque glabris, foHis involucri non pinnatis"). Mijn ex. heeft echter wel gedeelde omwindselbladen, maar is geheel kaal, de bloemen zijn kleiner dan bij de type en niet stralend. TrifoUum minus S m. var. umbellatum Knaf, Deze var.? die ook in A. en G. Syn. VI Abt. II pag. 478 al tot m. is gedegradeerd, had ik vroeger nooit gezien ; dit jaar nam ik ze op verschillende plaatsen in de omgeving van Dord- recht menigvuldig waar. Ook op de excursie van de Ned. Bot. Ver. in de omgeving van Breda kwamen wij haar herhaaldelijk tegen. Het lijkt mij niet onwaarschijnlijk, dat deze vorm, waarbij de bloemhoofdjes aan het eind van den stengel in een scherm gerangschikt zijn, door klimato- logische invloeden te voorschijn geroepen wordt. Vaccinium intermedium Ruth e Mei 1916. Breda; vrij veel tusschen de stamouders. Cuscuta Epilinum Wei he Aug. 1916. Wormerveer, op aangevoerd vlas bij een oliefabriek. Mimulus luteus L. JuU 1916. Dordrecht; aldaar volgens 91 Prodr. Ill (1904) pag. 1180, vroeger gevonden door Dr. Posthumus. Plantago atistata Michx Aug. 1916. Un. Bruggehoofd bij het kanaal tusschen Breda en Terheyden. A. W. KLOOS Jr. C. I. Dordrecht, Februari 1917. Bijdrage tot de Mycologische Flora van Nederland door JOHA. WESTERDIJK en A. VAN LUIJK» In 1904 verscheen in de Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, van Prof, C. A. J. A. Oudemans de Catalogue Raisonnée des Champignons des Pays-Bas. Na dien tijd worden regelmatig in de Mede- deelingen van de Nederlandsche Mycologische Vereeniging door Mej. Cath. Cool, de voor ons land nieuwgevonden soorten van de hoogere zwammen opgegeven, waarbij dan ook enkele lagere zwammen, die aan het Rijksherbarium te Leiden werden opgezonden, vermeld worden; hoofd- zakehjk zijn het grootere Discomyceten en Myxomyceten. De opgaven omtrent de overige lagere zwammen, die na het verschijnen van de Catalogue voor de eerste maal in ons land gevonden zijn, zijn in de litteratuur verspreid: een samenvattend overzicht daarvan ontbreekt. Vooral ook omdat bij verschillende groepen der lagere zwammen de economisch zoo belangrijke plantenparasieten zoo sterk vertegenwoordigd zijn, is het zeker niet zonder belang dat in de hieronder volgende lijst zooveel mogelijk alle als inlandsch bekende soorten, die niet in de Catalogue van Oudemans vermeld staan, worden opgesomd. Het is ook zeer gewenscht dat in het vervolg regelmatig in het Kruidkundig Archief de opgaven van alle nieuwgevonden zwammen, ook van de paddestoelen, hetzij jaarlijksch. 93 hetzij met langere tusschenpoozen geschiedt, zooals dit vroeger door Oudemans gedaan werd. Bij de systematische rangschikking volgen wij dezelfde indeeling als Oudemans in den Catalogue, met één uit- zondering. Oudemans plaatst de Fungi Imperfecti aan het eind van het systeem, na de Myxomyceten. Wij plaatsen deze groep achter de Ascomyceten, waar zij beter op haar plaats is, dan achter de Myxomyceten waartoe zij zeker in geenerlei betrekking staat. Evenals Oudemans vermelden wij bij de opgenoemde soorten de voornaamste litteratuur en synoniemen, zoodat deze opgave geheel als een aanvuUing van de Catalogue kan beschouwd worden. Voor de beschrijvingen van de opgenoemde zwammen verwijzen wij naar de litteratuuropgaven. Bij een aantal zwammen, die uit phytopathologisch oogpunt van belang zijn, deelen wij een en ander mede omtrent den aard der veroorzaakte beschadiging. Wij nemen in onze opgaaf alle zwammen op behalve de Eubasidii. Deze opgaaf omvat dus de Ustilagineae, Uredineae, Ascomycetes, Fungi Imperfecti, Phycomycetes, en Myxomycetes. De volgende litteratuur werd doorzocht voor de ver- melding van nieuwe soorten: Mededeelingen Nederl. Mycologische Vereeniging, I tot VII (bij verkorting Meded. N. M. V). Verslagen van het Instituut voor Phytopathologie te Wageningen 1906 tot 1913 (bij verkorting J. Inst. Phyt W.). Tijdschrift over Plantenziekten van 1904 tot 1916. Verslagen van het Phytopathologisch Laboratorium „Willie Commelin Scholten" te Amsterdam, 1902 tot 1915 (bij verkorting Phyt. Lab. W. C. S.). Verslagen van de Koninklijke Akademie van Weten- schappen te Amsterdam van 1904 tot 1916. 94 Folia Microbiologica Deel I tot IV. Lijst van zwammen in cultuur bij het Centraalbureau voor schimmelculturen te Amsterdam. Archives Néerlandaises 1904 tot 1916. Recueil des Travaux Botaniques Neerlandais, Vol. I tot XII. Kruidkundig Archief 1904 tot 1916. Bij het opzoeken van de juiste namen werd in de eerste plaats gebruik gemaakt van de Sylloge fungorum van Saccardo en van Rabenhorst Kryptogamenflora. Buiten- dien werd een massa mycologische en phytopathologische litteratuur geraadpleegd, waarvan het meest belangrijke bij de litteratuuropgaven voor de afzonderlijke soorten vermeld wordt. Voor de afzonderlijke zwammengroepen werden zooveel mogelijk de daarover bestaande Mono- graphieën geraadpleegd. Voorzoover de opgenoemde soorten reeds in de Sylloge fungorum vermeld staan, volgen wij in de meeste gevallen de nomenclatuur van Saccardo. Waar echter voor bepaalde zwammengroepen nieuwere degelijke Monographieën ter onzer beschikking stonden, zooals b.v. voor de Uredineae de Monographie van Sydow, voor het geslacht Fusarium de Monographie van Appel und Wollenweber en de Fusaria Autographice delineata van WoUenw^eber, volgen wij de nomenclatuur van deze auteurs. Enkele vroeger geheel onbekende zwammen zijn voor het eerst in ons land ontdekt o.a. door Prof. Beyerinck te Delft en door Dr. A. J. Kluyver en door hen beschre- ven. Deze beschrijvingen voldoen niet aan de bepaUngen van het Brusselsch Congres van 1910 omtrent de Nomen- clatuur, daar van alle na 1908 beschreven soorten een Latijnsche diagnose moet gegeven worden. Wij hebben deze soorten toch opgenoemd, doch voorzien van een (!). Bij een groot aantal soorten zijn wij alleen af kunnen gaan op de vermelding in de betreffende litteratuur. Wij 95 kunnen dus geen verantwoording op ons nemen ten opzichte van de juiste determineering dier soorten. De soorten, die aan het Phytopathologisch Laboratorium „Willie Commelin Scholten" door een van ons beiden gedetermineerd zijn, zijn van de letters W. C. S. voorzien. Bij de anderen is de bron vermeld waardoor ons het voor- komen in ons land bekend is. Overigens wordt alleen de belangrijke Nederlandsche litteratuur opgegeven. Van minder algemeene soorten wordt zooveel mogelijk de eerste vindplaats en vinder vermeld. Het is niet onmogelijk, dat wij bij het doorzoeken der litteratuur enkele soorten over het hoofd hebben gezien. Wij zullen het zeer op prijs stellen wanneer men ons daarop opmerkzaam maakt. Bij een eventueele volgende lijst kunnen dan deze soorten worden opgenomen. Voor toezending van lagere zwammen in het algemeen houden wij ons aanbevolen; speciaal zouden wij het echter zeer op prijs stellen, wanneer men in den loop van dit jaar, ons aan het Phyt. Lab. Willie Commelin Scholten, Roemer Visscherstr. 1 Amsterdam, zooveel mogelijk wou toezenden parasitische schimmels die op paddestoelen worden aan- getroffen. Uredineae. Melampsora Rostrupii G. Wagner. Osterr. bot. Zeit- schr. 46, p. 273; Sydow, Mon. Ured. III, p. 343; Sacc. Syll. XVII, 463; Bubak Rostpilze Böhm. p. 204. Fischer Ured. Schweiz. p. 501; Klebahn. wirtswechs. Rostp. p. 407; = Caeoma Mercurialis Lk. Spec. Plant. II, 35; Sacc. Syll. VII. 868; = Caeoma Mercurialis-perennis Wint. Kr. Fl. I, 257; = ? Melampsora aecidioides Schrot. Pilze Schles. p. 362 p.p., Sacc. Syll. VII, 590; Oudem. Rev. I, 505; Cat. p. 146. De aecidiënvorm (Caeoma Mercurialis Lk.) op de bladen van Mercurialis perennis, Zuid-Limburg (Westerdijk) voorjaar 1916 (W. C. S.) 96 Melampsorella Caryophyllacearum (D. C.) Schrot. Hedwigia XIII, 85; Bubak, Rostpilze. Böhm. p. 211; Fischer, Ured. Schweiz, p. 516; Klebahn wirtswechs. Rostp. p. 396; Sydow, Mon. Ured. III p. 433; = Melampsorella Cerastii (P.) Wint. Hedwigia XIX, 56; Oudem. Rev. 1. 508; Cat. p. 148; Sacc. Syll. VII, 596; = Melampsora Cerastii Wint. Kr. Fl. I, 242. De aecidiënvorm = Aecidium elatinum Alb. et Schw. veroorzaakt heksenbezems op Abies Alba. Deze vorm wordt door Oudemans in de Catal. nog vermeld als niet inlandsch. Op de tentoonstelling van de Nederl. My col. Vereen, najaar 1915 in den Haag was een heksenbezem op Abies aanwezig; wij weten niet vanwaar deze was ingezonden, doch het is wel zoo goed als zeker, dat het ex. uit ons land afkom- stig was. Puccinia glumarum (Schm.) Erikss. et Henn. Die Getreideroste p. 141; Sacc. Syll.. XVII, 380. 466; Klebahn, wirtswechs. Rostp. p. 250; Sydow Mon. Ured. I, 706; = Uredo glumarum Schm. Allg. oek. techn. Fl. I, 27; = Puccinia rubigo- vera, Aut p.p. I. (aecidiënvorm) onbekend (ontbrekend?) II, III (uredo- en teleutovorm) op bladen, halmen en kafjes van Hordeum vulgare en Triticum vulgare. De gele roest van gerst en tarwe. (W. C. S.). Puccinia Scirpi, D. C. Fl. Fr. II, 223; Oudem. Cat., p. 190; Sacc. Syll. VII, 659. De aecidiënvorm; Aecidium Nymphoides D. C. op Limnanthemum Nymphaeoides, vermeldt Oud. 1. c. als niet inlandsch. v. Wisselingh maakt in Folia microbiol. III, 181, melding van materiaal van deze zwam, dat hij volgens schriftelijke mededeeling uit den Hortus Botanicus te Groningen verkreeg, doch waaromtrent hij overigens niets naders aangaande de vindplaats kon meedeelen. 97 Aecidium clatinum Alb. et Schw. Zie Melampsorella caryophyllacearum (D. C.) Schrot. Aecidium Nymphoides D. C. zie Puccinia Scirpi. Caeoma Mercurialis Lk. Zie Melampsora Rostrupii G. Wagn. Ustilagineae. Ustilago levis (Keil. et Swingle) Magnus. Abh. Bot. Ver. Prov. Brand. Vol. 37 p. 69; Schellenberg Brandp, d. Schweiz p. 10; Appel, Beisp. Unters. Pflanzenkr. p. 24 = Ustilago Kolleri Wille Bot. Nat. 1893, p. 306; = Ustilago Avenae var. levis Keil. et Swingle Ann. Rep. Kansas Agr. Exp. Stat. Vol. 2 p. 259; Sacc. Syll. 9. p. 283. Bedekte haverbrand. De sporen blijven veel langer bedekt dan bij Ustilago Avenae; zij onderscheiden zich tevens door dat zij gladder zijn en iets lichter gekleurd. Is niet zoo algemeen als Ustilago Avenae maar toch dikwijls in de havervelden te vinden. (W. C. S.) Ustilago Hordci (Persoon) Keil. et Swingle. Ann. Report Kansas Agr. Exp. Stat. II, 268; Sacc. Syll. IX, 283; Schellenberg Brandp. d. Schweiz, p. 11; = Ustilago Hordei var. tecta Jensen. Le charb. d. cereales, p. 4. = Ustilago Jensenii Rostr. Overs, Kong. Dansk. Vid Selsk. Forh. p. 12; Appel, Beisp. Unters. Pflanzenkr. p. 24. In de aren van Hordeum vulgare, de bedekte gerstebrand. Oudemans vermeldt in zijn Rev. en Catalogue van de beide gerstebranden alleen Ustilago Hordei Brefeld = Ustilago nuda (Jensen) Keil. et Sw. de oorzaak van de naakte gerstebrand. (W. C. S.) Tilletia foetens (Berk et Curt) Trelease. Par. Fung. Wise. p. 35; Schellenberg Brandp. d. Schweiz. p. 90; = Ustilago foetens, Berk et Curt, Bav. Fung. Var. 100; = Tilletia laevis Kühn, Rab. Fung. Eur. nr. 1697: Sacc. Syll. VII, 485; Wint. Kr. Fl. I, 109. Appel. Beisp. Unters. Pflanzenkr. p. 24. Nederl. Kruidk. Archief. 1916. 7 98 In de korrels van Triticum vulgare, St.-Annaland 1914 (v. L.). Veroorzaakt evenals Tilletia Tritici (Bjerk) Winter, steenbrand van de tarwe. Beide Tilletia-soorten zijn zeer na aan elkaar verwant. De sporen van foetens echter zijn glad en dikwijls eenigszins onregelmatig gevormd, die van Tritici hebben een netwerk van lijstvormige verdikkingen en zijn bolrond. Ook zijn de brandkorrels bij foetens eenigszins meer bolvormig dan bij Tritici (W. C. S.). Urocystis Ccpulae Frost. 24 th Ann. Rep. Massach; Sacc. Syll. VII, 517; Sorauer-Lindau, Handb. Pflanzenkr. II, 333; = Urocystis Colchici var. Cepulae Cooke Gard. Chron., 1897, p. 634. = Urocystis Colchici (Schlecht.) Rabenh. p.p.. Wint. Kr. Fl. I, 121. In de bladen van Allium Cepa, Flakkee, 1912, (Westerdijk). De oorzaak van den uienbrand (W. C. S.). Ascomycetes. Microsphaera Alni Wallr. var. Quercina. Foëx Ann. Ec. nat. agr. Montpellier, XI; Neger, Naturw. Zeitschr. XIII, 1 ; = Microsphaera alphitioides Griff. et Maubl. Buil. Soc. Myc. de Fr. XXV, 37; XXVI. 132; XXVIII. 89; Compt. rend. Ac. se. Paris Bd 154 p. 935. Op bladen van Quercus Robur. De oorzaak van de bekende eikenmeeldauw ; in ons land is nog alleen de Oidiumvorm gevonden, de peritheciën werden waarschijnlijk in 1911 in Frankrijk door Arnaud en Foëx ontdekt. Omtrent de juiste naam van de zwam is men het nog niet eens. Behalve Q. Robur tast de zwam ook nog andere Quercussoorten aan, voor zoover ons bekend is het voor ons land nog niet vastgesteld welke andere soorten worden aangetast (W. C. S.). Podosphaera leucotricha (EU. et Everh.) Salmon, Mem. 99 Torrey Bot. Club 9, p. 40 ; — Stevens Fungi which cause Plantdiseases, p. 184; — Lindau. Mikr, Pilze p. 74. Op bladen en twijgen van Pirus malus. — Ver- oorzaakt de appelmeeldauw. De Oidiumvorm (Oidium farinosum Cooke) was reeds langer voor ons land bekend; (Oud. Catal. p. 485) wij hebben echter ook meerdere malen de peritheciën gevonden (W. C. S.). Sphaerotheca mors uvae (Schw.) Berk et Curt. Grev. IV 158; Sacc. Syll. I, 5; Sorauer-Lindau, Hand. Pflan- zenkr. II, 189. Op bladen, vruchten en twijgen van Ribes Gros- sularia ; veroorzaakt de bekende, zeer schadelijke Amerikaansche kruisbessenmeeldauw (W. C. S.). Erysiphe asterum Schw. Syn. Amer. Bor. n. 2489; Sacc. Syll. I, 23. Op Aster. Delden. Oorzaak van het wit. (J. Inst. Phyt. W. 1911). Glomerella Lindemuthianum Shear, U. S. D. A. Plant Ind. Buil. 252 ; Krüger. Arb. Biol. Anstalt, Dahlem IX, Heft 2. De conidienvorm, Gloeosporium Lindemuthianum^ Sacc. et Magn. op peulen, stengels, bladstelen en bladen van Phaseolus vulgaris. De oorzaak van de vlekziekte der boonen. De peritheciën zijn nog alleen in Amerika door Shear en Wood gevonden (W. C. S.). Mycosphaerella sentina (Fuckel) Klebahn Zeitschr. Pflanzenkr. XVIII, 5; — Sphaerella sentina Fuckel, Fungi rhen. nr. 861; Sacc. Syll. XX. 828; Wint. Kr. Fl. II, 389; — Sphaerella Pyri Auersw. Myc. eur. Pyrenom. Heft 5 ö 6, p. 11; Sacc. Syll. I, 482. Op bladen van Pirus communis, Gasselternijveen- sche mond; de oorzaak van een bladvlekkenziekte. (J. Inst. Phyt. W. 1907; Sphaerella sentina). Sphaerulina Trifolii Rostrup Bot. Tidsskr. 1899, p. 265; Sacc. Syll. XVI. 528. Op bladen van Trifolium repens, Sloten Aug. 100 1913 (v. L.); veroorzaakt talrijke, ronde, 1 — 3 mm. breede, lichtbruine, met een purperroode rand voor- ziene vlekken (W. C. S.). Leptosphaeria hcrpotrichoides de Not. Sferiac. ital. pag. 80; Sacc. Syll. II, 71; Winter Kr. Fl. II, 458; Sorauer-Lindau, Handb. Pflanzenkr. II, 254. In de halmen van Secale cereale, Roodeschool. De „roggehalmbreker"; door het mycelium dat beneden in de halmen woekert, worden deze broos en breken gemakkelijk boven den wortel af. (J. Inst. Phyt. W. 1907). Dilophia graminis (Fuckel) Sacc. Syll. II, 357; Wint. Kr. Fl. II, 533; — Dilophospora graminis Fuck. Symb., Nachtr. I. 12. De pycnidenvorm van deze zwam „Dilophospora graminis Desm." is in de spiritus collectie van het Phyt. Lab. W. C. S. aanwezig; de herkomst is echter niet bekend. Hypocrea gelatinosa (Tode) Fr. Summa Veg. Scand. p. 383; Sacc. Syll. II, 524; — Sphaeria gelatinosa Tode, Fung. Meckl. II, 48. Op rottend hout, Laren Aug. 1915 (v. L.) Meded. N. M. V. (1916) p. 60 (W. C. S.). Hypomyces rosellus (A. et S.) Tul. Sel. Fung. Carp. Ill p. 45; Sacc. Syll. II, 468; Wint. Kr. Fl. II, 132. ^ Sphaeria rosella A. et S. Consp. fung. Luzit. p. 35. Op rottende zwammen, Noordwijkerhout Sept. 1915 (v. L., Nonnekens en Boedijn) Meded. N. M. V. 1916, p. 60 (W. C S.). Lophodermium nervisequium (D. C.) Rehm. Kr. Fl. Ill, 44; Tubeuf Arb. Biol. Anst. Dahlem II, 1; Sorauer- Lindau Handb. Pflanzenkr. II, 271. — Hypoderma ner- visequium D. C, Fl. Fr. VI, 167; Sacc. Syll. II, 785. Op naalden van Abies alba, Hilversum. (}. Inst. Phyt. W. 1906). 101 Geoglossum Peckianum Cooke, Hedwigia XIV, 10; Grev. Ill 150; Sacc. Syll. VIII. 45 = Gloeoglossum difForme (Fr.) Durand, Ann. Mycol. VI, 421 = ? Geoglossum difForme Fr. Obs. Myc. I. 159 (1815) (niet Geogl. diff. der auteurs). Tusschen rottende bladeren aan den vochtigen rand van een vijver in het Spanderswoud bij Hil- versum (v. L. en Nonnekes) Aug. 1916 (W. C. S.). Sclerotinia Libertiana Fuckel Symb. myc. p. 331; Sacc. Syll. VIII. 196; Westerdijk, Meded. Phyt. Lab. W. C. S. II; Rehm. Kr. Fl. Ill, 816. 1268. ^ Peziza sclerotiorum Libert. Crypt. Ard. 326; — Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) Sacc. et Trott., Syll. XXII. 644. Op wortels, stengels, bladeren en vruchten van verschillende cultuurgewassen : Phaseolus, Brassica, Lactuca, Carum, Daucus, Helianthus enz.; is een zeer schadelijke parasiet der bovengenoemde en nog verschillende andere cultuurgewassen; de zwam gaat bovendien zeer gemakkelijk van de eene voedster- plant op de andere over. Verschillende onderzoekers hebben gemeend, dat de eveneens zeer verspreide en op zeer veel verschillende voedsterplanten voor- komende Hyphomyceet : Botrytis cinerea bij Sclerotinia Libertiana behoort. Bij nauwkeurige onderzoekingen is nooit iets van die verwantschap gebleken. Wel gelijken de sklerotiën van Scl. Libertiana en die van Botr.^ cinerea zeer veel op elkaar, doch in reincul turen van Scl. Lib. komt nooit Botrytis te voorschijn, ter- wijl op de sclerotiën van Botrytis zich nooit de apotheciën van Sclerot. Lib. ontwikkelen. Sclerotinia padi Woronin. Mém. de l'Ac. Imp. St.- Petersb. 8 Ser. II, nr. 1. Sacc. Syll. 22, p. 637: Rehm, Kr. Fl. III, 808; Lindau. Kr. FL VIII. 53; Sorauer- Lindau, Handb. Pflanzenkr. II, 288; Schellenberg, Ber. D. Bot. Ges. 1899. p. 205. 102 De conidiënvorm Monilia Linhartiana Sacc. op twijgen en bladeren van Prunus padus, Hilversum, (v. L.) Mei 1915 (Meded. N. M. V. VII. p 60). Volgens jaarverslag 1913 van het Inst. voor Phyt. te Wageningen ook op mispelbladen uit Bloemendaal als conidiënvorm van Stromatinia Linhartiana. Waar- schijnlijk is dit de als Ovularia necans bekende conidiënvorm van Sclerotinia mespiU Woronin ge- weest. In de Catalogue van Oudemans p. 542, staat deze Ovularia op bladen van Cydonia vulgaris als inlandsch vermeld. Prillieux et Delacroix houden de Sclerotinia's en daarbij behoorende conidiënvormen van Prunus padus, Mespilus en Cydonia voor identiek. Voor die van Prunus met de beide anderen is dat zeer onwaarschijnlijk, voor die van Mespilus en Cydonia is het eveneens twijfelachtig, daar volgens waarnemingen van Schellenberg, Mespilus door de zwam van Cydonia niet geinfecteerd wordt (W. C. S.). Pitya Cupressi (Batsch) Fuck. Symb. myc. p. 317; Sacc. Syll. 8. p. 209; Rehm Kr. Fl. III, 926; Peziza cupressi Batsch, Elench. fungi, p. 119; — Peziza cupres- sina Fr. Syst. Myc. II, 135. Op afgestorven takjes en naalden van Juniperus sabina te Oudenbosch en van Juniperus vivginiana glauca te Boskoop (J. Inst. Phyt. W. 1913). Rhytisma symmetricum Joh. Muller Pringsh. Jahrb. XXV p. 21 et 622; Sacc. Syll. XI, 433; Rehm Kr. Fl. III, 1213. Op bladen van Saltx purpurea Werkendam (}. Inst. Phyt. W. 1907). Exoascus insititiae Sadeb., Exoasc. p. 113; Sacc. Syll. VIII, 817; Winter Kr. Fl. II, 6. Op takken en bladen van Prunus, Kooten (J. Phyt. Lab. W. C. S. 1904). Veroorzaakt heksen- bezems aan pruimeboomen. 103 (!) Saccharomyces muciparus Beyerinck, Folia micro- biol. I. 44. Geïsoleerd van persgist, Laboratorium Delft. Schizosaccharomyces pombe Lindner, Wochenschr. f. Br. (1893) 1298; Sacc. Syll. XIV, 828; Kohl, Hefepilze. p. 290; Beyerinck, Folia microbiol. I, p. 60. Geisoleerd van krenten in Laboratorium Delft (Beyerinck). Willia anomala Hansen Centralbl. Bakt. 2 Abth. XII, 537; Sacc. Syll. XVIII, 198; Kohl Hefepilze p. 284; Kluyver Bioch. Suikerbep. p. 15; — Saccharomyces anomala Hansen, Centralbl. Bakt. 2 Abth. II, 71; Sacc. Syll. XI, 457. Geisoleerd van dadels in Laboratorium Delft (Kluyver). Fungi Imperfecti. Phoma oleracea Sacc. Mich. I, 91; Sacc. Syll. Ill, 135; Allescher Kr. Fl. VI, 273; Ritzema Bos, Zeitschr. Pflanzenkr. XVI, 257; Quanjer. De belangr. ziekten der Kool in Noord-holl. Op Brassica oleracea. De oorzaak van „vallers" en „kankerstronken" in de kool in de koolstreek in Noordholland (Ritz. Bos en Quanjer, 1. c). Phoma Betae (Oud.) Frank. Zeitschr. d. Ver. d. Deut- sche Zuckerind. 42, p. 903; Krüger, Zeitschr. d. Ver. d. Deutsche Zuckerind. 43, p. 90 u. 730; Hedgcock, Journ. of Mycol. 10; Peters, Arb. Biol. Anst. Dahlem, VIII, Heft 2; Edson Journ. Agr. Res. IV, 139; Pool and McKay Journ. Agr. Res. IV, 169, 178. — Phyllosticta betae Oudem. Kruidk. Arch. 2 ser. II, 181; Sacc. Syll. Ill, 54; Oudem. Catal. p. 397; — Phoma sphaerosperma Rostrup Tidskr. f. Land Ok. V. R. 8, p. 746; ^ Phyl- losticta tabifica Prillieux Bull. Soc. Myc. Fr. VII, 19; Oud. Cat. p. 402; — Phoma Betae Rostr. Zeitschr. f. Parass. (1894) p. 323; Sacc. Syll. XI, 492. 104 Op wortels en bladen van Beta vulgaris. De oorzaak van wortelbrand (een ziekte der jonge kiem- plantjes), hartrot, droogrot en bladvlekken (Phyllos- ticta betae). Deze zwam is niet nieuw voor ons land. Als oorzaak der bladvlekken is zij eerst beschreven door Oudemans onder den naam van Phyllosticta betae, door Frank en anderen is de zwam van de wortels als Phoma beschreven. Nieuwere onder- zoekingen, (Hedgcock, Edson, 1. c.) hebben aange- toond dat beide zwammen identiek zijn. In de nieuwere litteratuur wordt de zwam thans als Phoma Betae (Oud.) Frank aangeduid. Oudemans vermeldt bovendien nog als inlandsch Phyllosticta tabiflca Prill, die thans ook als synoniem met Phoma Betae wordt beschouwd (W. C. S.). Phoma apicola Klebahn Zeitschr. Pflanzenkr. XX, 22; Sacc. Syll. XXII, 880, Quanjer en Slagter, Tijdschr. Plantenz. XX, 13. Aan de knollen en bladstelen van Apium graveolens. Oorzaak van de roestziekte der selderieknol. (Quanjer en Slagter, 1. c). Phyllosticta hederacea (Are.) Allescher Kr. Fl. VI, 46; Diedicke, Centralbl. Bakt. 2 Abth. XIX, 168; ^ Phoma hederacea Are. Erb. critt. ital. II Ser. nr. 840; Sacc. Syll. X, 156. Op bladen van Hedera Helix, Aalsmeer (J. Inst. Ph. Wag. 1909). Saccardo en Allescher houden deze soort voor synoniem met Phyllosticta hedericola Dur. et Mont., welke soort Oudemans in de Catalogue, p. 399 als inlandsch vermeldt. Diedicke 1. c. vond echter beide soorten morphologisch wel verschillend en tevens ook biologisch daar hederacea alleen saprophytisch op de bladen zou leven en hedericola parasitisch. In het bovengemelde jaarversl. van het Phyt Inst. 105 wordt echter wel van een sterke aantasting door de zwam gesproken, het is dus niet onmogelijk dat het hier ook Phyllosticta hedericola geweest is. Dothiorella populea Sacc. Syll. III, 237; AUescher Kr. FL VI. 525; ^ Phoma populea Sacc. Mich. I, 358. Op Populus canadensis Kapelle bij Goes, (J. Inst. Ph. W. 1908). Coniothyrium Fuckelii Sacc* Fungi. Ven. Ser. V. p. 200; Mich, l, 107; Syll. III. 306 ; AUescher Kr. Fl. VII, 25. Op de stammen en takken van Rubus Idaeus, Eerbeek (Westerdijk) 1911. Veroorzaakt een afster- ven der jonge scheuten (W. C. S.). Werd door Oudemans op andere voedsterplanten vermeld. Sphacropsis castanea Togn. Sec. Contr. Micol. Tosc. p. 10; Sacc. Syll. XI, 513; AUescher Kr. Fl. VII, 10. Aan de stambasis van zaailingen van Castanea vesca, Oudenbosch (J. Inst. Phyt. W. 1913). Ascochyta Boltshauseri Sacc. Zeitschr. Pflanzenkr. I, 136; Sacc. Syll. X, 303; AUescher Kr. Fl. VI, 656. Op peulen van Phaseolus vulgaris. Naarden. (J. Inst. Phyt. W. 1912). Stagonospora Curtisii (Berk) Sacc. Syll. III, 45; Aderhold Centralbl. Bakt. 2 Abth. VI, 632; ^ Hender- sonia Curtisii Berk. in herb. Curt. ; Cooke Praecurs. Monogr. Henders. p. 19. Op bladen van Narcissus; Haarlem (v. L.) 1914 voor 't eerst gevonden ; komt in de heele bloembol- lenstreek vrij veel voor op afstervende toppen van narcissenbladen (W. C. S.). Septoria Endiviae Thüm, Contr. Funghi Litor. nr. 345; Sacc. Syll. III, 551, AUescher Kr. Fl. VI. 758. Op bladen van Cichorium endivia (J. Phyt. Lab. W. C. S. 1905). Septoria bellidis Desm. et Rob. 21 Not. (1853) p. 6; Sacc. Syll. III. 548; AUescher Kr. Fl. VI. 740. 106 Op bladen van Bellis perennis, Sloten (v. L.) Mei 1914 (W. C S.). Dilophospora graminis Desm., zie Dilophia graminis (Fuck.) Sacc. Cytosporina Ribis P. Magn.; van Hall, Ann. Mycol. I, 503; J. Phyt. Lab. W. C. S. 1903; Brooks et Bartlett Ann. Mycol. VIII, 174; Sacc. Syll. XVIII. 406. In de wortels en onderste deelen der takken van Ribus rubrum en Ribus grossularia; Zwaag en in den Bangerd (van Hall). Veroorzaakt het afsterven der struiken (W. C. S.). Zythia elegans Fries, Summa Veg. Scand. p. 408, Sacc. Syll. III. p. 615; Allescher Kr. Fl. VII, 301 - Sphaeronema elegans. De Not. Mier. ital. Dec. Ill, Nr. 8. Als verontreiniging in culturen opgetreden. Bot. Laboratorium Utrecht. 1917. Det. Dr. L. C. Doyer. Leptothyrium Pomi Sacc. Mich. II, p. 1 18; Syll. Ill p. 632; Allescher Kr. Fl. VII, 337; Duggar Fung. Dis. of Plants p. 368; ■ — Labrella Pomi Mont et Fries Not. etc. in Ann. 2, I, p. 347. Op de vruchten van Pivus Malus, Beusichem (J. Inst. Phyt. W. 1909). Van deze zwam, die de vruchten onoogelijk maakt, zijn langen tijd alleen steriele pycniden bekend ge- weest. Duggar, 1. c. vermeldt ongepubliceerde gege- vens betreffende deze zwam hem verstrekt door Floyd van het Florida Exp. Stat. Deze heeft de steriele sklerotiënachtige lichamen zich in het voorjaar zien ontwikkelen tot pycniden van het Leptothyrium type, 25 — 100 mier. diam. en met hyaline elliptische sporen van 12^ — 14 bij 2 — 3 mier. Gloeosporium Sorauerianum Allesch. Zeitschr. Pflan- zenkr. (1895) p. 276; Sacc. Syll. XIV. 1909; Allescher Kr. Fl. VII, 467. Op de bladen van Croton {Codiaeum sp. 1) Sant- poort (J. Inst. Phyt. W. 1909). 107 Zoowel Saccardo als AUescher, betwijfelen of deze zwam niet bij Hainesia inplaats van bij Gloeosporium moet ondergebracht worden. Gloeosporium Rhododcndri Br. et Cav. Fung. Parass. nr. 198; Sacc. Syll. XI, 565; AUescher Kr. Fl. VII, 497. Op bladen van Rhododendron, Alkmaar (}. Inst. Phyt. W. 1911). Gloeosporium Mezerei Cooke, Grev. XIX, 8; Sacc, Syll. X, 454; AUescher Kr. Fl. VII, 471. Op bladen van Daphne Mezereum en Daphne Cneomm. Boskoop (J. Inst. Phyt. W. 1908). Gloeosporium Lindcmuthianum Sacc. et Magn. Mich. I, 129; Sacc. Syll. III, 717; AUescher Kr. Fl. VII, 488; Shear and Wood, U. S. D. A. Plant Ind. Buil. 252; Krüger Arb. Biol. Anstalt Dahlem IX, Heft 2. Op Phaseolus vulgaris, zie Glomerella Lindemu- thianum. Gloeosporium lagenarium (Pass.) Sacc. et Roum. Revue Mycol. 1880, p. 201; Sacc. Syll. III, 719; AUescher Kr. Fl. VII, 469. — Fusarium lagenarium Pass. Erb. critt. ital. II nr. 148. Sacc. Myc. Ven. 1041. — Gloeosporium reticulatum Roum, ibid. p. 169^ — 172. Op vruchten, stengels en bladeren van Cucumis sativus. Den Haag, Overschie, Pijnacker (J. Inst. Phyt. W. 1913). Gloeosporium fructigenum Berkeley Gard, Chron. 1856 n. 245; Sacc. Syll. III, 718 et XVIII, 450; AUescher Kr. Fl. VII, 492; Shear and Wood U. S. D. A. PI. Ind. Buil. 253 forma germanicum Krüger Arb. Biol. Anst. Dahlem IX, Heft 2. Aan rottende vruchten van Pirus malus en com- munis. Van Gloeosporium fruct. fa. americana uit N. Amerika is de peritheciënvorm Glomerella fructigenum (Clint.) Sacc. ( — Glomerella rufomaculans (Berk) Sp. and v. Schr.) bekend. Van de europeesche 108 vorm is deze, niettegenstaande de uitgebreide onder- zoekingen van Krüger nog niet gevonden. Krüger vindt het daarom gewenscht de beide vormen ge- scheiden te houden (W. C. S.). Gloeosporium caulivorum Kirchner Zeitschr. Pflanzenk. XII. 13; Sacc. Syll. XVIII, 449; J. Phyt. Lab. W. C. S. 1911; Schoevers Tijdschr. Piantenz. XX p. 81. Aan de stengels en bladstelen van Trifolium pra- tense, de oorzaak van, de anthracnose of stengelbrand (W. C. S.). Gloeosporium amphelophagum (Pass.) Sacc. Mich. I, p. 217; Syll. Ill, 719; Allescher Kr. Fl. VII, 508; Ritz. Bos, Tijdschr. Piantenz. XV, p. 85; — Ramularia amphe- lophagum Pass. Nebb. Moscat 1876; — Phoma uvicola Arcang. p.p. non B. et Br. Op bladeren, ranken en vruchten van Vitis vinifera. Veroorzaakt de anthracnose van den wijnstok (W. C. S.). Collectotrichum Malvarum (A., Br. et Casp. ?) Southw. Journ. Mycol. 1890, p. 116; Sacc. Syll. X, 468; Allescher Kr. Fl. VI (, 561. — ? Steirochaete Malvarum Alex Braun et Casp. Ueber eine neue oder wenig bekannte Krankh. d. Pfl., Berlin 1854; Sacc. Syll. IV, 316 — Collet. Althaeae Southw. Journ. Mycol. 1890, p. 45. Op stengels en bladstelen van Malva, Utrecht en Voorst (J. Inst. Phyt. W. 1910). Vermeld als Stei- rochaete Malvarum). Cylindrosporium Colchici Sacc. Misscell. Myc. F. Gall. nr. 2266; Syll. III, 739; Allescher Kr. Fl. VIÏ, 724. Op de bladeren van Colchicum Sibthorpi, Haarlem (Jaarversl. Inst. Phyt. V/. 1906). Monilia Linhartiana Sacc. Linh. Fung. Hung. nr. 198; Sacc. Syll. IV. 34. Op Prunus Padus, zie Sclerotinia Padi. Oidium chrysanthemi Rabenh. Hedwigia I, 19; Sacc. Syll. IV, 43; Lindau Kr. Fl. VIII, 87. 109 Op bladen van gekweekte Chrysanthemum. Van deze meeldauwzwam is alleen de conidiënvorm bekend, de peritheciën zijn nog niet gevonden. Lindau 1. c. vermoedt, dat zij tot Erysiphe cichoracearum behoort (W. C S.). Oidium Quercinum, zie Microsphaera Alni var. Quercina. Aspergillus fumigatus Fresen Beitr. z. Mykol. p. 81 (1863) Sacc. Syll. IV, 65; Lindau. Kr. Fl. VIII, 132; Siebemann, Die Schimmelmykosen, p. 5; Wehmer, Asper- gillus p. 70; — Aspergillus nigrescens Robin, Hist. nat. Veg. parass. p. 518 (1853); Wehmer, Aspergillus, p. 108. Geisoleerd uit de hersenholte van een mensch (Prof. W. M. de Vries). Is ook de oorzaak van een gevaarlijke ziekte der longen van vogels (W. C. S.). (!) Sporotrichum griseolum Oudem. v. Iterson, Cen- tralbl. Bakt. II Abth. XL 695. Opgevangen in open Petrischaal op flltreerpapier met voedingsoplossing in tuin van het Bakt. Lab. te Delft. Een beschrijving van deze zwam konden wij in de litteratuur niet vinden. (!) Papulospora manganica Beyerinck. Folia microbiol. II (1913) p. 128. In Laboratorium te Delft op mangaancarbonaatagar. Verticillium albo-atrum Reinke et Berthold Zersetz. d. KartofF. p. 75; Sacc. Syll. X, 547; Lindau Kr. Fl. VIII. 327. Op stengels van Solarium tuberosum. Is de oorzaak van een verwelkingsziekte der aardappels. Het mycelium groeit in de houtvaten der stengels, waar- door deze verstopt worden en de watertoevoer belemmerd wordt (W. C. S.). Ramularia macrospora Fres. Beitr. z, Mykol. p. 88; Sacc. Syll. IV, 211: WoUenweber Phytópath. III, 222. — Fusarium polymorphum Marchal Buil. Soc. Roy Bot. Belg. — Septocylindrium radicicolum Mc Alpine, Fung, 110 Diseas. Citrus Trees p. 112; — Fusarium rhizogenum Aderhold Centralbl. Bakt. II Abt. 6 p. 623. Uit zieke wortels en bollen van Narcissus uit Sassenheim geïsoleerd in Phytopath. Labor. W. C. Scholten te Amsterdam (v. L.) 1914. Det. Wollenweber. (!) Toruia monosa Kluyver Bioch. Suikerbep. p. 16. Geïsoleerd van biergist, Lab. Microsc. anat. Delft. (!) Toruia Dattila Kluyver Bioch. Suikerbep. p. 14. Geïsoleerd van dadels in Laboratorium te Delft. Torulopsis pulcherrima (P. Lindner) Sacc. Syll. XVIII p. 196 — Toruia pulcherrima P. Lindn. Mikrosk. Betriebs- kontroUe p. 387; Kohl. Hefepilze p. 301; Beyerinck Folia microbiol. I, 75. Geïsoleerd uit de krop en de maag van hommels en bijen, Laborat. Delft (Beyerinck 1. c). Cladosporium carpophilum Thüm. Osterr. Bot. Zeit- schr. XXVII 12; Sacc. Syll. IV, 353; Stevens, Fungi which cause Plant Dis. 604; Sorauer-Lindau, Handb. Pflanzenkr. II, 253; Schoevers, Tijdschr. Plantenz. XXI, 26. Op vruchten van Prunus Persica. Gendringen (Schoevers, 1. c.) Lindau geeft in Rabenhorst Kryp- togamenflora VIII, p. 783. Cladosporium carpophilum op als synoniem van Fusicladium Cerasi (Rab.) Sacc. welke soort door Oudemans, Catal. p. 511, als inlandsch vermeld wordt. In Sorauers Handb. schijnt Lindau het echter weer in twijfel te trekken of beide zwammen synoniem zijn. Alleen door vergelijking van het materiaal van Oudemans en Schoevers zou het mogelijk zijn om uit te maken of beiden dezelfde zwam voor zich gehad hebben. Ceratophorum setosum Kirchn. Zeitsch. f. Pflanzenkr. II. 327; Sacc. Syll. XI, 622 en XVIII, 583; Lindau Kr. Fl. IX, 24. Op bladen en jonge twijgjes van Cytisus, Ouden- bosch (Westerdijk). Ill Veroorzaakt bladvlekken (W. C. S.). Clasterosporitim putrefaciens (Fuck.) Sacc. Syll. IV, 393; Lindau Kr. Fl. IX, 15; — Sporidesmium putrefaciens Fuck Symb. p. 360. Op bladen van Beta vulgaris, de oorzaak van bladvlekken (W. C. S.). Spondylocladium atrovircns Harz. Bull. Soc. imp. Natur. Moscou XLIV, 1. p. 129; Sacc. Syll. IV, p. 483 XXII, 1384; Lindau Kr. Fl. IX, 142; Appel et Laubert Arb. Biol. Anst. Dahlem V, p. 439; — Dematium atro- virens Harz. 1. c. ; — Phellomyces sclerotiophorus Frank. Kampfbuch p. 182. Op knollen van Solanum tuberosum; oorzaak van het zoogenaamde Phellomycesrot of „Silverscurf" der aardappelknollen. Frank beschreef deze ziekte het eerst, doch kende alleen den sklerotiënvorm: Phellomyces sclerotiophorus. Later vonden Appel en Laubert dat bij deze sclerotiën de conidiënvorm Spondylocladium atrov. behoort (W. C. S.). Hclminthosporium teres Sacc. F. ital. p. 833; Mich. II, 558; Syll. ÏV, 412; Lindau Kr. Fl. IX. 34; Kölpin Ravn Zeitschr. Pflanzenkr. XI, 1. Op bladen van Hordeum vulgare. Deze zwam, die morphologisch moeielijk van Helminthosporium gra- mineum te onderscheiden is, veroorzaakt rondachtige of langwerpige vlekken, doch niet de langgerekte strepen die Helminthosporium gramineum meestal veroorzaakt (W. C. S.). Helminthosporium Avenae-sativae (Br. et Cav.) Lindau Kr. Fl. IX, 35; Sacc. Syll. XXII, 1393; Kölpin Ravn Zeitschr. Pflanzenkr, XI, 1. — Helminth, teres var. Avenae-sativae Br. et Cav. Fungh. par. ex nr. 80. — Helminthosporium Avenae Eidam in Ber. Landw. 27, p. 509. Op bladen van Avena sativa; Vierhuizen, Leens de oorzaak van bladvlekken (}, Inst. Phyt. W. 1909). 112 Cercospora concors (Casp.) Sacc. Syll. IV, 449 ; Lindau Kr. Fl. IX, 131; ^ — Fusisporium concors Casp. Monatsber. Kon. Ak. Wissensch. Berlin (1855) p. 314. Op bladen van Solanum tuberosum, Suameer (v. L.) Juli 1915, veroorzaakt bladvlekken (W. C. S.). Cercospora Fabae Fautr. Rev. Myc. XIII, 13; Sacc. Syll. X, 621; Lindau Kr. Fl. IX, 801. Op bladeren van Vicia faba; IJpolder (v. L.) zomer 1915. Veroorzaakt bladvlekken (W. C. S.). Cercospora boUeana, (Thüm) Speg. Mich. I, 475; Sacc. Syll. IV, 475; Lindau Kr. Fl. IX, 91; — Septo- sporium Bolleanum Thüm. Contr. Funghi Litor. nr. 31; ■ — ^^ Cercospora sycina Sacc. Myc. Ven. 1564. Op bladen van Ficus elastica, Aalsmeer (J. Inst Phyt. W. 1907). In de litteratuur vinden wij overigens Cercospora BoUeana alleen vermeld op Ficus carica. Op Ficus elastica is van Java vermeldt Cercospora elasticae Zimmerman. Wij controleerden een oud spirituspre- paraat in de collectie van het Phyt. Lab. W. C. Scholten om te zien met welke van de twee Cer- cosporasoorten deze het best overeenkwam. Wij konden echter op het Ficusblad alleen een Septoria- soort, geen Cercospora ontdekken. Corynespora Melonis (Cooke) Sacc. Syll. XXII, 1435; Lindau Kr. Fl. IX, 805; — Cercospora Melonis Cooke Gard. Chron. 3 ser. XX, 271; Sacc. Syll. XVIII, 598 et XIX, 253; — Corynespora Mazei Güssow Zeitschr. Pflanzenkr. XVI, 78. Op bladeren van Cucumis sativus. De oorzaak van het bladvuur dat de laatste jaren in de kom- kommerbakken o. a. te Berkel en Rodenrys sterk optreedt. Macrosporium sarciniforme Cavara, La difesa dei parasitti, 1890 nr. 4; Sacc. Syll. X, 675; Lindau Kr. FL 113 IX, 241; Magnus Pilzflora Tirol p. 563; Sorauer-Lindau Handb. Pflanzenkr. II, 456; MalkofF Zeitschr. Pflanzenkr. XII, 283. Op bladen van Tnfolium pratense. Ypolder (v. L.) 1916 (W. C. S.). Altcrnaria Brassicae (Berk) Sacc. var. Dauci (Kiihn) Lindau, Kr. Fl. IX, 260; Sacc. Syll. XXII, 1410 = Poly- desmus exitiosus var. Dauci Kiihn, Hedwigia I, 91. Op de bladen van Daucus cavota; veroorzaakt het afsterven der bladen en volgens Kühn worden ook de wortels aangetast (J. Phyt. Lab. W. C. S. 1904). (!) Sporocybe chartoikoon Beyerinck, Folia microbiol. II. 132. Op filtreerpapier in laboratorium te Delft. Tuberculina pcrsicina (Ditm) Sacc. F. ital. t. 964; Syll. IV, 653; Lindau Kr. Fl. IX, 409; Tubeuf Arb. Biol. Anst. Dahlem II, 169. — Tubercularia persicina Ditm. in Sturm. Deutschl. Fl. I, 99; — Uredo fallax Corda Ie. fung. V, 49. In de sporenhoopjes van roest op Vicia (J. Inst. Phyt. W. 1907). Deze zwam parasiteert in de sporen- hoopjes van vele roestzwammen. Fusarium viride (Lechm.) Wollenw. Fus. Autogr. delin. nr. 420; ■ — Pionnotes viridis Lechmere Compt. rend. 155 (1912) p. 178; Bull. Soc. Myc. Fr. 29; 3 p. 303. Uit schors van Pirus Malus (uit Frederiksoord) geïsoleerd in Phyt. Lab. W. C. S., 1914 door Mevr. V. Oyen — Goethals. Det. Wollenweber. Fusarium bulbigenum Cooke et Massee, Grev. XVL 49; Sacc. Syll. X, 725, Massee Brit. Fung. Flor. III, 482 Kew Buil. VIII, 307—309; Wollenweber Fus. autogr. delin. nr. 368. Uit bollen van Narcissus (uit Haarlem) geïsoleerd in Phyt. Lab. W. C. S. Amsterdam, Maart 1914 (v. L.) det. Wollenw. Nederl. Kruidk. Archief 1916. 8 114 Veroorzaakt een rot van de bollen. De ziekte is in de geheele bloembollenstreek verspreid. Bij het doorsnijden van de bollen ziet men meestal één of meer schubben geheel of gedeeltelijk bruin gekleurd; de ziekte gelijkt daardoor op het ringziek dat door aaltjes wordt veroorzaakt, doch is veel minder scha- delijk dan deze laatste. Fusarium blasticola Rostr. Gartner Tidende 1895, p. 122; Plantepat. p. 600; Lindau Kr. Fl. IX, 538; Wollen- weber Fus. autogr. delin. nr. 389; — Fusoma parasiticum Tubeuf Lehrb. Pflanzenkr. p. 521; — Fusoma pini Hartig, Lehrb. Pflanzenkr. n. 116; — Fusoma blasticola (Rostr.) Sacc. et Trav. Syll. XX, 1241; XXII, 1309. Op kiemplanten van Pinus (J. Phyt. Lab. W. C. S. 1903) als Fusoma Pini. Hymenopsis Typhae (Fuck) Sacc. Syll. 4 p. 745 et XVIII, 682; Lindau Kr. Fl. IX, 616; Oudem. Versl. K. Ak. XIII, Ie ged. p. 296; — Myrothecium Typhae Fuck. Symb. p. 364. Op bladen van Typha latifolia, Nunspeet (Beins) Oudemans 1. c. geeft een verbeterde en uitgebreide beschrijving van deze zwam. Sclerotium Tuliparum Klebahn. Jahrb. Hamb. Wiss. Anst. XXII, (1904); XXIV, (1906) 3e Beih.; Zeitschr. Pflanzenkr. XIV, 18; Sorauer-Lindau, Handb. Pflanzenkr. II 299; Jaarversl. Phyt. Lab. W. C. S. 1906. In de bollen van Tulipa, ook van hyacinthen, Iris en andere bloembollen in de bloembollenstreek. De oorzaak van de gevreesde „kwade plekken" in de tulpen. Rhizoctonia Solani Kühn. Krankh. Kulturgew. p. 224; Sacc. Syll. XIV, 1175 (Rhiz. viol, p.p.); Lindau Kr. Fl. IX, 684 (Rhiz. viol, pp.); Rolfs Color. Exp. St. bull. 91; verder een uitgebreide phytopath. litteratuur. Op knollen, wortels en stengels van Solarium 115 tuberosum. Oorzaak van een dikwijls zeer schadelijke ziekte van de stengelbasis. Rhizoctonia Solani is de steriele vorm van Hypochnus Solani Prill, et Delacr. { — Corticium vagum Burt), behoort als zoodanig dus tot de Basidiomycetes (W. C. S.). Moniliopsis Aderholdii Ruhl. Arb. Biol. Anst. Dahlem VL 76; Lindau Kr. Fl. IX. 723; Sacc. Syll. XXII, 1247. Op stekken van Begonia in warme kas, Amsterdam (v. L.) 1914. De „Vermehrungspilz" der Duitschers, bij ons in de practijk „de wolf" genaamd. Wordt zeer schadelijk in kweekkassen waar de stekken soms in enkele dagen geheel vernietigd worden. De zwam wordt door de meeste auteurs beschouwd als verwant met Sclerotinia en de conidiënvormen daar- van, Botrytis en MoniÜa. Het lijkt ons meer waar- schijnlijk dat zij na verwant is aan het geslacht Rhizoctonia, 'Phycomycetes. Astcrocystis radicis De Wild. Mem. belg. Mier. XVII p. 21; Sacc. Syll. XIV, 437; E. Marchal, Rech. biolog. sur une Chytr. parass. du Lin. In de wortels van Linum usitatissimum. De Wilde- man heeft de zwam beschreven van een groot aantal plantensoorten, o.a.: Brassica, Capsella, Thlaspus, Veronica, enz. in welker wortels zij parasiteert. E. Marchal heeft de zwam gevonden in de wortels van vlas dat door brand was aangetast en beschrijft haar als de oorzaak van die zeer nadeelige ziekte. De Amerikaan Bolley schrijft de ziekte echter toe aan Fusarium Lini. Vlasbrand is in ons land in de vlasverbouwende streken ook zeer algemeen en zeer schadelijk. Asterocystis radicis werd herhaaldelijk in de wortels van het zieke vlas geconstateerd. 116 Met zekerheid is echter nog niet aangetoond dat zij de oorzaak der ziekte is. (W. C. S.) Synchytrium endobioticum (Schilb.) Percival Central BI. Bakt. 2 Abth. XXV, 440; Tobler, Archiv f. Protistenk. XXVIII, 27; = Chrysophlyctis endobiotica Schilb. Ber d. Deutsche Bot. Ges. XIV, 36; Sacc. Syll. XIV, 447. Aan knollen en stengels van Solarium tuberosum in 1916 voor 't eerst in ons land gevonden (Quanjer, Meded. R. H. Landb. sch. IX, 96, Chrysophlyctis endobiotica). De zwam veroorzaakt een sterke misvorming van knollen en stengels. Zij is het meest bekend onder den naam van Chrysophlyctis endobiotica. Volgens de nieuwere auteurs is er echter geen reden om de zwam in een nieuw geslacht onder te brengen, doch behoort zij bij Synchytrium. Synoniem is ook wel Synchytrium Solani Massee. (W. C. S.) Urophlyctis Alfalfae (v. Lagerh.) Magnus. Ber. d. Bot Ges. XX. 291; Sacc. Syll. XVII, 515; Ritz. Bos, Tijdschr. Plantenz. XX, 107. In de wortels en stengelvoet van Medicago sativa. Veroorzaakt sterke opzwellingen. In Zeeland tamelijk verbreid en zeer schadelijk in de lucernevelden. (W. C. S.) Phytophthora Syringae Klebahn, Krankh. des Flieders, p. 18; Sacc, Syll. 21 p. 860; Schoevers Tijdschr. Plantenz. XIX, 41. In de twijgen en knoppen van Syringa. Veroor- zaakt in de getrokken seringen in de kassen een ziekte, waardoor de knoppen gedeeltelijk mislukken. Deze ziekte brengt soms veel schade teweeg te Aalsmeer en andere plaatsen waar het forceeren van seringen een belangrijke tak van den tuinbouw uitmaakt. (W. C. S.) Phytophthora erythroseptica Pethybr. Scient. Proc. 117 Royal Dubl. Soc. XIII (N. S.) p. 547; Vol. XIV, 179. In de Stengels en knollen van Solarium tuberosum Aug. 1914 Sloten (v. L.) Deze door Pethybridge in Ierland in 1913 voor het eerst beschreven zwam veroorzaakt een rot van knollen, waarbij na door- snijding en aan de lucht blootstellen een karakteri- stieke rood- daarna zwartkleuring van het vleesch der knol optreedt. Door Pethybr. is de ziekte daarom „Pink rot" genoemd. Veroorzaakt ook een ver- welkingsziekte van het loof. Zeer interessant is de vorming van de oösporen. Deze heeft plaats doordat het jonge oogonium onder in het antheridium doordringt, en er boven uitgroeit tot een oogonium, waarin de oospore wordt gevormd. Een dergelijke oösporenvorming was van geen enkele zwam bekend. (W. C. S.) Phytophthora Cactorum (Leb. et Cohn) Schröter Kr. Fl. Schles. p. 236; Sacc. Syll. VII. 238; Pethybr. Journ Eci Biol. IX; = Peronospora Cactorum Leb. et Cohn, Cohn's Beitr. z. Biol. 1875; = Phytophtora omnivora de Bary, Bot. Zeit. 39. p. p. 521; Klebahn, Krankh. des Fheders; Osterwalder Centralbl. Bakt. 2 Abth. XV, 435; Bubak Zeitschr. Pflanzenkr. XX, 257; Fischer Kr. Fl. 4 p. 412; Schoevers Tijdschr. Plantenz. XXI, 153. Op vruchten van Pirus communis Bennekom, zie Schoevers 1. c. De nomenclatuur van deze zwam is nog eenigszins onzeker. Het lijkt ons niet met zekerheid bewezen, dat Phytophthora Cactorum of omnivora van alle verschillende voedsterplanten dezelfde zwam is. Is dit wel het geval dan moet deze op prioriteitsgronden Phyt. Cactorum genoemd worden. Peronospora Violae de Bary Ann. se. Nat. 4 Ser. XX, 125; Sacc. Syll. VII. 251; Fischer Kr. Fl. IV, 461; = Peronospora effusa var. Violae Fuck. Symb. Myc. p. 71. 118 Op de bladen van Viola odorata, Haarlem (}. Inst. Phyt. W. 1911). Peronospora sparsa Berk Gard. Chron. (1862) p. 308; Sacc. Syll. VII, 263; Fischer Kr. Fl. IV 464; Sorauer- Lindau. Handb. Pflanzenkr. II, 167; Laubert und Schwartz, Rosenkrankheiten (1910) p. 32. Op de bladen van rozen in kassen en rozenzaai- lingen. Veroorzaakt de valsche meeldauw. De ziekte is betrekkelijk zeldzaam, waaraan waarschijnlijk is toe te schrijven, dat de zwam nog onvoldoende bekend is. De oösporen van deze zwam zijn n.l. nog niet beschreven, Lindau I.e. plaatst de zwam nog bij die Peronospora-soorten waarvan de oösporen niet bekend zijn; Fischer in Rabenhorst Kr. Fl. vermeldt echter het voorkomen van de oösporen in de kelkbladen van verdroogde bloemen. Peronospora Schachtii Fuckel Symb. Myc. p. 71 ; Sacc. Syll. VII, 262; Fischer Kr. Fl. IV, 459; ^ Peronospora Betae J. Kühn Bot, Zeit. (1873) p. 499. Op de bladen van Beta vulgaris. Veroorzaakt de valsche meeldauw. Het is niet onwaarschijnlijk dat deze soort identiek is met Peronospora efFusa op Spinacia oleracea en andere Chenopodiaceën (W. C. S.) Myxomycetes. Amaurochaete atra (A. et S.) Rostaf. Mycetoz. p. 210; Sacc. Syll. VIL 401; Cooke Myxom. p. 52; — Lycogala atrum A. et S. Consp. Fung. Lusit. T. 3 f. 3; — Lach- nobolus cribrosus Fr. Orb. Veg. p, 148; — Reticularia atra Fr. S. M. III, 86. Op omgehakte stammen van Pinus silvesttis in het Spanderswoud, Hilversum (v. L.) Mei 1915 (Meded. N. M. V. VII, 60.) (W. C. S.) Brefeldia maxima (Fr.) Rostaf. Mycetoz. p. 213; Sacc. Syll. VII, 402; Cooke Myxom. p. 53. 119 Op een boom, Haarlem, Oct. 1914, Leiden, den Haag, op oude wilgen. (Meded. N. M. V. VII, 17.) Licca flexuosa Pers. Syn. Fung. p. 197; Sacc. Syll. VII, 404; Rostaf, Mycetoz. p. 218; ^ Licea Serpula Fr. Gast. p. 12. Op rottend hout, Bussum (v. L.) Aug. 1915 (Meded. N. M. V. VII, p. 60) (W. C. S.) Spongospora subterranea (Wallr.) Johnson. Furth. Observ. on Powd. Potato Scab,; Pethybridge, Journ. Roy. Hort. Soc. 38, Part III, 524; van Luyk Veldbode nr. 579; — Erysibe subterranea Wallr. Ber. 19. Vers. d. Naturf. Braunschw. (1842); — Protomyces Tuberum Solani Mart. Die KartofF. Epid, (1842) p. 27; ^ Rhizo- sporium Solani Rabh. Kr. Fl. I (1844); — Tubercinia scabies Berk. Ann. and Mag. Nat. Hist. vol. V 2 ser. p. 464; — Sorosporium scabies Fischer de Waldh. Apercu Syst. Ustil. (1877) p. 33; Sacc. Syll VII, 513; ^ Spongo- spora Solani Brunch. Bergens Museums Arrsber. 1886, p. 219 — Spongospora scabies Massee, Journ. Board Agr. XV, 592. Op knollen van Solanum tuberosum, Sloten (v. L.) Sept. 1913. Veroorzaakt de poederschurft van de aardappels. De ziekte is na 1913 in verschillende gedeelten van ons land geconstateerd, doch veroor- zaakt blijkbaar nergens belangrijke schade. In Ierland o. a. schijnt dat dikwijls wel het geval te zijn. (W. C S.) Bij het doorzoeken van de litteratuur ontmoetten wij verschillende namen van fungi, die ons eerst toeschenen nieuw te zijn voor de flora, doch waarvan bij het nazoeken in de litteratuur bleek, dat het synoniemen waren van reeds in de Catalogue van Oudemans ver- melde soorten. 120 In de Catalogue is alleen een Index voor de ge- slachten; het ontbreken van een Index voor alle soorten en synoniemen is oorzaak dat de synoniemen zeer moeielijk te vinden zijn. Wij laten hieronder enkele van de bedoelde soorten volgen. Phragmidium intermedium op framboos, vermeld in het jaarverslag Phyt. Lab. W. C. S. over 1905 is Phrag- midium intermedium Eysenhardt is synoniem met Phrag- midium Rubi idaei (P.) Karst. Oudem. Cat. p. 197; Phragmidium intermedium Link is synoniem met Phrag- midium Sanguisorbae (D. C.) Schrot. Pyronema confluens Tul. vermeld door v. Iterson in Centrallbl. Bakt. 2 Abth. XL 695, is volgens Saccardo en Rehm synoniem met Pyronema omphalodes (Buil.) Fuck. Oudem. Cat. p. 337. Septogloeum Mori (Lev.) Briosi et Cavara, vermeld in het ƒ. van het Phyt. Lab. W. C. S. over 1905 is synoniem met Phleospora maculans (Bereng.) Oudem. Cat. p. 458. Aspergillus niger v. Tiegh. o. a. vermeld door Boeseke en Waterman in Folia Microbiol I, 342 en in de lijst van schimmels van het Centraalbureau voor schimmelcul- turen, een zeer gewone schimmel in laboratoria, is syno- niem met Sterigmatocystis nigra v. Tieghem; Oudem. Cat. p. 488. Door sommige auteurs (Saccardo, Oudemans, Lindau in Engler und Prantl), worden de geslachten As- pergillus en Sterigmatocystis onderscheiden ; bij Aspergillus zijn dan de soorten met onvertakte, bij Sterigmatocystis die met vertakte sterigmen opgenomen. Andere auteurs o. a. Lindau in Kr. Fl. VIII vereenigen beide tot één geslacht, Aspergillus. Clasterosporium carpophilum Aderh. op perzik, ver- meld in jaarversl. over 1909 van het Inst, voor Phyt. Wageningen is synoniem met Clasterosporium Amygda- learum (Pass.) Sacc, Oudem. Cat. p. 512. Lindau in Kr. Fl. IX, p. 16 geeft de volgende lijst van synoniemen: 121 Clasterosporium carpophilum Lev. Helminthosporium carpophilum Lév. ; Sporidesmium amygdalearum Passer.; Clasterosporium amygdalearum Sacc; Coryneum Beyerinkii Oudem.; Helminthosporium rhabdiferum Berk et Br.; Macrosporium rhabdiferum Berk. ;? Septosporium cerasorum V. Thüm.; Helminthosporium cerasorum Berl. et Vogl.; Clasterosporium carpophilum Aderh. Floristischc Aanteekcningen XL Phalaris L, Vindt men in de Ie editie der Prod. Fl. Bat. slechts 2 soorten van dit geslacht vermeld, in de 2e uitgave is dat aantal reeds tot 6 gestegen, terwijl sedert het ter perse gaan van het 4e deel dit aantal tot 10 is aange- groeid. Het kan dus zijn nut hebben, de tot nu toe gevonden soorten en vormen eens critisch te beschouwen. Een soort uitgezonderd, behooren alle gevonden soorten tot de sectie Euphalaris A. et G,, gekenmerkt door een aarvormig saamgetrokken pluim en gevleugelde onderste kelkkafjes. Ph, coerulescens Desf» Deze soort werd het eerst gevonden door den heer J. W. Kooiman te Rotterdam in 1910 en een deel van dat exemplaar ging in ons herbarium over (3619^ — 20). In Heukels Schoolflora heeft men het eenigen tijd kunnen vinden onder den naam Phal. bulbosa L. Nu is verwis- seling der Linnaeaansche namen heel goed mogelijk. Men kent nl. van Linnaeus de volgende namen: Ph. bulbosa (Amoen. acad. IV 1755), Ph. aquatica (Amoen. acad. IV 1755), Ph. tuberosa (Mant. 1771), en Ph. nodosa (Syst. veg. ed. 13. 1779), alle betrekking hebbende op de beide soorten met gezwollen stengelvoet en door de korte diagnosen onvoldoende gekarakteriseerd. In vele herbaria 123 treft men dan ook den naam Ph. aquatica L. aan in plaats van Ph. coerulescens Des f. Het is echter uit Linnaeus* diagnose niet uit te maken, welke soort hij met Ph. aquatica heeft bedoeld, terwijl de opgegeven synoniemen deels tot deze, deels tot de volgende soort behooren. Volgens Parlatore ligt in Linnaeus' herbarium onder Ph. aquatica een exemplaar van Ph. hulbosa, volgens Munro is de determinatie echter juist *. Zoodoende beschouwde Des- fontaines de Linneaansche Ph. aquatica als Ph. truncata, Ai ton en Willdenow als Ph. minor. Om aan deze verwarring te ontkomen is het beter, de plant den naam Ph. coerulescens Des f. te geven. Het bovengenoemde exemplaar wijkt van de beschrijving af, doordat de stengelvoet slechts weinig gezwollen is en de aarpluim niet cylindrisch, doch breed ovaal is ontwik- keld. Dergelijke exemplaren zijn als var. ovata Pari. be- schreven, doch reeds Hackel wees in 1879 er op (Agrost. Mitt. III) dat zijn culturen hem bewezen hadden, dat in het Ie jaar bloeiende exemplaren altijd zulke abnormaal gevormde aarpluimen vertoonden. Vandaar dat deze varië- teit niet meer onderscheiden wordt, behalve in Rouy Fl. de Fr. pag. 30 waar ze weer onder haar ouden naam opduikt. De typische vorm troffen wij in 1914 in een zeer groot exemplaar aan op een adventiefterrein te Amsterdam. De plant vormde een soort zode; in het midden waren de bloeistengels tot 1 M, hoog, aan den voet duidelijk van 2 — 4 knollen voorzien, terwijl die nieuwe knollen omgeven waren door een krans oude, waaraan de verdorde stengels van het vorige jaar nog te zien waren. De aarpluim was lang cylindrisch, naar boven en naar beneden iets ver- smald en vertoonde de karakteristieke paarsachtige kleur. Duidelijk valt aan deze exemplaren het dimorphisme der aartjes op te merken, dat Hackel ontdekte en in boven- genoemde Agrost. Mitt. publiceerde „Allerdings kommt 124 es bei dieser Art nicht zu jener durchgreifenden Defor- mirung der sterilen Achrchen, wie sie Ph. patadoxa zeigt, obwohl sich am Grunde der Rispe gar nicht selten einige solcher verkleinerten, abgestuzten Aehrchen zeigen (was schon in Gr en. et Go dr. Fl. de France bemerkt ist) aber der Dimorphismus ist in sammtlichen Aehrchen der Rispe ausgepragt. Auch hier zerfallt diese bei der Reife in Gruppen von je 7 Aehrchen, und auch hier ist nur das mittlere derselben fruchtbar, die 6 seitlichen steril, und endlich reicht auch hier der Flügel am Kiel der Hüllspelzen der sterilen Aehrchen, der hier etwas breiter und vorn gezahnelt ist, bis zur Spitze derselben, wahrend jener der fruchtbaren bereits oberhalb der Mitte abgesetzt und zu einem dreieckigen Zahn umgebildet erscheint. An einem Exemplare, welches ich bei Granada sammelte, finden sich nebst diesem gröszeren Zahn noch 1^ — 2 kleinere wodurch das fruchtbare Aehrchen dem unfruchtbaren wieder ahnlich wird; aber dieses Vorkommen ist zufallig, denn eben die aus den Samen jener grenadiner Exempl. erzogenen waren es, welche mich durch ihren ausgepragten Dimorphismus zuerst auf diese Erscheinung aufmerksam machten." Speciaal bij de rijpe aarpluimen is dit verschijnsel zeer goed waar te nemen. Wij maken nog even opmerkzaam op de tot heden bij ons niet gevonden far. vülosula Pari., waarbij de onderste kelkkafjes behaard zijn. * In Munto's „Identification of the Grasses of Linnaeus's Herbarium, in possession of the Linnean Society of London" vinden wij: 1. Ph. Canadensis L. 2. Ph. phleoides = Phleum Boehmeri Wib. 3. Ph. arundinacea L. 4. Ph. erucaeformis = Beckmannia erucaeformis Host. 5. Ph. otijzoides. One, from Gronovius, is Leersia ory-- 125 zoides Sw.; another specimen, from Browne, is Leersia hexandra Sw. The following also in Herbarium, Ph. bulbosa Amoen. Acad, iv 264; 2nd edit. Sp. PI. p. 79 is Phleum tenue Schrad. Ph. aquatica Am. Ac. 264. Ph. zizanioides Mant. 183 is Andropogon muri- catus Retz. Ph. tuberosa Mant. 557 is marked bij Smith as. Ph. nodosa Syst. Veg. and is the plant now so called. Ph. paradoxa Linn. Herb, from Upsal. Garden is the plant so called now. In M. S. notes to 1st edit, it is called by Linn. Ph. utriculosa, with a marginal note „P. paradoxa 1665." Ph, paradoxa L» Reeds Linnaeus wijst in zijn beschrijving dezer soort op het dimorphisme der aartjes „Spica oblonga vel cylin- drica divisibilis more congenerum in racemulos v. corymbos. Flósculi in quovis corymbo minimo sunt neutri s. cassi plures et fertilis unus terminalis. Inferior dimidia spicae pars habet flosculos steriles quasi praemorsos, unde haec pars quasi ab insectis erosa apparet (Spec, plant. II app. p. 1665). Vooral in 't onderste deel der pluim is het verschil tusschen vruchtbare en onvruchtbare aartjes zeer opvallend; de laatste n.l. zijn daar veel kleiner en omge- keerd hartvormig tot knotsvormig. Ook in het bovendeel der pluim, waar ze evengroot zijn, heerscht dat dimor- phisme. Terwijl bij de steriele aartjes de vleugel halverwege de kiel begint, snel breeder wordt en tot aan den top van het kafje doorloopt, waar ze dikwijls tandvormig is uitgesneden, is de vleugel bij de vruchtbare aartjes beperkt tot een driehoekig tandvormig aanhangsel, ongeveer halver- wege de kiel. Ook herkent men de vruchtbare aartjes 126 gemakkelijk aan de veel langere punt, waarin de kelkkafjes eindigen. Zooals Linnaeus reeds aanduidt, valt de pluim als de aartjes rijp zijn in groepen (corymbi) uiteen, die uit een eindelingsch vruchtbaar aartje en verscheidene (meest 6) onvruchtbare aartjes bestaan. In het bovendeel der pluim zijn de steekjes en de deelen der as van ieder groep zoo lang, dat alle aartjes ongeveer op dezelfde hoogte komen te staan. In het onderste deel is het vruchtbare aartje zittend en door een 6-tal kortgesteelde onvruchtbare aartjes omgeven. Vandaar dat de pluim naar beneden toe smaller wordt en een omgekeerd eivormige gedaante aanneemt. Het onderste deel der pluim wordt meestal door de scheede van het bovenste blad gedeeltelijk omhuld en vertoont bij gedroogde exemplaren een donkere kleur. Behalve in deze gedaante, door Hackel als de Linne- aansche type beschouwd, treedt Ph. paradoxa in velerlei vormen op. Allereerst kunnen die misvormde steriele aartjes, die normaal slechts in het onderste deel der pluim te vinden zijn, zich ook meer naar boven vertoonen, {intermedia, Coss. et Dur.), terwijl zelfs vormen voorkomen, waarbij zij de normale aartjes geheel verdringen. De pluim wordt dan smal cylindrisch; alle onvruchtbare aartjes zitten op zeer korte steekjes en zijn veel kleiner geworden zoodat ze nu sterker contrast vertoonen met de toegespitste vruchtbare aartjes. In dezen vorm werd de plant door Sc hult es beschreven als Ph. appendiculata (Mant. 2 p, 216) naar exemplaren door S i e b e r in Egypte verzameld. Ze zijn nu bekend als de var. praemorsa Coss. et Dur. Maar ook naar de tegengestelde zijde varieert de plant. Er zijn n.l. vormen beschreven, waarvan de onvruchtbare aartjes nergens misvormd zijn. maar in de geheele pluim dezelfde gedaante vertoonen en van de fertiele slechts in de vleugels der kelkkafjes afwijken (var. intacta Coss. et Dur.) Daarbij komt nog dat Ph. paradoxa soms exem- plaren voortbrengt, waarbij alle aartjes, ten minste in het 127 bovendeel der pluim vruchtbaar zijn: vgl. de beschrijving in Smith's Flora graeca: .... sed altero anno sata flores omnes fertilis et perfectos tulit .... Deze vorm is later door Grisebach als Ph. Sibthorpii beschreven terwijl deze de hierboven vermelde var. praemorsa (= Ph. appendiculata R. et S.) voor de echte Ph. paradoxa hield. Zooals wij reeds bij Ph. coerulescens vermeldden, ont- dekte Hackel dit in deelen uiteenvallen der dimorphe pluim ook bij die soort. De beide soorten vertoonen nog meerdere overeenkomst. Het eerste kroonkafje (dat het 2de bijna geheel omvat) is bij Ph. coerulescens kaal, bij Ph. paradoxa bijna kaal. De vorm der vruchtbare aartjes van beide soorten komt bijna geheel overeen, alleen is het vleugelaanhangsel bij Ph. coerulescens iets grooter, de smalle spitsen iets korter. Bij beide soorten zijn de bovenste kelkkafjes óf uiterst klein of er is er slechts 1 ontwikkeld. De hierbovengenoemde vorm intacta is dan ook slechts met zekerheid van Ph, coerulescens te onder- scheiden doordat ze eenjarig is en niet zooals de laatste soort een knolvormige wortel bezit. Thellung vermeldt planten, in Algiers zonder wortel verzameld, waarvan het hem nog niet is kunnen gelukken vast te stellen, of ze tot de eene of de andere soort behooren. Van deze soort zijn tot nu toe de volgende vindplaatsen bekend. de type: Rotterdam 1910 leg. Jansen en Wachter (vgl. Kruidk. Archief 1910) Arn/zem 1911 leg. Henrard Wor- merveer 1913, leg. KI o os, Gorinchem 1913 leg. Henrard, Schiebroek 1912, J. D. Dorgelo. var. intermedia Coss. et Dur. Rotterdam 1910 leg. Jansen en Wachter, var. praemorsa Coss. et Dur. Arnhem 1911 leg. Henrard. De heer Henrard merkt hierbij op, dat hem bij cul- tuur gebleken is, dat deze afwijking volkomen constant is, zoodat ze zeer zeker een goede variëteit voorstelt. In 128 hoeverre dat met de andere hierboven genoemde vormen het geval is, is ons onbekend. [Nadat het bovenstaande geschreven was, kregen wij inzage van de Flore d'Algérie (Explor. Sc. de l'Alg.) par Cosson et Durieu de Maisonneuve en vonden daar de volgende diagnosen der boven vermelde variëteiten: a. intacta — Panicula majore; spiculis imperfectis haud praemorsis, [j. intermedia — Spiculis imperfectis ramorum inferiorum tantum praemorsis, '/. praemorsa ■ — Spiculis imperfectis ramorum omnium praemorsis, minimis, obtusissimis (= Ph. appendiculata Schuit = Ph. dentata Sieb.)] Ph, bulbosa L. Linnaeus grondde in 1755 zijn Ph. bulbosa op de „Pha- laris bulbosa semine albo" Raj. Scheuchzer. gram. 53. De beschrijving bij Scheuchzer komt precies overeen met wat Godron, Willkomm etc. noemen Ph. nodosa. Waar- schijnlijk dezelfde soort noemde Linnaeus in 1771 Ph. tuberosa en in 1775 Ph. nodosa. Dit valt echter niet op te maken uit de onvolledige diagnosen van Linnaeus zelf, zoodat deze benamingen twijfelachtig blijven, terwijl de eerste (Ph. bulbosa) op een duidelijke en juiste beschrij- ving gegrond, gemakkelijk geverifieerd kan worden. Van- daar dat tegenwoordig voor deze soort algemeen den naam Ph. bulbosa wordt vooropgesteld. Zij vertoont denzelfden knolvormig gezwollen stengelvoet als Ph. coeru- lescens, waarvan zij zich direct onderscheidt door de gaafrandige vleugel der kelkkafjes en de behaarde kroon- kafjes. Lastiger is ze te onderscheiden van de gaafrandige vorm van Phalads minor (zie aldaar). In ons land gevon- den exemplaren bevinden zich slechts in herb. Henrard, door hem gevonden te Gorinchem in 1914 (determinatie 129 gecontroleerd door Dr. A. Thellung). De exemplaren bezitten een nauwelijks gezwollen stengelvoet zoodat het vermoeden gewettigd is, dat ze éénjarig bloeiden, zooals met meer adventiefplanten het geval is. De in Heukel's Schoolflora vermelde exempl. van Rotterdam behooren tot Ph. coerulescens Desf. Ph, minor Retz» In A. et G.'s Synopsis vindt men deze soort met Ph. canatiensis en brachystachys vereenigd tot een „Ge- sammtart." Reeds in Flor. Aant. IX wezen wij op de afwijkende groepeering der soorten, door Dr. A. Thellung in zijn Fl. adv. de Montp. voorgesteld. Volgens Thellung beslist niet het één- of meerjarig zijn der soort over de verwantschap, maar is de vorm der binnenste kelkkafjes van meer belang. Neemt men dit kenmerk als criterium aan, dan behooren Ph. bulbosa en Ph. minor bij elkaar, immers bij beide soorten zijn de binnenste kelkkafjes zeer ongelijk: het grootste is lijnvormig Vs^^Vs ^ zoolang als de kroonkafjes, terwijl het andere óf zeer klein is, óf ont- breekt. Ph. minor is dan éénjarig met uezelige wortels, ovale bloeiwijze, en uitgebeten-getande rand van de vleugels der onderste kelkkafjes. Ph. bulbosa daarentegen is over- blijvend, met knolvormig gezwollen stengelvoet, cylinder- vormige bloeiwijze en gaafrandige vleugel der onderste kelkkafjes. Nu komt het volgende inderdaad het juiste van deze veronderstelling bevestigen: P. Op verscheidene plaatsen zijn exemplaren van Ph. minor gevonden met cylindetvormigen aarpluim (fm. sub- cylindvia. Web. et Thell. in litt.) Rotterdam 1910 leg. J. en W., Gorinchem 1912 leg. Henrard, Amsterdam 1915—16 leg. J. en W., Sittard 1916 leg. de Wever. 2^ Wij vonden te Amsterdam in 1916 exemplaren, Ncderl. Kruidk. Archief. 1916. 9 130 die behalve den c^ji^Iindrischen aarpluim ook een gaafrandigen vleugel aan de kafjes vertoonden. De eenjarigheid der planten en de niet gezwollen stengelvoet wees echter duidelijk op Ph. minor. Trouwens, al is de vleugel gaaf- randig, hebben toch de buitenste kelkkafjes van Ph. minor een anderen vorm dan die van Ph. bulbosa; ze zijn breeder gevleugeld en eindigen in een kort puntje, terwijl die van Ph. bulbosa smal gevleugeld en langer gepunt zijn. De verwantschap tusschen beide soorten is dan ook niet zoo groot als tusschen Ph. brachystachys en Ph. truncata. Van de bovengenoemde exemplaren met gaafrandigen vleugel zonden wij er een naar Prof. Ed. Hackel, die meende dat deze vorm nog niet beschreven was. De Hr. Henrard deelde ons echter mede, dat in de „Additions a la flore d'Algérie" door Trabut vermeld wordt de var. Integra Trabut (Buil. soc. bot. Fr. XXXII 1885) met de volgende beschrijving: „Aile de la carène non érodée". Dit past precies op onze planten. In de Flore d'Algérie van Battandier et Trabut vindt men echter een „verbeterde" beschrijving: y. integra: panicule en partie contenue dans une large gaine spathiforme; chaumesfeuillés j usque sous la panicule; aile de la carène étroite, entière et régulièrement scabre, atteignant en s'atténuant Ie sommet de la glume." Ontdoet men deze beschrijving van toeval- ligheden, zooals het in een scheede half weggedoken zijn van de pluim, 't geen bij alle Phalaris-soorten vaak voor- komt, dan blijft nog dat de aartjes smal gevleugeld genoemd worden. Dit is echter een zeer relatief begrip en zoolang geen maat genoemd wordt, verstaat ieder daar het zijne onder. Vandaar dat wij ons houden aan de diagnose uit de „Additions" en de planten als var. integra Trabut geïnsereerd hebben. Ook Dr. Thellung schreef ons, na van 't bovenstaande te hebben kennis genomen „Es scheint mir das man den Namen integra Trabut für 131 alle Formen mit ± ganzrandigen Flügeln- verwenden kann" (vgl. ook A. et G. p. 21). Over het „ontdekken" van deze soort in ons land schreven wij reeds in Kr. Archief 1910. Onze meening, dat de Rotterdamsche exemplaren (1910) de eerste in ons land gevonden Ph. minor vertegenwoordigden, bleek echter niet juist. Bij het nazien van het Phalaris-materiaal uit het Vereenigingsherbarium lag daar onder Ph. cana- riensis een goed kenbaar exemplaar van Ph. minor leg. Dr. Heinsius te 's Hertogenbosch, op een ruig terrein, 1897 (en niet 1807 zooals door een drukfout in de Prodr. Ed. II pag. 2108 vermeld wordt). In Kr. Archief 1916 wezen wij op de vele min of meer monstrueuze afwijkin- gen, die Ph. minor kan vertoonen. De volgende vormen zijn van de genoemde vindplaatsen bekend. a. typische vorm met eironde aarpluim: ' s Hertogenbosch 1897 leg. Heinsius; Amsterdam 1911 leg. Henrard; Gorinchem 1912 leg. Henrard; Wormerveer 1915/16 leg. Jansen en Wachter, Kloos; Amsterdam 1915 leg. Jansen en Wachter; b. £m, subcylindria Web, et ThelL met cylindrische aarpluim Rotterdam 1910 leg. Jansen en Wachter contr. Dr. A. Thellung. Gorinchem 1912 leg. Henrard; Amsterdam 1915 leg. Jansen en Wachter; Sittard 1916 leg. de Wever. var, Integra Trabut vleugel der buitenste kelkkafjes gaafrandig, Amsterdam 1916 leg. Jansen en Wachter; exempl. in herb. Kloos Wormerveer 1915 hebben bijna gaafrandige vleugels. m. glomerata Henr, onder de normale aarpluim heeft zich een kluwentje aartjes ontwikkeld. Gorinchem 1912 (niet 1902 zooals vermeld is in Prod. Ed. II p. 2110) leg. Henrard. 132 m* composita J, en W* aarpluim sterk gelobd of ver- takt, Amsterdam 1915 leg. Jansen en Wachter. m* bracteata J. en W. aarpluim van onder ten deele in een schutblad gehuld. Amsterdam 1915 leg. Jansen en Wachter. Verder valt te letten op de in ons land nog niet gevon- den var. gracilis Pari. laag, met dunne, slanke, dikwijls opstijgende van boven niet bebladerden stengel; pluim kort, armbloemig en de var. comosulaHeldr.: kafjes in 't bijzonder naar den top van den pluim paars wordend, daardoor gekuifd lijkend. Ph, truncata Guss en Ph, brachystachys Lk* In Kruidk. Archief 1916 p. 149 wezen wij op de ver- wantschap van deze beide soorten, o. a. daaruit blijkende dat zoovele als Ph. truncata gedetermineerde exsiccata tot Ph. brachystachys behooren. Bij ons heeft zich het omgekeerde voorgedaan en bleek een als Ph. brachystachys beschouwd exemplaar tot Ph. truncata Guss. te behooren. Gaan wij, om deze verwantschap toe te lichten, de ken- merken van beide soorten na. Ph. truncata overblijvend, met steriele scheuten een dichte zode vormend. pluim cylindervormig. Onderste kelkkafjes afge- knot of stomp, met een op- gezet stekelpuntje. Kiel meest in 't bovenste derde deel gevleugeld, vleu- gel gaafrandig, onder den top plotseling eindigend. Bovenste kelkkafjes zeer kort (Vö — Vio van de kroon- Ph. brachystachys éénjarig, zonder steriele scheuten. pluim meest kort eivormig. Onderste kelkkafjes naar den top versmald en spits. Kiel meest in de bovenste helft gevleugeld, vleugel langzaam naar den top ver- smald. Bovenste kelkkafjes zeer kort (Vs — Vio van de kroon- 133 kafjes bereikend) dikwijls tot | kafjes bereikend) dikwijls tot moeilijk zichtbare schubjes i moeilijk zichtbare schubjes gereduceerd, gereduceerd. Gaat men de opgegeven kenmerken na, dan blijken de soorten te verschillen in het al of niet overblijvend zijn, in den vorm der pluim en der kafjes, terwijl ze in een belangrijk kenmerk nl. de lengte der bovenste kelkkafjes overeenkomen. Nu is het tot heden in gezaghebbende flora's gewoonte geweest om Ph. trancata, bij de beide overige overblijvende soorten in te deelen, zoodat Ph. coerulescens, Ph. bulbosa en Ph. trancata één groep vormden. Daaren- tegen zouden Ph. canariensis en Ph. brachystachys sterk verwant zijn, ja, de eerste zou een cultuurvorm zijn, die uit de laatste ontstaan is (vgl. A. et G. Syn. pag. 19). In de „Flore adventice de Montpelliet" komt Th el lung tegen deze beschouwing op. Hij wijst er op, dat Ph. canariensis en Ph. brachystachys constant verschillen in de lengte der bovenste kelkkafjes terwijl tusschenvormen nooit gevonden zijn. Daarentegen komen Ph. trancata en Ph. brachystachys in de lengte dezer kafjes precies overeen terwijl hij de volgende tusschenvormen beschrijft: P. Ph. brachystachys Lk. var. robasta Thell. culmis robustis basi paulum inflatis (deze var. onderscheidt zich ^slechts van Ph. truncata door de korte aarpluim en het 'ontbreken der steriele scheuten). 2", Ph. trancata Guss. var. angastata Trabut: glumes atténuées au sommet, comme chez Ie Ph. brachystachys, épi souvent plus court (onderscheidt zich van Ph. bra- chystachys dus slechts door aanwezigheid van steriele scheuten). 3°. Ph. truncata Gass. forme sans pousses stériles, pour Ie reste identique au type. Hieruit trekt Thell ung de volgende conclusie: Je suis tenté de considérer Ie Ph. truncata comme Ie type origi- nairement sauvage et vivace des localités naturelles, tandis 134 que Ie Ph. brachystachys me parait être la forme dérivée, adaptée aux stations artificielles, créée par I'homme et devenue annuelle tout aussi bien que les céréales même Ie sont devenues par la culture. Il me paraït que la classi- fication habituelle des espèces du groupe du Ph. canadensis, d'un coté les espèces vivaces a racine noueuse-tuberculeuse, de l'autre coté les espèces annuelles a racine grêle fibreuse, n'est pas naturelle, c'est a dire qu'elle n'exprime pas la phylogénie probable de ce groupe, les espèces vivaces ayant souvent des rapports plus intimes avec certaines espèces annuelles, qu'avec les autres espèces vivaces." Volgens Thellung zijn dan als verwante species te beschouwen: Ph. truncata Guss. \ \ en Ph. brachystachys Lk. 0 ) Ph. bulbosa L. ^ en Ph. minor Retz. 0 Ph. coerulescens Des f. 1^. ) en Ph. paradoxa L. 0 ) terwijl dan Ph. canariensis een afzonderlijke plaats inneemt (zie verder bij Ph. minor). Tot nu toe is van Ph, truncata uit ons land slechts 1 vindplaats bekend: Rotterdam, 26 Dec. 1900, 1 zode met 3 bloeiende stengels leg. Jansen en Wachter. [Deter- minatie Dr. A. Thellung. In Prodr. Ed. II pag. 2110 vindt men deze plant nog onder Ph. brachystachys^ Ph. brachystachys is van de volgende plaatsen bekend. Rotterdam 1901 leg. Jansen en Wachter (contr. Dr. Thellung). Arnhem 1911 leg. Henrard (contr. Dr. Thellung). Gorinchem 1913 leg. Henrard (contr. Dr. Thellung). Ph. canariensis L. Deze volgens Oudemans 't eerst door v, Geuns (Spie. p. 16) voor ons land vermelde soort (terwijl ze 135 volgens Prod. Ed. II reeds in Dodoens Kruydboek voorkomt is een cultuurvluchteling, die op adventiefter- reinen overal optreedt maar onbestendig is. Zij behoort tot de groep soorten, waarbij alle aartjes vruchtbaar zijn en waarbij het groote aantal zaden tegemoet komt aan het gemis van verspreidingsmiddelen. Bij de type is de pluim eivormig, naar boven sterk versmald, terwijl dan dikwijls eenige der onderste aartjes langs den stengel naar beneden geslagen zijn. Een ras (?) met lang cylindrischen aarpluim is bekend als subcylindria Thell. (Vierteljahrschr. N. G. Zurich 191 1) analoog dezelfde afwijking bij Ph. minor. Wij vonden ze in 1 exemplaar in 1900 te Rotterdam (herb. J. en W. 1818) terwijl zich in herb. Kloos een dergelijk exemplaar bevindt met een aarpluim van meer dan 7 cM. lengte in 1912 te Dordrecht gevonden. Wij wezen er reeds vroeger op, dat de bovenste opgeblazen scheeden soms bijna bladloos kunnen zijn 't geen aan een veelstengelige plant een eigen- aardig uiterlijk verleent (1346 herb. J. en W.). Van monstrueuze afwijkingen vermelden wij: m» bracteata J« en W« Zaanoever bij Knollen dam 1915 leg. J. en W., (zie De Lev. Natuur 1915). Zuid^ Beveland 1834 leg. v. d. Bosch. Ook komt het voor, dat zich behalve de normale aarpluim nog een tweede ontwikkelt in de oksel van een vergroot steunblad. Hoek van Holland 1910 leg. J. en W. Amsterdam 1913 leg. G. H. Zandvoort. De m. vivipara, door Junge, voor Schleeswijk-Holstein vermeld, is hier nog niet aangetroflFen. Het meerendeel der exemplaren uit het Vereenigings- herbarium vertoont de eivormige typische aarpluim, waarvan de bovenste aartjes soms een lengte van 1 cM. bereiken. Slechts enkele pluimen zijn meer cylindrisch (bijv, exempl. door v. d. Bosch in Z. -Beveland verzameld) maar de echte fm. subcylindria is niet aanwezig. Bij enkele 136 forsche exemplaren zijn de vleugels der kelkkafjes iets gegolfd. Zeldzaam ontmoet men planten, waarvan de bovenste aartjes der pluim paars aangeloopen zijn (zoo o.a. in herb. Henrard een exempl. van Gorinchem 1911). Op de eigenaardige plaats die deze soort inneemt door de lange bovenste kelkkafjes, is reeds gewezen. Dit is te meer merkwaardig, daar ook het vaderland van deze cul- tuurplant niet met zekerheid is aan te wijzen. Het ver- moeden, dat ze met Serinus canarius van de Canarische eilanden ingevoerd is, is vermoedelijk niet juist. Waar- schijnlijker is het, dat ze vanuit Spanje als kultuurplant is verspreid (vgl. o. a. Dodonaeus, die ze Spaenschzaat noemt en verder A. en G. Synopsis II pag. 19). Phalaris angusta Nees» Deze onderscheidt zich van de tot nu toe besproken soorten door haar kleinere aartjes en smal cylindrische aarpluim, die sterk aan Phleum herinnert. Wij bespraken ze reeds in Kruidk. Arch. 1912 en 1915, doch nadere studie en correspondentie heeft gemaakt, dat wij enkele fouten uit ons vorig opstel kunnen herstellen. In Kr. Arch. 1912 beschouwden wij haar op aansporing van Prof. Ed. Hackel als een variëteit van Ph. intermedia Bosc. en in Kr. Arch. 1915 wezen wij er op dat Dr. A. Thellung beide als afzonderlijke soorten beschouwde. Nu dient, voor wij op de onderlinge verschillen verder ingaan, eerst vastgesteld te worden, dat de echte Ph. intermedia Bosc. (1810) of zooals haar oudste naam blijkbaar is Ph, caroliana Walter (1788) tot nu toe in ons land nog niet gevonden is» Naar aanleiding van onze opmer- king in Kr. Arch. 1915 vroeg Dr, Thellung ons materiaal dezer soort ter controle en nu bleek, dat alles wat wij vroeger voor Ph. intermedia hadden gehouden, inderdaad behoorde tot Ph. angusta Nees. Vergelijking met de planten in andere herbaria aanwezig, leverde hetzelfde resultaat 137 op, zoodat nog geen Ph. caroliana (= Ph. intermedia) inlandsch bekend is. Dr. Thellung had tevens de goedheid ons eenige uit Amerikaansche zaden gecultiveerde exempl. van Ph. caroliana ter vergelijking toe te zenden. Vergelijkt men beide soorten, dat valt haar verwant- schap onmiddellijk op. Beide hebben kleine aartjes (3 — 4 mM.) met smal gevleugelde buitenste kelkkafjes en twee Phalaris angusta Nees smal lijnvormige binnenste kelkkafjes, die meest in een penseelachtig behaard puntje eindigen. Het eerste kroon- kafje is geheel behaard en loopt langzaam in een punt toe. De verschillen blijken voornamelijk uit den vorm der buitenste kelkkafjes en de gedaante der pluim. Bij Ph. caroliana Walt» (= intermedia Bosc.) is de pluim ovaal, korter en minder compact dan bij de vol- gende soort. De vleugel der buitenste kelkkafjes is iets breeder en loopt geheel tot den top van het kafje door, steeds smaller wordend, zoodat het kafje een spitse, lang- zaam in een punt versmalde gedaante bezit. Bij Ph. angusta Nees. is de pluim meest smal cylindrisch, van onder dikwijls onderbroken en meer compact dan bij 138 de vorige soort. De vleugels der buitenste kelkkafjes zijn zeer smal en loopen niet geheel tot den top van het kafje door. Daardoor krijgt het aartje een stomper vorm met een opgezet kort spitsje. Tevens is het aartje iets kleiner dan bij de vorige soort. Steudel meende Ph. caroliana met Ph. angusta te moeten vereenigen. Andere auteurs beschouwen Ph. angusta slechts als een variëteit van Ph. caroliana (vgl. Kr. Arch. 1912). Doch Thellung blijft na cultuur en onderzoek van talrijk materiaal de meening toegedaan, dat men beter doet ze als afzonderlijke soorten te blijven beschouwen. Ook Phalaris caroliana Walt. = Ph. intermedia Bosc. Ph. Lemmoni Vasey. Jepson (Fl. of. California) is van deze meening. Ph. angusta schijnt in Zuid-Amerika de meest voorkomende soort te zijn en naar 't Noorden langzamerhand door Ph. caroliana te worden vervangen. [Men zie voor de be- schrijvingen van Nees., Gay en Chapman Kr. Arch. 1912]. Gaan wij nu de vormen dezer soort na, waarbij wij tevens vindplaatsen en vinders vermelden (vgl. Prod, ed. II p. 2110 en 2111). Typische planten zijn bekend van: 139 Rotterdam leg. J. en W. 1901 Handelsterrein, 1906 Maashaven, 1907 Parkhaven, 1910 Varkenoordsche Dijk. Amsterdam 1902 leg. Stomps en Terwen, 1908 leg. Koornneef en Pinkhof, 1909 leg. Henrard. Wormerveer 1913 en '14 leg. Jansen, Kloos en Henrard. fm, macra Hack DifFert a typo, culmo 8 — 20 cM. alto, panicula 1,5'— 4 cM. longa, saepe violacente vel rubescente Rotterdam 1910 leg. Jansen en Wachter, Wormerveer 1915 leg. Kloos terwijl ook in herb. Henrard exem- plaren aanwezig zijn, die goed aan bovenstaande beschrij- ving beantwoorden. fm» colorata J* en W^* Als de type, maar pluim sterk violet gekleurd. Wormerveer 1912 leg. Kloos (tevens zijn deze exempl. merkwaardig om de niet geheel gave vleugels). var, robusta J. en W, Plant tot meer dan 2 M. hoog, stengels dik (tot 1 cM.) bladen breed. Pluim tot 1 Va dM lang. Rotterdam (Boschpolder) 1911 leg. Jansen en Wachter. W^ormerveer 1913 leg. Jansen en Kloos. Hiervan vallen nog te onderscheiden: fm. composita, Pluimtakken afstaand (daardoor aan Ph. arundinacea herinnerend). Rotterdam 1911 leg. Jansen en Wachter. fm, interrupta. Pluim regelmatig onderbroken (telkens is een deel der as zonder aartjes). Rotterdam 1911 leg. Jansen en Wachter. Van monstrueuze vormen valt nog te melden: m. bracteata» De pluim aan den voet in een schutblad gehuld. Rotterdam 1911 leg. Jansen en Wachter. Ph» Lemmoni Vasey. Deze soort is nauw verwant met Ph. caroliana Walt. en Ph. angusta Nees. Ze onderscheidt zich voornamelijk 140 door den vorm van het kroonkafje. Bij de beide vorige soorten loopt dat langzaam puntig toe en is over de geheele lengte behaard. Bij Ph. Lemmoni daarentegen is het van onder buikig gezwollen en behaard, terwijl het dan plotseling in een lange kale punt eindigt (en dus in vorm sterk herinnert aan een urntje van Carex sylvatica)» Ph. Lemmoni is door Vasey uit Californië beschreven. Daar wij de oorspronkelijke diagnose tot nu toe niet konden raadplegen, volgt hier de beschrijving van onze exemplaren, waarvan de determinatie door Dr. A. Thel- lung geschiedde. Plant 1-jarig, aan den voet iets vertakt met dunne rechtopstaande gladde stengels, die aan den top de aar- pluim dragen. Scheeden korter dan de stengelinternodiën, los aanliggend, de onderste iets, de bovenste sterk opge- blazen. Bladen lijnvormig, glad met een tot 4 mM. lange^ afgeronde ligula. Pluim aarvormig saamgetrokken, ovaal tot kort cylindrisch, naar beide zijden versmald (als bij Ph. caroliana). Aartjes SVs — 4 mM. lang. Buitenste kelk- kafjes zeer smal gevleugeld; vleugelrand gaaf maar zeer kort gewimperd, tot den top doorloopend. 't Onderste kroonkafje buikig gezwollen, behaard, plotseling in een lange kale punt versmald, ongeveer ^3 van de lengte der kelkkalfjes bereikend. Bovenste kelkkafjes smal lijnvormig, in een behaarde punt eindigend, Y^^ — Ys van de lengte van het kroonkafje bereikend. Vlaardingen JuH 1902 leg. Jansen en Wachter (herb. J. en W. No. 13760—61). De beide exemplaren bevonden zich onder onze doubletten en werden eerst Jan. 1917 door Dr. A. Thellung als Ph. Lemmoni her- kend. Deze soort schijnt in Europa nog nooit te zijn aangetroffen. Ph. arundinacea L* Deze soort onderscheidt zich van alle vorige, doordat 141 de pluim gelobd is en gedurende den bloei uitstaat; verder zijn de onderste kelkkafjes niet gevleugeld. Vandaar dat ze door vele auteurs tot een apart geslacht werd gerekend. {Baldingera Gaertn., Typhoides Moench, Digra- phis Trin). Ze bezit echter aartjes, die zuiver het Phalaris- type vertoonen: van terzijde plat gedrukt, met 2 groote het aartje omsluitende onderste kelkkafjes en 2 veel kleinere behaarde bovenste kelkkalfjes; het eerste kroon- kafje eivormig, het 2e bijna geheel insluitend. Of men ze nu als een „Sektion" beschouwt zooals Ascherson en Graebner of als een „sous^genre" zooals Rouy, is meer een kwestie van smaak. Er is slechts 1 soort uit deze groep bekend, en deze komt voor door geheel Europa, W.-, N.- en O. -Azië, N. -Amerika, terwijl onlangs door Pilger een ras met grooter aartjes uit Centraal- Afrika werd vermeld (subsp. Oehleri). Opmerkenswaard is, dat ze niettegenstaande dat groote verspreidingsgebied betrekkelijk weinig varieert. De meeste variatie komt nog vóór in de habitus der plant en in de kleur der aartjes. De normale vorm (typica Junge) heeft een tot 2 '/o M. hooge onvertakte halm, een groote losse pluim, terwijl de 3-nervige kale onderste kelkkafjes meest groen zijn, soms violet-bruin aangeloopen. Ze is zeer algemeen langs waterkanten (vgl. Prodr. Ed. II). Verder zijn bekend: f» coarctata Prahl^ pluim dicht saamgetrokken met zeer korte takken; onderste kelkkafjes donkerviolet aan- geloopen. Wij bezitten een exemplaar van Rotterdam, 1901 leg. Jansen en Wachter, 't Lijkt ons slechts een stand- plaatsvorm. L minor J» en W^,, plant laag (3 a 4 dM.), pluim kort en smal, aarvormig saamgetrokken; aartjes iets kleiner. Ofschoon de plant een eigenaardigen indruk maakt, zal het wel niet meer dan een standplaatsvorm zijn. Ze groeide op opgespoten terreinen bij Rotterdam, die voortdurend 142 droger wordend, een grasvegetatie doen ontstaan met ge- reduceerde bloeiwijzen. In Z.-Europa daarentegen schijnen bepaalde variëteiten voor te komen met aarvormig saam- getrokken pluim en wel met behaarde en met veel grootere aartjes, vgl. race: P» Rotgesi Letard (= P. arundinacea fm. macra Hack) plante d'un vert pale, plus petite et plus grêle; panicule étroite, spiciforme (5^ — 8 cM.) de long sur P/j cM. de large a rameaux tres courts, glumes lancéolées ± pubescentes. Dit ras is bekend van Corsica. Uit Spanje is beschreven: var. thyrsoidea Wk^ DifFert a forma typica spiculis demidio majoribus, longioribus dense fasciculatis ; fasciculis in thyrsum lanciolatum basi subinterruptum congesti, glumis 6 mM. long, acutissimis, flore hermaphr. duplo longioribus, fohis glaucescentibus. Geen van beide variëteiten zijn uit ons land bekend. Verder vindt men in vele flora's kleurverscheidenheden vermeld, o.a.: fm. colorata Fl. de Wetterau. Aartjes stroogeel, deels purper, pluim daardoor bont (dit is de meest voorkomende vorm). fm. pallens Stebl. Pluim goudgeel. fm. pallida A. Schwarz. Alle aartjes ivoorwit, alleen de kelkkafjes aan de kiel met smalle groene middennerf. Stengel en bladen blauwgroen. Van de fm. pallens Stebl. komen o.a. mooie exemplaren voor in herb. Henrard No. 5677, Leeuwarden, 1901 en in herb. Jansen en Wachter No. 13956^ — 58, Rotter- dam 1900. Ook van de fm. pallida A. Schw. komen in beide herbaria exemplaren voor. Wij meenen echter, dat men aan deze kleurvariatie niet te veel waarde moet hechten. Heeft men een massa herbarium-materiaal tot zijn beschikking, dan valt het niet moeilijk daaruit een aantal exemplaren te zoeken, die sterk van elkaar in 143 habitus en kleur der aartjes afwijken. Bij 't zoeken in de natuur vallen echter dadelijk de tusschenvormen op. Zoo namen wij meermalen bij een eenigszins groote vegetatie van Ph. arundinacea allerlei overgangen waar, van vol- komen wit-gele tot donkerviolette pluimen. Eenzelfde variabiliteit valt waar te nemen in de bladbreedte, de beharing der pluimtakken en den vorm der buitenste kelk- kafjes. Zoo bevindt zich in herb. KI o os en in herb. Henrard een plant met forsche pluim en zeer breede bladen (tot 22 mM.) als var.? latifoUa Henr. {Sleeuwijk bij Gorinchem). Deze vertoonen behalve deze breede bladen lang toegespitste bijna genaaide kelkkafjes. Dezelfde vorm van kelkkafjes bezitten laat bloeiende exemplaren, door ons eind Augustus 1916 te Santpoort verzameld. Meest zijn de zijtakken der pluim kort behaard, maar sterk behaarde en bijna kale zijtakken treft men eveneens aan. Nadere studie dezer soort is blijkbaar noodig om over de bovengenoemde vormen te kunnen oordeelen. In de Nederlandsche flora's is aan deze soort weinig aandacht geschonken. Slechts in David de Gorter's Fl. VII provinciarum, pag. 16, vindt men genoemd: Phalaris arundinacea: panicula oblonga ventricosa ampla. |S. Gramen arundinaceum, Calamagrostis dictum, spica multipUci. y. Gramen aquaticum paniculatum lati folium. De beide laatste vormen zijn ook aanwezig in dat deel van het herbarium Rainville 't welk zich in Teylers Museum bevindt (doch zonder opgave van vindplaats). Wij kunnen er geen afwijkingen van de type der plant in zien. Bekende kultuurvormen zijn de: fm, picta (L.). Bladen rose tot wit gestreept. fm. luteo-picta Voss. Bladen geel gestreept. Men heeft de eerste eenige malen in verwilderden toe- stand aangetroffen (zie Prodromus). Ze bloeit minder rijk 144 dan de type en slaat soms tot de groene vorm terug (Rotterdamsche Diergaarde). Van monstrueuze afwijkingen zijn bekend: m. bracteata Christiansen (Jung e Gram. Schl. Holst. 1913) onder de pluim is een schutblad ontwikkeld. Lonneker leg. Blijdenstein (in herb. Ned. Bot. Ver- eeniging), Zaanoever bij Knollendam leg. Jansen en Wachter 1915. Ook is een exemplaar dezer monstr. aanwezig in het bovengenoemd deel van Rainville's Herbarium. m. ramifera Junge. Stengel uit eenige of alle knoopen zijtakken vormend. Deze takken dragen soms een pluim Rotterdam, langs de Rotte 1900 leg. Jansen en Wachter. Om de besproken soorten te kunnen onderscheiden, zou men van de volgende tabel gebruik kunnen maken. Hierbij valt op te merken, dat men over het al of niet behaard zijn der kroonkafjes, moet oordeelen aan bloeiende exemplaren. Bij de rijpe zaden zijn de haartjes afgevallen. 1. Kiel der buitenste kelkkafjes gevleugeld f£'up/za/ansj 2 Kiel der buitenste kelkkafjes ongevleugeld (Baldingera) 10 2. Aartjes 3 — 4 mM. lang, buitenste kelkkafjes in de bovenste helft met een zeer smalle vleugel. Bovenste kelk- kafjes lijnvormig, in een behaard puntje eindigend, \ — \ van de lengte der kroonkafjes bereikend 9 Aartjes tot 8 mM. lang, vleugels breeder .... 3 3. Bovenste (het zaad omgevende) kroonkafjes aange- drukt behaard 5 Bovenste kroonkafjes nagenoeg kaal 4 4. Overblijvend met knolvormige wortels. Pluim cylin- dervormig. Buitenste kelkkafjes 7 mM. lang, scherp toe- gespitst; bij de vruchtbare aartjes slechts in de onderste helft gevleugeld, bij de steriele aartjes tot even onder den 145 top gevleugeld; vleugelrand uitgebeten getand. Binnenste kelkkafjes zeer klein of ontbrekend. Ph. coerulescens Des f. Éénjarig met draadvormige wortels. Pluim omgekeerd eivormig tot knotsvormig, als ze rijp is in groepen van 7 aartjes uiteenvallend, waarvan slechts het middelste vrucht- baar is. Buitenste kelkkafjes der vruchtbare aartjes 8 mM. lang, langzaam is een naaldvormige punt versmald, in 't midden tandvormig gevleugeld. Onvruchtbare aartjes kleiner met smallere vleugel en kleiner punt. Binnenste kelkkafjes zeer klein. Ph. paradoxa L. 5. Binnenste kelkkafjes zeer ongelijk, het grootste lijn- vormig, Vg — Vs zoolang als de kroonkafjes, het andere zeer klein óf ontbrekend. Buitenste kelkkafjes lancetvor- mig, spits 6 Binnenste kelkkafjes gelijk of weinig verschillend. Bui- tenste kelkkafjes langwerpig ei- of knotsvormig, gaafrandig. Stengels niet of weinig gezwollen aan de basis ... 7 6. Overblijvend met knolvormig gezwollen stengelvoet. Bloeiwijze cylindervormig. Buitenste kelkkafjes met gaaf- randigen vleugel. Ph. bulbosa L. Éénjarig met draadvormige wortels. Bloeiwijze ovaal (soms cylindervormig). Vleugels der buitenste kelkkafjes onregelmatig getand (soms zeer weinig). Ph. minor Retz. 7. Binnenste kelkkafjes zeer kort (5— ro) van de kroon- kafjes bereikend 8 Binnenste kelkkafjes V2 zoolang als de kroonkafjes. Eenjarig, stengelvoet niet gezwollen. Bloeiwijze meest ovaal (soms cylindervormig). Buitenste kelkkafjes toege- spitst met breed gaafrandigen vleugel. Ph. canadensis L. 8. Overblijvend, stengels aan de basis iets verdikt, steriele scheuten vormend. Bloeiwijze kort cylindervormig. Buitenste kelkkafjes meest afgeknot of stomp met een Nederl. Kruidk. Archief. 1916. 10 146 opqezet puntje. Bovenste scheeden niet of nauwelijks opge- blazen. Ph. truncata Guss. Eenjarig, stengels slank, niet gezwollen aan de basis (zich niet zooals bij Ph. minor uit de onderste scheeden sterk vertakkend), zonder steriele scheuten. Bloeiwijze kort ovaal. Buitenste kelkkafjes versmald of toegespitst. Bovenste scheeden sterk opgeblazen. Ph. brachystachys Link. 9. Pluim cylindervormig, van onder dikwijls onderbro- ken. Kroonkafje eivormig, langzaam in den punt versmald, geheel behaard. Ph. angusta Nees. Pluim ovaal. Kroonkafje behaard, plotseling in een langen kalen punt overgaand. Ph. Lemmoni Vasey. 10. Pluim gelobd of uitgespreid. Buitenste kelkkafjes langwerpig-lancetvormig, toegespitst. Binnenste kelkkafjes behaard, veel korter dan de kroonkafjes. Ph. arundinacea L. Nu rest ons nog onzen dank te betuigen aan Dr. A. Thellung, die ons met determinatie's en anderszins geholpen heeft, aan den heer J. Th. Henrard, wien wij verscheidene belangrijke opmerkingen en citaten verschul- digd zijn en aan de heeren A. W. K 1 o o s en A. de Wever, die ons evenals de Hr. Henrard hunne her- barium-exemplaren ter inzage zonden. Maart 1917. JANSEN en WACHTER. Floristischc Aantcckeningcn XIL Avena elatior L* In 't Kruidkundig Archief 1912 (Floristische Aanteeke- ningen V) maakten wij opmerkzaam op eenige vormen van bovengenoemd gras. Dit jaar waren wij in de gele- genheid speciaal de vormen met gezwollen onderste sten- gelleden te bestudeeren op de klassieke vindplaats tusschen Santpoort en Velzen, waar dit op de begroeide achterste duinenrij de overheerschende vorm is. De systematische waarde der verschillende afwijkingen geeft nogal moeite; de gezaghebbende flora's schieten in dit opzicht te kort, terwijl ons van cultuurproeven nog weinig bekend is. Ascherson en Graebner maken een indeeling, waarbij zij eerst een serie afwijkingen benoemen, die voorkomen bij planten met dunnen stengelvoet en daarnaast de var. tuberosa Aschs. met knolvormig gezwollen stengelleden. Men zou dus tot het vermoeden komen, dat bij zulke tuberosa-exemplaren geen behaarde bladscheeden of geen 2'-naaldige aartjes voorkomen, hetgeen bhjkens het door ons verzamelde materiaal wel degelijk het geval is. Een dergelijke groepeering der vormen lijkt ons niet aanbe- velenswaardig. Rouy in F/ore de France tome XIV pag. 145 neemt de vormen met gezwollen stengelvoet op als het ras: Arrhenatherum precaiorium P. B. (pro spec.) met de volgende beschrijving: „Collet de la racine renflé en 2 — 6 148 tubercules (entrenoeuds raccourcis superposes), rarement en un seul tubercule; noeuds inf. de la tige pubescents OU velus; panicule plus petite, ellipsoïde, fleurissant plus tardivement; épillets plus grands; glumelle de la fleur fertile ordinaitement glabre." Dit is weer een voorbeeld, hoe door het opgeven van te veel kenmerken uit de groote groep planten, die men eigenlijk op het oog heeft, slechts een klein aantal wordt gelicht, die volledig aan de beschrijving beantwoorden. Voor zoover wij waarnamen is het later in bloei komen een goed kenmerk: (in Sant- poort begon de bloei eind JuH, begin Augustus). Maar dat de bloemen grooter en de pluim kleiner zou zijn, wordt afdoende door ons herbariummateriaal weerlegd. Ook het niet behaard zijn van de vruchtbare bloem hangt volgens onze waarnemingen niet samen met het bezit van knollen. Integendeel, bij de massa tuberosa-vormen door ons dit jaar onderzocht en verzameld is slechts bij hooge uitzondering het kroonkafje van de bovenste bloem geheel kaal. Ascherson 'en Graebner motiveeren hun meening, om de knoldragende planten slechts als „Abart" aan te voeren o. a. met de bewering, dat aan dezen vorm geen bepaalde geografische verspreiding toekomt en ze blijkbaar overal uit den stamvorm schijnt te ontstaan. Met de beperkte gegevens, die ons ten dienste staan is het moeilijk deze bewering na te gaan, laat staan te weerspreken, maar in ieder geval geldt ze voor ons land niet. Ze komt in ons land slechts voor aan den binnenrand der duinen vgl. Prod. Ed. II pag. 2221. 't Exemplaar van Rotterdam 1910 leg. W. en J. is op aangevoerden zandgrond gevonden, terwijl de heer de Wever ze in Z. -Limburg langs den spoorlijn vond. Blijft slechts over de plant door GroU in 1870 te Maastricht verzameld. Zelf hadden wij gelegen- heid op te merken, dat overal tusschen Bloemendaal en Velzen op en achter de begroeide duinen de knoldragende 149 vorm optreedt. Wij vonden daar geen enkel exemplaar met dunnen stengelvoet. Maar nauwelijks slaat men een weg in, die tusschen de polders voert, of de tuberosa- vorm verdwijnt en men treft weer den normalen vorm in massa langs wegen en in de weiden aan. In verband met 't hierboven aangevoerde, brengen wij de verschillende vormen tot 2 groepen (rassen). I. vulgaris Fries, waarbij de onderste stengelleden dun gebleven zijn. II. tuberosa Aschs. (pro var.) waarbij de onderste sten- gelleden knolvormig gezwollen zijn. Gaan wij nu achtereenvolgens bij beide groepen de kenmerken na, waarin A. elatior varieert. Als regel zijn bij ras I de scheeden der onderste bladen kaal en glanzend ; vormen met ruw behaarde onderste scheeden zijn bekend als f. hirsuta Aschs. en nog slechts enkele malen in ons land aangetroffen {Schiedam 1904 J. en W., Gorinchem 1911 Henr., Bergen 1916 Kloos). Daarentegen treft men deze ruw behaarde scheeden meestal aan bij ras II, waarbij dan tevens optreedt een fluweelachtige beharing der onderste knoopen. Als tusschenvorm moet men beschouwen exemplaren, die alleen behaarde knoopen ver- toonen (/3 nodis villosis Sickmann. Enumeratio). Wij vonden wel planten met behaarde knoopen en kale scheeden maar niet omgekeerd. Slechts een enkele maal vonden wij planten van dit ras. waarbij alle scheeden en knoopen kaal waren (fm. glabra). — De bladspriet wordt tot 10 mM. breed en is van onder sterker, van boven zwakker ruw en heldergroen gekleurd. Beek onderscheidt deze planten als var. virens, terwijl hij planten met zee- groene smalle (tot 5 mM.) stijve bladen als var. glauca beschrijft (Beek Fl. N. O. pag. 72). De eerste naam moet o. i. vervallen, daar ze een eigenschap vermeldt die tot de type der plant behoort. De 2e variëteit wordt door A. et G. in hun Synopsis pag. 230 slechts als een vorm Avena elatior L. 1. f. brachyclada; 2. f, laxa, 3. f. biaristata-pilifcra. 151 beschouwd. Wij hebben ze onder het Nederlandsche materiaal nog niet aangetroffen. — De pluim is gewoonlijk gerekt en smal; de fijne, ruwe in halve kransen gezeten takken staan gedurende den bloei uit, doch zijn daarvóór en daarna tegen de as gedrukt. Bij de f. brachyclada Reinecke zijn de pluimtakken sterk verkort, in 't bijzonder bij de onderste halfkransen, waardoor ze veel korter zijn dan de stengelleden en de pluim sterk onderbroken is (fig. 1). Wij verzamelden dezen vorm van beide rassen. Gewoon- lijk zijn de pluimtakken vanaf den voet met vrij korf gesteelde aartjes bezet, doch niet altijd. Als f. laxa be- schrijven wij een vorm, waarbij de pluimtakken lang en dun zijn, sterk heen en weer gebogen en slechts aan het einde 1 — 3 aartjes dragen (zie fig. 2) Rotterdam 1909 leg. J. en W. Dergelijke exemplaren met sierlijke losse pluim maken een geheel anderen indruk dan de f. compacta, waarbij de onderste halfkransen uit meer dan 20 dicht opeengedrongen takken bestaan, die tot aan de basis dicht mét aartjes bezet zijn {Rotterdam opgespoten grond 1908 leg. J. en W.). In hoeverre dit meer dan standplaatsvor- men zijn, kan cultuur alleen uitmaken ofschoon het aan- wezig zijn van talrijke intermediaire vormen niet wijst op een groote systematische zelfstandigheid. Op de droge Z.-Limburgsche heuvels en ook op de duinen bij Sant- poort vonden wij exemplaren, waarbij de pluim tot een armarige tros is gereduceerd, soms slechts uit 4—5 aartjes bestaande. Men vindt dezen vorm beschreven als subvar. pauciflora Baenitz en dan nog alleen van ras I. 't Lijkt ons toe, dat wij hier slechts met een standplaatsvorm te doen hebben terwijl ook zaailingen, die 't eerste jaar bloeien zulke gereduceerde pluimen kunnen vertoonen. De aartjes zijn gewoonlijk, de naalden niet meegere- kend, 7 — 9 mM. lang, bij robuste exemplaren wel tot 1 1 mM., terwijl Jung e in „Die Gramineeën Schleswig- Holsteins een f. microstachya beschrijft met 5 — 6 mM. 152 lange aartjes. De beide sterk in lengte verschillende kelk- kafjes zijn evenals de kroonkafjes lichtgroen gekleurd; een enkele maal iets violet aangeloopen. Ook vonden wij aartjes waarbij de kafjes groen zijn met intens violetten top. Daarentegen zijn ons nog geen inlandsche exemplaren bekend der var. flavescens Nielsen met licht stroogele kelk- en kroonkafjes. [In Prodr. de la Flote Beige vinden wij nog opgegeven een var. nigrum Baquet, dunes marit. a Middelkerke. Het is ons nog niet gelukt te weten te 'komen, wat men daaronder moet verstaan]. Van de twee bloemen, die het aartje bevat is de onderste manneUjk, de bovenste tweeslachtig. Uit Scandinavië en Denemarken is een var. hermaphrodita door Lange beschreven, waarbij het aartje 2 — 3 bloemen bevat, die alle tweeslachtig zijn. Dergelijke vormen, die het minder wenschelijk maken de sectie „Arrhenatheram" als afzonderlijk geslacht te be- schouwen zooals door vele auteurs geschiedt, zijn in ons land nog niet bekend, evenmin als de uit Holstein ver- melde intermediaire vormen, die wel constant 3 bloemen bezitten maar met deels rudimentaire vruchtbeginsels. De onderste (mannelijke) bloem bezit een aan den top gesple- ten onderste kroonkafje met een onder het midden ont- springende aan haar voet gedraaide en daarna geknikte naald, die bij verschillende exemplaren sterk in lengte varieert. Het onderste kroonkafje der vruchtbare bloem is zelden volkomen naaldloos doch eindigt meestal in een kort recht naaldje. Beek (Fl. N. O.) noemt de eerste var. typica, de tweede var. commune, 't Lijkt ons niet wenschelijk zelfs die namen voor vormen te behouden. Bij 't doorzien van een groot materiaal valt het op, hoe variabel de lengte is van die naald, zelfs in één pluim zoodat er o. i. geen sprake van kan zijn, deze tevens gemakkelijk verwarring stichtende namen te behouden. Eenigszins anders is het gesteld met vormen, waarbij de bovenste bloem een naald draagt, die in ieder opzicht op 153 die van de onderste bloem gelijkt. Deze variatie treedt zoowel bij ras I als bij ras II op, terwijl cultuurproeven bewezen hebben, dat ze inderdaad constant is. Nu is ze door Petermann beschreven als var. biacistata, waarschijnlijk slechts voor vormen met niet knolvormigen stengelvoet. Wij stellen echter voor denzelfden naam te bezigen voor planten met 2 naalden en tot ras II behoorende. Wij vonden ze vrij talrijk te Santpoort. De spil van het aartje is onder iedere bloem van een krans stijve witte haartjes voorzien. Deze haren zetten zich langs den rugnerf van het kroonkafje der bovenste bloem gewoonlijk een weinig voort. Geheel kale bloemen zijn, zooals wij reeds opmerkten zeldzaam evenals aartjes, waarbij de kroonkafjes der beide bloemen (dus vooral op de onderste letten) meer of minder lang behaard zijn. Deze zijn van het ras I beschreven als var. pilifera Beek. Wij namen ze ook bij ras II waar. Hiermede zijn alle door ons waargenomen variaties be- schreven. Doch wij moeten opmerken, dat ze bij beide rassen in allerlei combinatie's kunnen optreden. Zoo stelt fig. 3 een aartje voor, dat tegelijkertijd 2 naalden en 2 behaarde bloemen bezit. Resumeerende komen wij tot het volgende overzicht. I. vulgaris Fries onderste stengelleden dun, niet knolvormig gezwollen scheeden meest glad en kaal fm. subhirsuta Aschs. onderste scheeden ruw behaard, knoopen meest behaard. fm. glauca. Beek bladen zeegroen, smal en stijf. var. hermaphtodita Lange 2 — 3 bloemige aartjes; alle bloemen tweeslachtig. II. tuberosa Aschs, onderste stengelleden knolvormig gezwollen; onderste scheeden en knoopen meest behaard. fm. glabra fm. nov. onderste scheeden en knoopen kaal. Bovendien valt van beide rassen te onderscheiden: 154 var. hiaristata Peterm. bovenste bloem met een naald, die in alle opzichten met die der onderste overeenkomt. fm. laxa. fm. nov. pluimtakken lang, sterk heen en weer gebogen, aan het eind 1^ — 3 aartjes dragend. fm. compacta fm. nov. de onderste halfkransen uit meer dan 20 sterk opeengedrongen takken bestaande, die tot aan den voet met aartjes bezet zijn. fm. brachyclada /^emec/ce pluimtakken, vooral der onderste halfkransen sterk verkort, zoodat de pluim onderbroken is. fm. pauci flora Baenitz (pr. var.) pluim tot een arm- bloemige tros gereduceerd, soms slechts 4. — 5 aartjes dragend. var. (?) piUfera Beek kroonkafjes van beide bloemen meer of minder lang behaard. Nog enkele vormen treft men aan in Schur's Enumératio (waarvan door Aschs. en Graebner blijkbaar geen notitie genomen is). Behalve een var. biflorum en bulbosum be- schrijft Schur een var. triflorum: spiculis trifloris, flosculis binis infimis supra basin aristatis, flosculo tertio apico setigero. Daar hier niet vermeld wordt of de bloemen alle twee- slachtig zijn, kunnen wij niet nagaan in hoeverre deze vorm overeenstemt met de bovengenoemde f. hermaphrodita Lange of met de overgangsvormen door Jung e uit Holstein vermeld. Verder beschrijft Schur een var. versicolor: spiculis subtrifloris, floro infimo dorso aristato, arista firma geniculata; floro supremo sub apice arista minima recta armata; valvis paleisque postice albidis antice violaceis. Deze tweekleurige kafjes namen wij in Santpoort verscheidene malen waar. Wel maken exemplaren wier groene aartjes bijv. een paarsen top vertoonen een eigen- aardigen indruk, doch dit lijkt ons van te weinig belang om ze afzonderlijk te noemen, te meer daar de twee- kleurigheid der kafjes blijkbaar niet behoeft samen te gaan met de driebloemigheid der aartjes. Op adventiefterreinen valt nog te letten op een in 155 Zuid-Europa en Noord-Afrika algemeen voorkomenden vorm, beschreven als Arrhenatherum erianthum Boiss. et Reuter. Over de systematische waarde daarvan loopen de meeningen nogal uiteen. Trabut schrijft, dat in Algiers A. elatius bijna steeds voorkomt als var. erianthum met beide bloemen behaard. In de Flora Bulgarica daarentegen beschouwt Velenovsky ze als een goede soort. Wij nemen zijn beschrijving voor de volledigheid over. Perenne, radicis fibrosae collo tuberculis rotundis superimpositis saepe aucto, foliis fasciculorum sterilium anguste linearibus, supe- rioribus latioribus supra tantum scabriusculis, culmo recto tenui, paniculae laxae ramis 2 — 3 nis, tenuissimis elongatis simplicibis vel 2 — 4 spiculatis, spiculis bifloris, glumis lanceolatis acutis, glumellis oblongo4anceolatis, glumella inferiore floris masculi ad Ys longe et adpressa hirsuta apice breviter scariose bidentata, arista ad basin ipsam ea triplo longiore obsita, glumella inferiore floris herma- phroditi longe et dense hirsuta bidentata paulo supra medium arista tenui recta aequilonga obsita, glumella superiore floris inferioris glumella inferiore dimidio breviore, flore superiore distincte pedicellato. Culmus eire. 50 cM. longus, folia inferiore 1 — ^IVs mM. lato, culmea 2 mM. lata, spiculae 9 — 10 mM. longae, panicula \?> — 18 cM. longa. Tot nu toe is bovengenoemde soort of variëteit in ons land nog niet aangetroffen, maar ze zou allicht op adven- tief-terreinen te vinden zijn. Pcriballia lacvis A. ^t G. Op een adventiefterrein te Amsterdam trofl^en wij in Mei 1916 in groote hoeveelheid een gras aan, dat prof. Ed. Hackel determineerde als Periballia laevis A. et G., een soort die in Spanje en Portugal groeit en voor zoover wij konden nagaan nog nooit adventief is waargenomen. Sinds haar beschrijving in 1804 als Aira laevis Brot. Flor. 156 lus. I vindt men ze achtereenvolgens benoemd als Aira lendigera Lag., Airopsis lendigera Lange, MoUneria laevis Hackel, terwijl Ascherson en Graebner ze zonder beschrij- ving opnemen als Per. laevis. Ze schijnen de plant niet nader onderzocht te hebben, waaraan het wellicht te wijten is, dat men ze met de op pag. 225 der Synopsis gegeven tabel niet determineeren kan. Immers daar wordt het ge- slacht Pedballia onderscheiden o.a. door de gekielde on* genaaide kroonkafjes. Gaan wij de literatuur na, dan blijkt dat Hackel (Oesterr. Bot. Zeitschr. 1877 pag. 120) voor het eerst ^) voorsloeg, om Aira lendigera Lag. bij het geslacht MoU- neria te voegen, ofschoon dit op een ongenaaide soort MoUneria minuta door Parlatore gebaseerd was. Aira lendigera heeft dan ook met MoUneria minuta zeer veel overeenkomst: ze onderscheidt zich voornamelijk door de zeer korte in 't bovenste Vs^ — Ve van het kroonkafje ontsprin- gende niet geknikte naald, (zie flg. 1, 2, 3) die geheel anders is dan bij Aira, waaronder de plant eerst gebracht was. Bijzondere kenmerken zijn verder de korte kelkkafjes en de zwak uitgerande stompe top der kroonkafjes, (zie flg. 4) die aan het aartje een eigenaardig uiterlijk verleenen. In de NaL Pflanzenfam. pag. 54 trok Hackel nu nog Periballia Trin er bij, een geslacht, dat toen slechts 1 soort bevatte, de Periballia involucrata Janka = P. hispanica Trin zoodat het nu uit 3 soorten bestaande geslacht MoUneria Pari. gekarak- teriseerd wordt: „Wie Aira, aber BI. aus den Hüllspelzen vorragend, Deckspelzen abgestuzt oder schwach gezahnelt, wehrlos oder schwach begrannt." Deze beschrijving is dus volkomen in orde. Nu geven Aschers en Graebner toe, dat de 3 soorten te na verwant zijn, om ze in geslachten te scheiden, doch merken op, dat de naam Periballia, M In hetzelfde jaar publiceerde ook Janka deze combinatie in een verhandeling over de „Avenaceae europeae". 157 door Trinius in 1820 gegeven, de oudste is, zoodat het noodzakelijk is, niet zooals Hack el deed, Periballia bij Molineria, doch omgekeerd Molinetia bij Periballia te voegen. Nu wordt het „nieuwe" geslacht Periballia als volgt gekarakteriseerd: „Deckspelzen gestuzt, meist an der Spitze schwach gezahnelt oder kurz 2-zahnig. A. Eu-periballia (A et G) mit 2-spitzigen HüUspelzen und Deckspelzen. (P. involucrata.) B. Molineria (Pari,) A et G als Sect. Deckspelzen an der Spitze gezahnelt, nicht zweispitzig (P. minuta en P. laevis). Daar nu P. laevis nog niet in het gebied der Synopsis gevonden was, werd de soort ook niet beschreven, werd daardoor het genaaid zijn der kroonkafjes niet opgemerkt en zoo ontstond de fout in de tabel op pag. 225 en het ontbrekende geslachtskenmerk. Wij geven ten slotte nog een korte beschrijving. Plant veelstengelig met dunne rechtopstaande stengels ^ i ¥ \ / ' /:i i •1 f ^ '/ ^3. (in Spanje niet hooger dan 2 dM. bij de adventieve exempl, tot 5 dM.): bladen zeer smal maar vlak. Pluim los, uitgespreid vertakt met draadvormige takken. Aartjes 158 tweebloemig van terzijde iets samengedrukt ; de ± 2 mM. lange kelkkafjes korter dan de stompe, aan den top zwak getande kroonkafjes, waarboven het korte in het bovenste zesde deel ontspringende naaldje uitsteekt. (Zie flg. 1 — 4.) Opm. Bij onze exemplaren zijn de kroonkafjes van eenige aartjes geheel gaafrandig of slechts zeer zwak uit- gerand; de Portugeesche (Aira laevis Brot.) en de Spaansche (Aira lendigera Lag.) die wij in 's Rijksherbarium zagen, waren veel duidelijker uitgebeten-getand. Toch beeldt reeds Trinius in zijn Spec. Gram. tab. 260 in fig. 2 een gaafrandig kroonkafje af. Phleum Bcrtolonii D. C* Eind Juli 1916 vonden wij in de Schapenduinen bij Bloemendaal een afwijkenden vorm van Phleum pratense L, die sterk herinnerde aan de exemplaren, door ons in Augustus 1910 in de duinen van Hoek van Holland ge- vonden en in het Kruidkundig Archief 1912 pag. 76 onder den voorloopigen naam /. strictum vermeld. Augustus 1916 vonden wij met den heer ƒ. Th. Hentard in de duinen bij 's-Gravenhage weer dergelijke vormen. Van deze vindplaats zonden wij eenige exemplaren aan Prof. Dr. Ed. Hackel, die ons schreef; „Diese Form steht die var. Bertolonii D.C. sehr nahe, ist kaum davon zu unterscheiden". In Ascherson en Graebner's Synopsis vindt men de ge- noemde variëteit als volgt beschreven: Stengel aan de basis niet of weinig knolvormig verdikt, geknikt opstijgend, dun. Aarpluim dicht, meest slechts 4 tot 5 m.M. dik. Kelkkafjes slechts 2 tot 3 m,M, lang met zeer korte, slechts Vs iot Ve van de lengte der kelkkafjes bereikende naald. De Candolle zelf zegt in zijn diagnose: aristis glumae ipsae quadruplo brevioribus .... Caulis pars inferior ut 159 in Phi. nodosa bulbosa racemus longissimus arista dimidio et ultra brevior quam in afflnibus et fere ut in Ph. aspero. Verder verwijzen Aschers en Grbn. nog naar Visiani's Fl. Dalmatica. Men vindt daar op pag. 63: P. spica cylindrica basi attenuata, flosculis oblongis carina ciliatis, inferioribus abortivus, glumis truncatis bre- vissime cuspidatis, culmo adscendente, radice perenni nodosa. Uit deze beschrijving is reeds te zien, (wat Visiani zelf trouwen in het Supplement op zijn flora opmerkt) dat de door De Candolle als soort beschreven Phl Bertolonii, zeer nauw verwant is met Phl. ptaiense of nog beter, slechts een variëteit is van de laatste soort, vgl. „Species Phleo nodoso L. admodum affinis, et forsan sola aristavum btevitate et spica basi attenuata distincta. Reeds Parlatore (Fl. Ital. I 81) heeft deze soort geheel ingetrokken, ze zelfs niet eens als variëteit onderscheiden, waarin hij volgens Hackel beslist verkeerd deed, daar in ieder geval de Z. Europeesche exemplaren een goede variëteit voorstellen (wellicht een subspecies). Er dient dan bij de in A. et G. opgegeven kenmerken bijgevoegd te worden: aarpluim naat den voet toe versmald, onderste aartjes rudimentair ontwikkeld. Nu vertoonen de genoemde exemplaren alle de bijzonder kleine, kort genaaide aartjes en de slechts weinig opge- zwollen stengelvoet. De dichte smalle aarpluim is bij de exemplaren uit Hoek van Holland (Herb. J. v. W. 3280) inderdaad naar beneden versmald, terwijl dan de onderste aartjes rudimentair ontwikkeld zijn. Ditzelfde verschijnsel vertoonen ook de exemplaren uit Bloemendaal (13545) en de meeste der Haagsche exemplaren (13659^ — 15). Daaren- tegen is N". 3280 aan de basis sterk vertakt met stijf rechtopstaande gladde stengels en stijve (na het drogen iets ingerolde) bladen. De exemplaren uit 's-Gravenhage echter zijn onvertakt; elk exemplaar vertoont maar een 160 bloemstengel, die eveneens stijf en glad is. De bladen zijn hier iets breeder, evenals bij N°. 13545. Aschers en Grbn. geven ze op als een zuidelijk ras, tusschen typicum en bulbosum instaande. Uit bovenge- noemde vindplaatsen zou men afleiden, dat ze bij ons een duinvorm is. 't Zou inderdaad niet tot de onmogelijkheden behooren, als ze langs de kust heen noordwaarts getrokken was. Doch van vindplaatsen in Noord-Frankrijk en België vinden wij geen gewag gemaakt. Misschien is er niet op gelet? Trouwens kleinbloemige vormen van Phleum pratense zijn in ons land niet tot de duinen beperkt. Uit Valken- burg bezitten wij een door ons in 1910 verzameld exem- plaar, dat precies dezelfde kleine aartjes bezit; alleen zijn hier de naaldjes iets langer, de stengels zijn slap en half opstijgend en de bladen iets breeder. Een dergelijk exem- plaar bevindt zich eveneens in herb. A. de Wever, die het in 1916 in Z.-Limburg verzamelde. Ten slotte vond de heer A. W. Kloos op de zomerexcursie der Ned. Bot. Vereeniging in 1915 in de omstreken van Doetinchem eveneens, een paar planten, die hij voorloopig als de var. Bertolonii determineerde en die sterk overeenkomen met de Limburgsche exemplaren, alleen zijn ze wat kleiner. 't Is dus zeer gewenscht eens speciaal op de kleinbloemige vormen van Phleum pratense te letten om te probeeren uit te maken of onze duinvormen inderdaad de echte Phl. Bertolonii voorstellen en in hoever deze weer samen- hangen met de kleinbloemige vormen uit het zuiden en oosten des lands. JANSEN en WACHTER. Over Rumex fennicus, Rumex weberi en Rumex schreberi door B. H, Danser. In verband met het door mij gesprokene op de ver- gadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging van 28 December 1916 doe ik de volgende kleine mededeeling. Dank ben ik verschuldigd aan Professor Dr. Hugo de Vries te Amsterdam, die mij grond gaf in den Hortus Botanicus om ieder jaar de noodige planten te kunnen kweeken, waaronder in 1914 Rumex fennicus; aan Dr. }. W. C. Goethart te Leiden voor de bereidwilligheid, waarmee hij mij Rumex pseudonatronatus uit 's Rijks Herbarium ter onderzoek leende; aan den heer de Wever, die zoo vriendelijk was mij de hieronder genoemde Rumex van Lonatschewskij ter onderzoek toe te zenden; maar het meest aan den heer Henrard te 's Gravenhage om de alzijdige wijze, waarop hij mij ook weer dit jaar bij mijn /^umex-onderzoek hielp. Rumex fennicus. Den Hden September 1913 vond ik met den heer Henrard op de reeds zoo vaak genoemde stortplaats voor graanafval aan de Linge bij Gorkum een Rumex, die het meest geleek op Rumex crispus, maar knobbellooze vruchtkleppen had. Wij beschouwden daarom de plant als de Rumex crispus nudivalvis van Meisner. Deze vondst is al vermeld in jaargang 1913 van dit tijdschrift op bladzijde 54 en op bladzijde 102. De plant had wel meer eigenaardigs, bijvoorbeeld smallere bladeren, kleinere. Nederl. Kruidk. Archief. 1916. 11 162 dieper hartvormige vruchtkleppen en een lange, smalle, stijve pluim met korte aanliggende zijtakken, maar daar we wisten, hoe Rumex crispus in alle deelen kan wisselen, wekte dat bij ons weinig argwaan. Niet lang daarna kregen we een plant te zien uit het herbarium van den heer de Wever, verzameld door A. Lonatschewskij bij Kijew en benoemd als Rumex crispus L. V. nudivalvis Meinsh. Deze plant vertoonde alle bijkomstige eigenaardigheden van onze Gorkumsche plant en sedert twijfelden we niet meer aan de juistheid van onze naambepaling. Den wortel van onze plant pootte ik in den Hortus Botanicus te Amsterdam. Hij had groote moeite om den winter door te komen, maar in het voorjaar van 1914 begon hij plotseling snel uit te loopen, vormde een groote rozet met meerdere harten en later twee bloempluimen, waarvan de een wel manshoog, de ander lager, beide met weer dat zelfde eigenaardige uiterlijk. Tegen de vrucht- rijpte aten zuringkevers alle bladeren en een deel der bloemdekken op, zoodat ik slechts de dorre grootste pluim voor mijn herbarium kon redden. Er zitten evenwel nog genoeg rijpe bloemdekken aan om te bewijzen, dat ook de vorm der vruchtkleppen niet veranderd was door het overplanten. De plant is het volgend voorjaar niet opnieuw uitgeloopen. In Juli 1914 vond Henrard op de zelfde stortplaats weer een plant, zoo mogelijk nog eigenaardiger dan de eerste en weer sprekend gelijkend op de plant van Lonatschewskij. Ze werd geteekend voor de Flora Batava, maar de er op betrekking hebbende aflevering is nog niet verschenen. Den 17den Juli 1914 vond Henrard een plant, die afweek door wat grootere bloemdekken en hier en daar een kleinen knobbel op de voorste vruchtklep, maar die overigens weer opvallend eigenaardig was. 163 Den 2den Augustus van het zelfde jaar vonden Henrard en ik weer twee planten, waarvan één weer zeer kennelijk, maar met slechts één kleine pluim, de ander met hier en daar een knobbeltje op de voorste vruchtklep, met om- gevallen hoofdstengel en weer opgerichte zijtakken, benevens twee gebrekkig gevormde kleinere stengels, waardoor de eigenaardige houding niet uitkwam. Den volgenden winter vertrok Henrard naar den Haag en was het met het vinden van nieuwe exemplaren uit. Dit najaar las ik met aandacht de verhandeling over Ramex fennicus van Murbeck in Botaniska Notiser 1913. Murbeck zegt hier onder meer het volgende. BetrefFs dieser Art ist zunachst eine Nomenclatur-Frage naher zu beleuchten. Die Pflanze wurde von mir in meinem Aufsatz „Die nordeuropaischen Formen der Gattung Rumex", S. 17 (in Botaniska Notiser, 1899), nach Exemplaren von einigen Punkten im westlichen und nördlichen Finnland beschrie- ben, und zwar wurde sie dort, unter der Bezeichnung „Subsp. R. fennicus", als Art niedrigeren Ranges unter dem als Kollektivart betrachteten ungarischen R. pseudo- natronatus aufgeführt. Die von Borbas gelieferte Beschrei- bung dieses letzteren war mir zwar nicht zuganglich gewesen — sie ist in einer ungarischen Zeitschrift pubHziert, die in den schwedischen Bibliotheken fehlt — durch die Freundlichkeit Dr. Rechinger's besass ich aber in meinem Herbar ein vom Auctor selbst eingesammeltes Exemplar, das von einer nahen Verwandtschaft zwischen den fraglichen Formen zeugte, und auf der dazu gehörenden Etikette, die jedoch nicht von Borbas selbst geschrieben war, war die Pflanze als selbststandige Art bezeichnet. Meine Vermutung, dass Borbas seine Pflanze als Art publiziert, hat sich jedoch unrichtig erwiesen. In der Original- Beschreibung, von der Dr. Filarszky in Budapest die Güte gehabt mir eine Abschrift zuzustellen, ist sie namlich 164 folgendermassen bezeichnet: „R. domesticus Havtm.? var. pseudonatronatus m. (an sp. distincta?)." Als Spezies ist die ungarische Pflanze, soweit ich habe finden können, zuerst von mir aufgestellt, und zwar in der soeben erwahnten, am 15. Februar 1899 erschienenen Schrift, wo auch eine Diagnose derselben mitgeteilt ist. Auch von Rechinger ist sie als selbststandige Art aufgefasst und beschrieben worden, namlich in „Schedae ad Floram exsiccatam Austro- Hungaricam, VIII", welche Arbeit jedoch, gleichwie der entsprechende Fascikel des Exsiccates, erst einige Monate spater, im Juli 1899, herausgegeben wurde. Als binare Bezeichungen sind also die Namen R. pseudonatronatus und R. fennicus ganz gleichzeitig publiziert. Nun hat es sich jedoch erwiesen, dass die finnlandische und die ungarische Pflanze als identisch aufgefasst werden mussen. Meinem obenerwahnten Aufsatz zufolge sollte zwar R. fennicus abweichen: 1) durch am Rande stark wellig-krause untere Stengelblatter, 2) durch mehr drei- eckige Klappen, sowie 3) durch hellbraune, spindelförmig verlangerte Achenen ; seitdem ich aber durch freundliches Entgegenkommen Dr. Filarszky's und Prof. v. Degen's noch einige weitere Exemplare von dem ungarischen Fundorte haben sehen können und diese mit dem reich- haltigen nordeuropaischen Material verglichen, das sich in den Sammlungen des Kaiserl. Botan. Museums und der Kaiserl. Akademie der Wissenschaften in St. Petersburg findet, bin ich zur Einsicht gekommen, dass die beiden letzteren Verschiedenheiten nicht konstant sind, und dass die erstere, falls sie wirklich besteht, doch als gar zu unbedeutend anzusehen ist. Auch von pflanzengeografischem Gesichtspunkte aus scheint mir übrigens kein scharferer Unterschied zu bestehen, da ich, wie unten ersichtlich, nach Untersuchung der beiden soeben erwahnten Herbarien im Stande bin, zahlreiche Fundorte aus Russland anzu- geben; im Gegenteil scheint es jetzt sehr wahrscheinlich. 165 dass sich noch südlicher gelegene russische Fundorte werden auffinden lassen, und dass der ungarische Standort folglich einem grossen einheitlichen Verbreitungsgebiet angehört. Da die fragliche Pflanze eine sowohl von R. domesticus wie von anderen Rumices scharf unterschiedene Art repra- sentiert, und da sie den oben angeführten Daten zufolge gleichzeitig zwei binare Benennungen, R. pseudonatronatus und R. fennicus, erhalten hat, so stellt sich die Frage, welcher von diesen Namen zu wahlen ist. Nach den auf dem Wiener Kongress 1905 angenommenen Regeln der Nomenclatur kann der erstere nicht auf Grund seiner früheren Anwendung als Varietats-Name Prioritat bean- spruchen, und die Wahl scheint folglich frei zu stehen. Als Auctor beider betreffenden Artsnamen erlaube ich mir dann, besonders da meine Urheberschaft zu den Namen R. pseudonatronatus ganz unabsichtlich gewesen, den mehr euphonistischen und zugleich leichter verstandUchen Namen R. fennicus zu wahlen. Die andere Bezeichnung soUte angeben, nicht dass die Pflanze an eine art Namens R. natronatus erinnert (was man sich wohl am ehesten denken sollte), sondern dass sie auf einer gewissen Art von Boden, namlich „in pseudonatronatis" vorkommt, was jedoch offenbar nicht von ihrem Auftreten im Allge- meinen gilt. Da Studiën eines umfassenderen Materiales zu einer richtigeren AufFassung gewisser Merkmale der fraglichen Art geführt, gebe ich hier eine neue Beschreibung derselben. R. fennicus. Sect. Lapathum Campd. — Perennis. Caulis 0,5 — 1,5 m. altus, erectus, strictus, plurifoliatus, inferne simplex et leviter striatus, supra medium ramos floriferos plerumque numerosos, suberectos, breves vel brevissimos, thyrsum elongatum formantes emittens ibique statu sicco sulcato-striatus. Folia basilaria caulinaque omnia pro longitudine angustissima, glabra, basi in petiolum attenuata, margine valde undulato-crispa, rarius subplana, 166 apice sensim angustata, acuta; caulina inferiora mediaque 8 — 15-plo longiora quam latiora, sublinearia, pedunculo excepto 15 — 13 cm. longa, 1^ — 2,6 cm. lata, superiora sub- sessilia, sensim descrescentia, linearia. Inflorescentia thyr- soidea, subcylindrica, 3 — 8 dm. longa, 0,3^ — 0,6 dm. lata, inferne foliata et ob ramos distantes interrupta, caeterum aphylla, continua, densissima, sublobata; verticillastri mul- tiflori, valde approximati, rhachin ramorum plerumque omnino occultantes. Pedicelli fructiferi flliformes, quam perigonium pauUo vel duplo longiores, infra medium articulatione conspicua, crassiuscula instructi, apice incras- sati. Perigonii fructiferi phylla exteriora lingulato- vel oblongo-linearia, diametro transversali dimidio interiorum aequilonga vel paulo breviora, marginibus interiorum adpressa, rarius reflexa; phylla interiora (valvae) aequalia vel subaequalia, 3,5 — 5 mm. longa, 3,2^ — 4,8 mm. lata, e basi vix vel leviter cordata rotundato-triangularia vel suborbicularia, chartaceo-membranacea, venis anastomosan- tibus parum elevatis reticulata, ecallosa (rarissime valva anterior florum nonnullorum callo rotundo, minutissimo, vix conspicuo praedita), marginibus integerrima, apice obtusa. Caryopsis dilute fusca, triquetro-subfusiformis, 2 — 3 mm. longa, in media parte vel paulo infra latior (1^ — 1,5 mm.), utrinque sensim attenuata. — Fructif. Aug. Hierna laat Murbeck de synonymen volgen benevens een opgave van alle hem bekende vindplaatsen van Rumex fennicus, welke opsommingen voor ons van minder belang zijn. Bij het lezen van het boven aangehaalde moest ik onwillekeurig aan onze eigenaardige Rumex crispus nudi- valvis denken en toen mijn vermoeden, dat wij weleens Rumex fennicus gevonden zouden kunnen hebben, steeds sterker werd, heb ik de planten van Henrard en mij, de plant van Lonatschewskij uit het herbarium van de Wever en de Rumex pseudonatvonatus uit 's Rijks 167 Herbarium onderling en met de beschrijving van Murbeck vergeleken en ik heb daardoor zekerheid gekregen, dat alle boven door mij genoemde planten Rumex fennicus zijn. Zooals Murbeck duidelijk aangeeft, wisselt Rumex fennicus in grootte en vorm der vruchtkleppen en hebben deze soms ten deele een kleinen knobbel, maar de plant blijft altijd gekenmerkt door de zeer smalle bladeren, de kleine, meest knobbellooze kleppen en de smalle, stijve pluim met korte takken. In hoeverre de plant in haar veelvormigheid de uiterste grenzen van Rumex domesficus en ctispus kan overschrijden, is natuurlijk pas na veel uitgebreider onderzoek uit te maken; zeker is evenwel, dat Rumex fennicus iets heel anders is als Rumex pro- pinquus, de bastaard van Rumex crispus en domesticus, dien ik uit Rumex domesticus verkreeg en dien ik nu al drie zomers heb zien bloeien. Tenslotte wil ik opmerken, dat naast onze vindplaats ook die van Lonatschewskij een nieuwe is, maar dat de laatste heel goed aansluit bij het door Murbeck beschreven gebied. Op het etiket lezen we het volgende. RUMEX CRISPUS L. v. NUDIVALVIS Meinsh. (Fr.) Rossija S-W, Kijew. Potschajna. In salicetis inund. cop. 26 VII 11 St. n. Leg. et det. A. Lonatschewskij. Onze planten zijn ongetwijfeld met graan aangevoerd. De vraag ligt nu voor de hand, of er naast Rumex fennicus nog wel een Rumex crispus nudivalvis bestaat, met andere woorden, of Rumex crispus nudivalvis niet hetzelfde is als Rumex fennicus. Dit is natuurlijk pas uit te maken, wanneer we Rumex fennicus kunnen vergelijken met de planten, waarop de beschrijving van Meisner berust. Toch wil ik er op wijzen, hoe eigenaardig mannen van gezag zich over Rumex crispus nudivalvis uitlaten. In deel 14 van den Prodromus van De CandoUe op bladzijde 45 beschrijft Meisner de variëteit aldus: /3. nudivalvis, valvis omnibus nudis vel unica callo parvo 168 vel obsolete praedita. — Mert. et Koch 1. c, Ledeb. 1. c, Fries! herb. norm. fascic. 7. In Europa passim. Forma R. longifolium nimis appropinquans. Beek von Mannagetta heeft blijkbaar nooit een Rumex crispus nudivalvis gezien, want in band 24 van de Icones Florae Germanicae van Reichenbach vinden we op bladzijde 22 achter Rumex crispus: ^ nudivalvis Meisn., 1. c, 45. — nudus Regel, Descr. pi. nov. I. Valvae omnes nudae vel unica modo callo parvo vel obsoleto praedita. Passim f. Meisner. Ook Ascherson en Graebner schijnen in deel IV van hun Synopsis niet te weten, wat zij voorhebben, want zij geven alweer dezelfde beschrijving, maar nu in Duitsch vertaald: b. nudivalvis. Innere Perigonabschnitte alle ohne Schwiele oder nur eine von ihnen mit einer kleinen bis undeutlichen. — Nicht selten. — R. crispus ,5 nudivalvis Meissn. in D. C. Prodr. XIV. 45 (1856). A. u. G. Fl. nordostd, Flachl. 269. Beek a. a. O. 22. — R. crispus 7 nudus Regel Descr. pi. nov. VII. 108 (1873). Murbeck geeft in zijn verhandeling: Die nordeuropai- schen Formen der Gattung Rumex, in Botaniska Notiser 1899, en ook later in Botaniska Notiser 1913 gten Rumex crispus nudivalvis op. Wel vermeldt hij in eerstgenoemde verhandeling een Rumex crispus microcarpus, die echter heel iets anders blijkt te zijn. Aldus: Forma microcarpus [Bryhn Bidr. til Jaederens Fl. p. 46 (290) (in Nyt Mag. f. Naturv. 1876), pro sp.] Murb. in Bot. Notis. 1885 p. 79. — Mit sehr kleinen, derben, schwielenlosen, meist glanzenden, die Spitze der Akene oft nicht bedeckenden Klappen und, wegen der Kleinheit dieser letzteren, mit vorwarts gerichteten ausseren Peri- gonblattern. ■ — Homolog mit R. domest. f. microcalyx; durch Uebergange mit der typischen Form von R. crispus verbunden. 169 Wanneer we na dit alles bedenken, dat de Rumex longifolius van Meisner hetzelfde is als onze Rumex domesticus en dat de opgave van Meisner de meest volledige is, dan is het toch wel waarschijnlijk, dat Meisner onder den naam Rumex crispus nudivalvis niets anders als Rumex fennicus beschreven heeft. Rumex Aveberi* Den 4den Augustus 1916 vond ik aan den weg van Naarden naar Hakkelaar aan den kant van het water tusschen groote hoeveelheden van Rumex hydrolapathum een plant, die ik moet houden voor een bastaard van Rumex hydrolapathum en obtusifolius. De plant heeft namelijk de houding, de grove, diepgegroefde stengels en de groote harde bladeren van Rumex hydrolapathum.; de bladeren lijken het meest op die van Rumex maximus, maar zijn gemiddeld breeder, stomper en minder diep hartvormig. Verwisseling met Rumex maximus is boven- dien geheel onmogelijk door de eigenaardige houding der bloeiwijze. De takken zijn namelijk slank en uitstaand en slechts een klein deel der bloemdekken is goed ontwikkeld, zoodat een breede ijle pluim ontstaat, terwijl bij Rumex maximus door den invloed van Rumex aquaticus de takken meer aanliggen dan bij Rumex hydrolapathum, zoodat, in verband met de goede ontwikkeling der bloemdekken, een dichte en vrij slanke pluim ontstaat. Ook de bloem- dekken gelijken niet veel op die van Rumex maximus, want bij Rumex maximus zijn de vruchtkleppen breeder driehoekig dan bij Rumex hydrolapathum, hier evenwel smaller driehoekig met uitgetrokken top. Ook zijn de knobbels dikker. Opmerkelijk is, dat de meeste vrucht- kleppen ongetand zijn. Vaak ziet men hier en daar een tandje, zeer zelden is de voorste vruchtklep duidelijk getand. Bij uitdroging krullen de uitgetrokken toppen vaak 170 naar buiten om. Dit laatste kenmerk en de weinige tanden maken het niet onwaarschijnlijk, dat de eene ouder Rumex obtusifolius Silvester is. De mislukte bloemdekken zijn op allerlei trappen van ontwikkeling blijven staan; hun bin- nenste slippen zijn tongvormig, smal en stomp. Verder wijst de vorm der bloemhoopjes door de lange, vaak teruggeslagen bloemstelen op Rumex obtusifolius en ook is de rijpe pluim, zooals zoovaak bij deze soort, donker- rood aangeloopen. Vruchten vond ik aan mijn plant tot nu toe niet. Daar de plant met geen andere soort of bastaard te verwisselen is, verwijs ik verder naar de beschrijving aan het einde. Volgens Beek in Reichenbachs Icones Florae Ger- manicae en volgens Ascherson en Graebner in hun Synopsis moet deze bastaard heeten Rumex weberi, onder dien naam beschreven in 1890 door Fischer-Benzon in Prahl Krit. Fl. Schlesw. Holst. II. Dit najaar is me gebleken, dat Rumex weberi al meer- malen in ons land gevonden, maar niet herkend is. Den 21sten Juli 1912 vond de heer de Wever een plant aan de Maas bij Borgharen. Hij verzamelde een rijpen tak en een wortelblad. Ik kreeg de plant toegezonden, maar herkende haar niet. Kort daarna kreeg Henrard de plant voor zijn herbarium en kon haar ook niet thuis- brengen. Toen ik dit najaar de plant weer te zien kreeg, herkende ik haar onmiddellijk als Rumex weberi. Verder liggen in het herbarium van onze vereeniging twee planten, die ik in 1915 al opzij legde, daar ze door hun vreemden bladvorm in verband met de vindplaats niet best wat anders konden zijn als Rumex weberi. In één vel, dat ik vond onder Rumex hydrolapathum, liggen een bloeratakje, nog geheel in knop, en drie wor- telbladeren, die eenige decimeters lang zijn, elliptisch tot langwerpig, aan den voet afgerond tot zwak hartvormig. 171 met de grootste breedte in het midden en met tamelijk stompen top. De bloemknoppen zijn te grof voor Rumex obtusifolius, aan welke soort evenwel de bladeren het meest doen denken. Ik geef toe, dat de naambepaling nog wel fout kan zijn. De gelijkenis met Rumex weberi is voldoende, maar niet zóó opvallend, dat andere, mij niet bekende bastaarden zijn uitgesloten. Het bijliggend etiket luidt: Rumex maximus — achter Elswoud — bij Haar- lem — 4 luny 1869. Er is op gestempeld: Herb, van Hall. Verder zien we van onbekende hand een vraag- teeken en: (niet) en van de hand van de Bruyn: Is onkenbaar de Br. In een ander vel, dat ik vond onder Rumex maximus, ligt de plant van Hugo de Vries, die ook Wachter vermeldt onder Rumex maximus in jaargang 1913 van dit tijdschrift op bladzijde 123, regel 6 van onderen en verder. De daar genoemde eigenaardigheden der wortelbladeren, de eigenschappen der bijliggende bloemtak en de vind- plaats geven mij zekerheid, dat de plant Rumex weberi is. De twee lancetvormige bladeren met hartvormigen voet vind ook ik eenigszins vreemd, doordat ze boven den voet wat saamgetrokken zijn. Het derde, elliptische blad lijkt opvallend op een der wortelbladeren van mijn plant. Het bijhggend etiket luidt: Rumex maximus? — Juli 1866 — 's Gravenhage — HV. Van de planten van van Hall en Hugo de Vries heb ik het stuifmeel microscopisch onderzocht. Dat van de plant van van Hall is voor meer dan de helft goed, voor een belangrijk deel mislukt; dat van de plant van Hugo de Vries is nog beter ontwikkeld en slechts voor een klein deel mislukt. Dit kan mij evenwel niet doen twijfelen aan de bastaardnatuur dezer planten. De beschrijvingen van Rumex weberi van Beek in Reichenbachs Icones Florae Germanicae, van Ascherson en Graebner in hun Synopsis en van Murbeck in 172 Botaniska Notiser 1899 komen goed overeen met de door mij geziene planten, maar zijn onvolledig. Alvorens ik een meer volledige beschrijving wil geven ten nutte van onze floristen en floraschrijvers, even een opmerking. Omtrent den bladvorm van Rumex hydrolapafhum en Rumex maximus heerschen verkeerde meeningen. Van Rumex hydrolapafhum wordt meestal gezegd of stilzwijgend verondersteld, dat de bladeren alle lancetvor- mig zijn en aan beide zijden versmald. Dit is niet waar. Een goede beschrijving vond ik tot voor kort nergens. De meeste wortelbladeren zijn wel is waar lancetvormig met de grootste breedte in het midden en aan top en basis versmald, maar de laatste wortelbladeren hebben reeds een minder versmalden voet en de grootste breedte onder het midden. De onderste stengelbladeren hebben de grootste breedte altijd onder het midden en een afge- ronden tot zelfs zwak hartvormigen voet. De hoogere bladeren worden steeds smaller, tot lijnvormig toe. Onge- twijfeld zullen, evenals bij zoo veel andere Lapatha, de planten van natte standplaats smallere bladeren hebben dan die van drogere, maar wie het bovenstaande niet weet, zal soms gewone hydrolapathum voor iets heel bijzonders gaan aanzien. Ik vermoed zelfs, dat de aanname van een bastaard tusschen Rumex maximus en hydrola- pathum door van Bastelaer in Bulletin de la Société Royale de Botanique de Belgique 1867 no. 3 op deze dwahng berust. Voor een nadere kritiek op deze verhan- deling is het hier niet de plaats. Alleen wil ik opmerken, dat van Bastelaer alles in bijzonderheden beschrijft, maar van de onderste stengelbaderen van Rumex hydro- lapathum zegt hij: Les feuilles du R. Hydrolapathum étant bien décrites, je les passerai sous silence. De eenige meer juiste beschrijving van de bladeren van Rumex hydrolapathum vond ik in de verhandeling van Murbeck: Die nordeuropaischen Formen der Gattung Rumex, in 173 Botaniska Notiser 1899, en wel nog alleen in de Zweedsche beschrijving: stjelkbl. smalt lansettlika med rundad eller vigglik bas, de öfversta smalt jambreda, alia i kanten nastan jamna. Van Rumex maximus wordt algemeen verzwegen, dat een groot deel der wortelbladeren, tenminste op zeer natte plaatsen, aan den voet versmald is. Dit heeft aanleiding gegeven tot de onderscheiding van een Rumex maximus subhydrolapathum door Wachter in het herbarium van onze vereeniging. Wat daarnaast door Wachter als Rumex maximus subaquaticus onderscheiden is, behoort tot andere bastaarden en tenminste voor het grootste deel tot Rumex platyphyllus, den bastaard van Rumex aquaticus en obtusifolius. Ten slotte volge een beschrijving van Rumex weberi benevens een beknopte herhaling van de vindplaatsen in Nederland. Rumex weberi, bastaard van Rumex hydrolapathum en obtusifolius. Stengel zoo hoog, dik, forsch en diepgegroefd als bij hydrolapathum. De pluimtakken evenwel slanker en uitstaand. Hierdoor en door de groote onvruchtbaar- heid de pluim groot en ijl. Bladeren zoo groot en hard als bij hydrolapathum. Wortelbladeren uiteenloopend van vorm, lancetvormig tot elliptisch, met de breedte in of onder het midden, met spitsen of stompen top, met wig- vormigen tot hartvormigen voet. Onderste stengelbladeren driehoekig tot eivormig met diep hartvormigen voet en spitsen top. Verdere stengelbladeren naar boven steeds smaller en aan den voet minder diep hartvormig of afge- rond. Bebladering doorloopend tot in de pluimtakken. Hoogste bladeren, evenals bij Rumex obtusifolius, aan- merkelijk breeder lancetvormig dan bij Rumex hydrola- pathum. Bloemhoopjes niet rijkbloemig en met slechts hier en daar een goed ontwikkelde bloem. Stelen van het rijpende bloemdek meest neergeslagen, slanker dan bij 174 Rumex hydrolapathum, meer zooals bij Rumex obtusifolius. Geheel ontwikkelde voorste vruchtkleppen driehoekig met uitgetrokken, meest stompen, vaak naar buiten gekrulden top en vaak verbreeden voet, al of niet getand. Alle drie de vruchtkleppen met dikken knobbel. Gevonden te 's Gravenhage in Juli 1866 door Hugo de Vries; achter Elswoud bij Haarlem 4 Juni 1869 door van Hall; aan de Maas bij Borgharen 21 Juli 1912 door de Wever; tusschen Naarden en Hakkelaar 4 Augustus 1916 door schrijver dezes. Rumex schreberi. De bastaard van Rumex crispus en hydrolapathum, als Rumex schreberi benoemd door Haussknecht in Mit- teilungen der Geografischen Gesellschaft (für Thüringen) zu Jena, Dritter Band, 1885, is bij ons nog nooit in het wild gevonden, maar is door den heer Henrard door uitzaaien van Rumex hydrolapathum verkregen, en daar ik weet, hoe een plant vaak gevonden wordt, als er maar eenmaal de aandacht op gevestigd is, wil ik over Rumex schreberi een en ander meedeelen. Tot dit voorjaar verwonderde het Henrard en mij, dat we. ondanks onze vaardigheid in het opsporen van i^umejc-bastaarden, behalve Rumex maximus maar geen hydrolapathum-hastaavden konden vinden, terwijl er in het buitenland talrijke gevonden en beschreven zijn. Ik achtte het daarom mogelijk, dat we hier een ras hadden van Rumex hydrolapathum, dat moeilijker dan andere Rumices bastaarden vormde. Het feit evenwel, dat Rumex weberi nu al vier maal gevonden blijkt te zijn en dat Rumex schreberi uit een Nederlandsche hydrolapathum is ontstaan, weerlegt dit afdoende en het is te verwachten, dat spoedig andere hydrolapathum-hastaavden gevonden zullen worden, zooals die met Rumex conglomeratuSr 175 sanguineus en paluster, welke soorten zoo vaak met Rumex hydrolapathum samen groeien; al kunnen we nu voor ons land niet zeggen, wat Kr au se opmerkt in Band 4 van Sturm's Flora op bladzijde 249: Den Anfanger storen besonders die Hydrolapathumbastarde, weil sie ihres trocknen Standortes wegen meist eher in seine Hande geraten als die reine Art. De heer Henrard trof in 1913 bij Gorkum een hydrolapathum aan te midden van veel Rumex crispus en bedacht, dat, zoo ergens een bastaard zou kunnen ontstaan tusschen deze twee soorten, dat dan toch zeker hier het geval moest wezen. Tegen het eind van dien zomer zamelde hij veel zaad in van deze plant en in het voorjaar van 1914 zaaide hij een groot aantal zaden uit. Er kiemde veel van en hij kreeg dus een groot aantal jonge planten. Van plan zijnde op het einde van dat jaar uit Gorkum te vertrekken, plantte hij ze niet uit, maar vernietigde telkens de snelst groeiende om plaats te winnen. Tenslotte hield hij ongeveer 12 kleine planten over, die gekroesde bladeren hadden en die hij daarom voor den gezochten bastaard hield. Toen hij evenwel later tot de ontdekking kwam, dat Rumex hydrolapathum in de jeugd ook gekroesde bladeren kan hebben, achtte hij de proef mislukt, maar plantte toch twee wortels in een bloempot en wierp de rest weg. Eén plant stierf; van de andere plantte hij den wortel in 1915 in zijn tuin te 's Gravenhage. De plant vormde een groote rozet, die even duidelijk kenmerken van Rumex crispus vertoonde als van Rumex hydrolapathum. Dat jaar bloeide ze niet. In Juni 1916 vormde ze den eersten stengel en kort na den eersten bloei begon ze de eigenaardig- heden van een hastaavd-Lapathum te vertoonen. De meeste bloemen vielen kort na den bloei of op lage trap van ontwikkeling af, slechts hier en daar ontwikkelde een bloemdek geheel. Daardoor werd de vruchttros ijl. Ook 176 begon de stengel weldra in het onderste deel en aan den voet nieuwe bloemstengels te vormen, zoodat het bloeien voortduurde tot in Augustus. Bovendien week de plant in vorm van Rumex hydrolapathum af. De stengel was veel minder forsch, de takken stonden veel meer rechtop. De vruchtkleppen waren niet zoo groot als bij Rumex hydrolapathum en ook niet alle driehoekig, maar ten deele meer ruitvormig en alle met afgeronde hoeken. De sten- gelbladeren leken door hun gekroesden rand zelfs meer op die van Rumex crispus, maar waren grooter, grover en leerachtiger. Wie dus eens op dezen bastaard wil letten en ernaar zoeken, weet ongeveer, wat hij verwachten kan. De heer Henrard verzamelde in September een deel van de rijpe stengels en stond ze mij kort daarna voor mijn herbarium af. Intusschen moet ik opmerken, dat de wijze van kweeken, waarop de heer Henrard dezen bastaard kreeg, en die hem was voorgeschreven, doordat hij de jonge planten niet kon uitplanten, in het algemeen geen aanbevelens- waardige werkwijze is, om bastaarden uit in het wild vrij bestoven planten te krijgen. Dit blijkt wel uit mijn kweek- proef, die beschreven is in jaargang 1914 van dit tijd- schrift op bladzijde 60 en 61, en waarbij juist de grootste planten, op goed geluk af uitgekozen, de bastaarden bleken. Rumex schreberi is de vierde bastaard, die bij Henrard en mij door uitzaaiing van een zuivere soort ontstaan is, en hij toont ook weer, dat we recht hebben onvruchtbare en tusschenvormige Lapatha met weinig twijfel voor bastaarden te houden. Amsterdam, Hortus Botanicus, December 1916. Bijdrage tot de kennis der Nederlandsche adventiefflora door l TH. HENRARD. (2e mededeeling). Evenals verleden jaar wil ik opnieuw eenige nieuwe of zeer zeldzame aangevoerde planten bespreken, welke in ons land door mij en anderen zijn gevonden, waarbij ik tevens eenige soorten meer kritisch zal beschouwen. Ook nu weer mocht ik veel medewerking ondervinden van verschillende leden onzer vereeniging. Voor de mij gegeven inlichtingen en literatuuropgaven betuig ik allen vriendelijk dank. Van den Heer Directeur van 's Rijks Herbarium te Leiden, Dr }. W. C. Goethart, kreeg ik inzage van vergelijkingsmateriaal en diagnosen, terwijl Dr A. Thellung opnieuw de moeite op zich nam een buiten- gewoon groote verzameling door mij bijeengebrachte aan- voerplanten van belangrijke aanteekeningen te voorzien. Aan mijn vriend B. H. Danser dank ik veel gegevens over Rumex, terwijl de Heer P. Jansen mij een gedeelte van zijn materiaal der gramina ter inzage gaf. De hulp van allen hier genoemd is door mij ten zeerste gewaardeerd. Nederl. Kruidk. Archief. 1916. 12 178 Andropógon Halepensis (L*) Brotero» De eenige soort van het geslacht Andropógon, welke bij ons aangevoerd is waargenomen. Ik heb vroeger over deze plant reeds 't een en ander medegedeeld ^). Vermel- denswaard is alleen, dat bij ons de plant gevonden is in twee vormen, welke beide behaarde kelkkafjes bezitten, doch een kaal middenveld hebben. var« typicus A, et G, (= sub var» genuinus Hackel)* Tweeslachtige aartjes alle, of alleen die, welke aan den top der pluimtakken staan, met een ±1,5 cm. lange naald. Bij deze variëteit behoeven dus niet alle tweeslachtige bloemen genaaid te zijn ; daar ook de mannelijke bloemen ongenaaid zijn, maakt deze plant niet den indruk buiten- gewoon van naalden te zijn voorzien, hetgeen men door de vele aartjes per pluim bijna zou verwachten. Deze var. is bij ons gevonden: te Amsterdam aan de Ertskade, Aug. 1910 leg. Henrard; idem Sept. 1911 leg. Henrard en Zandvoort (in herb. Henrard no. 5667 en 5666). var, muticus Hackel (pro subvar.) alle aartjes ongenaaid. Amsterdam; op een opgehoogd terrein aan den Cru- quiusweg, 20 Sept. 1911 leg. Henrard (in herb. no. 5665). Panicum, Hoewel verschillende soorten uit dit geslacht tot onze inlandsche flora mogen worden gerekend, treft men op aanvoerterreinen dikwijls planten aan, welke van de inland- sche exemplaren zeer afwijken. Dit is o. a. het geval met ^) J. Th. Henrard en G H. H. Zandvoort, Adventiefplanten in Nederland I, Levende . Natuur Jaargang XVI (1912) pag. 401—402, (cum icone). 179 Panicum sanguinale L. Allerlei kenmerken, welke voor deze soort in de flora's worden opgegeven ter onderschei- ding van Panicum lineare Krock., komen bij vormen van beide soorten voor. Toch zijn beide als goede soorten op te vatten, daar zij door den vorm der aartjes constant verschillen. Waar Panicum sanguinale een kosmopolitische soort is, welke zeer dikwijls bij ons als aanvoerling optreedt, dienen we deze plant steeds nader te bekijken, daar Panicum sanguinale een uiterst vormenrijke soort is. Zoo lijkt b.v. de op Java voorkomende plant zeer weinig op de onze; toch zien we aan de Javaansche plant dadelijk, dat 't Panicum sanguinale is, zooals blijkt uit een exem- plaar dat ik van den Heer C. A. Backer uit Buitenzorg ontving. Behalve de vorm der zeer kleine aartjes wijken alle andere kenmerken af van onze P. sanguinale. De Heer Backer schreef mij danook, dat op Java een vijftal „ineenvloeiende" vormen voorkomen, die geen van alle met de HoUandsche identiek zijn. Deze uitspraak moet ons niet verwonderen, daar ook in ons land reeds meerdere vormen optreden. Enkele, welke tot de aanvoerlingen behooren, bespreek ik hier nader. Panicum sanguinale var. distachyum A, zt G. Dit is een zeer eigenaardig uitziende plant, waarbij alle bloeistengels aan den top slechts twee schijnaren dragen. Deze schijnaren zijn in jeugdigen toestand evenwijdig loopend en tegen elkaar gedrongen, later gaan ze uiteen- wijken en worden ze gaffelvormig. Door deze gegaffelde aar vertoonen ze overeenkomst met tropische Panzcum-soorten. Niet zelden treft men exemplaren aan, waarbij slechts enkele bloeiwijzen zoo'n gegaffelde aar dragen, zeldzaam zijn echter planten waar alle bloeiende takken dit ver- schijnsel vertoonen. Een paar zeer fraaie exemplaren, welke dit verschijnsel volkomen vertoonden, trof ik in Augustus ,1912 aangevoerd aan bij Gorinchem. Terwijl dus exemplaren, waar hier of daar een enkele gegaffelde 180 aar voorkomt, geen systematische waarde hebben, komt 't mij voor, dat dit wel 't geval is met die planten, welke gedurende hun geheele groeiperiode zulke gegaffelde aren ontwikkelen. Ik heb helaas deze echte variëteit distachyum niet kunnen onderzoeken op hare constantheid, daar de zaden niet tot kieming konden worden gebracht. Doch 't is zeker geen armoedige vorm, daar ik bij typische Panicum sanguinale gemakkelijk zeer gereduceerde exem- plaren kon krijgen, welke echter geen gegaffelde bloeiwijze hebben getoond; steeds waren er meerdere aren bijeen, zelfs bij zeer kleine plantjes. P. sanguinale |3 repens A. et G» Hier is 't zelfde van toepassing, wat gezegd is omtrent de vorige variëteit. Bij deze variëteit liggen alle stengels en ze wortelen in de onderste stengelknoopen. Nu is het ook bij de typische sanguinale een vaak voorkomend verschijnsel, dat er wortelende stengelknoopen zijn; deze planten mogen echter niet tot deze variëteit worden gebracht; het kenmerk moet sterk gepronon- ceerd zijn. Ook deze variëteit dient te worden onder- zocht door cultuur. Een goed exemplaar trof ik 20 Sep- tember 1911 aan met den Heer Zand voort op een klein terrein aan de Ertskade bij Amsterdam, waarop een buiten- gewoon groot aantal voor ons land nieuwe adventieve planten werden verzameld. Het exemplaar dezer variëteit vormde een rozet van meer dan een meter middellijn met een groot aantal takken, welke over een lengte van \ meter in de knoopen wortelden; de rest der stengels was opstijgend. Dit exemplaar bezat ook een groot aantal schijnaren (8 — 12) per bloeiwijze. Een goed ex. ook bij Wormerveer 26 Aug. 1913! leg. P. Jansen! Te letten valt er bij ons op de var, atrichum A» et G* ^), ^) De Wever, Lijst v. wildgroeiende planten enz. in Zuid-Limburg, geeft de drie door mij hier besproken variëteiten op voor Schinnen. 181 waarbij de scheeden kaal zijn. Ook bij mijn exemplaar van Java zijn de scheeden geheel kaal, doch wegens de andere afwijkende kenmerken behoort deze tropenvorm tot een andere subspecies te worden gebracht. Van belang is ook de variëteit ciliarc (Retz») Trin, ^) met sterk loodrecht afstaande beharing op de randnerven van 't derde kelkkafje. Deze is bij ons nog niet gevonden. Wel trof de Heer Kloos in Juli 1914 bij de oliefabriek „de Vrede" te West-Knollendam een vorm aan, waarbij deze beharing bij vele aartjes sterk was aangeduid en 't vermoeden wettigde, dat we hier te doen hadden met deze variëteit. Ik heb van 't exemplaar van den Heer Kloos in 1916 zaad uitgezaaid en vele planten verkregen, welke van de type niet waren te onderscheiden, daar de beharing geheel verdwenen was. Onze na verwante inlandsche Panicum lineave Ktock. dient als een aparte soort naast Panicum sanguinale te blijven gehandhaafd. De Heer C. A. Backer meent, dat onze Panicum lineare als vorm van P. sanguinale (sensu latissimo) moet worden opgevat. Ik meen echter dat een dergelijke opvatting het beeld dezer groep niet zal ver- duidelijken. Trouwens, het is bekend, dat ook onze P. lineare in de cultuur een geheel constante plant is en door den vorm der aartjes steeds van Panicum sanguinale is te herkennen. Bij 't samenvoegen van deze soorten Sweijkhuisen en Daneke; zie ook Prodr. Vol. I pars IV pag. 2127. Het bewijsmateriaal bevindt zich echter niet in 't herbarium van mijn vriend de Wever en is, zooals hij mij schreef, verloren geraakt. Een nader onderzoek op de vindplaatsen zal door de Wever in 1917 worden ingesteld, wat des te noodzakelijker is, daar op 't terrein aldaar allerlei afval wordt aangebracht en we hier dus met aangevoerde vormen te doen hebben. ^) Deze variëteit worde opgegeven door Dr Vuyck in Prodr. 1 pars IV pag. 2127 ex herb. Wachter en Jansen. De Heer Jansen, die mij zijn materiaal ter inzage zond, schreef mij tevens, dat dit op een ver- gissing berust van den bewerker van den Prodromus. 182 ontgaan wij de moeilijkheid niet der systematische indeeling. Steeds toch willen wij dan den vormenrijkdom van zoo'n verzamelsoort trachten te ontwarren door te zoeken naar waardevolle systematische verschillen. Het ligt daarom voor de hand, indien we eenmaal gecreëerde soorten met constante verschillen bezitten, deze te behouden. Cenchrus tribuloides L* Deze in N., C. en Z. -Amerika voorkomende soort is in Europa slechts weinig aangevoerd waargenomen. Ik vond haar bij Gorinchem op 't aanvoerterrein aan de Linge in September 1913 (No. 5755 in herb, propr.) en het is mij gelukt in 1914 eenige jonge planten (welke zeer kenbaar zijn door hunne kleur en de fraaie beharing van tongetje en scheederanden) mede te nemen voor mijn tuin in den Haag, waar de plant in 1915 flink heeft gebloeid. Van deze plant is een zeer goede afbeelding gemaakt voor de Flora Batava. Setaria verticillata (L.) P. B» Het is zeer moeilijk een systematisch kenmerk te vinden tot karakteriseering van deze soort, vooral omdat onder de groote hoeveelheid vormen, waarin deze species optreedt, er eenige zijn, welke bijna niet meer te onder- kennen zijn van de Setaria viridis (L.) P. B. Nóch in lengte der zoogenaamde borstels (in werkelijkheid geredu- ceerde aartjes), nóch in 't al of niet voorwaarts ruw zijn dier borstels, nóch in de beharing der bladscheeden vinden we een voldoend constant kenmerk. Alleen de eigenschap, waaraan deze plant haar naam ontleent, is er een, waarop we deze soort kunnen afsplitsen. Het kransstandig zijn der aarkluwens is hier niet letterlijk op te vatten, doch 183 tengevolge van den bouw der bloeiwijze verkrijgt deze toch een totalen indruk van vrij regelmatige onderbreking. De aarkluwens staan namelijk afwisselend dichter en verder van elkaar, doch niet tegenover elkaar, zoodat, vooral als alle aartjes zijn afgevallen, telkens grootere en kleinere gedeelten der hoofdas zichtbaar zijn; de borstels blijven steeds aan de pluimtakken bevestigd. Hierdoor is deze soort dan ook goed kenbaar, en voorzoover ik dit heb kunnen nagaan is 't ook 't eenige middel om kritische vormen te onderkennen van Setaria viridis. Het kenmerk der rugwaarts ruwe borstels, voor de typische vorm dezer soort zoo karakteristiek, verliest zijn waarde, daar onder den vormenkring dezer soort rassen voorkomen met geheel voorwaarts ruwe borstels, ja, zelfs zeer eigenaardige planten, waar beide borstelvormen aan een en dezelfde bloeiwijze zijn te vinden. Nog gecompliceerder wordt de indeeling dan, doordat bij alle rassen planten optreden met kale of behaarde scheeden en scheederanden, en doordat de lengte der borstels zeer kan varieeren. Dit laatstgenoemde kenmerk is evenals de kleur der aartjes bij deze soort van geringere systematische waarde. Daar door mij bij Amsterdam een groot aantal planten van deze bij ons betrekkelijk zeldzaam voorkomende soort werden aangetroffen, vielen mij bij nauwkeurig onderzoek allerlei verschillen op en kon ik mijn planten splitsen in vier groepen, te weten: exemplaren met rugwaartsruwe borstels en sterk gewimperde scheederanden, idem met rugwaartsruwe borstels en geheel kale scheederanden, exemplaren met voorwaartsruwe borstels en gewimperde scheederanden, en tenslotte dezelfde exemplaren ook met geheel kale randen der scheede. Vooral op het kenmerk der al of niet behaarde scheederanden wil ik bijzonder de aandacht vestigen, een kenmerk, dat ook aan den scherpzinnigen systematicus Alex. Braun niet is ontgaan. 184 In zijn uitvoerige studie der vele vormen heeft hij dit kenmerk gebruikt tot een belangrijke indeeling, terwijl door hem de reeds door Gussone aangegeven con- stantheid der voorwaartsruwe' borstelvormen opnieuw door cultuurproeven werd bevestigd. A. Braun heeft op dit laatst genoemde kenmerk der voor- en rugwaartsruwe borstels zijn indeeling gegrond, waarbij echter de gemengde borstelvormen in 't gedrang kwamen. Zijn indeeling in twee hoofdgroepen is de volgende: A. Formae legitimae, setis retrorsum aculeolatis. B. Formae aberrantes, setis antrorsum, aut partim antrorsum partim retrorsum aculeolatis. Bij mijn onderzoek der verschillende vormen van onze soort heb ik vooral ook de aandacht gevestigd gehouden op de scheederanden ; dit is begrijpelijk, daar mij dit bij 't in ons land gevonden materiaal zeer was opgevallen. Ik ben in de gelegenheid geweest mijn vroegere onder- zoekingen aan een zeer rijkelijk buitenlandsch materiaal te toetsen, en ik deel hier dan ook eenige m. i. belangrijke punten mede. In 't algemeen zijn bij 't geslacht Setaria de vrije scheede- randen min of meer dicht bewimperd ^) en, daar de ligula behaard is, loopt om zoo te zeggen die beharing langs de randen der scheede af. Dit is zeer gemakkelijk te zien bij de steeds levend bij de hand te hebben Setaria vividis. Ook bij Setaria verticillata gaat dit kenmerk door, doch eigenaardigerwijze komen de planten met geheel kale scheederanden alleen voor in heete klimaten, terwijl in onze gematigde streek, in 't algemeen Midden-Europa, de vormen met kale scheeden ontbreken. Vinden we dus ook in Midden-Europa vormen met kale scheederan- ^) Bij Setaria glauca (L.).P- B. zijn de scheederanden kaal, doch deze soort behoort door hare bijzondere textuur der kroonkafjes tot een aparte groep. 185 den, zooals die bij Amsterdam door mij zooveel werden aangetroffen, dan zijn deze zeker uit 't zuiden geïmporteerd, hetgeen de begeleidende aangevoerde flora ook duidelijk doet zien. De vormen met behaarde scheederanden zijn 't meest verbreid en stralen diep uit in 't areaal der kale vormen. Ik zou wel dieper op deze belangrijke geogra- fische kwesties willen ingaan, doch ik moet mij beperken tot die vormen, welke voor onze aanvoerflora van be- lang zijn. De vorm met geheel kale scheeden en scheederanden is de Panicum Aparine Steudel, syn. pi. gram. p. 52 (emend.) en heeft evenals onze noordelijke vorm in de typische ontwikkeling rugwaarts ruwe borstels en hangt tengevolge daarvan evenals Galium Aparine sterk aan allerlei voorwerpen en wordt zoo verspreid. Deze Panicum Aparine is, zooals mij uit een groot materiaal is gebleken, zeer verspreid in de warme deelen der aarde en is opnieuw buitengewoon vormenrijk. De vorm met geheel voorwaarts ruwe borstels is de Panicum Aparine antrorsum A. Br. een vorm waarvan Braun zegt: „Perrarum videtur". Uit zijn beschrijving volgt, dat hij hiervan slechts een armbloemige zeer kort- arige plant heeft gezien. Zeer eigenaardig zijn de planten, welke tot den vorm mixtum A. Br. behooren; hier zijn de borstels aan den voet rugwaarts, naar den top toe voorwaarts ruw, zeld- zamer (bij een zelfde pluim) aan den top rugwaarst ruw en naar den voet toe voorwaarts ruw. Voor de origineele beschrijving zie A. Braun ^). Van Panicum Aparine kunnen verder worden onder- scheiden lang- en kortborstelige vormen. Bij de planten met behaarde scheederanden krijgen we ^) Alex. Braun, Appendix plant. nov. vel minus cogn. quae in horto regio bot. berolin. coluntur. [1871] pag. 8! 186 een geheel analoge indeeling, behalve dat hier de gemengd- borstelige vorm nog niet is gevonden, voor zoover ik dit kon nagaan. Het kenmerk voor deze groep is dus: Vagina foliorum dorso glabra, matgine ciliatopilosa. De rugwaartsruwe borstelvormen hiervan vormen de typische Setaria verticillata (L.) P. B. Van deze komt nu weer een vorm voor met geheel voorwaartsruwe borstels, welke vorm de Panicum verticillatum /3 ambiguum Guss. [1827] is. Dit is de moeilijkst te onderscheiden vorm van onze soort; zij vertoont zeer veel overeenkomst met Setaria vitidis, en is daarvan alleen te herkennen door den bouw der aarpluim, waarover ik boven reeds sprak. Wel is deze ambiguum meestal zeer kortborstelig, doch door mij werd de langborstelige vorm aangetroffen en deze lijkt nog sterker op Setaria viridis, waarvan de lang- borstelige vorm 't meest algemeen is. Deze belangrijke vorm, welke door Gussone 'teerst is ontdekt, is inheemsch in Italië en is, evenals dit bij ons 't geval is, ook in Duitschland en Zwitserland slechts als aanvoerplant te beschouwen. Ik zou gaarne de door mij gevonden interes- sante vormen door cultuur tot meerdere klaarheid hebben gebracht, doch het materiaal is met kunstwarmte gedroogd en daardoor kon 't zaad niet meer tot kieming worden gebracht. Doch de verschillende bij nader onderzoek op den voorgrond tredende eigenschappen, en 't feit dat deze vormen dikwijls een apart geografisch verspreidingsgebied hebben, doen mij van deze vormen een andere indeeling geven dan door Braun is voorgeslagen. Is Brauns indeeling reeds niet te aanvaarden op grond van 't bestaan der variëteit mixtum, dan komt hier nog bij, dat de voorwaartsruwe borstelvormen geen bepaald verspreidingsgebied hebben, doch met de andere vormen gezamenlijk voorkomen. Daar Braun echter zoo met nadruk heeft gewezen op 't geheel kaal zijn der scheeden 187 en scheeder anden, gebruik ik dit steeds gemakkelijk te controleeren kenmerk om de Setaria verticillata in te deelen als volgt: Setaria verticillata (L,) P* B* A* subspecies euverticillata Briquet» Bladscheeden kaal, hun rand gewimperd behaard. Ton- getje kort, aan den voet vliezig, aan den top in haren gedeeld, 2e kelkkafje ongeveer even lang als 't derde. 1. var» genuina Godron, Borstels steeds alle rugwaarts ruw. Vervalt in twee groepen naar de lengte der borstels, doch deze groepen zijn niet scherp te scheiden. forma breviseta Godron pro var* Borstels slechts weinig langer dan de aartjes. De meest algemeene vorm in Midden-Europa. forma colorata A* Braun, Bladscheeden meer of minder vuilrood gekleurd, kafjes groen-purper. Amsterdam: Cruquiusweg Aug. 1909, Sept. 1909 leg. G. H. H. Zandvoort en J. Th. Henrard in herb. Henr. forma longiseta A» Br» Borstels 3—5 maal langer dan de aartjes. " Veel zeldzamer, nog niet inlandsch gevonden. var* robusta A* Br* Deze voornamelijk in de vegetatieve deelen van de var. genuina afwijkende plant is mij slechts bekend in een goed exemplaar uit 't herbarium van de Heeren Jansen en Wachter, gevonden in Zeeland: Zuid-Beveland leg. v. d. Bosch (herb, J. en W. no. 5011-5012). De beschrijving bij Ascherson en Graebner Syn. II, 1, pag. 75, is zeer onvolledig. Daarom geef ik hier de origineele opgave van A. Braun. 188 Exaltatum, quadripedale et ultra. Culmus tobustus, erectus, superne ramosus. Folia latiora (15. — 20 mm. lata), facie superiote patce pilosa. Thyrsus amplus (10 — 18 cm. longus, 1^—2 cm. latus), superne pyramidatim decrescens^ non ' inter ruptus, ramis (in exemplis maximis quinatim verticillatis) elongatis confertis lobatus. Spiculae pedicellis paullo longioribus insidentes, subcoloratae. Setae spiculis duplo longiores. Met deze beschrijving komen de exemplaren van v. d. Bosch volkomen overeen^). 2* van ambigua (Guss, pro spec.) Pari. = Panicum verticillatum /3 ambiguum Guss. Prod. Fl. Sic. (1827) p. 80 = Setaria ambigua Guss. Fl. Sic. syn. (1842) p. 114; Set. verticillata b. ambigua Pari. Fl. Ital. I, 110 = Setaria decipiens Schimp, in reun. nat. cur. Bonnensi [1857] — Panicum verticillatum antrorsum A. Br. Ind. sem. hort. Berol. [1871] pag. 7! = Setaria glomerata hort. Borstels alle voorwaarts ruw, of zeldzamer hier en daar ook enkele rugwaartsruwe borstels. Borstels de aartjes meestal niet of slechts weinig overtreffend. De typische vorm, welke bij ons gevonden is te Wormerveer bij de meelfabriek Aug. 1913, leg. P. Jansen (in herb. J. en W. no. 11019 en 11022-24). forma longiseta mihi« Setis spiculas triplo-quadruplo superantibus. Amsterdam; op een ijzerertsheuvel aan de Handelskade 20 Sept. 1911 leg. Henrard (in herb. Henr. No. 5644). De gevonden exemplaren zijn tevens forma colorata. ^) De met een ? als Setaria Nubica Link hiertoe als synoniem ge- brachte soort moet volgens Link borstels hebben, welke 6 — 8 maal langer zijn dan de aartjes. De beschrijving (zie Kunth, Agrostographia synoptica I, pag. 153) wijkt zeer af van onze robusfa, en de plant van Link behoort m. i. tot een andere soort. Men leze verder hierover de belangrijke noot bij A. Braun 1. c. pag. 6. 189 B. subspecies Aparine (Steudel) A. Br. Bladscheeden, ook aan de randen, geheel kaal! Tongetje diep in haren gedeeld, 2e kelkkafje duidelijk korter dan 't derde. Panicum Aparine Steudel Syn. pi. gram. pag. 52 [1855] = P. adglutinans Ehrenb. herb. Zeer verspreid in N. Afrika; (Canar. eil. Senegarabië, Aegypte); Azië (Arabië, Eng. Indië); Europa (Sicilië). Zeer afwijkende vormen in Abyssinië, Nubië, Z.O.- Afrika, de Kaap, Australië en Z.-Amerika. De buitengewoon talrijke, hoogst interessante vormen van deze Aparine verdienen een diepgaande studie, ook met 't oog op de belangrijke vormen, welke in onze koloniën voorkomen. Ook deze subspecies kan gesplitst worden als volgt. L var. typica mihi = Panicum Aparine Steudel 1. c. (sens, strict.). Alle borstels rugwaarts ruw. Amsterdam: op een ijzerertshoop aan de Handelskade in buitengewoon veel exemplaren 20 September 1911 leg. J. Th. H e n r a r d (in herb. prop. no. 5643). Alle hier gevonden planten zijn rood aangeloopen en hebben borstels welke 2 — 3 maal langer zijn dan de aartjes. Den zeer langborsteligen vorm trof ik er niet aan. 2. var. antrorsa A, Br. = (P. Aparine anttorsum A. Br.j Alle borstels voorwaarts ruw. Amsterdam: aan de Ertskade Aug. 1910 leg. J. Th. Henrard (in herb. prop. no. 5642, prachtexempl.) Amsterdam : op een ertsheuvel aan de Ertskade Aug. 1911 leg. G. H. H. Zand voort, zeer veel! (in herb. Henrard No. 5641). 3. var. mixta A. Br. = (P. Aparine mixtum A. Br.). Nog niet bij ons waargenomen. Daar er op deze var, te letten valt, neem ik de beschrijving van Braun hier in haar geheel over: Setae prope basin retrorsum, versus 190 apicem antrorsum hispidae, rarius (in eodem thy r so) ad apicem usque retrorsum vel inde a basi antrorsum hispidae, immo in eadem setae parte nonnunquam aculeoli retror- sum et antrorsum spectantes mixti observantur. Aculeoli rhachidis retrorsi. Exempla speciosa, ramosissima, ramis in culmo geniculato adscendente remotis habitum pecu- Harem praebentia, caeterum P. Aparinem antrorsum omnino referentia Dr. G. Schweinfurth in provincia Gallabat legit. Ten slotte wijs ik nog op een derde ondersoort, waarop te letten valt, nl, de subspecies Rottleri (Spr.) A« Br, zie Kunth, Agros- togr, syn. L pag. 153! = Panicum verticillatum Roxb. Fl. Ind. or., waarbij de scheederanden evenals bij Aparine geheel kaal, doch de scheeden zelf op den rug behaard en de bladen aan beide zijden behaard zijn. (Engelsch Indië, en een zeer kritische vorm op Java). Ik beveel de studie van deze fraaie soort aan in de belangstelling der floristen, welke zich met de aanvoerflora speciaal bezighouden. Het is zeer begrijpelijk, dat een zoo uiterst vormenrijke soort als Setaria verticillata door verschillende bewerkers danook zoo geheel anders is ingedeeld, waarbij nu eens weer bepaalde vormen voor soorten, dan weer zulke vormen als bastaarden werden opgevat. De meeste auteurs over dit geslacht hebben de onderzoekingen van hunne voorgangers niet of zeer onvoldoende geïnterpre- teerd. Zoo neemt Rouy in zijn analytische tabel ^) de Setaria ambigua als soort op, doch bij de behandeling op pag. 9 begint hij met haar te beschouwen als een hybride in navolging van Lloyd, welke 5. ambigua als een bastaard opvat van 5. verticillata met 5. viridis. Daar Rouy A. Brauns Index 1870 citeert, heeft hij blijk- baar diens onderzoekingen geheel ter zijde geschoven, \) Rouy, Fl. de France XIV, p. 6! 191 daar, zooals reeds op pag. 184 van deze bewerking is gezegd de iS. ambigua een constante vorm is bij cultuur. Braun toch zegt letterlijk bij 5. ambigua: Praeter directionem aculeolorum antrorsam in setis et rhachide inflorescentiae nullo modo a P. verticillato differt; sed cultura teste Gussone persistit, quod anno praeterlapso etiam in horto Berol. confirmatum est. Lloyds opvatting en die van Rouy zijn dan ook ten eenenmale te verwerpen. Aan 't zelfde euvel doet Briquet mede '), als hij de Setaria verticillata splitst in 2 sous- espèces, de eaverticillata en de ambigua. Ook Briquet heeft de belangrijke verhandeUng en de vele daarin neergelegde, op nauwkeurige onderzoekingen berustende gegevens van Braun zeer slecht gelezen, want hij zegt: Les formes intermediaires, tares il est vrai, entre les sousespèces I et II décrites en détail dès 1871 par Braun ne permettent pas de séparer spécifiquement ces deux groupes. De waarde van deze uitspraak wordt wel 't best begrepen indien we in de bewerking van Braun nergens melding gemaakt vinden van die formes intermediaires, laat staan de beschrijvingen en détail. Het is jammer dat iemand met zoo'n systematischen kijk op vormenrijke groepen als Briquet zoon oordeel uitspreekt en steeds meer moet 't ook voor de bestudeering der Nederlandsche flora ons doel worden niet alleen af te gaan op de meeningen van eenige tegenwoordig toonaangevende mannen op floristisch- systematisch gebied, doch dienen we de oorspronkelijke bewerkingen en beschrijvingen zelf grondig te gaan bekijken, daar 't helaas maar al te vaak voorkomt, dat beschrijvingen, oorspronkelijk door de auteurs gegeven, door anderen worden verminkt door allerlei weglatingen of ongeoor- loofde toevoegingen. Ten slotte haal ik ook nog even de meening aan van Briquet, Prod. fl. Corse, 1, p. 67. 192 Stapf over Setaria verticillata ^). Deze zegt nl.: A. Braun distinguishes several subspecies and a considerable number of varieties of this grass. I cannot follow him. There is however this remarkable fact, that the plant is very uniform where it occurs exclusively as a weed, but very variable in the remainder of its area. The species occurs through' out Afrika, India to Malaya. The species was originally described by Linnaeus from the European plant which thus represents the type. Nearly all the other forms (including some of the S. African species) come under A. Braun's subspecies Aparine. Zeer opmerkelijk is bij Stapf's uiteenzetting de zin „I cannot follow him". Waarom niet, is geheel onbegrijpelijk. Niettegenstaande kon hij zich toch niet onttrekken aan de duidelijk op den voorgrond tredende verschillen der door Linnaeus beschreven plant uit M.- Europa en de Z.-Afrikaansche vormen, en hij volgt dus Braun wel als hij een groot aantal vormen tot de subsp. Aparine brengt, hetgeen Braun immers met verschillende vormen van Kaap de Goede Hoop heeft gedaan op grond van de kale scheederanden. (Zoo b.v. de var. respiciens Hochst. en de var. porphyrochaeton A. Br.). Resumeerende zien we, dat vele auteurs wel hebben willen afdingen op Brauns bewerking, doch dat niemand er iets beters voor wist te geven en dus verdient Brauns bewerking gehandhaafd te worden. Setaria glauca (L,) P» B* Van deze bij ons vrij algemeene soort komen in 't buiten- land en vooral in de tropen zeer veel vormen voor. Voor ons land zijn er twee aanvoerplanten, welke een ^) Dit citaat dank ik aan den Heer P. Jansen te Amsterdam 193 nadere bespreking verdienen nl. 1°. de forma pallens Zimm. Adv. u. Ruderalflora I [1907] pag. 60! pro var. cum descript. germanic. et in Thellung et Zimmermann: Neues aus der Flora der Pfalz in Fedde. Rep. Europaeum et Mediterraneum Bd. I. No. 14. 30 Juni 1916 LXIII (XLIX)! Setis involucrantibus pallidis (nee fulvis). Haf en von Lud wighaf en 1905. Hieraan kan ik toevoegen een zeer fraai exemplaar dat ik van mijn vriend Danser heb gekregen als Panicum glaucum L. met bleeke borstels. Rotterdam: aan de Maashaven oostzijde 20 Aug. 1909 leg. B. H. Danser (in herb. Henrard). Ten tweede de var. parvispiculata Henr. (in herb. 1909) = Panicum glaucum var. paruispiculatum Henr. in Prod. Fl. Batav. Vol. I. pars IV [1916] pag. 2142 en 2143. Amsterdam: aangevoerd op een ruig terrein aan den Cruquiusweg Aug. 1909 leg. J. Th. Henrard (in herb, prop. no. 5630). In volkomen hiermede identieke exemplaren te Wormerveer: meelfabriek October 1913 leg. A. W. Kloos (in herb. Kloos en herb. Jansen en Wachter sub. no. 9418). In 1909 hield ik de gevonden exemplaren voor een kleine 5. verticillata, waar ze in habitus mee overeenkomen, maar de kale scheederanden en de lang gewimperde blad- voet en randen en vooral de sterk dwars gerimpelde kroonkafjes wijzen duidelijk op 5. glauca, doch de aartjes zijn tweemaal kleiner en de pluim is zeer smal en onderbroken. Prof. Hack el, welke een exempl. heeft onderzocht, brengt de plant als variëteit tot 5. glauca. Ik heb lang gezocht om uit te vinden, uit welk deel der aarde deze hoogst eigenaardige plant afkomstig is, en ik meen dat de plant haar woongebied heeft in Z. -Amerika. Ik heb nl. uit Z.-Amerika planten gezien, welke met de onze zeer overeenkomen, doch niet geheel. Nadere mededeelin- gen en bijzonderheden hoop ik later te kunnen opgeven. Nederl. Kruidk. Archief 1916. 13 194 Apera (Adans*) P. Beauv, Ofschoon dit geslacht meestal als een sectie tot 't geslacht Agrostis wordt gebracht, meen ik, dat de kenmerken, welke de tot deze sectie gebrachte planten vertoonen, belangrijk genoeg zijn om Apera als genus te doen blijven bestaan. Bij Apera toch is in tegenstelling met Agrostis de as der aartjes boven de bloem verlengd en deze ver- lenging moet als een rudiment worden opgevat van een tweede bloem van het aartje. Ook bij 't naverwante geslacht Calamagrostis hebben we iets dergelijks; zelfs is daar bij een bepaalde sectie Deyeuxia steeds de aaras boven de bloem verlengd en penseelvormig behaard aan den top. Volkomen consequent heeft dan ook Palisot de Beauvois deze sectie als geslacht aangenomen. In 't algemeen is bij Calamagrostis dikwijls een volkomen ontwikkelde 2e bloem per aartje aanwezig en de bekende Calamagrostiskennev Tor ges heeft dezen vorm als lusus subbiflora bekend gemaakt. Nu is door mij een Apera gevonden, welke dit kenmerk eveneens vertoonde, en, hoewel evenals bij Cala- magrostis niet in alle bloemen, kwamen 2 bloemen per aartje toch zeer veel voor aan 't door mij gevonden exem- plaar. De tweede bloem bij Apera is geheel gebouwd als de onderste en draagt evenals de Ie bloem een volledig ontwik- kelde naald. Deze uit een systematisch oogpunt belangrijke plant wensch ik in analogie met den naam van Tor ges bij Calamagrostis te benoemen als forma subbiflora» De plant krijgt door dit kenmerk een anderen habitus, waarbij dient te worden opgegeven, dat voornamelijk de aan 't eind der pluimtakken zich bevindende aartjes twee- bloemig zijn. Nadat ik dezen vorm als variëteit heb benoemd, als hoedanig hij ook in Prodromus Florae Batavae op pag. 2199 is vermeld, is mij gebleken, dat deze naam reeds door Cosson en Germain is gebruikt in hun Flore des 195 environs de Paris, ed. II, pag. 798. Blijkens de korte beschrijving dezer variëteit in R o u y ^) is de plant van Cosson en Germain blijkbaar iets anders dan de mijne. Het heet daar toch (loc. cit.): Epillets a fleur sterile moins rudimentaire et ordinairemeni aristée. Deze plant heeft dus in alle aartjes 2 bloemen doch de bovenste bloem is dan minder ontwikkeld, en gewoonlijk genaaid De tweede bloem in de aartjes geeft hier echter geen vrucht. Voor dezen vorm is dan ook de naam subbiflora met meer recht gekozen dan voor mijn plant uit Gorinchem. Bij mijn plant toch zijn er per pluim gewone Apera-aartjes en tevens meerdere aartjes met 2 volkomen gelijk ontwik- kelde bloemen, beide bloemen genaaid en vruchtbaar. Voor dezen vorm stel ik daarom een anderen naam voor, nl. forma intermixta» Een tweede geheel afwijkende vorm van de ons goed bekende Apera Spica venti (L.) P. B, vertoont eigen- schappen, waardoor de plant gaat gelijken op andere soorten van dit geslacht. Zooals bekend is, is de pluim bij Apera Spica venti tijdens hare volle ontwikkeHng groot en zijn de vele pluim- takken zeer verlengd en afstaand; dit in tegenstelling met de tweede soort, Apera interrupta (L.) P. B., waar de smalle cylindrische en gelobde pluim weinig meer dan een centimeter breed is en de pluimtakken, welke kort zijn, geheel aanliggen of wat afstaan. Ik heb dan ook, geleid door den eigenaardigen habitus van Apera interrupta, gemeend deze soort in ons land gevonden te hebben, doch Apera interrupta is goed kenbaar aan hare kleine helm- knoppen (vgl. Thellung in Flora van Montpellier) en mijn planten kunnen daarom niet gebracht worden tot Apera interrupta. Oók kunnen de exemplaren, wegens den bouw der pluim, niet gebracht worden tot de in de laatste jaren ') Rouy, Fl. France XIV, pag. 73 ! 196 meermalen aangetroffen nieuwe derde soort Apera inter- media Hack el en alle kenmerken wijzen er op dat we slechts een bijzondere variëteit van A, Spica venti in handen hebben, welke, daar zij in habitus zoozeer over- eenkomt met A. interrupta, door mij als var, pseudinter- rupta alhier wordt benoemd. Apera Spica venti wijkt verder nog af in de kleur der aartjes en in overeenstemming met hetgeen bij andere gramina 't geval is zijn aldus te onderscheiden: een vorm met bleeke aartjes als forma pallens, een vorm met sterk violet gekleurde aartjes en rood aangeloopen stengel en pluimtakken als forma purpurea, en een derde vorm, waarbij de overigens groene aartjes min of meer groen- achtig purper zijn aangeloopen en die als forma variegata kan worden aangeduid. De Apera interrupta, waarvan ik hier eenige buiten- landsche exemplaren laat zien, is, voor zoover mij bekend, slechts ééns aangevoerd waargenomen. De Heer A. de Wever te Nuth bezit een exemplaar vroeger eens bij Maastricht gevonden, doch deze plant zou bij ons op aanvoerterreinen kunnen voorkomen, zooals dat ook elders, b.v. in Duitschland, 't geval is geweest. Apera intermedia HackeL Deze, de derde soort uit ons geslacht, is in ons land aangetroffen. De nauwkeurige onderzoeker der Zuid- Limburgsche flora, de heer A. de Wever te Nuth, trof deze plant in 1912 aan op 't nu verdwenen stortterrein buiten de Pieterspoort te Maastricht. Ik heb 't zeer fraaie exemplaar herhaalde malen in handen gehad en steeds kon ik het niet determineeren, totdat ik in de bekende Adventiv- und Ruderalflora von Mannheim etc. von F. Zimmermann een foto vond van A. intermedia Hackel sp. nov., welke met de plant van den Heer de Wever 197 volkomen overeenkwam en ik de plant dan ook als zoo- danig aannam. De Heer de Wever was evenals altijd zoo vriendelijk mij een deel der plant af te staan en ik vroeg aan Dr, A. Th el lung te Zurich diens meening omtrent de plant. Uit diens determinatie (VI 1916) blijkt dat we de 3e Apera-soort werkelijk voor onze adventieve flora bezitten. Onverschillig of deze plant een aparte soort is, zooals Hackel eerst heeft gemeend, of een subspecies intermedia Hackel is van A. Spica venti, blijkt toch duidelijk, dat we hier een zeer belangrijken systematischen vorm hebben, welke een verbindingslid tusschen A. Spica venti en A. interrupta vormt. De plant komt voor in Klein-Azië, Armenië enz. en is met graan in Midden- Europa (Frankrijk, Duitschland, Engeland) en nu ook bij ons aangevoerd aangetroffen; (vgl. Thellung Fl. adv. Montp. (1912) p. 106 en de mededeeling van Zimmer- mann in zijn Ruderalflora pag. 64). Thellung (1. c.) deelt 't volgende mede over deze plant: „Apera intermedia Hackel, een tot in de laatste tijden „miskende soort, is tot op zekere hoogte intermediair „tusschen A. Spica venti en A. interrupta. In habitus „gelijkt zij meer op de laatste, waarvan zij de smalle saam- „getrokken pluim heeft, maar zij verschilt door de kelkkafjes, „waarvan tenminste één kort genaaid is, en vooral door „de lijn-langwerpige helmknoppen welke 1 — 1^ mm. lang „zijn (niet rond-ovaal en \ mm. lang). Ze staat dichter „bij A. Spica venti en verschilt daarvan alleen door den „bouw der pluim, waarvan de takken aanliggen en met „aartjes tot aan den voet bezet zijn, terwijl zij in 't alge- „meen uitgespreid zijn en naakt in hun onderste derde „deel, tenminste bij A. Spica venti." De Apera Spica venti var. pseudinterrupta heeft ook de helmknoppen van A. Spica venti, doch mist de genaaide kelkkafjes van A. intermedia. Ten slotte geef ik van Apera Spica venti de volgende indeeling. 198 Apera Spica venti (L») P» B, var» vulgaris mihi nova van Panicula magna, laxa, elongata, patuia et circuitu oblonga vel pyramidalis, post anthesin paulo contracta, ramis ramu- Usque longis, ad basin spiculis /ere caventibus. forma intermixta mihi nova forma = Apera Spica venti P. B. var. subbi flora Henrard in herb. 1912 (non Coss. et Germ.) = Agrostis Spica venti 7. subbiflora Henrard in Prodr. Fl. Batavae pars IV p. 2199. In una eademque panicula spiculae uniflorae et biflorae permixtae. Spiculae biflorae praesertim in apice ramulorum. Flos superior bene evolutus et ut flos inferior arista longa praeditus. In ons land éénmaal waargenomen nl. te Gorinchem: aan- gevoerd op het graanafvalterrein aan de Linge, Aug. 1912 leg. Henrard (in herb. prop. no. 5562)'). forma pallens mihi nova forma* Spiculae pallidae, ochroleucae. Vrij algemeen bij ons, o.a. Oosterbeek 1908 leg. Henrard (in herb. prop. no. 5565). forma virescens Touss. et Hoschedé (pro var.) Fl. env. Vernon. Pluim groenachtig. Is bij ons waarschijnlijk meer te vinden; ik zag haar bijna alleen van aanvoer terreinen (Sittard, Wormerveer). forma variegata mihi nova forma» Culmus, rhachis ramulique subvirides, paulo colorati, spiculae sordide rubrovirides usque ad viridifuscae. Bij ons de meest algemeene vorm. ^) Het exemplaar Oosterbeek 1913 leg. Jansen en Wachter (in herb. no. 7989) is een door een parasiet aangetaste en monstrueus geworden plant met hier en daar een tweebloemig aartje! Het is ondoen- lijk zulk een exemplaar te benoemen. 199 forma purpurea (Gaud*) pro spec. ! = Agrostis purpurea Gaud. Agr. I, 70 [1811] (teste Mert. et Koch). Fl. Helvet. I, 185 [1828]. Koch, Syn. ed. 11, 904 = Apera purpurea P. B. Agrost. 151 [1812], Reichb. Fl. excurs. 25. Ic. I, t. XXXII fig. 1420 = Agrostis purpurascens in herb, nonnull. non Swartz. Prod. 95 et Fl. Ind. occ. quod ad Sporobolo pertinet. Spiculae, saepius etiam rhachis et rami, valde violaceae vel atropurpureae. Gorinchem: graanafvalterrein aan de Linge Aug. 1912 leg. Henrard (in herb. no. 5563). var« pseudinterrupta mihi nova var* Panicula angusta, coniracta, satis densa, circuitu linearis lanceolata, 6 — 10 cm, longa et ^. — 1 cm. (interdum 1\ cm.) lata, interrupta. (praecipue in parte inferiore), ramis ramulisque abbreviatis, 1 cm. longis (vel interdum partim longitudine 3 — 5 cm. attingentes, sed semper erectis), plus minusve glomeratis. Gramen peculiare, habitii ad Aperam interruptam accedens, sed forma antherarum rite ab hac specie distinctum. Differt ab Apera intermedia glumis sterilibus non aristatis. Gorinchem : aangevoerd aan de Linge op 't graanafval- terrein Aug. 1912 leg. Henrard (in herb. prop.). var« glomerata Rohlcna. Op deze eveneens eigenaardig uitziende variëteit dient bij ons gelet te worden. Zij is gevonden in Bohemen in de omgeving van Prépychy bij Opocno. De diagnose van Rohlena zelf heb ik niet kunnen vinden; daarom geef ik slechts de Duitsche beschrijving. Verastelungen der Rispe (namentlich die unteren) verkürzt. Aehrchen deshalb zu Knaueln verdichtet. Van de beide laatste variëteiten staat dus glomerata dichter bij de boven beschreven normale vorm (vulgaris), terwijl de pseudinterrupta, ook wat grootte betreft, dadelijk veel meer op Apera interrupta en inter^ media lijkt. 200 Rumex orientalis Bernh* Schuit, fil. Syst. VII. 2. 1433 [1830]. Boiss. Fl. or. IV, 1009 [1879], Beck in Reichb. Ie. XXïV, 23 = R, Dioscoridis Wallr. in Hayne Arzneygew. XIII, t. 5? [1837] = R. Patientia var. orientalis Bernh. I.e. [1830] = R. macrophyllus Wallr. 1. c. Op 't reeds meermalen genoemde aanvoerterrein aan de Linge bij Gorinchem trof ik 27 Mei 1912 eenige zeer fraaie Rumices in vollen bloei aan. De eerste indruk, welke ik van de planten kreeg, deed mij denken aan R. Patientia, waarvan de planten echter door hunne eigenaardige kleur en bladvorm zeer afweken. Toen danook in Juni de exemplaren geheel rijp waren, bleken ze nog sterker van R. Patientia te verschillen. Zoekend om de planten te determineeren trof ik in Ascherson en Graebners Synopsis IV, pag. 731, als noot bij R. Patientia alleen aan: R. orientalis „in der Tracht dem R. Patientia sehr „ahnlich, aber durch die sehr breiten Blatter leicht zu „unterscheiden". Ofschoon nu mijn planten wel degelijk zeer breede bladen bezaten, is deze opgave ter karak- teriseering van R. orientalis ten eenen male onvoldoende. Van Dr Goethart ontving ik de beschrijving uit Boissier, welke beschrijving als zijnde van een plant, die tot nu toe nog nooit aangevoerd waargenomen is in Midden- Europa of elders, ik hier in haar geheel laat volgen: 7. R« orientalis* Caule elato crasso in paniculam ramosam subaphyllam abeunte, foliis amplis radicalibus pedunculatis a basi plus minusve subcordata elongato- oblongis, superioribus oblongis et lanceolatis basi sessili cuneatis, racemis sessilibus densis, verticillastris subindistinc- tis, pedicellis perigonio subaequilongis infra medium arti- culatis, valvis majusculis cordato-orbiculatis obtusis tenuiter reticulatis subintegris vel obsolete denticulatis unico crasse 201 callifero. 2|.. Hab. in ruderatis et in pratis montis etc. Lydiae, Ciliciae orientalis, Cypro, Syria boreali, Libano. Haec species fructu et facie R. Patientiae simillima ab eo foliis basi plus minus et anguste cordatis tantum difFert et prob. hujus varietas. Van de vele planten uit Gorinchem plantte ik er eenige in mijn tuin. Ik heb de planten jarenlang waargenomen en steeds dezelfde kenmerken teruggevonden. Ook door den Heer Kloos werden op mijne aanwijzing eenige wortels medegenomen, welke bij hem in cultuur telken jare rijkelijk bloeiden en fructiflceerden, terwijl de Heer de Wever van mij afkomstige wortelstokken in zijn tuin plaatste. De exemplaren van de Heeren Kloos en de Wever heb ik in hunne culturen in volle ontwikkeling gezien en ze waren volkomen identiek met de mijne. Een zaailing van de origineele plant van 1912 heeft in 1916 in mijn tuin te 's Gravenhage volop gebloeid en vrucht gezet. Deze was ook identiek met de oorspronkelijke plant. In 1913 werd de plant op 't aanvoerterrein door maaien in hare ontwikkeling gestoord, doch in 1914 trof ik opnieuw een buitengewoon fraai exemplaar daar aan, dat door mij, nu ik zekerheid had gekregen omtrent de soort, ter afbeelding voor de Flora Batava werd ingezonden. Uit de beschrijving der plant neem ik hier de meest opvallende kenmerken ter onderscheiding van R. Patientia. De plant is zeer lang, meer dan manshoog, de stengels zijn eerst groen, later witachtig en zeer dik. De wortel- bladen zijn lang en spits, doch zeer breed, vooral aan den voet, en meer of minder hartvormig. De geheele plant heeft in tegenstelling met R. Patientia in levenden staat een fraai bleeke tot zeegroene kleur. De stengelbladen zijn smaller dan de wortelbladen en nemen naar boven toe geleidelijk in breedte af en zijn aan den voet versmald. De vruchttros is zeer groot (60^ — 70 cm. lengte is geen zeldzaamheid) daarbij vrij smal, in den bloei dikwijls niet 202 meer dan 7 cm., in vruchttoestand ±10 cm. breed, doch dan zeer dicht, alleen aan den voet bebladerd met dicht opeengedrongen schijnkransen. Door de groote cirkelronde aan den voet hartvormige vruchtkleppen maakt zoo'n vruchttros dan een zeer mooien indruk. De vruchtkleppen zijn aan den rand zwak gekerfd, groenachtig wit, later iets rood aangeloopen en slechts één der kleppen draagt een flink ontwikkelden knobbel. In tegenstelling met R. Patientia zijn de bladen niet vlak, doch meer of minder gegolfd en vooral aan den voet der onderste bladen bevindt zich een zeer diepe plooi, zoodat in levenden toestand de bladen als 't ware geoord zijn; gedroogd hebben zulke bladen dus over elkaar liggende randen. Van belang is een zeer eigenaardige ontdekking onder eenige exsiccaten door I. Dörfler te Weenen uitgegeven. In den catalogus werden aangeboden authentieke exemplaren van R« Ruthenicus Lonatschewskij* Mijn vriend Danser, die zulk een origineel exemplaar gekocht heeft, gaf mij dit ter inzage. Zoodra ik 't exemplaar gezien had, twijfelde ik zeer aan de determinatie als R. domesticus, daar ik laatstgenoemde soort zelf voor 't eerst in Holland heb aangetroffen en haar daarna in cultuur jarenlang nauw- keurig heb waargenomen. Het goed verzamelde exemplaar van Lonatschewskij draagt volgende gegevens op 't etiket: Rumex domesticus Hart ssp, n. Ruthenicus m* 1 foliolo periantii caloso. (fr.) Rossija Kijew In abruptis ad fl. Dnepr prope Askold. meg. 26. VI 10 st. n. Leg. et det. A. Lonatschewskij. Zaden van de plant zijn door den Heer Danser in 1914 met' succes gezaaid en de planten hebben in 1916 voor 't eerst vrucht gedragen. De kleur der planten komt overeen met die der Gorin- chemsche exemplaren, doch de bladen zijn veel minder hartvormig, sommige zelfs kort saamgetrokken aan den 203 voet. Wel zijn de bladranden evenals bij 't origineele Russische exemplaar sterk golfsgewijs gebogen, doch niet met zulke diepe ooren als bij de ex. van Gorinchem. Dit laatste kenmerk nu is van minder belang, daar ook bij de Gorinchemsche exemplaren dit kenmerk nu eens meer, dan minder duidelijk optreedt. De plant, welke voor de Flora Batava is afgebeeld, bezit dit zelfs in zeer geringe mate. Doch ik wijs er op dat 't exemplaar van Lonatschewskij een aan den voet hartvormig wortelblad heeft, waarbij nog komt, dat blijkens cultuur, de wortelbladen bij Rumex in den loop der vegetatieperiode zeer van vorm kunnen veranderen. Hierop dient dus gelet te worden. Zijn er dus enkele geringere verschillen tusschen de plant van Lonatschewskij en de aanvoerplanten van Gorinchem, zoo zijn er een zeer groot aantal kenmerken, welke van meer systematische waarde zijn, welke de planten gemeen hebben en ik houd de Rumex Ruthenicus en de R. orientalis (binnen de grens der kleinere verschillen) daarom voor één en dezelfde species. Mijns inziens moet R. domesticus ssp. Ruthenicus dus tot synoniem van R. orientalis worden gedegradeerd. Tot nu toe zag ik, ook onder mijn vele gecultiveerde planten van R. domesticus, nooit een exem- plaar met knobbels op de vruchtkleppen, doch 't lukte mij, zij 't dan ook op zeer bijzondere wijze, een gedeeltelijk knobbeldragend exemplaar te verkrijgen. Door nl. R. domesticus sterk te verminken, de plant stuk te slaan en daarna aan den wortelhals af te snijden, verkreeg ik een nieuwen bloemstengel, waar zeer veel vruchten op één der kleppen een kleinen witten knobbel droegen. Het is dus een monstruositeit, en de plant droeg 't volgend jaar weer geheel normale vruchtkleppen. Dat de plant slechts dien knobbel gekregen had tengevolge van de geweldadige behandeling, welke de plant had onder- gaan, toonde ik verder aan door dit verschijnsel van meerdere knobbels te krijgen ook bij een andere Rumex 204 in 't leven te roepen nl. bij de door mij in cultuur ver- kregen hybride tusschen R. domesticus en R. obtusifolius, welke Rumex, daar ontstaan door kruising van R. domesticus als moederplant met de meest gewone ondersoort agrestis van R. obtusifolius, (1 knobbel hebbende en lange tanden aan de kleppen), ook slechts één knobbel vertoonde. Deze hybride, aan 't zelfde verminkingsproces onderworpen, gaf mij opnieuw takken, waar de vrucht gezet hebbende bloemen 3 knobbels vertoonden in plaats van één. Ook deze plant vertoonde, 't volgend jaar weer normaal geworden, slechts een knobbel op één der vruchtkleppen. Dit eigenaardige verschijnsel verklaart tevens, hoe de in de natuur na 't afmaaien aangetroffen Rumices dikwijls geheel andere kenmerken vertoonen, dan voor de planten bekend zijn, en men dient bij zulke maaivormen de grootste voorzichtigheid in acht te nemen. Het blijft natuurlijk mogelijk, dat er een R. domesticus gevonden wordt, waar alle bloemen op een der kleppen een knobbel dragen, doch voor een aparte subspecies moet deze eigen- schap dan constant zijn. De door Lonatschewskij uitgegeven en benoemde plant is zeker niet zoo'n knob- beldragende R. domesticus en de naam Ruthenicus worde dus, zooals reeds gezegd, onder de synoniemen van R. otientatis gerangschikt. Ten slotte wil ik er ten overvloede op wijzen, dat de cultuur der Rumices het beste inzicht geeft omtrent de systematische kenmerken en dat het alleen door cultuur mogelijk is, met succes de vele vormen en hybriden in de natuur te herkennen. 's Gravenhage, December 1916. 205 NASCHRIFT. Het door den heer Danser uit 't zaad der plant van Lonatschewskij verkregen exemplaar heeft zich in het voorjaar van 't jaar 1917 weer flink ontwikkeld en ver- toont nu ook de eigenaardige oorvormige plooi in de onderste helft van het blad. De Heer Danser deelt mij mede dat zijn zaailing nu geheel identiek is geworden met de aangevoerde planten van Gorinchem. Mei, 1917. Lepidium* Een systcmatisch-floristischc studie der in Nederland waargenomen soorten en vormen door J. TH. HENRARD, § 1. Inleiding. Tot nu toe waren er voor onze flora negen soorten bekend uit 't geslacht Lepidium. Onder deze soorten kunnen slechts drie als inheemsch worden beschouwd nl. Lepidium ruderale L», Lepidium campestre R. Br. en Lepidium latifolium L. Een der soorten is een aloude cultuurplant nl. Lepidium sativum L., terwijl de resteerende vijf soorten tot de aanvoerplanten moeten worden gerekend. Alleen Lepidium Draba L. is vrijwel een Nederlandsche plant geworden. Tengevolge van de meerjarige onderzoekingen over de in ons land waargenomen aanvoersoorten kwamen mij danook meerdere Lepidia in handen, waarvan 't niet mogelijk bleek ze te identiflceeren met de reeds in onze flora's genoemde soorten, ja, er werden zooveel verschil- lende planten verzameld, die tot Lepidium apetalum Willdn. werden gerekend, dat ik meende, dat hierin meerdere klaarheid moest worden gebracht. Het in mijn bezit zijnde rijkelijke materiaal der aanvoer -Lepidia heeft mij ertoe gebracht dit geslacht uitvoerig te gaan bekijken en met de literatuurgegevens te gaan vergelijken. In de eerste plaats dank ik de meerdere kennis onzer Nederlandsche 207 Lepidia aan den monograaf van dit geslacht, die de welwillendheid had vele voor ons kritische soorten te onderzoeken en te determineeren. De bestudeering der Monografische bewerking van 't geslacht Lepidium door Dr A. Thellung te Zurich heeft ons een beteren kijk doen krijgen op de Nederlandsche soorten en ik kan, dank zij de medewerking van vele Nederlandsche floristen, een uitvoerige studie geven van alles wat er tot op heden voor ons land van belang is in dit zoo vormenrijke genus. Aan Dr Thellung komt de groote verdienste toe, de centraal-aziatische Lepidium apetalum van Willdenow scherp gescheiden te hebben van de uit Amerika zoo dikwijls aangevoerde Lepidium en zoodoende deze Noord- Amerikaansche, door Schrader als Lepidium densiflorum beschreven soort aan de vergetelheid ontrukt te hebben, hetgeen door hem in zijn studie in Buil. Herb. Boiss. in 1904 uitvoerig is geschilderd. Ik wijs er hier uitdrukkelijk op dat alle in ons land gevonden en als zoodanig gede- termineerde L. apefa/um-exemplaren identiek zijn met L. densiflorum, hetgeen aan Thellung reeds bekend moet geweest zijn, daar hij als synoniem bij L. densiflorum aangeeft: „L. apetalum Prod. fl. Batav. I, 1, (1901) p. 168", ofschoon hij toen geen L. densiflorum uit Holland had gezien. In de laatste jaren zijn andere Lepidia bij ons aangevoerd gevonden, welke afwijkend van de vroegere apetalum toch tot die soort werden gebracht; zoo L. bonariense, neglectum en calycinum benevens vormen van L. vicginicum. Op deze belangrijke soorten kom ik uitvoerig terug. Het is dus noodzakelijk geworden de L. apetalum Willdn. uit onze florawerken te doen verdwijnen, daar deze soort als centraalaziatische species tot nu toe nergens adventief is waargenomen. In ruil voor dit verhes krijgen wij echter 4 met L. apetalum wel verwante, doch in belangrijke kenmerken afwijkende soorten, waarvan de L. densiflorum 208 en L» neglectum uit N. Amerika, de L» bonariense en L. calycinum uit Z. Amerika tot ons zijn gekomen. Alvorens ik overga tot een bespreking der soorten met de bekende ondersoorten en variëteiten, maak ik gebruik van de gegevens der monografie om te wijzen op de kenmerken, waar 't bij de Lepidia op aankomt. Bij ons geslacht hebben we absoluut betrouwbare kenmerken van qualitatieven aard, die 't mogelijk maken zelfs brokstuk- ken van exemplaren zeker te onderscheiden, kenmerken, die dikwijls niet opvallend zijn, doch bij vergrooting onmiddelijk tot een soort doen besluiten. Zoo is de echte L. apetalum dadelijk te herkennen aan de knots vormige haren van den stengel. De Lepidia, die op 't oog doorgaan voor gladde, onbe- haarde planten, blijken bij onderzoek verschillende soort haren te bezitten, nl. behalve de reeds genoemde knods- haren rechte cilindrische glasharen en sikkelvormig ge- kromde borstelharen. Door deze laatst genoemde haren is L. virginicum in al zijn vormen dadelijk te herkennen van L, densiflorum en neglectum* Andere kenmerken zijn dikwijls minder belangrijk voor 't herkennen der soorten, In de eerste, plaats 't al of niet aanwezig zijn van kroonbladen. De totale afwezigheid der petala is voor L. ruderale een constante eigenschap. L. ruderale is dus de apetale soort bij uitnemendheid, terwijl L. apetalum rudimentaire kroonbladen heeft. Bij L. virginicum daaren- tegen komen vormen voor met groote kroonbladen en vormen met rudimentaire. Ook de bladvorm is bij Lepidium dikwijls een weinig constant kenmerk, daar de veelvuldigste overgangen van dubbelvinspletige tot lijnvormige ongedeelde bladen voor- komen. Daarentegen hebben we in den vorm der vruchten kenmerken om de soorten met goed gevolg van elkaar te kunnen onderscheiden en hierop berust dan ook de indeeling van 't geslacht in de verschillende secties. Ook 209 bij de zaden is bij sommige soorten de vliezige vleugelrand van 't zaad van groot belang; daardoor is b.v. L» neglectum van L. dcnsiflorum te scheiden, terwijl ook L, bonariensc hierdoor goed is te herkennen. Ten slotte moeten we nog wijzen op 't embryo. Volgens de indeeling van De Can dolle zou Lepidium behooren tot de Notorrhizae, doch 't was aan hem nog niet bekend, dat L. virginicum ook een scheef pleuvorrhiz embryo kan hebben. Zooals bekend is, ligt bij de notorrhizae het worteltje tegen één der cotyledonen aan, en de doorsnede van 't embryo kunnen we dus schematisch aldus aanduiden : o i , terwijl bij de pleurorrhizae het worteltje gelegen is tegen de beide cotyledonen; als schema krijgen we dan: o =. De Can- dolle geeft bij L. virginicum op: „coty ledones lineares incumbentes" hetgeen op verwisseling met zaden van een andere soort wijst. Het is dan ook niet mogelijk L. vir- ginicum te herkennen aan de ligging der cotyledonen in 't embryo. Dr L. Vuyck geeft in Prodromus fl. Batav. I pars 1 pag. 169 bij Lepidium virginicum op „dat deze soort van alle andere Lepidia is te kennen door zijn accumbente cotyledonen en hierdoor ook van L. apetalum, waarop zij veel lijkt". Deze uitspraak moet in dezen zin gewijzigd worden, dat 't pleurorrhiz zijn van 't embryo alleen opgaat voor enkele ondersoorten van L. virginicum, terwijl de subspecies texanum en Menziesii een notorrhiz embryo hebben. De verschillende embryovormen van Lepidium virginicum hebben zelfs aanleiding gegeven om — vasthoudend aan 't pleurorrhiz zijn bij L. virginicum — de notorrhize virginicum-vormen als apart geslacht te gaan beschrijven. Zoo hebben Webb en Berthelot de Lepidium uit Texas en Mexico, die incumbente cotyledonen heeft, als Cynocardamum virginicum gepubliceerd. Men leze hiervoor de belangrijke noot bij Th el lung op pag. 24 van zijn monografie. Uit 't bovengezegde blijkt dus, dat we de embryo-vormen alleen mogen gebruiken om Nederl. Kruidk. Archief. 1916. 14 210 binnen den kring der vormen van L. virginicum verschil- lende ondersoorten te bepalen, doch dat wij voor 't zuiver indeelen der soorten in een analytische tabel dit kenmerk moeten laten vallen. Het al of niet openspringen der vrucht bij Lepidium geeft een belangrijk sectiekenmerk, dat Lepidium Draba en zijn verwanten een aparte groep doet vormen, n.l. de sectie Cardaria, waar de hauwtjes niet openspringen en de zaden eerst vrij worden, nadat de wand der hauwtjes is vergaan. De eenige bekende uitzondering, een vorm van Lepidium Smithii Hook» uit Engeland, is zeer onzeker. Thellung behandelt haar wel, doch geeft op haar niet gezien te hebben. Men zij voorzichtig met „jonge" of „niet voldoend rijpe" exemplaren van L. campestre, waar de „rijpe" hauwtjes echter gemakkelijk openspringen. De Lepidia zijn bij ons één- tot tweejarige, zeldzamer overblijvende kruiden met een zeer afwijkenden habitus. Sommige soorten planten zich sterk vegetatief voort door uitloopers, zoo b.v. L. Draba en L. lati folium; vaak is er een wortelrozet van bladen, terwijl de bladen en stengels meestal behaard zijn met steeds eencellige rechte of gekromde cylindrische haren; zeldzamer komen de reeds genoemde knodsharen voor. De vertakking der planten is zeer variabel, soms geheel onvertakt (vormen als „simplex" benoemd). De bladen zijn zeer afwisselend in vorm en varieeren van ongedeeld tot dubbelvindeelig, ze zijn gezaagd of getand tot geheel gaafrandig, meestal dun, bij de halophyten echter dik leerachtig. De heterophyllie treedt sterk op den voorgrond bij L» perfoliatum, waar tusschen de dubbelvindeelige onderste en de hartvormig stengel- omvattende, gaafrandige bovenste bladen allerlei over- gangsvormen voorkomen. Tournefort noemde deze soort danook de Nasturtium hebbende onderste bladen als Millefolium en bovenste als Bupleurum rotundi folium. Bij Lepidium zijn de kelkbladen cirkelrond tot lijnlancet- 211 vormig en groen met vliezigen witten of roodachtigen rand. Bij kroonbladlooze soorten lijkt 't dan vaak op 't eerste gezicht, of er een kroon is. De kroon is bij vele soorten altijd aanwezig en groot, zooals bij Lcpidium Draba, campestre en sativum of klein zooals bij L» densiflorum tot geheel ontbrekend bij L* ruderale. De rudimentaire kroonbladen zijn vaak draadvormig en dan als steriele helmdraden aangeduid. De bloemkleur is meestal zuiver wit, bij de kleinbloemige soorten ook geelachtig groen. L. sativum heeft vaak roode bloemen, terwijl gele bloemen bij ons alleen bij L. perfoliatum voorkomen. Het aantal meeldraden is bij elke soort variabel. Bij L. virginicum komen in één en dezelfde bloeiwijze bloemen voor met 4, 3 en 2 meeldraden. Van 't allergrootste belang voor de systematische indeeling is de vrucht bij dit geslacht. Deze vormt een angustisept hauwtje, bij rijpheid 2-kleppig openspringend; (uitzondering: de sectie Cardaria). Drie vruchtkleppen komen voor bij L. sativum forma trivalve A. Br. en evenals bij Capsella Heegeri schijnt deze vorm erfelijk te zijn. Een vierkleppige vrucht is waargenomen bij L. pratense. De vruchten zijn ongevleugeld bij L* Draba en ver- wanten; of gevleugeld, in 't laatste geval hebben we een stijl al of niet met de vleugels vergroeid. De omtrek der vrucht is zeer variabel en maakt goede sectie-indee- Hngen mogelijk. Over 't embryo is boven reeds gesproken; wel degelijk zijn bij Lepidium een overwegend aantal soorten notorrhiz; volgens Th el lung zijn slechts 5 soorten in den regel scheef pleurorrhiz. Dit wordt door P o m e 1 pseudopleu- rorrhizie genoemd (Contributions a la classification des Crucifères 1883). Zooals reeds gezegd, is dit onderscheid voor soortsafscheiding niet bruikbaar. Merkwaardig is verder, dat bij Lepidium Draba niet zeldzaam één der 212 zaden niet tot ontwikkeling komt. Ik trof dit zeer dikwijls aan, ook bij de ondersoort chalepense. Soms was dit zelfs 't geval bij alle vruchten der voorliggende plant en hier- door wordt 't zeer moeilijk de twee hoofdvormen van L. Dtaba van elkaar te onderscheiden. Th el lung is van meening, dat L. Dtaba zich hierdoor op den weg bevindt om blijkbaar een eenzadige cruciferenvrucht te vormen, zooals die ook voorkomt bij Neslea, Myagrum e. a.. Welke zijn nu de voor de soortsbegrenzing aan te wenden kenmerken? In de eerste plaats kenmerken der vrucht. Hierop worden n.l. vijf secties gebaseerd, terwijl verder de vruchtvorm dienst doet tot karakteriseering van soortgroepen. Voor de afsplitsing der soorten zelf vinden we in de vegetatieve deelen der planten en in den eigen- aardigen vorm der haren waardevolle hulpmiddelen. Voor ons doel is 't op 't oogenblik alleen van belang de soorten, die tot nu toe bij ons zijn waargenomen, te herkennen. Teneinde dit te kunnen doen maak ik gebruik van de gegevens der monografie; de aldaar opgegeven kenmerken heb ik aan mijn materiaal en aan dat van anderen kunnen toetsen. De volgende tabel geeft een overzicht van de bij ons voorkomende secties met de te vinden soorten. § 2. Sectieindeeling. A, Vruchten bij ons nooit openspringend, ongevleugeld, niet uitgerand, zwak gekield, iets opgeblazen. Stijl geheel vrij, dun en ± i zoo lang als de lengte van 't tusschenschot. Altijd overblijvende planten met bij ons steeds ongedeelde stengelbladen, welke aan den voet meestal hartvormig of pijlvormig geoord zijn. Bloemen vrij groot, een volledige cruciferenbloem. Vrucht breed hart- tot eivormig elliptisch op lood- recht afstaanden, dunnen steel, die veel langer is dan de vrucht. Sectie Cardaria D C» Hiertoe behoort 213 slechts één soort, de ook bij ons voorkomende Lepidium Draba L* B» Vruchten bij ons steeds openspringend, gevleugeld, zeldzamer ongevleugeld, doch dan de stijl zeer kort. L Vruchten aan den top duidelijk gevleugeld, de vleugels voor een groot deel met den stijl ver- groeid. Vruchtsteel loodrecht afstaand, ongeveer even lang als de vrucht. Stijl langer dan (of zeld- zamer evenlang als) de voortzetting der vleugels. Cotyledonen ongedeeld. Middelste en bovenste stengelbladen ongedeeld, aan den voet geoord of afgerond; wortelbladen liervormig vindeelig; sten- gelbladen bochtig getand; de geheele plant meest grijsharig. Bloemen een volledige cruciferenbloem. Tusschenschot der vrucht asymmetrisch, cirkelvor- mig gebogen; vrucht daardoor gekromd. Sectie Lepia D C. Hiertoe behooren L» campestre R» Br. en de soms aangevoerde L. heterophyllum Benth. en verwanten. IL Vruchten ongevleugeld of aan den top smal ge- vleugeld en dan de vleugels niet met den stijl vergroeid. a* Vruchtstelen rechtopstaand of iets afstaand, (20 a 30° van de as af) korter (meest l zoolang) als de vrucht. Stijl iets korter of langer dan de uitranding, met de zeer korte vleugels slechts weinig vergroeid. Cotyledonen 3-deelig of 3-spletig. Vruchten 5 a 6 mm. lang. Bloemen volledig. Kroon duidelijk langer dan de kelk, vaak roodachtig. Eenjarige, bijna kale, blauw berijpte planten. Stengelbladen meestal gedeeld, aan den voet versmald. Sectie Cardamon D C. Hiertoe behoort alleen Lepidium sativum L. 214 b. Vruchtstelen meestal zoolang als of langer dan de vrucht, afstaand tot loodrecht afstaand (45— 90° van de as af). Cotyledonen ongedeeld. Vruchten kleiner dan 5 mm. Bloemen dikwijls onvolledig. Bloemkroon rudimentair of geheel ontbrekend. Planten niet blauw berijpt. Sectie Dileptium (Rafin.) D C, Prantl em, ThclL = § Nasturtioides [Medik.] Thell. olim. Deze sectie vervalt in de volgende subsecties ^) : L Vruchten niet of nauwelijks gevleugeld en uitgerand, door den korten verlengden stijl stekelpuntig. Subsectie Lepidiastrum (D C.) ThelL comb» nov. Hiertoe behooren Lepidium latifolium L», Lepidium graminifolium L. en Lepidium perfoliatum L.. 2» Vruchten duidelijk gevleugeld en uitgerand. a. Stijl onduidelijk, korter dan, zelden zoolang als de uitranding. Subsectie Eu-Dileptium ThelL nom« nov* = § Nasturtioides §§ Dileptium ThelL olim. Hiertoe behooren de meeste soorten, nl. Lepidium ruderale L., Lepidium virgi- nicum L., Lepidium neglectum ThelL, Lepidium densiflorum Schrad., Lepidium bonariense L., Lepidium calycinum Godr. ') De hier gegeven indeeling der laatste sectie wijkt af van die der monografie. Zij is veranderd na correspondentie met Dr Th el lung, die mij in Juli 1916 deze indeeling schriftelijk mededeelde, overeenkomstig (de Weener nomenclatuurregels. Zie Ber. d. Schweiz-Bot. Ges. XVII 1907) pag. 176. 215 ^. Stijl verlengd, zoolang als, of meest langer dan de uitranding. Subsectie Monoploca ThelL Hiertoe behooren geen in Europa waar- genomen soorten, terwijl sommige vormen van Lepidium perfoliatum L. met ver- lengden stijl en duidelijker uitgerande vrucht in deze sectie moeten worden gezocht. § 3* De in Nederland waargenomen soorten met hunne vormen* Sectie Cardaria (Desv.) DC» Hiertoe slechts één soort de Lepidium Draba L» Een zeer variabele plant, vooral wat betreft beharing en blad vorm. Vervalt in twee onder soorten, die alleen bij aanwezigheid van voldoend ontwikkelde vruchten met zekerheid zijn te herkennen. 1. Rijpe hauwtjes aan den voet zwak tot duidelijk hartvormig. Bladen aan den voet altijd geoord, meestal omgekeerd-eivormig tot elliptisch-langwerpig, naar den voet toe dikwijls samengetrokken. Subspecies eu-Draba ThelL De meest voorkomende ondersoort, welke in ons land bijna geheel is ingeburgerd. 2. Rijpe hauwtjes aan den voet nooit hartvormig, doch afgerond tot afgeknot, of zwak toegespitst. Subspecies chalepense (L«) ThelL De subspecies eu-Draba is inheemsch in W.-Azië en in het Middellandschezeegebied, is in geheel midden- Europa tot in Zuid-Scandinavië aangevoerd gevonden, voornamelijk langs de spoorwegen, en ingeburgerd. De 216 plant is 't eerst voor ons land gevonden door Oudemans in 1865 aan de Oosterdoksdijk bij Amsterdam. Korten tijd daarna werd de plant zeer talrijk waargenomen op 't eiland Texel (1867 — 1869) door Holkema en Hui- zinga, terwijl zij voor Zeeland w^erd gevonden door Walraven en Lak o. Uit de opgaven in den Prodromus blijkt, dat zij 't meest is gevonden in de provincies Z.- Holland, N.-Holland, Zeeland en Gelderland, terwijl ze minder algemeen schijnt voor te komen in Overijsel en Noordelijk Limburg. Voor Friesland werd de plant in 1903 door mij gevonden bij Leeuwarden, terwijl voor Zuid-Limburg talrijke vondsten worden vermeld door den Heer A. de Wever te Nuth i). Uit Drente en N. Brabant zag ik tot nu toe geen exemplaren. Deze ondersoort is, behalve zon- en schaduwvormen ^), nog zeer afwijkend in bladvorm en beharing, en daarop worden eenige variëteiten onderscheiden. De meest alge- meene vorm is de var, genuinum ThelL (= var» typicum Micheletti) met langwerpige, verwijderd en onregelmatig getande bladen, welke naar den voet toe zijn samengetrokken (subpanduriformis) en meest spitse oortjes hebben. Een zeer eigenaardige vorm is de var. diversifolium (Freyn et Sintensis) ThelL, waar de wortelbladen en onderste stengelbladen liervormig- vindeelig zijn, de bovenste echter als bij de type. Deze zeldzame vorm is bij ons nog niet aangetroffen. De var. matritense (Pau) ThelL is bijna geheel kaal met stengelbladen, welke smaller zijn dan bij de type en spits; zij komt onder de type voor, en is bij ons ook nog ^) A. de Wever, Lijst van planten in Jaarboek 1914 van Natuur- historisch genootschap in Limburg. Separaatafdruk IV pag. 66^ — 67. -) Schaduwvormen hebben zeer dunne bladen, welke dikwijls sterk getand zijn, soms ook weinig tanden hebben. Deze vormen mogen niet verwisseld worden met de typische variëteit dentatum. 217 niet waargenomen. Bij ons zijn behalve de var. genuinum waargenomen : Ie de var. subintegrifolium Micheletti (in Buil. Soc. bot. ital. 1908 pag. 86 — 87) met bijna geheel gaafrandige bladen, welke meest iets stijver en breeder zijn dan bij de typus, en naar den voet toe niet of weinig zijn saam- getrokken, met stompe oortjes, de bovenste bladen vaak hart-eivormig. Pothoofd Deventer 24 Juni 1893 (Kok Ankersmit!); Rotterdam Koolaschweg door Rozenburg 1900 (Jansen en Wachter in herb. N. B. V.!); idem in ^ 901 (herb. J. en W.) determ. A. Thellung III 1914 (vidi!) 2e de var. dentatum Baguet met sterk en regelmatig getande bladen, de tanden meestal breed driehoekig en loodrecht afstaand (deze tanding niet te verwarren met de tanding der gewone vorm). Bij ons nog weinig waar- genomen. Typisch in herb. N. B. V. Westervoortsche dijk bij Arnhem 1888 (Gr o 11!), Pothoofd bij Deventer 1894 (Kok Ank.!); 's Gravenhage, ruig terrein eind v. d. Laan van Meerdervoort 1916 (Henrard) ^). Deze variëteit verdient nadere studie, daar zich onder de planten, welke getande bladen bezitten, een vorm bevindt, welke zeer regelmatig en fraai is getand. Een tanding geheel afwijkend van die der var. genuinum, welke immers, zooals boven reeds is aangegeven, wel getand is, doch zeer onregelmatig en verwijderd. De planten welke de echte variëteit dentatum vormen, vallen op door hunne zeer regelmatige tanding, welke tanding vooral in 't onderste gedeelte van 't blad zeer sterk lijkt door hun lengte, naar boven toe echter geheel regelmatig, doch steeds zeer duidelijk bHjvend, afneemt. Hierdoor valt de plant danook op. Nadat ik van deze variëteit ') Zeer typisch exemplaar door Dr A. Thellung gecontroleerd jan. 1917. 218 alleen herbariummateriaal had gezien, kreeg ik de plant ook levend in handen en behield zij, in cultuur genomen, hare typische tanding. Deze variëteit is zeker geen gewone standplaatsvorm, doch is door zijn constant typische tan- ding als aparte variëteit te beschouwen en dient te worden gesepareerd van de nu eens meer, dan eens minder getande exemplaren, welke tot de type behooren. Ik ga op deze variëteit iets dieper in, omdat het mij voorkomt, dat deze var. dsntatam vrij zeldzaam is en door mij onder duizenden exemplaren, zoowel gedroogd als levend, nog slechts weinig is aangetroffen. Wel geeft de Heer A. de Wever ^) bij zijn bespreking der Lepidium Draba op, dat in Zuid-Limburg de variëteit dentatum algemeener is dan de type. Doch de exemplaren, waarvan ik specimina gezien heb in zijn herbarium (Oirsbeek akkers langs den weg van Doenrade naar Gracht 1900! Limbricht 1910!) zijn verre van typisch, terwijl een exemplaar van Oirsbeek in cultuur genomen in 1916, de zeer onregelmatige tanding vertoonde, welke ook bij de var. genuinum kan voor- komen. Ook Thellung noemt de onregelmatig getande vorm de meest algemeene, welke meening ik op grond van 't groote door mij onderzochte materiaal, geheel bijspring, 3e de var. crassifolium Terracciano (Synops. pi. vasc. Mont. Polhni (1891) pag. 74) = var. dunensis Rouy et Fouc. een dikbladige vorm der zeekusten, wordt bij drogen als echte halophyt dikwijls geheel geel. Ook zijn bij dezen vorm de vruchten vaak grooter en duidelijker netvormig geaderd. Noordzeekust, Hoek van Holland 1894, 1895 (leg. Barge r, Vuyck enz. in herb. N. B. V.!). De tweede ondersoort, de subspecies chalepense (L») ThclL is een plant uit Syrië en Klein-Azië, en wijkt Zie Lijst (loc. cit.) pag. 67. 219 eigenlijk alleen af door den anderen vorm der vrucht. Evenals de vorige ondersoort is ook deze zeer variabel wat de bladen betreft. Daar zij slechts enkele malen in ons land adventief is waargenomen, laat ik de vermelding der variëteiten achterwege. Onze exemplaren bezitten bladen, welke hart- of pijlvormigstengelomvattend zijn. Hun vorm is elliptisch-langwerpig tot eivormig, naar den voet toe saamgetrokken en soms zwak vioolvormig. Naar de verhouding van lengte tot breedte der vruchten onder- scheidt men twee variëteiten nl. var* typicum ThelL: hauwtjes spits, meest langer dan breed, en var. repens (Schrenk) ThelL: hauwtjes stomp, meest breeder dan lang. De mij bekende vindplaatsen zijn tot nu toe: Gorinchem, graanafvalterrein aan de Linge 1914 leg. Henrard; (determ. A. Thellung VII 1915). In herb. N. B. V. vond ik bovendien nog exemplaren tot deze subspecies behoorend van Middelburg, meelfabriek, 5 JuU 1898 (O g ter op!), idem 1900 (D. Lak o!), bovendien een exemplaar uit 't her- barium Vuyck: zuidwestgedeelte van 't eiland Rozenburg 10 Oct. 1895 (leg. Vuyck!), Deventer meelfabriek 1916 (KI o os! in herb, prop.) (! Thell. Jan. 1917). Alle bij ons gevonden exemplaren behooren tot de var. typicum Thell. hetgeen ik eerst heb kunnen beslissen, nadat ik eindelijk een echt exemplaar der var. repens in handen had gekregen. Onze exemplaren hebben vruchten, welke dikwijls iets breeder dan lang zijn en men zou hierop alleen afgaand tot var. repens willen beslissen, doch uit 't zeer fraaie vruchtexemplaar, dat ik uit Afghanistan [Herb, of the late East India Company No. 1398/1 Distributed at the Royal Gardens Kew 1861 — 1862] zag, welk exemplaar uit 't Rijks Herbarium op mijn verzoek door Dr Thellung werd gecontroleerd, blijkt, dat de hauwtjes zeer sterk blaasvormig opgezwollen en stomp zijn, zoodat de naam Physolepidion repens, haar door 220 Schrenk 't eerst gegeven, dan ook zeer goed past. Het hoofdkenmerk der beide variëteiten ligt danook in 't al of niet spits zijn der vrucht. Al onze exemplaren hebben spitse vruchten en door vergelijking met bovengenoemd exemplaar der var. repens moeten dus alle planten der Ned. vindplaatsen als var. typicum worden gedetermineerd. In verband met 't reeds gezegde omtrent de vaak eenzijdige ontwikkeling der vrucht bij Lepidium Draba mogen bij determinatie ook steeds alleen de volkomen ontwikkelde vruchten beoordeeld worden. Sectie Lepia (Desv«) D C» Onze eenige soort uit deze groep is de L. campestre R. Br. De drie andere hier behandelde soorten zouden bij ons aangevoerd kunnen worden waargenomen, zooals dit elders 't geval is geweest. De vier soorten zijn als volgt te onderscheiden. L Een- of tweejarig. Hauwtjes dicht schubvormig ruw, kaal, zeer zeldzaam behaard. Het vrije deel der stijl hoogstens y mm. lang. Stengels dikwijls enkelvoudig uit 't midden van een wortelrozet komend, stijf, naar boven toe pluimvormig vertakt. L* campestre R. Br* IL Overblijvend. Hauwtjes niet of slechts zeer zwak schub- vormig, kaal of behaard. Het vrije deel der stijl minstens 1 mm. lang (zeldzamer korter, doch dan de hauwtjes behaard). L Hauwtjes sterk afstaand behaard, ruw of zachtharig. L. hirtum D C, 2. Hauwtjes (ook als ze jong zijn) kaal. Overig deel der plant behaard tot viltig. a. Hauwtjes naar den voet toe geleidelijk verbreed, aan den top met l van de lengte van 't tusschen- 221 schot bereikende vleugels. Bloem- en vruchtstelen kaal. Stengels enkelvoudig, vooral beneden zachte harig door meer of minder teruggeslagen haren. L. pratense Serres, b» Hauwtjes in het onderste derde deel versmald, aan den top met -3- van de lengte van 't tusschen- schot bereikende vleugels. Bloem- en vruchtstelen kort of lang behaard. Stengels enkelvoudig en laag, of hoog en naar boven vertakt met recht- af staande haren. L, heterophyllum (D C.) Benth. = L. Smithii Hook. Lepidium campestrc (L.) R* Br. Een vrij veranderlijke soort, vooral wat betreft wijze van vertakking, kleur, en vorm der stengelbladen, doch 't is zonder cultuur onmogelijk hierop variëteiten te ba- séeren. Zij is een bij ons vrij algemeen verbreide soort. Ik zag haar uit de meeste provincies, doch niet van de Noordzee-eilanden en niet uit de prov. Friesland en Drente. De meest gewone vorm heeft slechts één stijf rechtop- staanden stengel, welke zacht behaard is; ongeveer in of boven 't midden is deze verder vertakt met boogvormig opstijgende bebladerde takken. Als vormen worden verder nog eenige planten beschouwd, welke slechts zeer geringe of geen systematische waarde hebben en slechts als stand- plaatsvariëteiten moeten worden opgevat. Volledigheids- halve geef ik deze hier op. forma typicum Pospichal. Deze is tweejarig, met dikken penwortel, welke aan den wortelhals sterk kopvormig is verdikt. Stengels enkel- voudig uit een centrale wortelrozet ontspringend, in of boven 't midden vertakt, met bebladerde takken, naar boven toe tuilvormig. Stengelbladen getand, meer of 222 minder grauwharig. De wortelbladen zijn meestal liervor- mig vindeelig (tijdens den bloei meestal reeds afgestorven) doch er komen ook dikwijls ongedeelde wortelbladen voor. Zooals reeds boven gezegd is, is dit de meest algemeene vorm, waarin deze soort optreedt. forma pluricaule ThelL Hiertoe behooren forsche planten; uit den wortelrozet ontspringen twee tot meerdere, soms een groot aantal stengels, welke alle ongeveer gelijk ontwikkeld zijn; de plant heeft tengevolge daarvan een geheel anderen habitus dan de type. Deze vorm is ook daarom belangrijk, omdat zij toont hoe sommige vormen van Lepidium campestre vroeger gehouden zijn voor de naverwante soort Lepidium heterophyilum (= Smithii). Bij deze laatste, in tegenstelling met Lepidium campestre overblijvende soort, komen er uit den wortelhals steeds meerdere stengels en komt die dus in dit kenmerk overeen met den vorm pluricaule. Doch Lepidium Smithii is door de in de tabel aangegeven kenmerken goed van onze soort te scheiden. Deze vorm is bij ons zeer dikwijls aangetroffen. Ik zag hem van de volgende vindplaatsen: Doorn — Nederlangbroek 1833 (Wt te waal), Zutfen 1834 (Wttewaal), Neerlangbroek 1835 (Mol ken boer), Liefdestoof, Zuid-Beveland 1838, 1839 (v. d. Bosch), Naaldwijk — 's Gravezande 1844 (v. d. Trappen), 's Gra- vezande 1845 (v. d. Trappen in herb. Coster), Ubber- gen en Nijmegen 1847 (Abeleven), Frederiksoord ^) 1864 (Lyclama a Nyeholt, als Thlaspi hirtum). Krommenie 1870 (P. H. Bon in herb. v. Tuinen), Apeldoorn 1875 (Kok Anker sm it), Twello 1876 (Kobus), Nieuwelands- polder— Hoek van Holland 1879 (Suringar), Ruïne Teylingen 1882 (exc. Suringar), Noordwijk 1888 (exc. ^) Dit exemplaar der forma pluricaule is door Dr. Thellung in Jan. 1917 goedgekeurd. 223 Sur in gar), meelfabriek Middelburg 1896 (Lak o), Hint- hamerweg 's Hertogenbosch 1897 (Heinsius), graan- magazijn van Dijk Apeldoorn 1899 (Kok Ankersmit), Broek bij Thorn 1900 (Goethart en Jongman s). Bovendien zonder opgave van jaartal: Wassenaar in vlasland (Per in), Voorst op de Veluwe (herb. Oudemans), Scheveningen (la Chap el Ie, zeer mooi exemplaar), Simpelveld^ — Overeys, Schouwen (Dozy). Gorinchem, aanvoerterrein a.d. Linge 1913 (Henrard), Hoensbroek (Z. L.) graanmagazijn 1916 (de Wever!) IJselmonde 1915 (KI o os!). Bovendien in 's Rijks Herbarium : Beeklaan 's Gravenhage 1897 (v. Breemen!), Groenhoven bij Leiden 1900 (Jongmans!). forma polycarpum Ch. GufiFroy* Deze vorm sluit zich aan bij den vorigen, doch heeft één stengel, welke van den grond af bloemtakken draagt. Evenals forma pluricaule zijn de tot dezen vorm behoorende planten forsch ontwikkeld. Ik zag volgende exemplaren: Rotterdam in 't Overmaassche 1837 (ex. herb. v. d. Sande Lacoste), Oijsche waard bij Nijmegen 1850 (Ab eleven), Haarlem, jong exemplaar 1871 (Gr o 11), Oudenbosch 1894 (van Luyck S. J.), Heumen, rivierdijk 1897 (Goethart en Vuyck cum typ.). Groenhoven bij Leiden 1898 (Struykenkamp), Doetichem 1900 (van Vloten), Leijmuiden (zonder jaartal, leg. Vuyck), boven- dien een goed ex, leg. v. d. Bosch Z.-Beveland?, Wor- merveer meelfabriek 1914 (Kloos! Jansen!), Hoensbroek (Z. L.) 1916 (de Wever!). forma glabratum Lej» et Court. (Comp. fl. Belg. II 313 pro var.) = var. subglabrum Hagenb. Fl. Brasil. = var. umbrosum Schar. = var. Reutéri O. Kuntze. Plant groen, bijna geheel kaal, schaduwvorm. Hiervan zag ik nog geen inlandsch exemplaar. forma simplex Pauquy (Fl. Dépt. Somme 1831 pro 224 var.) = f. gracile Pospichal. Wortel eenjarig, dun, aan den hals niet kopvormig verdikt; stengels dun, slank, enkel- voudig of met 1 a 2 korte takken. Deze vorm wordt terecht als een forma depauperata opgevat, daar zij bij cultuur in den gewonen vorm overgaat. Daar deze vorm niet geheel onvertakt behoeft te zijn, dient men tevens te letten op den eenjarigen dunnen wortel. Vele in herb. N. B. V. liggende exemplaren zijn slechts afgebroken zijtakken (forma putata). Wortelechte exemplaren zag ik o.a.: Neerlangbroek — Doorn, Zuid-Beveland 1839 (v. d. Bosch), Didam 1856 (v. d. Sande Lacoste), Harderwijk (Bondam), Laag-Keppel 1870 (Hugo de Vries), Zwijn- drecht 1880 (Posthumus), 1882 (Vuyck), Katwijk aan Zee 1887 (Groll), Middelburg 1896 (Ogterop! in herb, prop.) Oost-Voorne 1902 (van B ree men), Charlois bij Rot- terdam 1905 (Jansen en Wachter). Bovendien in private herbaria: Rotterdam, koolaschweg Rozenburg 1901 (in herb. Jansen en Wachter! No. 3009 b en c). Voorst op de Veluwe 1834 (ex. herb. Broers), Amsterdam, spoorweg naar de Hembrug 1909 (Henrard), Gorinchem, Linge- terrein 1914 (Henrard), 1915 (Kloos!), Wormerveer 1914 (Kloos!), Lutterade (Z. L.) 1916 (de Wever!). Bovendien in 's Rijks Herbarium: Kranenburgerweg 's Gravenhage 1896 (v. Breemen!). forma integrifolium G. Beek» Stengelbladen geheel of bijna geheel gaafrandig. Deze zeldzame vorm is niet in ons vereenigingsherbarium aan- wezig. Ik zag haar slechts eenmaal: Bunde langs het spoor, in één exemplaar 1916 (leg. A. de Wever! in herb. Henrard). forma rubescens Henrard forma nova. Caules, racemi fructiferi et folia rubvo colorati, siliculae praecipue superne, interdum utrinque rubescentes. Onder 't rijke Lepidiummateriaal, dat ik in de verschil- 225 ■ lende herbaria zag, en onder de vele levende planten uit dit geslacht, welke ik in handen heb gehad, trof ik nooit een roodgekleurden vorm aan. Ik vond 't daarom van eenig belang deze opvallende vorm hier te benoemen en te beschrijven. Zoowel stengel als takken en bladen zijn rood gekleurd en de rijpe hauwtjes vertoonen voornamelijk op de holle bovenste zijde der vrucht deze kleur. De naad is sterker gekleurd. Lauberg bij Maasrricht 1893 (leg. E. J. M. de Haas S. J.!). Lepidium heterophyllum Benth« = L, Smithii Hook. Deze in uiterlijk veel op de vorige soort lijkende plant is echter door verschillende kenmerken daarvan goed te scheiden o. a. reeds dadelijk door de veel langere stijl. Ook is zij overblijvend, en eenige jaren oude exemplaren zijn dan dadelijk te herkennen aan den veelkoppigen wortel, waarvan de hals met de verweerde bladoverblijf- selen is bezet. Zij is nog niet in ons land gevonden, doch in België en Duitschland adventief aangetroffen. Als Thlaspi hirtum bevinden zich in herb. N. B. V. drie exemplaren: Het exemplaar uit Herb. Wttewaal zonder vindplaats is zeker Lepidium campestre. De beide andere exemplaren zijn afkomstig uit 't herbarium van Hall. Het exemplaar van Lyclama a Nyeholt be- hoort tot de forma pluricaule van L. campestre. Het derde exemplaar van van Hall zelf te Maarsbergen bij Doorn (1835) is merkwaardig, doordat de hauwtjes behaard zijn, een kenmerk, dat ook werkelijk toekomt aan de Lepidium hirtum (L.) D C. Het etiket van van Hall draagt de volgende opmerking: „Iterum comparanda cum Thlasp. campestri a q hocce „specimen parum modo differt. — Sunt tarnen, sub lente „etiam, siliculae hirtae sed differentia pro specie nimis „exigua." Nederl. Kruidk. Archief. 1916. 15 226 Van Hall zelf heeft dus de beharing der hauwtjes gezien en deze is ook nu aan 't goed bewaard gebleven exemplaar duidelijk zichtbaar. Bij microscopisch onderzoek blijkt, dat dit verschijnsel niet op schimmelvorming berust en dat de haren dezelfde zijn, welke op de vruchtsteeltjes voorkomen. Nadat ik de vruchtjes microscopisch had onderzocht, ben ik tot de overtuiging gekomen, dat ik werkelijk te doen had met een behaardvruchtigen vorm van Lepidium campestre en daar een dusdanige vorm tot nu toe nog nooit was waargenomen, vond ik 't belangrijk dezen vorm te benoemen. Ook de Heer KI o os, aan wien ik 't exem- plaar toonde, vond de beharing zeer geprononceerd. Ook Dr Th el lung heeft 't exemplaar voor mij onderzocht, nadat ik de toestemming had verkregen het uit 't ver- eenigingsherbarium te mogen opzenden. Door hem wordt de volgende opmerking gemaakt: Eine eigenartige, mir bisher nicht vorgekommene Form. Die Frucht von L. camp. zeigt wohl hie und da vereinzelte verlangerte Haare neben den Papillen, doch sah Ich nie eine so dichte Behaarung (Jan. 1917!). Waar door verschillende goede waarnemers de reeds door van Hall op zijn etiket zoo scherp uitgesproken opmerking wordt bevestigd, wordt dan ook deze vorm alhier benoemd als forma hirtivalve Henr» et Thellung forma nova* Siliculae sat dense hirtae. Specimen unicum a cl. van Hall anno 1835 lectum prope Doorn in herb. Soc. bot. néerl. sub No. 902, 142^ — 384. Ten slotte wil ik niet nalaten te wijzen op de vele door Jordan beschreven vormen. Door Rouy^) worden er eenige opgenomen, doch 't is mij niet mogen gelukken ook maar één plant uit de Nederlandsche verzamelingen 1) Rouy, Fl. France, Tome II, p. 82! 227 met een der vormen van Jordan te indentificeeren. Dit is daarom al zoo moeilijk, omdat bij herbariummateriaal meestal wortelbladen ontbreken (deze zijn tijdens den vruchttijd al reeds afgestorven) en de kleur der bladen welke bij vele planten van Jordan van belang is, meestal niet meer is na te gaan. Hoewel ik er van overtuigd ben, dat onder de vormen van Jordan meerdere belangrijke typen aanwezig zijn, moet 't aan uitgebreide cultuur- proeven worden overgelaten, die vormen opnieuw te zien vastgesteld door scherpere beschrijvingen. Dit zal ook wel de oorzaak zijn, dat genoemde vormen van Jordan in Thellungs monografische bewerking wel terloops genoemd, doch niet verder in behandeling genomen worden. Sectie Cardamon D C» Met slechts één soort: Lepidium sativum L» Inheemsch is deze soort in N.O.-Afrika en in W.-Azië; vooral komt zij voor op vlasakkers; verder is zij overal gekweekt en zeer dikwijls verwilderd. Ook bij ons is zij dikwijls uit cultuur verwilderd, soms ook adventief. Van de beide ondersoorten komt bij ons alleen voor de subsp. eU'Sativum ThelL met niet sterk verdikte pluimtakken, welke aan den top niet gedoomd zijn. Stelen der hauwtjes slechts weinig korter dan de vrucht. Van deze ondersoort zijn voor ons drie variëteiten van belang, alle met groote hauwtjes (tot meer dan 5 mm. lang) en een stijl welke korter of ± evenlang is als de uitranding van 't hauwtje. De drie variëteiten verschillen in den bladvorm. var, y. typicum ThelL (= var. valgare Alef. = var. lucanum Terrace). Stengelbladen vinspletig tot vindeelig, aan den rand niet gekroesd. Algemeen gekweekt en soms op vlasakkers verwilderd. 228 var, ,5 crispum (Medik.) D C. Stengelbladen vindeelig, slippen naar den top toe sterk kamvormig gedeeld en gekroesd. Gekweekt en verwilderd. var, 7 latifolium D C- (= var. obovatum Ledeb) Stengelbladen ongedeeld, getand of zwak gelobd, soms iets liervormig. Gekweekt en verwilderd (doch bij ons nog niet waar- genomen). Sectie Dileptium (Raf,) D C, Subsectie Lepidiastrum (D C) ThelL Hiertoe behooren drie in ons land voorkomende soorten met goed ontwikkelde kroonbladen, welke langer of even lang zijn als de kelk. A, Kroonbladen geel, smal spatelvormig. Bladen aan een en dezelfde plant zeer in vorm wisselend. De onderste dubbelvindeelig met lijnvormige slippen, de bovenste ongedeeld, ovaal-hartvormig en diep stengelomvattend. Eenjarig. L, perfoliatum L. B, Bloemen wit. Bladen niet of bijna niet in vorm ver- schillend. Overblijvend. a. Kelkbladen ± cirkelvormig, naar den voet toe breed wit gerand; kroonbladen it 2 maal langer dan de kelk; plaat omgekeerd-eivormig tot bijna cirkelrond, in een smallen nagel uitloopend. Bladen leerachtig, de bovenste tot schutbladen gereduceerd, naar den top toe met uitgevreten rand. Vruchttrossen talrijk, tuilvormig verkort en tot een dichte onbebladerde tuilvormige pluim vereenigd. L, latifolium L, b, Kelkbladen ovaal, niet breed wit gerand. Kroon- bladen ongeveer zoo lang als de kelk, niet genageld. Bladen kruidachtig, lijn- tot lijnspatelvormig, stomp 229 en gaaf. Vruchttrossen altijd verlengd en weinig talrijk. Hauwtjes ovaal, niet of nauwelijks uitgerand. L. gramiïiifolium L* Lepidium perfoliatum L. Een gemakkelijk kenbare soort, welke echter zeer variabel is, vooral wat betreft vorm der hauwtjes en wijze van vertakking. Zij is inheemsch in Z.O. -Europa en West- Azië tot in de Himalaya, in Zuid- en Z.W.-Europa ge- heel ingeburgerd en in midden Europa overal adventief waargenomen. Zij is in 1877 voor 't eerst in ons land gevonden op 't Pothoofd te Deventer (Kobus!), daarna op vele andere plaatsen gevonden tot zelfs op 't eiland Rottum in 1897 (Schipper!). Ik zag haar uit vele onzer provincies, doch niet uit Zeeland, Friesland, Groningen en Drente. Als vormen kunnen worden onderscheiden: forma simplex L, Richter (= var. gracile O. Kuntze). Plant klein (tot ±15 cm.), geheel of bijna geheel enkel- voudig. Deze standplaatsvorm komt dikwijls op schralen grond voor. Deventer 1877 (v. d. Veen!), id. 1915 (Off er ij ns!), Rottumeroog 1897 (Schipper!), Rijnoever bij Arnhem 1908 (Henrard). forma elatum O» Kuntze in Act. h. Petrop. X 1887 pag. 167. Stengels hoog, naar boven toe vertakt. Dit is de meest algemeene vorm. forma proliferum ThelL Hierbij bevinden zich in de oksels der ongedeelde stengelbladen bundels van fljnverdeelde bladen. Deze eigen- aardige vorm is bij ons waargenomen aan den Rijnoever bij Arnhem 1909 leg. Henrard. forma ramosissimum O* Kuntze (loc. cit.). Uit den voet ontspringen vele stengels, analoog aan den vorm pludcaule van L. campestre. 230 Deze vorm is zeldzamer dan de andere, doch in ons land ook van eenige plaatsen vertegenwoordigd. Stationsemplacement Ruurlo 1887 (Ensink!), Amersfoort 1896 (Gar jeanne!), Wormerveer meelfabriek 1914 (Jansen!), Arnhem Rijnoever 1913 (leg. Jansen in herb. no. 13119!). Naar 't al of niet uitsteken der stijl onderscheidt Thellung een zeer kortstijligen vorm als forma brachystylum Thellung; hierbij steekt de stijl niet boven de uitranding van 't hauwtje uit. Deze zeldzame vorm plaatst hij dan tegenover de langstijlige vormen {stylus emarginaturam supevans) waarbij naar de vrucht allerlei vormen kunnen worden onderscheiden als f. suborbiculatum, ovatum, rhombico-ellipticum, ttansverse-ellipticum Thell. etc. Bij 't onderzoek van 't Nederlandsche materiaal ben ik op deze vormen niet nader ingegaan. Bij de beoordeeling van herbariummateriaal zij men voorzichtig, daar bij deze soort de hauwtjes bij drogen dikwijls van vorm veranderen; ik heb daarom dan ook gemeend onze planten hierop niet te moeten indeelen. Door hen, welke deze onderscheiding willen maken, dienen de goed ontwikkelde rijpe hauwtjes van de levende plant te worden beoordeeld. Lepidium latifolium L. Deze soort met een geprononceerd halophyt karakter is eigenlijk onze eenige werkelijk indigene Lepidium. Zij wijkt van onze overige Lepidia af door grootere en breedere, langer gesteelde bladen. Zij bewoont geheel Europa en extra-tropisch Azië (behalve de noordelijke streken) en N.-Afrika, wordt soms gekweekt en ver- wildert uit de cultuur. Van deze vormenrijke soort komt bij ons evenals in Europa slechts voor de subspecies em-latifolium ThelL (= L. latifolium Euro- paeum Alef), met aan den voet niet geoorde, in den bladsteel versmalde bladen, dunne bloem- en vruchtstelen 231 en afvallende kelk, terwijl de vruchten behaard zijn, de rijpe echter minder dan de jonge. De bladen kunnen getand zijn of gaaf. In 't Herb. N. B. V. is deze soort rijkelijk vertegenwoordigd, doch slechts van een beperkt aantal vindplaatsen. De oudste exemplaren aldaar dag- teekenen van omstreeks 1835 (Wijk aan Zee). Zij is bij ons waargenomen langs de Zuiderzee (Vollenhoven, Kampen, Elburg, Harderwijk, eiland Urk) en langs de Noordzee (Wijk aan Zee, Scheveningen (verdwenen). De exemplaren van Leiderdorp (1900) zijn aangevoerd, terwijl de vindplaats Gorinchem (Perin), hoewel in herb, aanwezig, onbetrouwbaar is. Ik zelf heb gedurende een vijfjarig onderzoek der omstreken van Gorinchem de plant niet kunnen terugvinden. In 1915 is een nieuwe vondst gedaan van deze soort bij Leeuwarden (leg. Siersma); zie Archief 1915 pag. 80. Lepidium graminifolium L« Deze overblijvende, goed kenbare soort behoort niet tot onze indigena. Zij is voor 't eerst in ons land aange- voerd gevonden op een zandplaat in de Waal (v. d. Trappen), Waaloever tusschen Zalt Bommel en Zuilichem (C. A. Backer) zie Prod. I, noot pag. 169. De derde vindplaats is Hoek van Holland, binnen de omrastering van 't Pantserfort in 1905 eenige zeer groote exemplaren (Aug. — September) in 1906 verdwenen (P. Jansen en W. H. Wachter!). Subsectie Eu-Dileptium ThelL nom. nov. Tot deze subsectie behooren de meeste soorten. In Thellungs monografie vinden we geen algemeene tabel om alle soorten dezer groep te bepalen, doch er wordt een sleutel gegeven voor 't vinden der soorten naar hun 232 vaderland. Daar uit deze groep tot nu toe bij ons nog geen Australische soorten zijn gevonden, dient de hier volgende tabel om alle bij ons waargenomen soorten te determineeren, onverschillig of ze uit Noord- Amerika of Zuid- Amerika afkomstig zijn. De in deze groep tehuis behoor ende Lepidium apetalum Willdn. zal hier niet nader worden besproken. Als Centraal- Aziatische species is zij nog nergens als adventieve plant waargenomen, al is de mogelijkheid in de toekomst niet buitengesloten, daar de meest wonderlijke gevallen bekend zijn van insleeping van zelfs geheel endemische soorten. Van groot belang voor 't determineeren van deze soort zijn de knodsvormige haren; (pilis caulis claviformibus valde distinctum et inde a spe- ciebus afBnibus et saepe habitu similibus: L. ruderali L. etc, facile dignoscendum). Het is vooral de Noord-Amerikaansche Lepidium deri" siflorum Schrad., welke in Europa en ook bij ons voor L. apetalum is gehouden, niet alleen door Europeesche, doch ook door vele Amerikaansche botanici. Toen de L. densiflorum overal in Europa in groote hoeveelheden optrad, werd hare specifieke verscheidenheid van L. vir- ginicum erkend (O. Kunt ze), doch ze werd geïdentificeerd met de soort van Willdenow (As c her son). En zoo deed dus de Aziatische L. apetalum hare intrede in de Amerikaansche flora's (Robinson Syn. Fl. N. Am. 1895); terwijl de N.- Amerikaansche botanici zich daarbij beriepen op Ascherson. De zaak stond dus zoo, dat Europeesche en Ameri- kaansche florawerken de in N.-A. inheemsche en in Europa alleen aangevoerde Lepidium. densiflorum beschouwden als de L. apetalum Willdn., terwijl de echte Lepidium apetalum door hen werd beschouwd als de Lepidium micranthum Led eb. Aan Th el lung komt de verdienste toe aan deze verwarring een einde gemaakt te hebben door de nauw- keurige studie der origineele exemplaren van Willdenow. 233 Overzicht der bij ons gevonden soorten dezer subsectie. A* Middelste en dikwijls ook de bovenste stengelbladen vindeelig tot vinspletig, zeldzamer diep ingesneden- gezaagd; (zie echter ook Lepidium virginicum) ^). a* Bladsteel der middelste en bovenste bladen aan den voet min of meer breed scheedevormig verwijd en geoord. Kelk lang blijvend. Kroonbladen klein, draadvormig. Meeldraden 2. Hauwtjes breed omge- keerd-eivormig tot elliptisch, aan den top stomp afgerond, naar den voet toe versmald, sterk uitge- rand en van 't midden af gevleugeld (insnijding | — |- van de lengte van 't tusschenschot bereikend). Zaden bijna niet gerand; 0 of 2|_? Lepidium calycinum Godr. b* Bladsteel der middelste en bovenste stengelbladen aan den voet niet geoord, versmald of iets verbreed, doch dan niet scheedevormig. Kelk spoedig afvallend. Meeldraden 2 — 4. Hauwtjes elliptisch tot bijna cirkelrond, slechts weinig uitgerand, en naar den top toe smal gevleugeld. Zaden aan de buitenzijde smal gevleugeld-gerand. 7\.. Lepidium bonariense L. B. Middelste en bovenste stengelbladen ongedeeld, gaaf of getand, tot ingesneden gezaagd, zeldzamer diep inge- sneden '). Een- tot tweejarige planten. 1) Lepidium calycinum Godc. var. integrifolium Thell. met ongedeelde, slechts gezaagde bladen, is echter kenbaar, doordat de bladen aan den voet verbreed en min of meer pijlvormig geoord zijn, terwijl Lepidium bonariense L. var. pseudo-virginicum Thell. van L. virginicum is te herkennen door 't ontbreken der sikkelharen. '^) Lepidium virginicum L. var. pinnatisectum O. E. Schulz heeft middelste stengelbladen, welke diep ingesneden gezaagd zijn, is echter door de karakteristieke sikkelharen te herkennen als tot Lepidium virginicum behoorend. 234 a» Wortelbladen (tijdens den vruchttijd afgestorven) enkel tot dubbelvindeelig met breed lijnvormige stomp- achtige slippen. Middelste en bovenste stengelbladen lijnspatelvormig, stomp, ongetand. Planten met een onaangenamen reuk. Kroonbladen afwezig. Hauwtjes klein, 2 — 2\ mm. lang, l^-. — 2 mm. breed, eivormig. Vruchtsteel rechtopafstaand (45°). Inheemsch. Lepidium ruderale L, b* Wortelbladen liervormig vinspletig tot vindeelig met eironde getande tot ingesneden slippen; middennerf naar den top verbreed, daardoor de bovenste blad- segmenten meer of minder samenvloeiend, zeldzamer ongedeeld eilancetvormig, ingesneden tot getand; middelste stengelbladen ongedeeld, meest gezaagd, zeldzamer gaafrandig, spits, soms (bij L. virginicum) dieper gedeeld. Hauwtjes 3 — 4 mm. lang, 2j. — 3^ mm. breed. Planten steeds reukloos. Uit N. -Amerika aangevoerde soorten uit de groep Virginica ThelL L Haren der stengels en bladen (vooral aan den rand) stijf, spits, sikkelvormig gekromd en aan- gedrukt. Bloembladen zeer duidelijk, ± 2 maal langer dan de kelkbladen. Hauwtjes bijna cirkel- rond op afstaande (60°) stelen, van 't midden tot den top smal gevleugeld. Vruchttrossen verlengd, tamelijk dicht. Onderste vruchtstelen H maal zoo lang als 't hauwtje, bovenste ± even lang als dit. Zaden aan buiten- en onderrand duidelijk gevleugeld-gerand. Lepidium virginicum L, 2. Stengelharen kort cylindrisch, stomp en bijna recht. Onderste bladen door korte, dunne haren meer of minder zachtharig. Bovenste bladen met rechte of iets gebogen, doch steeds afstaande haren, vooral aan den rand. Kroonbladen weinig ontwikkeld, steeds korter dan de kelk, dikwijls rudimentair. 235 a. Hauwtjes breed omgekeerd eivormig tot ellip- tisch, 2 — 2^ mm. breed, smal doch tamelijk diep uitgerand, evenlang als de vrij dikke vruchtsteel. Bovenste bladen lijn-lancetvormig, spits, verwijderd getand, met meer of minder duidelijke zijnerven, vooral beneden aan den rand met afstaande, naar boven gekromde haren bezet. Zaden bijna zonder vleugelrand. Lepidium densiflorum Schrad. ^* Hauwtjes cirkelvormig tot dwars elliptisch (zeldzamer breed eivormig) ± 3 mm. breed, aan den top licht uitgerand op slanke, altijd langere stelen. Bovenste bladen lijnvormig, gaafrandig, éénnervig, aan den rand met korte rechtafstaande haren bezet. Buitenste rand van het zaad duidelijk gevleugeld-gerand. Lepidium neglectum ThelL Lepidium ruderale L, Een bij ons algemeen verspreide plant, op ruige plaatsen, vaak tusschen straatsteenen, op puin en aan wegen en dijken. Zij is in 't herb. N. B. V. rijkelijk vertegenwoor- digd. Op de Noordzee-eilanden en in alle provincies aan- getroffen; (ik zag haar echter niet uit de prov. Drente). Is in verschen staat onmiddellijk te herkennen aan den onaangenamen geur, vooral sterk bij die planten, welke op sterk stikstofhoudenden bodem groeien ^). Verder goed kenbaar door de bij ons steeds afwezige kroonbladen "). ^) Op sommige plaatsen komen exemplaren voor, die bijna reukloos zijn; ook cultuur in zuivere tuinaarde geeft veel minder sterk riekende planten. -) Rudimentaire kroonbladen komen bij deze soort alleen voor bij de Siberische variëteit /3 infercedens ThelL. Beek geeft een variëteit met 4 kleine kroonbladen op (far. complefum) ; dit is blijkbaar een der met L. ruderale verwante Amerikaansche soorten [densiflorum, neglectum). 236 Men zij voorzichtig met de honigklieren, die dikwijls voor de rudimentaire kroonbladen worden gehouden. Deze soort is zeer veranderiijk in habitus, doch hierop kunnen geen variëteiten worden onderscheiden. Lepidium calycinum Godron* Deze soort is 't eerst onderscheiden naar een exemplaar in 1853 door Touchy gevonden op 't beroemde aanvoer- terrein Port-Juvenal bij Montpellier. Haar vaderland is later gebleken te zijn Z. -Amerika en wel Argentinië, Uruguay, Paraguay, en Zuid-Brazilië. De tweede vind- plaats voor Europa is in ons land: n.l. Rotterdam, spoor- wegterrein tusschen spoorhaven en Parallelweg Juli 1901 (unicum in herb. Jansen en Wachter No. 11286 determ. A. Thellung III 1914, vidü). Lepidium bonariense L» Deze eveneens Zuid-Amerikaansche soort, welke in de zelfde landen als L. calycinum is verbreid, doch een uitgestrekter gebied bewoont (tot Patagonië en Chili), is lastiger te herkennen dan de vorige soort. Zij komt in habitus overeen met Lepidium uirginicum, doch wijkt daarvan behalve in bladvorm af, doordat zij overblijvend is, rudimentaire kroonbladen heeft en vruchten op ± even langen steel staande, welke stelen niet zoo ver afstaan als bij L. virginicum (beneden 45°). Het is reeds een zeer lang bekende soort. Dillenius beeldde haar reeds in 1732 af in Hortus Elthamensis als „Thlaspi bonariense multiscissum flore invisibili". Op deze zeer goede afbeelding benoemde Linnaeus de plant. Deze soort is in ons land eenige malen aangetroffen, meestal met andere Lepidia. Na het verschijnen van Thellungs monografie is 't aan hem gebleken, dat ook deze soort buitengewoon variabel 237 is en dus dient bij de aangevoerde exemplaren gelet te worden op de vormen van deze soort. De meest alge- meene vorm, waarvan Th el lung zegt „forma normalis et maxime divulgata" is de var. Dillcnianum ThelL met dubbelvindeelige wortel- en onderste stengelbladen, vindeelige tot vinspletige middelste en bovenste bladen, welke naar den voet toe versmalde slippen hebben. Middennerf van het blad scherp en smal afgescheiden. Ik zag volgende exemplaren: Rotterdam: spoorwegterrein tusschen Spoorhaven en Parallelweg Juli 1901 (Jansen en Wachter!) unicum in herb. No. 1128a: det. Thellung III 1914! Middelburg: meelfabriek 1904 (Lako!) in herb. N. B. V. et in herb. prop. control. Thellung I 1917! Rotterdam: ruigte aan de Korte Kade 1906 (Jansen en Wachter in herb. No. 1127! unicum). Rotterdam: aanvoer terrein 1913 (unicum leg. A. W. Kloos in herb. Henrard, det. Thellung VII 1915!). Gorinchem: graanafvalterrein aan de Linge 1913 (leg. Kloos in herb, prop., det. Thellung VII 1915!). Wormerveer: meelfabriek Aug. 1913 (leg. Kloos in herb, prop., det. Thellung VII 1915!). Weert met afval der meelfabriek 1913 (leg. Ver- straeten!); Wormerveer 1915 (Kloos!); Arnhem aan den Rijnoever 1915 (Kloos!); Wormerveer, meel en olie- fabrieken met afval van lijnzaad 1916 (leg. Henrard en Kloos! verschillende zeer fraaie exemplaren) (allen gecontr. Thell. I 1917). var. pseudo-virginicum ThclL met dikwijls slechts vin- deelige wortel- en onderste stengelbladen, soms ook slechts ingesneden gezaagd. Middelste en bovenste stengelbladen ingesneden gezaagd tot gezaagd, met driehoekig-lancet- vormige versmalde lobben. Middennerf van 't blad daardoor veel minder scherp afgescheiden, dikwijls zeer breed. 238 Weert: met afval van meelfabriek 1913 (leg. Ver- straeten in herb, de Wever) ^). Wortelbladen en onderste stengelbladen ontbreken, doch de middelste en bovenste bladen wijzen voldoende duidelijk op deze variëteit (contr. Thellung I 1917). Voor de verschillende verdere variëteiten verwijs ik naar de mededeelingen in Fedde's Repertorium "). Lepidium virginicum L» Een der fraaiste soorten uit deze groep, in al zijn vormen steeds kenbaar door de karakteristieke gekromde borstel- haren aan den stengel en vooral aan den bladrand (afbeelding bij Thellung Monografie pag. 54). Verder goed kenbaar aan de meest flink ontwikkelde kroonbladen. Op 't al of niet pleurorrhiz zijn van 't embryo wees ik boven reeds, als zijnde een voor indeeling der soorten minder geschikt kenmerk. Reeds Webb en Berthelot geven aan in hun Phytogr. Canar. I pag. 97, dat dit kenmerk niet principieel is doch slechts gradueel, daar vooral bij Mexicaansche vormen van deze soort alle over- gangen voorkomen van den eenen vorm tot den anderen. Bij 't opgeven van dit kenmerk bij een der ondersoorten moet men dan ook steeds aangeven „meestal" of „bijna altijd". Een in bladvorm, beharing en vertakking zeer variabele soort. Vervalt in verschillende ondersoorten, waarvan ik er hier drie opgeef: ^) Het exemplaar heb ik van mijn vriend de Wever ten geschenke ontvangen en bevindt zich nu in mijn herbarium. Het wordt door mij in cultuur genomen ter verkrijging van volledige exemplaren. -) A. Thellung, Lepidii generis formae novae ex museo botanico Berolinensi. Fedde Repertorium XI (1912) p.p. 309, 310. A. Thellung, Lepidium bonariense L. novis variëtatibus ex herbario Stuckertiano auctum. Fedde, Repertorium XIII (1914) p.p. 301—303. 239 A* Hauwtjes cirkelrond tot br eed-eivormig. Steel slank, langer dan de vrucht. Kroonbladen duidelijk langer dan de kelk. a. Bovenste bladen lijn-lancetvormig, aan beide einden versmald, duidelijk doch verwijderd getand met meest duidelijke zijnerven. Wortelbladen liervormig- vindeelig met ongedeelde, gekarteld-gezaagde slippen en groote eindlob. As der bloeiwijze dof donzig behaard. Embryo bijna altijd scheef pleurorrhiz. Subspecies eu-Virginicum Thellung* b. Bovenste bladen lijnvormig, geheel gaafrandig, bijna éénnervig. Wortelbladen als bij vorige ondersoort, middelste bladen gezaagd. As der bloeiwijze (bij onzen vorm) kaal en glanzend. Embryo dikwijls notorrhiz. Subspecies texanum (Buckley) Thellung» Bt Hauwtjes omgekeerd-eivormig tot elliptisch, hun steel ± evenlang als de vrucht, doch dikker dan bij vorige ondersoorten. Kroonbladen korter dan de kelk. In habitus veel overeenkomend met Lepidium densiflorum, doch daarvan gemakkelijk te herkennen door de eigenaardige borstelharen en de duidelijke en witte kroonbladen. Subspecies centrali-americanum Thellung, Subsp. I eu-Virginicum ThclL Hiertoe behooren bijna alle in ons land waargenomen exemplaren van L. virginicum. Een groot aantal variëteiten en vormen zijn van deze ondersoort onderscheiden, waar- van er ook eenige bij ons zijn aangetroffen. Alle vondsten zijn van recenten datum. var* typicum ThelLt Stengel enkelvoudig, vrij hoog, slechts naar boven toe vertakt, fijn behaard. Middelste en bovenste stengelbladen gezaagd, met weinig diepe tanden. Kroonbladen hoogstens H mm. lang, onduidelijk genageld. Hauwtjes bijna cirkelrond, 3 mm. lang en breed, vrij smal gevleugeld (hoogstens -\ mm. aan den top). Hauwtjes naar 240 den top toe in omtrek tamelijk stomp. Hiervan zijn vol- gende vindplaatsen bekend: Arnhem 1898 (Abel e ven en Vuyck!), Apeldoorn 1898 (geteekend in Flora Batava; Kok Ankersmit!), id. 1899 opslag scheepsvuil canadaboekweit (K. A. !), Moerdijk 1901 (Posthumus!), Rotterdam, koolaschweg Rozenburg 1900 (Jansen en Wachter No. 1137 herb, prop.!), id. 1902 (in herb. Lak o!). Voorschoten 1902 (Klokman!), Bodegraven? 1902 (leg. Jansen en Wachter in herb. Heukels!), IJselmonde 1910 (leg. Jansen en Wachter in herb. KI o os!), Amsterdam 1910? (Pinkhof!), Gorin- chem 1911 (Henrard!), 1912 (Henrard en Kloos!), 1913 (Henrard), Rotterdam 1912 (Jansen en Wachter in herb. prop. No. 13001 — 13002!), Arnhem 1913 (Henrard), Dordrecht 1913 (Kloos!), Nuth 1914 (de Wever in herb, prop.!), Rotterdam 1915 (Kloos!), Wormerveer 1915 (Kloos!), idem 1916 zeer veel exemplaren (Henrard en Kloos!). In Zuid-Limburg komt de plant voor langs den spoorweg van Kerkrade tot Sittard op vele plaatsen in 1916 o.a. Kerkrade, Eygelshoven, Schaesberg, Heerlen en Nuth telkens in vele exemplaren (de Wever). var. ramosum ThelL: stengels laag, van den voet af vertakt. Bij ons nog niet gevonden. var. sublateriflorum Thell. (Hegi Flora Lief. 35, p. 87): De oorspronkelijke eindstandige bloeiwijze wordt door een laterale tak, welke schijnbaar een voortzetting van den stengel vormt, ter zijde gedrongen; tengevolge daarvan komt de hoofdbloemtros schijnbaar tegenover een blad te staan. Wormerveer bij de fabriek de Vlijt Juli 1916 (Kloos! contr. Thell. I 1917) idem Aug. 1916 (leg. Henrard en Kloos det. Thellung I 1917). Dit laatste exemplaar, hoewel veel forscher ontwikkeld dan dat van den Heer Kloos, is niet zoo duidelijk. var. pubescens Schmitzt Plant dicht zacht behaard 241 Bij ons nog niet gevonden. var, pinnatisectum O. E» Schulz: Middelste stengel- bladen zeer diep ingesneden-gezaagd. Bij ons nog niet gevonden. var» macropetalum ThclLj Kroonbladen 2 mm. lang met duidelijken nagel; plaat breed omgekeerd-eirond. Deze fraaie variëteit is tot nu toe slechts uit de cultuur bekend. var. condensatum Henrard nov. var» Racemi fructiferi quam in typo densiores, valde abbre- viati. Ceterum a var. typica non differt. Deze variëteit, door mij opgesteld naar exemplaren, welke onder de type opvielen door de zeer sterk verkorte dicht ineengedrongen vruchttrossen, is bij ons gevonden te Wormerveer 12 Aug. 1916 leg. Henrard en Kloos {als zoodanig XI 1916 in herb. Henrard geëtiketteerd en door Thellung I 1917 gecontroleerd). Tot deze var. behoort ook 't eerste exemplaar van L. virginicum bij ons waargenomen n.l. Ringdijk Horster- meer 1888 leg. Hugo de Vries. Het is slechts een bijna bloem- en bladloos vruchtexemplaartje, dat echter blijkens de vruchten volgens Thellung hiertoe behoort (Thell. I, 1917). Verder worden nog onderscheiden: forma micropetalum ThelL (Hegi Flora IV, pag. 87) Kroonbladen smal nauwelijks langer dan de kelk. Wormerveer bij de meelfabriek 12 Aug. 1916 (unicum leg. Henrard en Kloos contr. Thellung I 1917 in herb. Henrard). forma simplex Zimmermann (Rud. Flora v. Mannheim pag. 96). Plant laag, geheel onvertakt. Gorinchem 1913 (Henrard) 1915 (Kloos!). Deze vorm is slechts een onbeduidende standplaatsvariëteit. Subsp. II texanum (Buckley) ThelL = L. intermedium Nederl. Kruidk. Archief. 1916. 16 242 Gray (in PL Wright. II Smithson Contrib. V (1853) non A. Gray in Manual 1856) = L. medium Greene in Eryth. Ill (1895). Deze ondersoort heeft, vooral bij goed ontwikkelde exemplaren, een geheel ander aspect dan de vorige door de lijnvormige ongedeelde bovenste bladen. In vruchtvorm komt zij geheel met de vorige overeen, is ook zeer ver- want met Lepidium neglectum, doch door 't bezit der reeds meermalen genoemde sikkelharen te herkennen als tot L. virginicum behoorend. Zij is inheemsch in de Westelijke Staten van N.-Amerika en in Mexico en is in 1866 in Midden-Europa adventief opgetreden en later op verschillende plaatsen in Duitschland, Oostenrijk en Zwitserland gevonden. In ons land werd zij aangetroffen op 't aanvoerterrein aan de Linge bij Gorinchem in één prachtexemplaar Juli 1913 (leg. Henrard, det. Thellung VII 1915). Ook in 1915 opnieuw door den Heer KI o os! in een klein exem- plaar det. Thell. VI 1916). Mijn exemplaar komt in grootte, habitus en bouw der organen geheel overeen met de vergeleken exemplaren uit Californië (Nevada County) in 's Rijks Herbarium. De Californische plant heeft echter een behaarde bloeias, daarentegen heeft de onze een nagenoeg kale en gladde bloeias. Dit op pag. 238 van deze bewerking opgegeven kenmerk wordt danook met eenig voorbehoud opgenomen, daar 't mogelijk is dat we met twee verschillende vormen te doen hebben bij deze subspecies; ook is er nog een zeer sterk behaarde grijze vorm bekend als var. pubescens (Greene) Thell. Alleen als de plant bij ons in grooten getale zou optreden, valt er op deze vormen te letten. Subsp» III centrali-americanum ThelL = L. apetalum Mills pauch non Will dn. nee aUor. Deze zeer op L. densiflorum lijkende plant (zie tabel) is nog niet adventief waargenomen. 243 Lepidium densiflorum Schrad. Dit is, zooals gezegd is, de soort, welke door bijna alle botanici voor de ware L. apetalum is aangezien, doch die door T h e 1 1 u n g s grondige onderzoekingen nu eindelijk tot haar recht is gekomen. Voor de uitvoerige beschrijving zie men Th el lungs dissertatie op pag. 233. Zij is voor- namelijk een in de Noordelijke Staten en in Canada veel voorkomende plant en is danook vooral in de vegetatieve deelen zeer vormenrijk. De wortelbladen zijn langgesteeld (tijdens den vruchttoestand verdwenen), in omtrek eivormig tot elliptisch, diep ingesneden gezaagd tot vindeelig met groote eindlob. Onderste en middelste stengelbladen lang- werpig-lancetvormig tot lancetvormig, scherp gezaagd; bovenste bladen lijn-lancetvormig, verwijderd getand of zeldzamer gaaf. Bloemen onbeduidend, kelkbladen op den rug behaard. Vruchttrossen alle verlengd, dicht. Hauwtjes meestal 3 mm. lang bij 2\ mm. breed, bij enkele variëteiten grooter. In Europa zeer algemeen aangevoerd aangetroffen. {Duitschland, Zwitserland, Zweden, Rusland) doch bijna alleen de var, typicum Thellung, met gladde of alleen in den jeugd een weinig ruwe hauwtjes, stengels zwak behaard, met korte rechte haren en niet of nauwelijks leerachtige bladen. Bovenste bladen met smalle, niet diepe tanden, hauwtjes 2 — 2\ mm. breed en ± 3 mm. lang. Stengel enkelvoudig, naar boven toe vertakt. Exemplaren dezer variëteit zijn bij ons gevonden: Arnhem Rijnoever 1892 (Kok Ankersmit!), Moerdijk 1899 (Posthumus!), Zwolle 1900 (Lak o!), 's Gravenhage 1900 (van Breemen!), Haarlem 1900 (C. A. Backer!), Middelburg 1900 (O g ter op! in herb, prop.), Nijmegen fort Krayenhoff 1901 (Docters v. Leeuwen!), Rotterdam 1901, 1902, 1904, 1907 (Jansen en Wachter!), Vlaar- dingen 1901, 1903 (Jansen en Wachter!), Stratum 244 (Noord-Brabant) 1903 (Excursie!), Arnhem 1908 (Henrard!), Amsterdam 1909 (Henrard), Maastricht 1912 (de Wever!), Kerkrade spoorweg naar Herzogenrath 1912 (de Wever!), Gorinchem 1914 (Henrard), 1915 (Kloos!), Wormer- veer 1914 (Henrard), 1915 (Kloos!), Sittard 1914 (de Wever!), Simpelveld 1915 (de Wever!), Wijlré 1915 (de Wever!) Deventer 1915 (Kloos!), Wormerveer 1916, zeer veel exemplaren (Henrard en Kloos!), Spijkenisse zonder jaartal (Koornneef!). Van deze variëteit worden onderscheiden: forma microcarpum ThelL (Hegi Flora IV, pag. 85). Hauwtjes nauwelijks 2 mm. breed. Dikwijls komen bij exemplaren in een en dezelfde bloeiwijze normale hauwtjes gemengd voor met de smallere, zeldzaam geheel typisch: Dordrecht: rangeerterrein Dok Juli 1916 (Kloos!) ThelL I. 1917 control.; Wormerveer, meelfabriek 12 Aug. 1916 (Henrard en Kloos) Thell. I 1917 control.. forma simplex Zimmermann (Rud. Flora pag. 99). Plant laag geheel onvertakt. Vlaardingen stationsemplacement 1901 (Jansen en Wachter!), Gorinchem 1915 (Kloos!). De andere variëteiten zijn bij ons nog niet aange- troffen zoo: var* pubecarpum (A* Nelson pro spec) ThelLt met ook bij rijpheid behaarde hauwtjes (adventief 1886. Zwitserland). var. pubecaule ThelL, stengel vooral beneden dicht behaard met vrij lange, soms teruggebogen haren. var, elongatum (Rydbg,) ThelL Forsche plant met wat leerachtige bladen, welke grof getand zijn. Vruchten groot 3^ — 4 mm. lang en 3 mm. breed. Plant eigenaardig door de stengelharen, welke soms zwak knodsvormig zijn. Wel is bij ons nog aangetroffen: var. ramosum (A. Nels,) ThelL Stengels aan den voet dicht vertakt. 245 Wormerveer 1916 (Henrard en Kloos) in herb. Henr. doch niet geheel typisch (contr. Thellung I 1917). Lepidium neglectum ThelL Deze goed gedefinieerde soort is zeer verwant aan de vorige, ofschoon zij in uiterlijk meer overeenkomst heeft met L. virginicum subsp. texanum, doch zij mist de voor L. virginicum zoo karakteristieke borstelharen. Reeds in 1884 in Frankrijk aangevoerd gevonden trad deze Ameri- kaansche plant in geheel Midden-Europa op, doch hare specifieke verscheidenheid met L. virginicum en verwanten werd niet waargenomen. Eerst Thellung begreep, toen hij de plant in 1900 bij Freiburg in Baden vond, dat hij met een van L. virginicum afwijkende soort te doen had en hij trachtte vergeefs haar met reeds bekende soorten te identificeer en. Daar inmiddels gebleken was, dat de plant in zijn ken- merken in cultuur geheel constant was, beschreef Thellung haar in 1903 als L. medium ^). Een L. medium was echter alreeds door Greene benoemd, welke echter synoniem met L. texanum bleek te zijn. De naam medium moest dus vervallen voor onze soort en Thellung noemde haar nu L. neglectum ^). Uit den dunnen wortel komt meestal slechts één stengel, welke van 't midden af vertakt is met rechtop-boogvormige takken en met korte cilindervormige afstaande haren is bedekt. Wortelbladen lang gesteeld, breed-elliptisch tot ovaal, gekarteld tot liervormig inge- sneden met aan den voet versmalden eindlob, onderste stengelbladen (evenals de wortelbladen tijdens den vrucht- rijpheid reeds afgestorven) elliptisch-lancetvormig, gezaagd- getand, de middelste verwijderd getand lancetvormig, 1) Mitteil. Bad. Bot. Ver. No. 184 p. 295, id. No. 189 pag. 335. 2) Buil. Herb. Boiss. 2e serie IV (1904) pag. 708. 246 de bovenste lijnvormig, dikwijls gekromd, éénnervig en bijna altijd zonder tanden. Bloemen onaanzienlijk, met eivormige kelkbladen, welke witgerand zijn, kroonbladen rudimentair. Vruchttrossen vrij dicht, verlengd, vrucht- stelen rechtop-afstaand, langer dan de hauwtjes of die der bovenste vruchten ± even lang. Hauwtjes cirkelvormig, tot „breeder dan lang" (dwars-elliptisch) aan den voet altijd stomp-afgerond, (onderscheid met L. densiflorum waar de hauwtjes aan den voet wat spits toeloopen), van 't midden tot aan den top duidelijk gevleugeld meestal 3 (zeldzamer 2^ mm.) lang en breed. Zaden glad met smal gevleugelden rand. Inheemsch in de Oostelijke Staten van Noord-Amerika, bij ons aangevoerd: Vlaardingen Stationsemplacement 1901 (Jansen en Wachter! in herb. prop. No. 1129 en 3005), Rotterdam Maashaven 1910 (B. H. Danser in herb, prop.), 1915, 1916 (Kloos!), Gorinchem 1911 (Henrard), 1912, 1913 idem zeer veel, 1915 (Kloos!), spoorweg Amsterdam^ — Zaandam zonder jaartal (Koornneef! in herb. Heukels), Weertl914(Verstraeten!),Hoensbroekl915(de Wever!), Wormerveer 1915 (Kloos!), Sittard 1915 (de Wever! in herb. Henrard), Deventer 1916 (Kloos!), Wormerveer 1916 in vele exemplaren (Henrard en Kloos). forma simplex Hcnr, forma nova. Stengels enkelvoudig, geheel onvertakt. Rotterdam 1910 (B. H. Danser! in herb. prop. cum typo), Gorinchem 1915 (Kloos!). var. angustivalve Henr. et Kloos nov, var. Siliculae, etiam prorsus maturae, angustiores quam in typo, latitudine 2 mm. et longitudine 2\ mm., basi non rotundato-obtusae sed leviter acutiusculae. Tota planta bene evoluta in notis omnibus cum typo Lepidii neglecti congruens, sed differentia in forma fructuum valde aberrans. 247 Wormerveer, meelfabriek Juli 1915 (A. W. Kloos in herb. prop.!). Gezien door Th el lung VI 1916. Hauwtjes, ook in volkomen rijpen toestand, smaller dan bij den typischen ;vorm, 2 mm. breed en 2^ mm. lang, aan den voet niet stomp afgerond, doch spitsachtig. De geheele goed ontwikkelde plant komt overeen met Lepidium neglectum doch wijkt door het verschil in vorm der vrucht zeer af. Het zeer fraaie exemplaar heeft in de vegetatieve deelen alle kenmerken van Lepidium neglectum. zoo in bladvorm, beharing en habitus, doch de vruchttrossen lijken zeer op die van Lepidium densiflorum. Daar de zaden evenals bij Lepidium neglectum een duidelijk gevleugelden rand be- zitten en alle zeer goed zijn ontwikkeld, kan ik niet denken aan een hybride en beschouw ik haar voorloopig als een goede variëteit. Th el lung vindt de plant zeer opvallend door de kleine vruchten. De vruchten zijn niet alleen klein, doch tevens langer dan breed en wijken daardoor af van de vruchten der typische Lepidium neglectum, waar ze + even lang als breed zijn. In verband met dit opvallend smal zijn der hauwtjes is bovengenoemde naam gekozen. forma megalocarpum Henr. et Kloos forma nova, Siliculae magnae ocbiculatae, 4 mm. longae et latae vel etiam paulo longiores. Gorinchem, aangevoerd Juli 1915 (Kloos in herb. prop.!). Hauwtjes groot cirkelvormig, 4 bij 4 mm. of zelfs iets meer. Het eenige, helaas kleine exemplaar is zeer opval- lend door zijn groote hauwtjes en lijkt daardoor op 't eerste gezicht wel iets op de Amerikaansche Lepidium nitidum Nutt. doch heeft met deze soort verder niets gemeen. Of deze vorm soms een hoogere systematische waarde heeft, zal alleen uitgemaakt kunnen worden aan betere exemplaren en door cultuurproeven. 's Gravenhage, Februari 1917. N[DEIILANDSCI KHUIDIG UE. VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN NEDERLANDSCHE BOTANISCHE YEREENIGING OVER HET JAAR 1917 ONDER REDACTIE VAN Dr, M. W. Beyerinck, H. Heukeis, Dr. J. W. Moll, Dr. Ed. Verschaffen, Dr. Hugo de Vries en Dr. F. A. F. C. Went. M. DE WAAL. - 1917. — GRONINGEN. n[IAISGH MWW& AM VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGIN6 OVER HET JAAR 1917 ONDER REDACTIE VAN Dr. M. W. Beyerinck, H. Heukels, Dr. J. W. Moll, Dr. Ed. Verschaffelt, Dr. Hugo de Vries en Dr. F. A. F. C. Went. (ïXifXfBIft- M. DE WAAL. - 1917. — GRONINGEN. INHOUD. Biz. Staat der Vereeniging op ] Januari 1918 1 Verslag van den eersten secretaris over den toestand der Vereeni- ging op 1 Januari 1918 .14 Verslagen der Permanente Commissies 17 Verslag der Commissie van Redactie 17 Verslag van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland over het jaar 1917 18 Bijlage I- Vergadering van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland op 11 April 1917 te 's Gravenhage in het Zuid-Hollandsch Koffiehuis te 11 uur 19 Bijlage II. Vergadering van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland op 20 December 1917 te 11 uur in Hotel de l'Europe te Utrecht .23 Bijlage III. Verslag der Excursie, gehouden te Meppel op 28 Juli 1917 en volgende dagen 32 Verslag van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium over het jaar 1917 41 Rekening en verantwoording van den Penningmeester over 1017 . 43 Vergadering op Zaterdag 27 Januari 1917 in het Universiteits- gebouw te Amsterdam, te 7 uur 's avonds 49 Vergadering op Zaterdag 24 Maart 1917 in de bovenzaal van Heystee, Smit en Co., Reguliersdwarsstraat te Amsterdam, te 7^/2 uur 's avonds 53 Vergadering op Zaterdag 28 April 1917 in de Collegezaal van den Hortus Botanicus te Amsterdam te 7\'2 uur 's avonds . . 58 Vergadering op Zaterdag 24 November 1917, in het Universiteits- gebouw, Oudemanhuispoort, te Amsterdam, te 7 uur 's avonds . 69 Bijdrage tot de Mycologische Flora van Nederland door Cath. Cool en Dr. J. S. Meulenhoff 74 Voor Nederland nieuwe plantensoorten en nieuwe vindplaatsen van zeldzame planten door H. Heukels 129 Enkele opmerkingen naar aanleiding van het geslacht Veronica door A. W. Kloos Jr 136 Poging tot een systematische indeeling van de vormen van Bromus unioloides (Willd) H. B. K. die in Nederland waargenomen zijn door A. W. Kloos Jr 157 Bijdrage tot de kennis der Nederlandsche adventiefflora door J. Th. Henrard 181 Bijdrage tot de Mycologische Flora van Nederland door Joh^. We ster dijk enA. vanLuyk 206 P. Jansen en W- H. Wachter- Floristische Aanteekeningen XIII 218 Floristische Aanteekeningen XIV .... 229 Aanhangsel 242 '^Tas' Nederlandsche Botanische Verecniging (opgericht 15 Augustus 1845). STAAT DER VEREENIGÏNG OP 1 Januari 1918. BESTUUR. Prof. Dr. J. C. Schoute, Voorzitter (aftr. 1919). Prof. Dr. Ed. VerschafFelt, Ondervoorzitter (aftr. 1920). Prof. Dr. A. Pulle, 1ste Secretaris (aftr. 1918). Dr. K. Zijlstra, 2de Secretaris (aftr. 1921). Dr. Th. Weevers, Penningmeester (aftr. 1922). PERMANENTE COMMISSIES. CURATORIUM VAN HET KOK ANKER SMIT-FONDS. Dr. J. W. C. Goethart, Leiden, Voorzitter (aftr. 1920). Dr. L. Vuyck, Diepenveen, Secretaris (aftr. 1919). J. T. Cremer, Santpoort, (aftr. 1920). P. Smidt van Gelder, Bennebroek (aftr. 1921). Dr. H. W. Heinsius, Amsterdam (aftr. 1921). Ij~> Prof. Dr. J, W. Moll, Groningen (aftr. 1922). gJ Jhr. Dr. L. H. Quarles van UfFord, Utrecht (aftr. 1922). *"- Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Utrecht (aftr. 1919). -^ De Penningm. der N.B.V. (Dr. Th. Weevers, aftr. 1922). ^ ' De Voorz. der N.B.V. (Prof. Dr. J. C. Schoute, aftr. 1919). LT Nederl. Kruidk. Archief. 1917. 1 2 COMMISSIE VAN REDACTIE. Prof. Dr. F. A. F. C. Went. Voorzitter (aftr. 1921). Prof. Dr. J. W. MoII, Secretaris (aftr. 1923). Prof. Dr. M. W. Beyerinck (aftr. 1922). Prof. Dr. Ed. VerschafFelt (aftr. 1919). Prof. Dr. Hugo de Vries (aftr. 1920). De Penningm. der N.B.V. (Dr. Th. Weevers, aftr. 1922). COMMISSIE VOOR HET FLORISTïSCH ONDERZOEK VAN NEDERLAND. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1919). P. Jansen, Secretaris (aftr. 1923). H. Heukels (aftr. 1920). A. W. Kloos Jr. (aftr. 1922). Prof. Dr. Th. J. Stomps (aftr. 1921). COMMISSIE VOOR DE BIBLIOTHEEK EN HET HERBARIUM. Prof. Dr. J. C. Schoute, Voorzitter (aftr. 1921). H. R. Hoogenraad, Secretaris (aftr. 1919). J. Th. Henrard (aftr. 1920). CONSERVATOR. H. Heukels. COMMISSIE VOOR HET BOTANISCH STATION. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1920). Mej. Prof. Dr. Joh. Westerdijk, Secretaresse (aftr. 1919). Dr. J. W. C. Goethart (aftr. 1921). RAAD VAN DIRECTEUREN VAN HET FONDS DER VEREENIGING. A. Ed. Dinger (1909), Rotterdam. Mevr. Dr. A. Weber— van Bosse (1910), Eerbeek. BUITENGEWONE LEDEN. Mr. W. H. de Beaufort (1889), den Treek, Leusden; 's winters 's Gravenhage, Oranjestraat 1 1 . Mr. H. J. H. Baron van Boetzelaar van Oosterhout (1889), Oosterhout (Geld.). J. T. Cremer (1889), Duin en Kruidberg, Santpoort. E. G. Duijvis Fzn. (1910), Koog aan de Zaan, F. E. Blaauw (1917), 's Graveland. CORRESPONDEERENDE LEDEN. Od. Beccari (1912), Florence. Dr. A, Cogniaux (1912), Genappe (België). Geh. Reg.R. Dr. H. Conwentz (1904), Berlin-Schöneberg. Geh. Ob. Reg.R. Prof. Dr. A. Engler (1912), Dahlem bei Berlin. Dr. J. Mac Leod (1889), Gent. Dr. J. Massart (1912), Brussel. Sir David Prain (1912), Kew. Dr. A. Thellung (1916), Zurich. • Prof. Dr. C. Sauvageau (1917), Bordeaux. GEWONE LEDEN *). J. L. Addens (1912), Groningen, Verl. Heereweg 5a. Mej. A. F. Adriani (1915), Utrecht, Parkstraat 11. * De 1ste secretaris verzoekt de leden beleefd bij adresveraii' dering hem daarvan terstond kennis te geven. C. R. W. K, van Alderwerelt van Rosenburgh (1912), Buitenzorg, Java. Dr. U. P. van Ameijden (1912), Pasoeroean, Java. Mej. C. H. van Amstel (1915), Bilthoven, Eikenrode. Mej. Dr. Ir. J. E. van Amstel (1911), Haarlem, Klever- parkweg 66. Dr. A. d'Angremond (1913), Klaten, Java. Gs. W. van Apeldoorn Jr. (1917), Amsterdam, 2dc Ooster- parkstraat 217. Dr. Pedro Arens (1912), Malang, Java. Dr. W. H. Arisz (1909). Djember, Java. Dr. C. J. Baart de la Faille (1904), Arnhem, Steynstr. 27. L. G. M. Baas Becking (1917), Amersfoort, Prinses Marielaan 4. C. A. Backer (1900), Buitenzorg, Java. L. W. H. Backhuys (1913). Rolduc. Mej. C. E. Bastert (1913), Bussum, Parklaan 31. H. Begemann (1915), Utrecht, Nieuwe Gracht 71. Dr. M. W. Beijerinck (1909), Delft, Laan. Mej. T. A. Bekkering (1916), Groningen, Zwanestr. 20a. L. H. van Berk (1912), Zeist, Ie Dorpsstraat 13. Mej. C. M. Berkhout (1915), den Haag, Archimedesstr. 25. Dr. Ch. Bernard (1911), Buitenzorg. Java. Mej. F. M. Beucker Andreae (1912), 's Gravenhage, Laan Copes van Cattenburch 20. Dr. J. van Beusekom (1904), Almelo, Grootestraat 137. Mej. W. C. Beutier (1917), Utrecht, MaUesingel 51 (vac. Rotterdam, Wilhelminakade 25). D. Bierhaalder (1894), Baarn. Mej. N. Bierman (1917), Utrecht, Willem Barentzstr. 70 (vac. Rotterdam, Boezemsingel 202). Dr. A. H. Blaauw (1904), Wageningen. Schoonoord. Dr. H. W. de Boer (1913), Amersfoort, v. Oldenbarne- veltlaan 26. Mej. N. H. W. M. de Boer (1915), Haarlem, Nassaulaan 64. A. W. Boerman (1917), Utrecht, Bolstraat 6. Dr. I. Boldingh (1903), Buitenzorg, Java. Mevr. C. M. Boldingh- Verment (1909), Buitenzorg, Java. D. Bolten (1899), Bergen op Zoom, Potterstraat 40. Dr. J. H. Bonnema (1911), Groningen, Herman CoUenius- straat 9. Dr. S. E. Boorsma (1911), Weltevreden, Java. Dr. W. G. Boorsma (1911), Buitenzorg, Java. Mej. G. Boterhoven de Haan (1915), Leiden, Haagweg 107 G. Dr. J. Botke (1906), Groningen, Wassenberghstraat 10. Mej. H. Bouwens (1912), Ubbergen, Berg en Dalsche Weg. P. van Boxtel (1912), Nijmegen, Canisiuscollege. Dr. J. Brand (1916), Doesburg. Mej. J. G. Bredenoord (1917), Utrecht, Willem Barentz- straat 70 (vac. Nijbroek bij Deventer). Dr. C. E. B. Bremekamp (1909), Soerabaja, Java, Embong Tandjong 17. Mevr. M. Bremekamp^ — de Gelder (1913), Soerabaja, Java, Embong Tandjong 17. G. Bremer (1915), Pasoeroean, Java. D. J. Broekens (1915), Amsterdam, Joh. Verhulststr. 24. Mej. J. S. de Bruyn (1913), Breukelen. F. F. Bruyning Jr. (1907), Wageningen. Dr. P. G. Buekers (1913), Velp (Gld.). Dr. P. van der Burg (1901), Hardinxveld. Dr. Joh. H. van Burkom (1903), 's Gravenhage, Adel- heidstraat 227. Dr. L. Ph. de Bussy (191 1), Amsterdam, Tesselschadestr. 5. Dr. H. J. Calkoen (1878), Haarlem, Leidsche vaart 86. Mej. H. E. Gaspare (1917), Utrecht, Catharijnesingel 24 (vac. Rotterdam, Oranjeboomstraat 28). Dr. C. P. Cohen Stuart (1909), Buitenzorg, Java. Mej. C. Cool (1910), Haarlem, Kleverparkweg 81. Mej. J. H. Cool (1914), Schiedam. Nieuwe Haven 151. Dr. J. C. Costerus (1875), Hilversum, Hooge Naarderweg 59, Dr. P. J. S. Cramer (1904), Buitenzorg, Java. Mej, A. E. Crétier (1917), Amsterdam, American-Hotel. Mej. J. M. Crighton (1917), Utrecht, Catharijnesingel 24 (vac. Rotterdam, Mathenesserlaan 283). Dr. K. W. Dammerman (1907), Bussum, Graaf Florislaan 12. B. H. Danser (1912), Rotterdam, Jericholaan 66a. A. B. van Deinse (1909), Rotterdam, Diergaardelaan 60a. Mej. A. F. C. van Dishoek (1915), Utrecht, Prinsenstr. 34. Dr. W. M. Docters van Leeuwen (1900), Buitenzorg, Java. J. den Doop (1917), Medan, Sumatra. J. D. Dorgelo (1917), van Sytzamastraat 4, Leeuwarden. Mej. Dr. L. C. Doyer (1907), Hilversum, Sumatralaan 3. Mej. A. G. Dreckmeier (1916), Utrecht, Hoogt 14. H. J. van Eekeren (1917), Schiedam, Groote Markt 7a. Dr. P. van der Eist (1904), Buitenzorg, Java. Joh. A. Ezendam (1914), Wageningen, Lawiksche allee. P. J. van der Feen (1913), Utrecht, Ganzenmarkt 23 (vac. „de Wael", Domburg). Mevr. C. P. Feenstra — Sluiter (1906), Weltevreden, Java. Mej. A. J. Feltkamp (1915), Amsterdam, Honthorststr. 34. Mej. J. Fortuyn Drooglever (1915), Utrecht, Justus van EfFenstraat 50bis. Mej. A. C. Francois (1916), Utrecht, Mauritsstraat 101. G. L. Funke (1917), Utrecht, Oude Gracht 294 (vac. Amsterdam, van Eeghenstraat 81), H. C. Funke (1915), Bussum, Stargardiaan 18. J. P. de Gaay Fortman (1912), Amsterdam, Oosterpark 85. Dr. A. J. M. Garjeanne (1899), Venlo, Nieuwstraat 16. Dr. J. M. Geerts (1906), Pasoeroean, Java. Mej. A. C. Geluk (1917), Arnhem, Apeldoornsche weg 46. C. A. van der Gen (1916), Rotterdam, Burgemeester Meineszlaan 47a. Dr. E. Giltay (1880), Wageningen, Markstraat. M. A. J. Goedewagen (1913), Haarlem, Nieuwe Gracht 50. Dr. J. W. C. Goethart (1886), Leiden. Witte Singel 39. Dr. A. C. J. van Goor (1917), Den Helder. H. R. M. de Haan (1917), Utrecht, Janskerkhof 24. E. J. M. de Haas. S. J. (1890), Amsterdam, Hobbemakade 51. Mej. A. van der Haas (1916), Utrecht, Heerestraat 3 (vac. Den Haag, Frankenslag 329). Dr. A. L. Hagedoorn (1912), Berkeley, Californië. Mej. F. M. J. A. Haije (1915), Amsterdam, Heeren- gracht 590. Dr. C. J. }. van Hall (1905), Buitenzorg, Java. Dr. H. Hallier (1911), Leiden, Vreewijkstraat 4. Dr. Ph. van Harreveld (1904), Pasoeroean, Java. Mevr. C. H. van Harreveld — Lako (1907), Pasoeroean, Java. Mej. W. P. van der Harst (1915), Utrecht, Oude Gracht 310. J. T. Hart de Ruyter (1916), Utrecht, Schoutenstraat 11 (vac. Apeldoorn). Mej. A. M. Hartsema (1916). Utrecht, Weistraat 80. B. Havinga (1915), Amsterdam, Prins Hendrikkade 2 (vac. Noordlaren Gr.). J. Heimans (1912), Amsterdam, Plantage Muidergr. 123. Dr. H. W. Heinsius (1891), Amsterdam. P. C. Hooftstr. 144. J. Th. Henrard (1912), Den Haag, Koningin Emmakade 168. Dr. M. Hesselink (1875), Harendermolen. gem. Haren (Gr.). H. Heukels (1899), Santpoort-Station, Duinlustpark. Mej. J. Hingst (1905), Rijswijk (Z.H.), Huis te Lande, Vredenburgweg. Mej. K. J. Hocke Hoogenboom (1917), Amsterdam, Wouwermanstraat 24. Dr. J. A. Honing (1907), Medan, Sumatra. H. R. Hoogenraad (1903), Deventer, Kr. Kerkstraat 46. J. M. van den Houten (1917), Rotterdam, Robert Fruinstr. 64. Dr. F. W. T. Hunger (1895), Amsterdam, van Eeghenstr. 52. Dr. J. E. W. Ihle (1914), Utrecht. Dillenburgstraat 13. Dr. Ir. G. van Iterson Jnr. (1909), Delft. Spoorsingel 74. H, C. Jacobsen (1913), Nijmegen, Van Spaenstraat 8. 8 Mej. B. E. Jager (1917), Zeist, Postkantoor. Dr. J. M. Janse (1910), Leiden, Witte Singel 76. Joh. Jansen (1916), Malden. P. Jansen (1902), Amsterdam, Frans van Mierisstr. 128. H. H. Janssonius (1904), Groningen, Oranjestraat 7. Dr. J. Jeswiet (1907), Pasoeroean, Java. H. G. de Jong (1915), Utrecht, Oude Gracht Tz. 93. Dr. W. J. Jongmans (1900), Leiden, Rijn- en Schiekade 78. Dr. H. Jordan (1916), Utrecht, Frans Halsstraat 19. Mej. B. Kaiser (1915), Groningen, H. W. Mesdagstr. 16a. Dr. Z. Kamerling (1912), Watergraafsmeer, Weesperzijde 12. Mevr. L. van Kampen — Zernike (1915), Leiden. Dr. J. R. Katz (1912), Amsterdam, Roemer Visscherstr. 2. Dr. M. G. J. Kerbosch (1912), Tjinjiroean, Bandoeng, Java, Mej. A. Kleinhoonte (1916), Arnhem, Weverstraat 16. A. W. Kloos Jr. (1911), Dordrecht, Maartensgat 11. Dr. A. J. Kluyver (1911), Buitenzorg. Dr. J. C. Koningsberger (1892), Buitenzorg, Java. V. J. Koningsberger (1917), Utrecht, Justus van EfFenstr. 52. H. N. Kooiman (1914), Rotterdam, Bergsche Laan 172a. W. J. C. Kooper (1918), Leiden, Stadhouderslaan 15. Mej. C. H. Koperberg (1916), Utrecht, Frans Halsstr. 1. Mej. A. C. Kreulen (1915), Amsterdam, Rokin 40. P. Kruizinga (1910), Rijswijk (Z. H.), Emmastraat 24. Mej. M. Kruseman (1917), Halfweg (N. H.). H. W. Kuhn (1910), Naarden. Dr. J. Knijper (1905), Pasoeroean, Java. Dr. K. Kuiper Jr. (1909), Amsterdam, N. Keizersgr. 116. H. J. Lam (1913), Rotterdam, 's Gravendijkwal 6. P. van Leersum (1912), Bandoeng, Java, Dagoweg 21. H. A. A. van der Lek (1914), Wageningen, Berg 268. Mej. A. D. Lens (1913), Utrecht, Biltstraat 24^?z5. Mej. M. A. V. d. Linden (1915), Utrecht, Mauritsstr. 26. Mej. G. M. de Lint (1914), Den Helder, Luikstraat 18. Mej. M. P. Löhnis (1915), Utrecht, Parkstraat 47. Mej. S. W. Loos (1917), Catharijnesingel 24 (vac. Rotter- dam, Hofplein 15). Mevr. A. Lottgering (1914), Rotterdam, Graaf Florisstr. 28a. Dr. H. J. Lovink (1909), Buitenzorg, Java. Mej. I. Luyten (1916). Utrecht, Oude Gracht T.z. 146 (vac. Rotterdam, Goudsche Singel 41). Mej.}. H.H.v.d. Meer (1917), Amsterdam. J.P.Heyestr. 168. C. J, van der Meer Mohr (1913), Soekaboemi, Java. A. Meilink (1914), Haarlem, Brouwerskade 5. P. J. A. J. Meulemeester (1903), Zwolle, Diezerstraat 10. Mej. R. G. van der Meulen (1912), Leeuwarden. Dr. J. S. Meulenhoff (1914), Zwolle, Diezerstraat. Dr. H. C. Milius (1914), Batavia, Rijswijk. Mevr. M. F. W. A. Moerdijk^ — van Dedem van Driesberg (1913), Buitenzorg, Java. Mej. E. J. van der Molen (1916), Utrecht, A. M. van Schürmanstraat 24. Dr. G. A. F. Molengraaf? (1881), Delft. Dr. J. W. Mol! (1877), Groningen, Nieuwe Kijk-in-'t Jat- straat 84. Mej. G. Mulder (1915), Utrecht, Biltstraat 66. Mevr. Dr. M. Nieuwenhuis — von Uexküll Güldenband (1904), Leiden, Jan van Goyenkade 44. G. J. van Oordt (1913), Utrecht, Kromme Nieuwe Gracht 1 (vac. Middelburg, Koepoortstraat 23). Dr. F, van Oostrom Meyjes (1912). Hengelo (O.), Tuin- dorp, Lansinkweg 29. Mej. E. F. V. Os V. Delden, Bilthoven, Nieuwerhoek. Mevr. M. C. van Oyen — Goethals (1912), Haarlem. Mej. D. J. Peck (1912), Bussum, Meerweg 33. Mej. G. J. Peereboom (1917), Haarlem, Kruisweg 61. Dr. N. R. Pekelharing (1904), Soekaboemi, Java, Onder- neming Tjimenteng. Dr. A. J. van Pesch Jr. (1909), Amsterdam, Joh. Ver- hulststraat 1 56. 10 M. Pinkhof (1917), Amsterdam, Fransche Laan lic. Mej. S. E. M. Poppes (1917), Utrecht, Stadhouderslaan 90. Dr. G. Postma (1900), Deventer. Dr. G. Postma Czn. (1905), Scheveningen, Van Slinge- landstraat 156. Dr. }. }. Prins (1904), Dordrecht, Achterhakkers 18. Dr. H. C. Prinsen Geerligs (1912), Amsterdam, Wanning- straat 17. Dr. A. PuUe (1904), Utrecht, Willem Barentzstraat 83. Dr. H. M. Quanjer (1904), Wageningen, Lawicksche Allee. Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford (1910), Utrecht, Emmalaan 35. Dr. A. Rant (1904), Buitenzorg, Java, p/a. Dr. J. J. Smith. A. Reijne (1917), Alkmaar, Kennemerstraatweg 180. Dr. E. Reinders (1910), den Haag, Willemstraat 40. Dr. J. F. Reitsma (1913), Rotterdam, Bergweg 113. H. W. Renkema (1912), Utrecht, Weerdsingel O.Z. 93. Mej. M. W. Rens (1915), Utrecht, Corn. Houtmanstr. 2. Dr. H. M. D. van Riemsdijk (1890), den Haag, 2de Schuitstraat 144. Mej. H. C. C. la Rivière (191 1), Leiden, Witte Singel 18. H. M. W. Roelants (1916), Hilversum, Joelaan 8. Dr. P. van Romburgh (1912), Baarn, Stationsweg 2. Dr. A. A. L. Rutgers (1909), Medan, Sumatra. F. L. Rutgers Jr. (1912), Dedemsvaart. Mevr. Dr. C. J. Rutten-— Pekelharing (1904), Laan van der Wijck, Buitenzorg, Java. Mej. A. Sabron (1914), Hilversum, Bergweg 12. H. L. van de Sande Bakhuyzen (1912), Utrecht, Burgstr. 56. H. H. Sanders (1896), Kampen. Dr. G. Schenk (1909), Utrecht, Frans Halsstraat 12. Dr. A. M. Schepman (1912), Groningen, Kraneweg 86. T. E. van Schilfgaarde (1916), Utrecht. Nieuwe Gracht 125 (vac. Diepenveen). W. W. Schipper (1893), Winschoten. 11 Dr. J. C. Schoute (1904), Groningen, Zuiderpark 2. Dr. A. R. Schouten (1906), Meester-Cornelis, Java. Mej. H. B. T. Schouten (1916), Utrecht. Willem Barentz- straat 70. Dr. S. L. Schouten (1906), Utrecht, Lange Nieuwstr. 25a. Mej. A. Schreuder (1913), Amsterdam, Nassaukade 106. Mej. C. E. H. Schroeder van der Kolk (1917), Bilthoven, Soestdijksche Straatweg 11 . J. H. Schuurmans Stekhoven Jr. (1914), Amsterdam, Tilanusstraat 82^ P. J. M. Schuyt (1899), Leeuwen. Mej. M. B. Schwarz (1917), Utrecht, Fred. Hendrikstr. 88. J. van Servellen (1914), Zuid-Schalkwijk, „de Leistar". K. Simon Thomas (1917), Utrecht, Schroeder van der Kolkstraat 17. C. Sipkes (1917), Haarlem, Verspronckweg 26. Dr. M. J. Sirks (1911), Wageningen, Bowlespark A 328. Mevr. J. van der Sleen (1917), Bilthoven, Julianalaan 33. Jan G. Sloff (1915), Rotterdam, Noordsingel 40c. Dr. E. van Slogteren (1912), Lisse. D. F. van Slooten (1913), Utrecht, Dondersstraat 56bis. Dr. J. J. Smith (1903), Buitenzorg, Java. Dr. Ir. N. L. Söhngen (1911), Wageningen. Mej. B. G. Spierenburg (1915), Bilthoven, Soestdijksche Straatweg 93. M. Spoon (1910), Utrecht, Zadelstraat 19bis. C. Spruit (1914), Delft, Voorstraat 95a (vac. Vlissingen, Badhuisweg 119). Dr. G. Stahel (1914), Paramaribo, Suriname. M. C. E. Stakman (1912), Utrecht, Fred. Hendrikstr. 10. J. E. van der Stok (1910), Buitenzorg, Java. Dr. Th. J. Stomps (1906), Amsterdam, Weesperzijde 29. Dr. G. J. Stracke (1904), Rotterdam, Stationsweg 4a. Dr. B. Sypkens (1904), Sneek, Westersingel 64. Mej. Dr. E. Talma (1909), Utrecht, Nieuwe Gracht 45. 12 Mej. Dr. Tine Tammes (1904), Groningen, St. Jansstr. 11a. J. J. P. Tap (1917), Den Haag. De Perponcherstraat 63. Jac. P. Thijsse (1899), Bloemendaal, Binnenduin. Dr. K. Tjebbes (1905), Huizen (N.H.), Roelofslaan. F. A. des Tombe (1905), Rotterdam, Rozenburglaan 64. Dr. A. J. Ultee (1917), Djember, Java. Dr. J. Valckenier Suringar (1893), Wageningen, Arnhemsche Straatweg. Dr. Th. Valeton Sr. (1889), Arnhem, Utrechtsche straat 8. Dr. Th. Valeton Jr. (1906), Buitenzorg, Java. L. J. van der Veen (1880), Zwolle, Luttekestraat. Dr. Ed. VerschafFelt (1893), Amsterdam, Waldeck Pyr- montlaan 4. Mej. M. C. Versluys (1916), Utrecht, Nieuwe Gracht 127bis (vac. Rotterdam, Oostzeedijk 334). D. de Visser Smits (1903), Semarang, Java. B. P. V. d. Voo (1902), Bordeaux, Quai des Chartrons 2. Mej. C. M. Voormolen (1912), Utrecht, Mahesingel 71. Mej. A. G. Vorstman (1915), Haarlem, Mauritsstraat 5. Mej. A. P. C. de Vos (1917), Baarn, Sophialaan 36. Mej. E. de Vries (1911), Zurich, Fre'e Strasse 72. Dr. Hugo de Vries (1907), Lun teren. Mevr. M. de Vries — de Vries (1894), den Haag, Laan V. Meerdervoort 45. Mej. M. S. de Vries (1907), Utrecht, Mahesingel 32. Dr. Otto de Vries (1912), Buitenzorg, Java. Dr. L. Vuyck (1889), Diepenveen, Park Braband. W. H. Wachter (1902), Rotterdam, De Vliegerstr. 12b. Dr. J. H. Wakker (1885), 's Hertogenbosch. Dr. Ir. H. I. Waterman (1913), Dordrecht, Dubbeldam- sche weg lOrood. Mevr. Dr. A. Weber^van Bosse (1885), Eerbeek (Gld.). F. Weehuizen (1911), Weltevreden, Java. Dr. Th. Weevers (1901), Amersfoort, Groote Bergstr. 9. J. W. van Welsem (1916), Batavia. 13 • Dr. F. A. F. C. Went (1887), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. Mej. G. D. van de Werk (1915), Den Haag, Laan Copes van Cattenburch 92. Mej. Dr. Joh. Westerdijk (1904), Amsterdam, Roemer Visscherstraat 1. W. H. de Wette (1916), Utrecht, Vondelkade 36. F. A. C. de Wever (1911), Nuth (L,). Mej. A. M. Wibaut (1916), Amsterdam, Waldeck Pyr- montlaan 11. Mej. L. S. Wiersma (1917), Utrecht, Willem Barentz- straat 70 (vac. Dokkum, Groote Breedstraat). Mej. G. Wilbrink (1904), Cheribon, Java. J. F. Wilke (1914), Rotterdam, Diergaarde. C. A. van der Willigen (1910), Utrecht, Parkstraat 49. Mej. Dr. J. S. A. Wisse (1913), Winschoten, Liefkensstr. 48. P. C. van der Wolk (1909), Middelburg, Heerengracht ?>1 . Dr. Th. Wurth (1912), Malang, Java. Mej. E. Zeydel (1914), Leiden, Maria Gondastraat 31. Dr, H. H. Zeylstra Fzn. (1906), Deventer, Zwolsche Weg 65. Dr. K. Zijlstra (1904), Groningen, Boschstraat 10. C. van Zijp (1914), Malang, Java. VERSLAG van den eersten secretaris over den toestand der Vereeniging op 1 Januari 1918* De Vereeniging kan, wat het aantal harer leden aan- gaat, bij het begin van het jaar op een belangrijke toename wijzen. De ledenlijst vertoont niet minder dan 36 nieuwe namen. Daarentegen verloor de vereeniging 9 leden, en wel bedankten 7 leden voor het lidmaatschap, 1 lid moest wegens wanbetaling van het lidmaatschap vervallen wor- den verklaard, terwijl Dr. J. van Breda de Haan, sedert 1889 lid, te Soerabaja overleed. In het geheel nam dus het aantal leden met 27 toe, zoodat het thans bedraagt 281. Er hadden 4 ledenvergaderingen plaats, alle te Amster- dam, op 27 Januari, 24 Maart, 28 April en 24 November. De leden, die meer in het bijzonder belangstellen in de Nederlandsche Flora, kwamen bijeen te 's Gravenhage op 1 1 April en te Utrecht op 27 December. Op 29 Juli en volgende dagen had een excursie plaats in de omstreken van Meppel, waarvan meer bijzonderheden in het verslag van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek en in de bijlagen zijn te vinden. De ledenvergadering van 28 April benoemde Prof. Camille Sauvageau te Bordeaux tot correspondeerend lid, welke benoeming aangenomen werd. In het Bestuur kwam verandering door het aftreden van den Penning- meester, den Heer H. Heukels, die gedurende de laatste twee jaar in die functie, en te voren gedurende drie jaar als ondervoorzitter aan de Vereeniging belangrijke diensten heeft bewezen. In zijn plaats werd met groote meerder- 15 heid van stemmen gekozen Dr. Th. Weevers te Amers- foort, die ook het penningmeesterschap op zich nam. Onder de belangrijke besluiten, door de leden in 1917 genomen, mogen worden genoemd de schenking van een bijdrage van ƒ250 aan de Commissie tot het aanbieden van een huldeblijk aan de Indische Regeering bij gelegen- heid van het 100-jarig bestaan van 's Lands Plantentuin te Buitenzorg, het zenden van een adres aan de Tweede en Eerste Kamer der Staten-Generaal ter betuiging van adhaesie aan het voorstel van Wet van den Heer Mr. J. Limburg c.s. inzake het promotierecht voor oud-leer- lingen van de Hoogere Burgerscholen met 5-jarigen cursus, en het instellen van eene Commissie, welke plannen zal beramen op te komen tot eene nieuwe uitgave der Ver- eeniging, waarin geregeld kleinere mededeelingen, op de Vereeniging betrekking hebbende, kunnen worden opgenomen. De finantieele toestand der Vereeniging bleef nog steeds zorg baren. De daling van de inkomsten uit het Brumund- fonds, gepaard met de geweldige toeneming van de kosten voor de uitgave der publicaties, maakte het bijna onmogelijk een sluitende begrooting samen te stellen. Gelukkig werd de Vereeniging, althans voor 1 jaar, van veel zorg ont- heven, doordat de ijverige pogingen van den voorzitter en van den Heer Went, om finantieelen steun van kapitaalkrachtige personen te verkrijgen, een welverdiend succes hadden. Bijdragen werden ontvangen van de Heeren Dr. C. W. Janssen, A. Spakier, Chr. Moes, E. vom Rath, G. Briegleb, A. Jurgens en S. P. van Eeghen. Bovendien was het resultaat van een tot de leden gericht verzoek, om door vrijwillige ver- hooging van hun contributie de kas te stijven, tamelijk bevredigend. In 1918 zullen echter nieuwe plannen moeten worden beraamd, om de voortdurend stijgende uitgaven te bestrijden. Voorloopig besloot het Bestuur, den omvang 16 van het Recueil en het Nederlandsch Kruidkundig Archief aanzienhjk te beperken. Ondanks deze moeilijkheden kan worden gezegd, dat de Vereeniging in bloeienden toestand verkeert. Hoofdzaak blijft een opgewekt vereenigingsleven, waarvan het drukke bezoek op de vergaderingen getuigenis aflegt, terwijl het sterk stijgende ledental reden tot tevredenheid geeft. UTRECHT. 31 Dec. 1917. De '1ste Secretaris, A. PULLE. Goedgekeurd en vastgesteld in de ledenvergadering van 26 Jan. 1918. VERSLAGEN DER PERMANENTE COMMISSIES. Het Curatorium van het Kok-Ankersmit-fonds zond geen verslag. VERSLAG der Commissie van Redactie. Van het Kruidkundig Archief zag als telken jare, een deel het licht dat behalve de in de Statuten voorgeschre- ven mededeelingen verschillende belangrijke bijdragen op floristisch gebied bevatte, zoodat het een vrij aanzienlijken omvang kreeg en een verblijdend getuigenis aflegt van de wetenschappelijke werkzaamheid op dit gebied, dat voor onze Vereeniging steeds van zooveel belang blijft. Van het Recueil zagen in het afgeloopen jaar het licht : Vol. XIII, Livr. 3 en 4, benevens Vol. XIV compleet. Ook voor dit tijdschrift werd verblijdende samenwerking gevonden. In de samenstelling der Commissie kwam dit jaar geene verandering. Utrecht, Groningen, 21 Jan. 1918. F. A. F. C. WENT, Voorzitter. }. W. MOLL, Secretaris. Nederl. Kruidk. Archief. 1917. 2 18 Verslag van de Commissie voor het Floristisch Onder- zoek van Nederland over het jaar 1917. Er werden dit jaar twee vergaderingen en een 3-daagsche excursie gehouden. De voorjaarsvergadering op 11 April in den Haag was druk bezocht en er werden weder zeer veel bijdragen geleverd, evenals op de wintervergadering op 27 December in Utrecht, De zomerexcursie mocht zich dit jaar in meer belang- stelling verheugen dan het vorige jaar. Er werd in de omstreken van Meppel, gedeeltelijk onder leiding van den heer D. Lako, gedeeltelijk onder leiding van Dr. L. Vuyck veel onderzocht en verzameld, al werden niet alle planten teruggevonden, die van Meppel en omstreken bekend waren. Besloten werd om ook in 1918 een voorjaarsver- gadering te houden en aan de algemeene vergadering als plaats voor een zomerexcursie voor te stellen: de omstreken van 's Hertogenbosch. Namens de Commissie: P. JANSEN, Secretaris. Bijlage I. VERGADERING van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland op 11 April 1917 te *s Gravenhage in het Zuid-Hol- landsch Koffiehuis te 11 uur. Aanwezig waren de dames Berkhout en v. d. Werk benevens de heeren : Danser, de Haas, Henrard, Jansen, Kloos, Quarles van Ufford, Schuyt, Sloff, des Tombes, Tap, Vuyck en Wachter terwijl van de heeren Blaauw en Heukels bericht van verhindering was ingekomen. De notulen der vorige vergadering werden onveranderd goedgekeurd. De heer Henrard besprak aan de hand van talrijk materiaal eenige in ons land waargenomen soorten en vormen uit het geslacht Lepidium (zie zijn artikel in Kruidk. Archief 1916). De heer Kloos toonde eenige afwijkende exemplaren van verschillende inlandsche Wronï'ca-species en verzocht medewerking bij de bestudeering van dit geslacht. Ver- volgens deed hij mededeeling van een onderzoek door hem ingesteld naar de in ons land (adventief) waargenomen vormen van Bromus unioloides (zie opstel daarover verderop). De heer Quarles van Ufford opperde twijfel aan het nut van een onderzoek der adventieven maar moest na eenige discussie toegeven, dat men, speciaal met het 20 oog op de toekomst, dit onderzoek niet nauwkeurig genoeg kan doen plaats vinden. De heer Sloff toonde de voornaamste planten door hem op de Vereenigingsexcursie om Breda verzameld, besprak eenige critische planten en gaf aan de hand van cartografische en photografische opnamen een overzicht over de vegetatie van dat deel van N. Brabant, welk onderzoek hij nog meer in details zal trachten uit te werken voor 't westelijk deel van N. Brabant. De heer Schuyt toonde eenige planten in den omtrek van Wamel verzameld. De heer Wachter vestigt de aandacht op Helian- themum guttatum, door een zijner leerlingen gevon- den bij Nijmegen. Dit is dan de tweede vindplaats van deze plant, die niet aan zee ligt. (In den Prodromus staat nog vermeld Soesterberg). Verder bespreekt hij aan de hand van inlandsch her* barium-materiaal enkele soorten van het geslacht Potentilla. In de eerste plaats Potentilla argentea L»» waarvan hij vertoont de vormen typica Beek, decumbens Jord., demissa Th. Wolf en tenuiloba Schwarz. De var. incanescens Focke komt, voor zooverre hij weet, nog niet inlandsch voor; de als zoodanig gehouden plant in Prodr. Fl. Bot. Ed. II is z. i. een vorm van decumbens Jord. Verder wijst hij op de Rivales: P. supina L., P. nor- vegica L. en P. intermedia L. Van P. supina L, toont hij ex. der vormen: decumbens Freyn, limosa Boenningh en elatior Lehmann. De beide andere soorten zijn soms zeer lastig van elkaar te onderscheiden, vooral als de onderste bladen niet meer aanwezig zijn. Deze zijn bij P. norvegica L. gevederd en bij P. intermedia L. 5 tallig. De kenmerken ter onderscheiding, ontleend aan beharing, bovenste bladen en vruchtkelk gaan wel zeer dikwijls, maar toch niet altijd op. Ook van P. norvegica Mon- speliensis (L.) A. et G. en P. intermedia Heidenreichii 21 Focke werden ex. ter tafel gebracht. Deze laatste komt volgens spr. in Nederland nog altijd minder voor dan P. intermedia f y pica Rupr., juist andersom dan voor Duitschland wordt aangegeven (A. en G. VI. 1. p. 750). Ten laatste komen enkele vormen van P» silvestris Necker en P. procumbens Sibth* Bij de eerste wordt bijzonder gewezen op de var. petiolata Van den Bosch. Tot deze vorm worden door Ascherson en Graebner enkel Alpenvariëteiten gebracht, hoewel het autenthieke ex. een duinplant is. Spr., die dit treurig ex. in het herb, der N. Bot. Ver. heeft gezien, kan niet met zekerheid verklaren, dat dit fragment werkelijk tot P. silvestris Necker behoort. Van P. silvestris wordt ook de vorm latiloba A. et G. besproken. Van P. procumbens wordt rondgegeven de vorm par- ui folia A. et G., benevens de bastaard met P. silvestris, en bovendien nog een monstruositeit van P. reptans L. met • bijzonder groote buitenkelkblaadjes. De heer Jansen bespreekt Aira divaricata Lois, (zie Flor. Aant. XIII), Agrostis alba var. albida Trin. (uit Santpoort), Poa nemoralis rariflora (uit Z. Limburg), Stipa irichotoma Ne es. Avena barbata Roth»j verder Brachypodium disfachyon waarvan hij oude exemplaren toonde van de Beyer (Leeuwenberg, tot nu toe niet bekend!) benevens nieuwe, te A'dam adventief waarge- nomen en gaf aan de hand van buitenlandsch materiaal een overzicht over de vormen dezer soort. Daarop besprak hij de in ons land waargenomen soorten en vormen van het geslacht Phalaris (zie Flor. Aant. XI) en toonde hij vele „nieuwe" adventiefplanten. Teven maakte hij opmerk- zaam op de verwarring van Artemisia biennis Willd en Artemisia Toarne fortiana Rchh. Beide soorten kunnen onderscheiden worden door de volgende kenmerken: A. biennis Willd.: kopjes breed, bekervormig tot kogelrond, veelbloemig, in korte aarvormige trossen. 22 Omwindselbladen behaard, breed, groen met smallen bruinen vliezigen rand. Bloembodem grooter dan bij de volgende soort. A. Tour ne for tiana Rchb.: kopjes eivormig, kleiner in dichte okselstandige, zittende, samengestelde aarvormige trossen. Omwindselblaadjes kaal, omgekeerd-eivormig, spits, vliezig met smal groen middelveld. De eerste soort is bekend o. a. van Wormerveer, de tweede o. a. van Rotterdam, terwijl de overige tot nu toe voor Artemisia Toarnefortiana Rchb. gehouden planten nog aan een nader onderzoek dienen te worden onderworpen. Daarna toonde de heer H e n r a r d nog eenige nieuwe adventieven en sloot de voorzitter om 5- uur de zeer geanimeerde vergadering. Bijlage II. VERGADERING van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland op 27 December 1917 te 11 uur in het Hotel de TEurope te Utrecht. Aanwezig waren de heer en: Brand, Danser, Henrard, Jansen, Kloos, Pulle, Quarles van Ufford, Schuyt, Sipkes, Sloff, Valckenier Suringar, Vuyck, Wachter en later Schoute, De heer Brand toonde eenige interessante planten in den omtrek van Doesburg verzameld, waaronder Festuca ovina hispidula, Linaria genistiaefolia var. dalmatica. De heer Schuyt toonde eenige planten verzameld in den omtrek van Wamel waaronder merkwaardige Lepidiums. De heer Wachter toont en bespreekt eenige Cypera- ceeën waaronder: Scirpus silvaticus l. dianthelus; Scirpus maritimus in verschillende vormen waaronder de /. suh- basigyna, Scirpus Rothii van Nunspeet (met fm. monosta- chys) en van Vlaardingen; Scirpus Tabernaemontani X triqueter van I^otterdam en Vlaardingen: Eriophorum polystachyon in verschillende vormen, die niet overeen- stemmen met de in Ascherson^ — Graebner genoemde. De heer Jansen toonde en besprak eenige door hem en den heer Koornneef gevonden vormen van Bromus macrostachys Desf. waaronder vooral de var. Danthoniae Trin. met zijn 3-naaldige kafies merkwaardig is (adventief 24 Amsterdam). Verder besprak hij de verschillen tusschen Lolium rigidum en strictum en besprak de redenen die tot vereeniging van beide soorten hebben geleid (zie Flor. Aant. XIII). Daarop eenige Avena-uormen, Poa annua monstr. en een eigenaardig gevormde bloeiwijze van Agrostis alba. Ten slotte toonde hij een groote serie afwijkende vormen van Molinia coerulea welke plant tot nu toe z. i. niet voldoende bestudeerd is en waartoe hij de hulp der aanwezigen inriep. Mede namens den heer A. de Wever bespreekt de heer Jansen de in ons land waargenomen vormen van Equisetam Telmateja. Deze soort is ten onzent meest als Eq. maximum Lmk. bekend. Ook A. et G. in hun Synopsis nemen dezen naam als den oudsten aan, maar vergeten, dat reeds door Milde aangetoond is 1*^. dat de door Lamarck gegeven diagnose geheel onvoldoende is, 2°. dat deze naam zelfs in Lamarck's eigen herbarium niet voorkomt. Tot nu toe waren hiervan slechts uit ons land opgegeven de fm. comosa Milde (o. a. herb. Oudemans N°. 298) en de var. Serotina A. Br. (zie Abel e ven Flora van Nijmegen onder 916 en herb'. A bel even 1303). De heer de Wever heeft dit jaar deze in Limburg zeer verbreid voorkomende soort nauw- keurig onderzocht en verzameld. De fertiele stengel ver- schijnt behalve in den normalen vorm, waarvan de fm. minus Lange slechts een dwergvorm is, o. m. in den vorm frondescens Milde waarbij zich in het middendeel der stengel korte groene takjes ontwikkelen. Ook vond hij een exempl. der m. digitata waarbij de aar meer of minder regelmatig vinger vormig 2 — 5 spletig is. De steriele stengel is uiterst vormenrijk. In Z. Limburg schijnt die vorm de zeldzaamste, waarbij zich alleen primaire zijtakken ontwik- kelen. Meer komt voor de fm. ramulosa Milde, waarbij de stengel van de basis af met takken bezet is, die zelf weer secundaire kransen dragen. Nog sterker heeft die 25 vertakking plaats bij de fm, composita Dörfler, waarbij de zijtakken uit de onderste scheeden geheel het aanzien van stengels krijgen. Niet zelden ontwikkelt zich de hoofd- stengel dan slecht, terwijl de zijtakken uit de slechts weinig in aantal zijnde scheeden zeer lang worden en onvertakt blijven. Dit verschijnsel doet de plant de zonderlingste vormen aannemen. Ook de /m. serotina A. Br. waarbij de normaal gevormde stengel aan den top een aar draagt komt in verscheidene vormen voor. Echter vond de heer de Wever tot nu toe niet de door Abele ven bij Beek gevonden m. prolifera Milde waarbij de aar door- groeit in een weer kort vertakte stengel. Daarentegen wel 1 exemplaar der m. [areata Milde, waarbij de steriele stengel gevorkt is. De Heer H e n r a r d vertoont en bespreekt eenige inlandsche geslachten n.l. de beide Cochlearia's C. anglica en C. officinalis en de door hem vroeger beschreven bastaard tusschen beide soorten de Cochlearia Hollandica; verder demonstreert hij aan talrijk herbariummateriaal de verschillende vormen van Alisma Plantago welke door de belangrijke cultuurproeven van Glück nu duidelijk zijn geworden. In 't kort komen deze hier op neer dat er twee in de cultuur volkomen constante vormen voorkomen, welke niet in elkaar overgevoerd kunnen worden. Deze twee vormen worden dan ook als twee soorten aange- nomen, welke soorten door bloemen en vruchten alsook door de onderaardsche deelen steeds gemakkelijk zijn te herkennen. De verschillende vormen waaronder deze twee soorten in de natuur voorkomen zijn door cultuur gemak- kelijk in elkaar over te voeren. Achtereenvolgens toont en bespreekt hij dan de Alisma Plantago met de beide variëteiten latifolium en lanceolatum met hunne stand- plaatsvormen forma terrestre en forma aquaticum, daarna de in ons land talrijk voorkomende Alisma graminifolium Ehrh. met de standplaatsvarieteiten terrestre (= A. arcuatum) 26 typicum en angustissimum. Van Echinodorus ranunculoides toont en bespreekt hij de forma typicus en de forma terrestris. Vervolgens spreekt hij over eenige voor ons land nieuwe vormen uit 't geslacht Sparganium. Daar zijne studiën over dit geslacht later meer samenhangend zullen worden gepubliceerd, deelt hij voorloopig enkele gegevens mede. Zoowel van Sparganium ramosam subspecies polyedrum als van Sparganium ramosum subspecies neglectum komt een sterk gereduceerde vorm voor welke bijna geheel onvertakt is. Deze vorm is dikwijls voor een hybride gehouden met Sparganium simplex, doch ten onrechte. Beide vormen werden door Rothert (in litt.) als forma simplicior benoemd. Sparganium neglectum blijkt ook noordelijker in Holland voor te komen (in 1917 Nunspeet zeer fraaie exemplaren leg. Jansen). Ook Sparganium affine is veel algemeener dan men tot nog toe wist. Nieuw voor ons land blijkt te zijn de ondersoort Borderei van 5p. affine in 1917 te Nunspeet en vroeger reeds te Wolfheze door Jansen gevonden. Hierna vertoont hij een aantal aan voer soorten, waarvan verscheidene door Dr. Th el lung zijn gecontroleerd n.l. Agrostis verticillata Vill. (Deventer 1917), Briza minor L. (idem), Vulpia geniculata Link. (idem), Eleusine indica (L.) Gaertn. (idem), Panicum sanguinale forma erectum Henr. nov. forma inedit (idem) benevens de Alopecurus geniculatus var. microstachys Uechtritz, de laatste vroeger bij Amsterdam door Zandvoort gevon- den. Nieuw voor de aanvoerflora zijn verder: Achillea micrantha M. Bieb. (Arnhem 1910 leg. Henrard) en Centaurea diluta A it. (Gorinchem 1911), Silene nocturna L. (Amsterdam 1909), Melilotus messanensis All. (Amster- dam 1909 leg. Zandvoort), Silene stricta L. (Amsterdam 1909 vroeger als S. muscipula L. opgegeven), terwijl de Silene cretica L., is gebleken te zijn een soort uit N. Amerika n.l. Silene anthirrhina L. (Amsterdam, Rot- 27 terdam, Gorinchem), Reseda Phyteuma L. (Deventer 1917). Na afloop hiervan bespreekt hij uitvoerig de nieuwe soorten en vormen uit 't geslacht Chenopodium, waarvoor verwezen wordt naar zijn desbetreffende publicatie. Daarna krijgt de heer Sipkes het woord. Spreker vestigde de aandacht op zijn etiquetten, die hij zoo had laten drukken dat de oekologische omstandigheden, waaronder de planten gevonden zijn, vermeld worden. Verder een Orchis latifolia, waarvan een 80 exemplaren in een rietland tegen de Belgische grens bij Heille (bij Aardenburg) groeiden. Veel planten kwamen overeen met de normale, ongevlekte O. latifolia maar de meeste ver- toonden een krachtiger groei, grootere bloemen die bijzon- der helder lila waren, met een grootere onderlip die een sterk verlengde middenslip had. Deze var. staat nergens beschreven. Vicia gracilis Loisl. van Cadzand. Galeopsis Ladanum L. /3. angustifolia Ehrh. van Stroe. Salvia sylvestris L. van Vrouwepolder. Atropa Belladonna L. adventief bij Spaarndam. Anchusa azurea Mill, ten Z. O. van Zandvoort. Rose var. van Echium vulgare L. van Vogelenzang. Tragopogon porrifolius L. van Retranchement. Trifolium pratense L. var. album van Spaarndam. Ononis repens L. var. alba van Bloemendaal. Lathyrus tuberosus L. van Cadzand. Ooronilla varia L. van Wijk aan Zee. Lavathera thuringiaca L. ten Z. O. v. Zandvoort. Hesperis matronalis ten N. W. van Vogelenzang. Enkele var. van Orchis Morio w. o. var. albicans en incarnaia (beiden van Bergen en Castricum). Brassica elongata Ehr. var. armoracioides Czern. ten N. W. V. Vogelenzang. Rubus laciniatus Wil ld. van Schoten (1913). Rubus spectabilis Mere, van Laren (1916). 28 Ophvys apifera Hu ds. van Breskens. Platantheta montana Rehb. fil. van Breskens en Zeeduin^ vroeger algemeener op Walcheren. Var. van Epipactis palustris, met roodachtige onderlip, in Hegi beschreven maar zonder naam, van Zanddijk bij Koegras. Var. van Gymnadenia conopsea R. Br. met verlengde middenslip aan de lip, in ons land eerst waargenomen door Dr. Blauw op Voorne bij Rockanje, later door spr. overal waar hij den typus veel vond en wel bij Overveen, Bloemendaal, IJmuiden, Castricum en Bergen aan zee. Arum maculatum L. met vlekken op de scheede van V eisen. Ligustrum vulgate L. var. Ebbingense Stomps van Zandvoort. Chionodoxa Luciliae van Bennebroek. Scilla bifolia L. zeer veel bij Middelburg. Scilla sibirica An dr. zeer veel bij Bennebroek en Overveen. Cardamine pratensis L. var. dentaia S c h u 1 1 e s bij Castricum als water vorm. Scolopendrium vulgare Smith van Vrouwepolder. > Orchis Traunsteineri (zeer waarschijnlijk) van Aalsmeer en een Allium spec, waarschijnlijk. A. parodoxum (nieuw- voor ons land) van Bennebroek. Naar aanleiding van de bovengenoemde Ligustrum vulgare L. var* Ebbingense Stomps meent de heer Valckenier Suringar dat deze reeds als var. auriflorum door Höfker beschreven is in de Mitt. D. Dendr. Ges. Mon. 1911. Pe heer K 1 o o s toont enkele deels nog onbekende nieuwe adventieven en bespreekt verder enkele soorten van het geslacht Veronica (volledig verslag zie verderop). Hierbij blijkt, dat de kenmerken in de oude „Suringar" 29 dezelfde zijn, als die in de jongste buitenlandsche publi- catie's en werd ten sterkste betreurd, dat deze flora niet in het bezit der vereeniging is overgegaan. De heer Valckenier Suringar hield daarop een door veel materiaal verduidelijkte voordracht over de Hamameli" daceae, die in Nederland worden gekweekt. Deze worden allereerst in twee onderfamilies verdeeld, tot de eene behoort o. a. het geslacht Liquidambar, waarvan de soort L. styraciflua, storaxboom, tot een onzer fraaiste parkboomen behoort; een tak met dikken laag kurk werd er bij vertoond. De andere onderfamihe bevat o. a. de geslachten Hamamelis, Corylopsis en Fothergilla, waarvan verschil- lende bizonderheden werden meegedeeld en herbarium- materiaal werd vertoond. Uitvoeriger werden Parottia en Parroiiopsis besproken, twee geslachten, ieder met slechts ééne soort; van beide bestaat slechts zeer weinig authentiek materiaal en zijn even weinig oorspronkelijke afbeeldingen gegeven. Parrotia persica komt in onze tuinen voor, maar bloeit zelden. Toen dit voor een paar jaar en eveneens in 1917 in het Arboretum der Rijks Hoogere Land-^ Tuin- en Boschbou^vschool ^) plaats had, maakte de conservatrice aan de afdeeling „Herbarium en Arboretum", Mejuffrouw L. Baas Becking, hiervan gebruik om de bloemen en de bloei nog eens te bestudeeren, daar in de literatuur op sommige punten verschil van opgaven voorkomen. De bloei begon lang vóór het uitloopen der bladen, in 1917 reeds half Januari; eerst wijken de donkerbruine schutblaadjes uiteen, zoodat de roode helmhokjes te zien komen (kroonbiaden zijn er niet en de kelkbladen zijn veel korter dan de meeldraden); een paar weken later hebben de meeldraden hun volkomen lengte verkregen, springen Thans Landbouwhoogeschool. 30 de helmhokfes met langspleten open en stuiven; de gedron- gen aarvormige bloeiwijze bevat 50 a 65 van die meel- draden. Dan is de bloei op zijn mooist door het contrast der karmijnroode helmknoppen en de bruine schutblaadjes. Na het stuiven groeit het vruchtbeginsel, dat te voren nog nauwelijks waar te nemen is, uit en wordt duidelijk zichtbaar (een en ander ook indien geen vruchtzetting volgt). Ieder hoofdje bevat 5 — 7 bloemen, ieder bloem 5 — 7 kelkblaadjes (vrij of min of meer vergroeid) en 10^ — 12 meeldraden. Parrotia persica is, behalve in bloei, ook door de herfst- kleur der bladen mooi. De plant hoort thuis in Perzië en heet daar Temir-Agatsch (ijzerboom) wegens het harde, duurzame hout. Vertoond werd gedroogd materiaal, o. a. authentiek materiaal uit Perzië, 1836 door Hohenacker verzameld, en teekeningen naar die in Curtis' „botanical Magazine" (1868, naar potplanten die ± 1840 uit St. Petersburg verkregen waren en afkomstig van den eersten verzamelaar) en naar de natuur. Van Parrotiopsis involucvata (Parrotia Jacquemontiana Den e) werd copie van de eenige bestaande afbeelding getoond, uit Decaisne en Jacqemont, „Voyage botanique" 1844; materiaal ervan is in het R. H. aan- wezig; de plant hoort thuis in Cashmeer, en vormt daar boschjes op de wijze van hazelaarstruikgewas in Europa ^). Ten slotte werd nog materiaal ter tafel gebracht van Encommia ulmoïdes, die door sommige botanici eveneens tot de Hamamelidaceae wordt gerekend. De plant is een in China groeiende boomsoort, een 25 tal jaren geleden ontdekt, en interessant wegens het bezit van rubber, o.a, in de bladen, zoodat deze, gebroken, stukken vertoonen ^) Een en ander uitvoeriger door Mej. L. Baas Becking in de „Mededcelingen" der Landbouwhoogeschool 1918 p. 100^111, met af b. 31 die met vele rubberdraden aan elkaar bevestigd blijven. Zij is in ons land winterhard. Verder kwam ter sprake de voor systematici belang- rijke: Leiddraad tot het vormen en ontleden, schrijven en uitspreken van wetenschappelijke Geslachts- en Soortnamen door Dr. J. Valckenier Suringar in 1917 geschreven. Van de 4 hoofdstukken, behandelt hoofdstuk I de uitspraak (denk om Erica en Viola, aureus, gigantéus enz.)', hoofd- stuk II geeft in een verkorte Grieksche en Latijnsche grammatica niet meer dan voor het doel noodig is; hoofd- stuk III geeft een verkorte woordvorming, waarbij een index het ontleden der woorden gemakkelijk maakt; hoofdstuk IV geeft een overzicht over het vormen van samenstellingen terwijl ook dit hoofdstuk besloten wordt door een index. Daar niet alle aanwezigen hunne mededeeUngen konden houden, wegens tijdsgebrek, werd besloten om na Paschen een voorjaarsvergadering te houden en aan de Algemeene Vergadering voor te stellen, de excursie dit jaar in 't eind van Juli in de omstreken van 's Hertogenbosch te houden. Bijlage III VERSLAG der Excursie, gehouden te Meppel op 28 Juli 1917 en volgende dagen. De Zomer-bijeenkomst werd in 1917 gehouden te Meppel op 28 Juli en volgende dagen. Reeds op den avond van dien dag werd door enkele leden een kleine excursie ge- houden langs de Drentsche Hoofdvaart, waarvan het jaagpad gevolgd werd tot de Paradijs Schutsluis, waarna de terugweg over den grintweg werd genomen. Den volgenden dag ondernamen de leden Brand, Henrard, Jansen, Kloos, Lako, Schuyt en Vuyck een excursie door de venen naar Steenwijk, waarbij eerst de hoofdweg gevolgd werd tot Leendert, waarna in noor- delijke richting werd gewandeld over de Kolk tot aan Kolderveen, hier werd westwaarts ingeslagen en bij Zwol- lingerkamp weer in noordelijke richting voortgegaan, om langs den Gasthuisdijk Zuidveen te bereiken, van waar onder een flinke regenbui naar Steenwijk gekeerd werd. Een kleine rust aan het hotel op den Brink, waar de hotelier enkelen onzer nog herkende van de vergadering in 1892, deed ons de noodige krachten herwinnen om naar het Station te komen, vanwaar de trein ons weer naar Meppel terugvoerde. De tocht, die ondernomen was om de flora van de venige hooilanden te onderzoeken, had in zooverre beter kunnen slagen als alles niet vrijwel afgemaaid was; toch hadden we het genoegen langs den Nieuwen Dijk Calamagrostis stricta weder te vinden, die het eerst in een hoop hooi langs den weg toevallig werd 33 opgemerkt, waarna bleek dat dit gras vrij algemeen langs de sloot en ook in de aangrenzende hooilanden voor- kwam. Den 30en Juli ondernamen dezelfde Heeren, behalve de Heer Schuyt, een tocht langs den Zwolschen weg zuidwaarts tot mijlpaal 56, waarna De Stouwe in oostelijke richting gevolgd werd, met herhaalde afbuigingen naar de Reest, voorts over Lankhorst steeds oostelijk tot de kruising met den grintweg naar het station Staphorst. Na een kleine rust werd het heuvelachtige terrein rond het Koolhaar bezichtigd, om daarna den zandweg ten zuiden van IJhorst te bereiken, waar de Heer Jansen afscheid van ons nam; de overigen zetten den tocht oostwaarts voort, nu en dan nog eens de Reest bezoekende, waarna deze rivier bij de boerderij 't Ende werd overgetrokken en men de trambaan bereikte, die wij tot De Stapel volg- den, waarna de tram zelf ons over de Wijk weer huis- waarts voerde. Den volgenden dag doorzochten de resteerende leden het gebied bij Havelte. Nadat eerst de buurtschap Eursinge doorwandeld was, werd de Havelterberg bestegen en langs de Hunnebedden in noord-oostelijke richting op Holtinge aangehouden, waarna de Uffelter esch langs de noordzijde werd bezocht, om bij KM. 30.5 op de Drentsche Hoofdvaart uit te komen, dien wij volgden tot mijlpaal 35, waarna de tram ons weer opnam en naar Meppel terugbracht. Misschien was dit de tocht, die het minst opleverde; toch mag ik niet verzwijgen dat op de Uffelter esch buitengewoon fraaie voorbeelden werden gevonden van regelmatige bloemkronen bij Galeopsis; sommige dier bloemen zou men voor een Crucifeer kunnen aanzien. Dienzelfden avond waren de meeste deelnemers vertrokken, zoodat ik den volgenden morgen er alleen op uittrok en een kleine excursie maakte langs den Wolddijk tot den Korenmolen, vandaar zuidwaarts over Buitenhuizen, de Nederl. Kruidk. Archief. 1917. 3 34 halte van den Spoorbaan naar Groningen over en voorts over de boerderij De Hof totdat bij de Runtbrug de Hoogeveensche vaart bereikt werd, waarlangs Meppel weder werd opgezocht. Inmiddels was het weer zeer regen- achtig geworden en zou toch aan verdere nasporingen een einde hebben gemaakt, zelfs wanneer er deelnemers waren geweest. De resultaten der verschillende tochten zijn hieronder verzameld op dezelfde wijze als dit in vorige jaren ge- schiedde, zoodat ik voor bizonderheden naar de vorige verslagen verwijs. Achillea Millefolium z.a., A. Ptarmica a.; Acorus v.a., Aegopodiam a.; Agrostis alba en vulgaris a,; Aira caespitosa K6, 47, 42, 44. 57, 13. 66, 44, 67, 31, 33, L6. 16, 11, 13, 14, 42, 17. 31, 28, 21; A. flexuosa algemeen in droge bosschen; Ajuga reptans K6, 57, 13; Alchemilla vulgaris algemeen langs de Reest; Alisma natans K6, 47, 42, L6, 17, 31; A. Plantago z.a.; Allium vineale L6, 16, 14, Alnus glutinosa z.a.; Alopecurus geniculatus L6, 17, 31, 28, 11, 12, 21; Ammophila K6, 47, 14; Andromeda L6, 27, 22; Angelica z.a.; Anthoxanthum odoratum z.a., A. Puelii L6, 17. 31, 27. 21, 22. 28. 11, 21; Anthriscus silv. z.a.; Apera a.; Arnica K6, 47, 14, 24, 31. L6. 27, 21; Arnoseris a. op zandgronden, Arrhenatherum K6, 47, 44, L6, 16, 21, 27, 22; Artemisia vulgaris K6, 47, 44, L6, 16, 24; Athyrium filix femina a.; Atriplex latifolia v.a., A. patula K6, 47, 42. 57, 11, L6, 27. 21; Avena Caryophyllea L6, 27. 22, A. praecox a.; — Batrachium divaricatum L6, 16. 21. B. heterophyllum K6. 47. 44, B. trichophyllum K6, 47, 42; Bellis z.a.; Berula K6, 47, 42, 65, 42, L6, 16, 22, 28, 11, 21; Betula verrucosa a.; Bidens cernuus v.a., B, tripartitus a.; Blechnum L6, 27, 22; Brassica oleracea L6, 16, \ A; Bromus mollis z.a.; Butomus K6. 55, 23. 43, 65, 24, 42, 66, 43, L6, 16, 11, 21; — Calamagrostis Epigeios K6, 47, 42, 57, 21, C. lanceolata a., 35 C. stricta K6, 55, 43. L6, 16, 11, 13; Calla K6, 65, 42; Calluna z.a.; Cardamine pratense a.; Cavduus crispus L6. 16, 13, 14, 28, 12; CareA: acute K6. 55. 23. 43, L6, 16, 11, 13. 14, 24, 17, 13, 31, C. acutiformis K6, 66,33, L6, 16, 13. C. disticha L6, 16, 11. C. filiformis K6, 55, 43, C. flava K6, 47, 14, 33. 55, 41, 43. C. g^/auca K6, 47. 31. 33, L6, 27, 22, C. /i/rte L6, 17, 31, C. /eporina K6. 57, 11. C panzcea K6, 47, 14. 33, 55. 41, 43, L6, 16. 42. 27, 21, 22. C. paniculata K6. 47, 44, 65, 21, L6, 16, 11, 17, 34. C. pilulifera K6, 47, 24, 31. 33, L6. 27. 21. 22, 28, 11, C. Pseudocyperas v.a., C. remota K6, 67, 32, L6, 17, 13, 31, 34, C. ripana K6, 47, 44, 66, 33. L6. 17, 31, C. rosfrate K6, 55, 43. 65, 42, L6, 16, 11, 14. C. vesicaria L6, 16, 21. C. vulgaris v.a.; Centaurea cyanea K6. 47. 24, 65, 42, 67. 32, L6. 17. 31. 34, 28, 21, C. jacea v.a.; Cerastium arvense K6. 57, 21. 66. 43. L6, 16. 42, 27, 21, C. triviale z.a.; Chaerophyllum temulum K6. 47, 42, 44, 57, 11. 13, L6, 16, 14. 28. 21; Chelido- niuTti K6, 67, 34; Chenopodium album z.a.; Chrysanthemum inodorum L6, 16, 14, 42, 17, 31, C. segetum K6. 57, 11; Cicendia K6, 47, 14; Cicuta a.; Cirsium anglicum K6, 55, 41, 43; C. arvense z.a.. C. lanceolatum a., C. palustre z.a.; Comarum a.; Convallaria K6, 47, 24, L6, 17. 34; Convolvulus sepium